Over Plaatsnamen en hun betekenis
Plaatsnamen, steden, dorpen en hun betekenis, Etymologie, toponymie, toponiem. De plaatsen worden niet alfabetisch genoemd, naar naar hun naam of naamsverklaring bij elkaar gezet. Als wieren en terpen, heim of heem, kerken of goden, trecht of trajectum, dammen, horn of hoorn, graven of edelen, fort of voorde, broek of moeras, planten, rooien of roden en overige plaatsen. De ronde zegels zijn kerkzegels. Voor de kleurcodering, zie onderaan.
De ronde zegels zijn kerkzegels. Voor de kleurcodering, zie onderaan.
Literatuur.
Beschryvinge der stadt Amsterdam, Casparus Commelin. 1726.
Kerkelijke historie en outheden der zeven verenigde provincien, 1726.
Op uw stoel door uw Land, D. E. Laurillard, 1901.
Prisma van Nederlandse plaatsnamen, Gerald van Berkel, Kees Samplonius, 1995.
Nederland in den goeden ouden tijd, Jacob van Lennep, 1823.
Onkruid, botanische wandelingen van F. W. Van Eeden, rond 1870.
Woordenboek der Noord en Zuid Nederlandse plaatsnamen, J. De Vries.
Van Belgie, Nederland, Luxemburg, Noord-Frankrijk en West-Duitsland (voor 1226) door Maurits Gysseling uit http://www.wulfila.be/tw/facsimile/?page=toc
Uit; https://ia700404.us.archive.org/20/items/nominageographi00neergoog/nominag
https://cbonline.boekhuis.nl/pls/cover/p_get_cover_fe?p_hash=FD3D705612A75EEC43AC453A9C751296
https://nl.wikipedia.org/wiki/Speciaal:Voorvoegselindex/Lijst_van_steden_en_dorpen_in
Holland.
De naam van Holland wordt niet voor de elfde eeuw bij een schrijver vermeldt. Dan Hermannis Contractus die zijn historie tot de elfde eeuw gebracht heeft noemt geen Hollanders, maar spreekt overal van Flarditinga waarvoor hij de stad Vlaardingen wil verstaan hebben die van Gerardus Noviomagnus Vlardinga en Vlardingiacum genoemd wordt. Eerder waren het Friezen.
Men vindt echter het Graafschap Holland vermeldt in een open brief die door Henrik IV aan de Utrechtse bisschop Wilhelmus in 1064. Of dat het een graafschap was of geheel Holland was is onduidelijk. Verder vindt men het in een handschrift van Dideryk V, graaf van Holland, waar hij de giften van zijn voorzaten aan de abdij van Egmond opnieuw bevestigd, 1064. In dit handvest noemt hij zich Comes Hollandensius, de graaf van Hollanders. Een zekere brief van Frederik, aartsbisschop van Hamburg, uit 1106 maakt gewag van de Hollanders zodat die naam minstens in de elfde eeuw al bekend is geweest. Met Holland werd een klein gedeelte van Dordrecht zo genoemd, Dordrechts waard.
De naam kan komen: Van Holtland, hout land, Germans hulta: bos, landa: land, naar de vroegere moerasbossen aldaar. Holdland rond 1120 in de Annales Egmundenses.
Volgens anderen van hooiland, vergelijk Holland in Lincolnshire, een hooiachtig landschap.
Of van Deens die hier een tijd lang geweest zijn, vergelijk het eiland Oeland. Orbis terrarum zegt dat ze het zelf Oland noemen.
Of van hollen omdat het een fors en ongetemd volk was.
Of van hol land, (zo noemt Levinus Lemnius van Ziekzee het) net zoals Zee land, Maas land, Rijn land, vandaar ook Nederland genoemd. Nederland is bij de oudere schrijvers echter het gedeelte wat toen Vlaanderen heette.
Of van een vlek gelegen tussen Utrecht en Leiden Rijn die Holland heette, van hol: drassig.
Maar het heet ook Batavia en dat betekent zoveel als bassa terra, dat is laag land of hol land want het plag hier voormaals eer het bedijkt werd met vloed bedekt te liggen en overvloeid zijn. Daarom komen die twee namen goed overeen: Batavia en Hollandia of Holland.
Wieren.
Wieren zijn kunstmatige ophogingen in het land. Je moet het zo zien dat de eerste mensen langs de venen en zandruggen naar de Wadden trokken en daar vermoedelijk palen met draden of matten gemaakt hebben van mogelijk zeewier dat vroeger veel voorkwam, dat om vis te vangen. Daar viel het wier met vis in en zette zich zand neer en met het wier maakten ze een verhoging. Ze gingen dan steeds verder de Wadden in een maakten daar nieuwe wierplaatsen die steeds hoger werden, soms wel tot 9 meter, omdat het land daar lager en ze meer last hadden van de zee en de tijdingen. Hoe verder je dus komt hoe jonger de terpen zijn. Mijn idee is dat ze vanuit het eind van de Hondsrug, Groningen of Vries, (van Fries) vertrokken zijn zo de wadden op.
De laatste onderzoekingen hebben aangetoond, dat de meeste terpen op de oude zware klei zijn aangelegd en in hun onderste lagen veel mest bevatten wat op de aanwezigheid van vee wijst.
De naam wierden zien we in het oud-Hoogduits als Werfen wat ophogen betekent, zo is ook de naam via warf naar werf ontstaan. De betekenis „hoogte” komt ook goed uit in „werve”, de naam van een soort van kleine ronde stellen die men vroeger bouwde op de schorren en gorzen in Zeeland. Die verhogingen werden in Groningen ook weerden genoemd, (wieren en weeren). “Weer” vindt men nog in Groningse plaatsnamen in Abbeweer, onder Baflo: wier en Abbe. In Friesland ligt Abbewier, voormalige state.
In Gelderland en Utrecht was in de middeleeuwen de gewone vorm „weerd”: later ging die over in het jongere „waard”. Meer een eiland in het water in plaats van een kunstmatige verhoging in de zee. Dat in de benaming uterweerd (uiterwaard).
Die uitgang wier, wierde, wird, werd, weerd, wer, ward, waard, warf, warven, waerft, weerd, werf, werth, werve, wurth, worth, word, woord, woerde en dergelijke, oud Hoogduits warid, werid; eiland in een rivier, water, oud Nederlands werith en werd, Angelsaksisch warod, warad, werod, waerd; kust, oever, zee. Dat zie je door Groningen en heel Friesland en zal dan ook vermoedelijk richting Antwerpen gaan omdat de Friezen vroeger over dat gebied heersten voordat de grote stormen meer meren maakten in die gebieden en later veroverd werden dor de Franken en christelijk werden waardoor de namen vaak veranderden.
Het woord wier schijnt oudtijds een ruimere betekenis gehad te hebben, namelijk die van hoogte in het algemeen. Want het Roode Klif, de natuurlijke hoogte ten Zuidoosten van Stavoren uit het Pleistoceen van Gaasterland, heette bij de oude Friezen Reawier, de naam wier staat dan voor een kunstmatig opgeworpen hoogte evenals terp, maar in de regel kleiner dan een terp en dan ook niet bebouwd of veelal nabij een boerenwoning of een state en ook als hoge begraafplaats. Dat laatste wel omdat er op die hoogte vaak een toren gebouwd werd ter bescherming, verder een kerk waar dan een begraafplaats bij ligt. Werven of warven zullen ook naam hebben gegeven aan een groot gedeelte van het tegenwoordige zuidoost Friesland, namelijk aan Stellingwerf waar stellingen of stallingen waren, een soort van rechters.
Plinius verhaalt een 60 jaar na Christus: ‘De oceaan breidt zich door gedurig verloop van dag en nacht daar zeer wijdt uit en bedekt het in een eeuwige strijd van de natuur met vertwijfeling of een gedeelte daar aarde of zee is. Daar woont een ellendig volk op hoge heuvels die met verheven hutten (terpen) bezet zijn tot boven de hoogste vloed en omringt van het water net zoals de scheepslieden die schipbreuk geleden hebben. Omtrent hun woningen vangen ze vissen’. Waarschijnlijk aten ze eenzijdig voedsel, vis, vogels en vlees want Plinius verhaalt in zijn 25ste boek, 3de hoofdstuk, over een ziekte in Nederland waartegen de Friezen een plant gebruikten die ze brittanica of vibones noemden. Die ziekte is kennelijk scheurbuik. Zuring zou de Vera antiquorum herba brittanica zijn die door de oude bewoners van Brittannië aan de krijgslieden van Caesar gegeven zou zijn als middel tegen scheurbuik.
Wieren waren er dus al vanouds. Je zou denken dat ze vanuit de Hondsrug, mogelijk Vries, vandaar Friezen, of Groningen, cirkelvormig verspreid werden. Of dat er overal verspreide hoogtes met een woning waren van waaruit men wierden maakten. Het is ook mogelijk dat ze langs de Heir of herenwegen lagen.
Terp, van oud Fries therp tot derp komt dorrp.
Eens kijken wat er gebeurt als we de terpen vanuit de oudste vermeldingen zetten, dus vanuit Fulda. Daarvoor gebruik ik de kaart met oude wegen uit http://www.volkoomen.nl/Adel%20en%20volk%20van%20nederland.htm
Daarboven staat dezelfde kaart met de wierden.
Wat opvalt dat er veel oude wierden nu vrijwel onbekend zijn. Ook dat er veel terpen liggen langs de oude Herenweg, rode lijn, en de Westerse weg, groene lijn. Blauwe zijn oude waterlopen. De rode lijn of Herenweg was me onbekend hoe die verder bij Dokkum liep, verschijnt wel weer bij Aduard. Naar deze nieuwe kaart zou die ongeveer langs Winsum gelopen hebben en zo naar Aduard en Groningen. Mogelijk was daar een vertakking richting Duitsland. Er is een Hereweg onder Bierum die overgaat in de Holwierderweg en Bierumerweg. Honderd, Loppersum, ligt aan de gelijknamige Hondersterweg naar Zijldijk die tot 1967 ‘Heereweg’ heette en tot 1985 een zandweg vormde.
1, Wird? Nu hogerop Kantens? Middelstum, 8ste eeuw Wird, 945 Wrti; wierde.
2, Kenwerd, links van Oldehove, 786 Chinicwirde.
3, Hoxwier, rechts van Mantgum, mogelijk dezelfde als in 822 vermelde Huocwar,
4, Laard, half 8ste eeuw Lanfurt, wel Lutke Laard onder Wolsum.
5, Ternaard, Westdongeradeel, boven Dokkum, half 8ste eeuw.
6, Stitswerd, Kantens, boven Winsum, half 8ste eeuw Stukisweret.
7, Meddert, zuid van Holwert, half 8ste eeuw Metuuid.
8, Kornwerd, bij Kornwerderzand, half 8ste eeuw Quiernnifurt.
9, Uskwerd, Usquert, begin 9deeeuw Wyscuuryd.
10, Helwerd, onder Usquert, begin 9deeeuw Helewwyrd
11, Warfum, links van Usquert, begin 9de eeuw Werfhem.
12, Ferwert.
13, Gottem, 814 in Gothemia ogian. Idem.
14, Ferwert in Fries of Ferwerd, Feerwerd, bij Stiens aan de Waddenzee, half 8ste eeuw Federvurt,
15, Schettens. Wonseradeel, 855 Sceddanuurthi. Joeswerd, Ezinge,
16, Dedgum, 855 Deddingiwerbhe.
17, Breklenkamp, rond 900 Brakkinghem.
18, Lichtaard, Ferwerderadeel, 945 Lihdanfurt.
19, Bornwerd, Westdongeradeel, 945 Brunnenuurt. (w-uu) Germaans brunnan: bron, wurpi: wierde.
20, Burdaard of Birdaard, uit 945 als Breintenfurt.
21, Wadwerd, rond 1000 Watvurd; ligt bij een oude zeedijk, dus wierde bij een oude dijkdoorbraak.
22, Weiwerd, ca. 1000 Wahcvurt.
23, Wijtwerd, ca 1000 Widuvurd.
24, Bolsward, 1038 Bodliswert.
25, Garrelsweer, 1057 Gerleuiswert: wierde van Gerlef.
26, Garnwerd, 10-11de eeuw ad Granavurdh.
27, Wirdum, Groningen,11de eeuw Wirthun.
28, Menneweer, Ulrum, begin 11de eeuw Meniwwerva.
29, Hemert, Ten Boer, begin 11de eeuw Hemuurd.
30, Haggonwerva, Kantens, begin 11de eeuw Haggonwerva.
31, Torenwerd, Middelstum, begin 11de eeuw Thornuurd.
32, Elswerd, Kantens, begin 11deeeuw Ellasuurd.
33, Wirdum, Loppersum, begin 11de eeuw Wrthun.
34, Westerwijtwerd, Middelstum. Begin 11de eeuw Widwurd, Witwurd.
35, Ulrum, bij Winsum, 11de eeuw Uluringhem.
36, Arwerd of Arnwerd, Bierum, begin 11de eeuw Arnuurd.
37, Leeuwarden, 1038 Liunvero, Liunvert.
38, Garreweere, Appingedam, 1068 Geroieverre.
39, Boutersen, 1129 Baltreshem.
40, Emmeloord, 1132 Emelwerth, Emmelwerd,
40, Binkom, 1146 Beinchem, 1159 Benchem,
41, Boeigem, 1148 Boedeghem, zie Bodegem.
42, Warffum, bij Delfzijl, in 1150, Warfhuizen.
43, Badelinen werf. 1162, Germaans Badilinan.
44, Selwerd, 1181 Selewrt.
45, Boeregem, 1185 Budrengem.
46, Oudewerf, Cadzand. 1190 binorden Ouden werve.
47, Aduard, Auwerth, 1192 als Adewerth.
48, Wierum, in Dongeradeel, staat de kerk uit 1200 op een wierde.
49, Warder, ca. 1200 Werthere, Warthere.
50, Westervoort, 1206 Westerwrth.
51, Werum, bij Ten Boer, 1289 Werum.
52, Bissegem, 1238 Bissenghem.
53, Slappeterp, bij Mendaldum, 13deeeuw Slepelterp,
54, Tjamsweer, bij Appingedam, heette in de 13de eeuw Thiamerswerve.
55, Opwierde, bij Appingedam, 13de eeuw Upwirthe.
56, Geefsweer, Delfzijl, 1306 Gewesweer.
57, Ureterp, Fries Oerterp, bij, 1313 Urathorp.
58, Haartwert, 1322 Hartwert.
59, Adeward, 1264 Aerdwerth, 1313 Adewert.
60, Wieuwerd bij Sneek, Fries Wiuwert, 1370 Wywerth.
61, Bijzegem, 1286 Bisenghem; woning van de mensen van Biso.
62, Oosterwierum, bij Sneek, 1329 Werum.
63, Botergem, 13de eeuw Botrenghem.
64, Hauwert in 1313 Oudeboxwoude.
65, Weinterp, 1315 Weningewalde.
66, Offingawier, Fries Ossenwier, bij Sneek heette in 1328 Offinghewere.
67, Jorwerd, bij Leeuwarden, 1329 Ewerwert.
68, Hijlaard, Hylaard, Fries Hilaard, bij Leeuwarden, 1329 Elawerth.
69, Hidaard, 1335 Hyddenwerd.
70, Holwierde, 1344 Halwirth.
71, Sauwerd, bij Winsum, 1364 Souwerth.
72, Poppingawier, Fries Poppenwier, bij Irnsum aan de Sneekervaart, heette in 1369 Popingha.
73, Abbingawier, in 1379 Abbingwer.
74, 1371 Mensingheweere: wierde van Menze.
75, Schraard, 1379 Schradawert.
76, Allingawier, in het zuidwesten van Friesland, heette in 1379 Alingwere.
77, Idaarderadeel, 1392 Eadawere, 1438 Edauwerdradele.
78, Hennaarderadeel, 1398 Hannawarderadeel.
79, Holwerd, bij Dokkum, Holwert in Fries, eerder Holevurt, in 1399 Hoelwerde.
80, Kimswerd, bij Harlingen, Fries Kinswert, 1400 Kemswer.:
81, Borgsweer, bij Delfzijl, 1432 Borgisweer.
82, Dallingeweer, bij Delfzijl, 1455 Dallengwerum.
83, Greonterp, Zuidwest Friesland, 1482 Grovendorp:
84, Metslawier, Fries Mitselwier, bij Dokkum, 1500 Metslewer.
85, Lutkewierum, 1505 Luttikewerum; kleine wierde.
Zie https://www.google.com/maps/d/edit?mid=zr8_KJQsjXDU.k0dsZMSCQ2qA
Abbeweer, Groningen. Wierde van Abbe.
Abbingawier,1505 Aebingawyer, 1546 en heette in 1379 Abbingwer. Een wierde of kunstmatige heuvel van Abbo, zie Abbekerk. In Drenthe zijn er ook plaatsnamen als Abbingehuiste Uffelte en Wittelte of Abbincote.
Aduard, Auwerth, Auwerd, in Groningen bij Zuidhorn, werd gesticht in 1192 als Adewerth: oude wierde of wierde van Ado. Friese kroniek;’ In het jaar 1192 op de vijfde van juni is het vermaarde klooster van St. Bernard, te Aduard begonnen; dat met een prachtige kerk en 4 torens pronkte, deftiger als er ooit tussen de Eems en Lauwers te zien is geweest’.
Het had een belangrijk klooster van de Cisterciënzer orde die gesticht is in 1192 en bekend werd vanwege de ontginning en afwatering van woeste gronden. Ze groeven Aduarderdiep, legden Aduarderzijl aan, stichtten boerderijen zelfs tot onder Groningen. Op zijn toppunt had het dan een 10 000 ha grond in bezit en waren daardoor zo rijk en vermogend dat de edelen dat niet zo goed vonden. De geestelijken werden dan in 1342 bij openbaar plakkaat verboden nog meer landerijen aan te kopen. De boeken van Aduard zijn op 11 september 1575 verbrand met de bekende bibliotheek. Alleen het hospitium bleef bestaan.
Aengwirden, Engwirden: 1466 Aenwird, 1503 Antwort, 1505 Aengwerdt en 1550 Aengwirden: wierde, ang van weidegrond of van ang: eng of nauw?
Allingawier, in het zuidwesten van Friesland, heette rond 1275 Alingwere, in 1379 Alingwere, 1543 Allinguer, 1496 Alynweert: wierde of terp van Alle, Ale; edele.
Het is voor een belangrijk deel ingericht als museum, heeft echter nog een 100 inwoners. Een kleine state genoemd Allingastate staat in het dorp. De Hervormde kerk stamt uit 1635 en is in 1783 verbouwd.
Answert, bij Hinnaard, wordt al in 1511 vermeld, in 1598 als Amswert. De boerderij op dat terpje heet in 1546 Aemswerdera zate en in 1584 Answerda zate. Dus van Anne; adelaar, of van Ame; heldhaftig, werth; wierde.
Uit D. H. Fikkert, 1847.
Antwerpen, Frans Anvers, begin 8steeeuw Andoverpenses, Andoverpis, 692 in Anwerpom, 726 in Anduerpo castello, 1008 Antwerf, verder Andwepensi, Anduerp, Antwerpia, Antverpensis, Andeguerp Antwerpin, Andwerpiensis etc. Gernaams anda werpum: anda: tegen, is tegenover aan, werpum van anewerp: aangeworpen land, aangroei. Eerder in Duits Anttdorf, een dorp, anda: aangeworpen grond met dorp en nu als Antwerpen met een wierde of werf. Filosoferend over de naam Anttorf kan het ook aan het dorp zijn, het dorp bij de wierde. Mogelijk is dat dorp ouder dan Antwerpen. Je mag ervan uitgaan dat men in een dorp woonde en toen verderop in de Schelde een wierde bouwde. Van die wierde is nu nog maar weinig over. Dat vooral omdat het stadhuis gebouwd is in 1541 en de kathedraal tussen 1352 en 1521. Opvallend is dan ook dat de kerk lager staat dan het stadhuis. Normaal staat de kerk met het marktplein op het hoogste gedeelte van een plaats. Je mag er dus vanuit gaan dat voor de bouw van het stadhuis er al een belangrijk bouwwerk was zodat de kerk op een lagere plaats gezet werd. Een 15deeeuwse sage vertelt dat de reus Druon Antigoon zware tol eiste van de schippers. Als die net konden betalen werd een hand afgehakt. Zo zou de naam afgeleid zijn van (H)Antwerpen.
Abbewier, Fries Jewier, bij Anjum, eerder Tzijaewijer, Saksisch tzjia, dingplaats, wierde.
Arwerd, Arnwerd, Bierum, Delfzijl, begin 11deeeuw Arnuurd, (uu=w) eind 11de eeuw Ernauurd. Germaans arnu: arend, wurpi: wierde of kunstmatige heuvel in zee.
Baard, Friesland, Littenseradeel. In 1325 als Bauwert, 1417 Bawerth, eind 15deeeuw wordt het Baer(d)t. Van de persoon Ba, Bavo of Babo; strijd, zie de familienaam Bama en ook Bampoel, werd, werth: wierde.
Ze heten Baarder katten, een beeld van een kat midden in het dorp herinnert daaraan. De honden of windhonden zijn die in Leons of Lions wonen. Ook met Huns die murden of bunzings heten.
Badelinen werf, Wulpen, 1162, Germaans Badilinan: van Badilina en hwerba: kunstmatige heuvel in zeekleigebied.
Barnwerd, bij Oldenhove, Zuidhorn, Barwerd, Baarwerd of Berwert, Bar; openliggende of kale terpheuvel, werd; wierde. Van iemand die in de gevangenis zat werd gezegd dat hij te Betterwurd was. Een plaats om ‘beter’ te worden.
Hier stond de stinse Fritsinga of Fritsinge.
Bellingweer, Winsum; wierde van Bello.
Betterwird, Fries Betterwurd, bij Dokkum, in 1387 als Betterwird, better; beter, betere wird of wierde, of wierde van Betto, zie de Friese familienaam Bettinga.
Bollingawier, Fries Bollingwier, Dongeradeel, 1511 Bollingaweer, 1543 Bollingawier, 1543 Ballijnghweer, wierde of terp van de familie Bollinga, van de persoon Booel of Bollo; strijd, zie Bollezele.
Bolsward, Fries Boalsert, 1038 Bodliswert, 1270 in Bodelswerde, 1275 Bodleswerth, 1290 Bodelswaert, 1313 Bodeleswarth, 1328 Beudelswaerde. Als Latijnse vorm vind je Bolsvardia. Germaans Bodilas: van Bodil, Bodele, Boele; strijd, wurpi, werth: wierde. Volgens Ocko Scharliensis zou het in 713 gesticht zijn door Bolswynia, de dochter van Radboud I. Zie ook Kimswerd. In Bolsward is de nederzetting Hockaert opgenomen, waar nu de Martinikerk is gebouwd. Die wordt in 1460 Hockawert genoemd, wierde van Hokke; verstand.
Ze worden oliekoeken genoemd, dat naar een twijfelachtig verhaal dat eens hun hoofdman, Edo Jongema toen er enige buitenlandse gasten bij hem waren, het gepast vond die heren op dit gebak te onthalen.
Onder Bolsward is in de hof van het klooster Bloemkamp, Floridus campus te Hartwerd, graaf Willem V begraven die met vele Hollandse edelen sneuvelde in een slag tegen de Friezen op 27 september 1345. Dat klooster is gesticht in 1191 en in 1572 verwoest door de Geuzen.
Borgsweer, bij Delfzijl, 1428 Borgisloe, 1432 Borgisweer, later Borchweer: wier dat opgeworpen is, of afgeleid van borg of burcht, dat laatste is goed mogelijk want de wierde is vierkantig.
Bornwird, Fries Boarnwert, Dongeradeel. 9deeeuw Bonewirt of Bonfurt, wel dezelfde als 10de eeuwse Brunnenuurt. 1389 Burnwert, oud Fries burna; bron, klein water, en werth, wierde. Vanuit Bornwird kwam in het oosten een buurt die men Bornwerderhuijsen noemde in 1511
Birdaard, Fries Burdaard, aan het kanaal naar Dokkum, Dokkumer Ee. Burdwerd, 1417 Berdawerth, 1418 Berdauwerth, 1321Birdauwirt, 1530 Berdaewerdt. De opgave van een Duitse bron te Fulda uit 945 als Breintenfurt wijst erop dat die schrijver het woord aan zijn taal heeft willen aanpassen, Breitenfurt wat brede voorde betekent, maar furt is hun weergave voor wurthi: wierde. Burd, berd, betekent boorde of rand aan een water, de Ee, dus een wierde aan de oever. Het volk wordt spottend schaapskoppen genoemd.
Bonkwerd, Fries Bonkwert. Littenseradeel. 1487 Buurcwert, 1530 Buynckwert, 1532 Bunckwert. Wierde van een persoon als Bonika; kleine strijder die kan doden.
Bornwird, Bornwerd, Fries Boamwert, West Dongeradeel, 9de eeuw Bonewirt of Bonfurt, 945 Brunnewurt, 1389 Burnwerth, Germaans brunnan, oud Fries burna: kleine bron, wurpi: wierde met een bron. Of van de persoon Bonne; gebieder of hij die doodt. De r zou er in gekomen zijn door associatie met borrelend water als door een zijl in een dijk of in relatie met een bron.
Burgwerd, Fries Burchwert. Wunseradeel. In 1275 Borchwarth, 1400 Burchwert, burg; burcht of sterkte, kan hier ook dijk betekenen en werth of wierde.
Cornelissenwerf, Schagen. Wierde van Cornelis of zie volgende.
Cornwerd, Kornwert, Kornwerd, Fries Koarnwerft, Koarnwert, bij Wons, 8ste eeuw Quirnifurt (voorde) waar de Duitse schrijver van de Traditions Fuldenses het Friese woord veranderde want we vinden daarnaast Quirwrt (wierde) en1275 Cornwerth, in 1315 Cornewarth: wierde waar een molen op stond, kwirnu: handmolen. Na de afsluiting van de Afsluitdijk in 1932 ontstond er aan de dijk een nederzeting, Kornwederzand.
Dallingeweer, bij Delfzijl, 1441 Dallynckwer, 1455 Dallengwerum: wierde van Dallinga of Dalle.
Dedgum, Fries Dedzjum, 855 Deddingiwerbhe. Germaans Dadajan, Deddin: van Dedde, gihwerbja, van hwerba: kunstmatige heuvel in zeekleigebied, later werd wierde voor die van heem verwisseld.
Dedinkweerde, Lochum, 1118, Ditdingwerthe, 1134 Dedingwerthe. Germaans Diddinga waripa, wierde, riviereiland, van de mensen van Dido.
Domwier, Idaarderadeel, 1543 Demweer. Mogelijk is Demingwere uit 1314 de oudste variant van die naam, een wierde of terp van de familie Deminga, van de persoon, Dimme; volk.
Doorwerth, bij Wageningen, 1280 Dorenweerd: riviereiland en doorn. Het heeft een bekend middeleeuws kasteel uit 1260. Een oude overlevering verhaalt dat Berent van Doornwerth tot heer bestemd na de dood van zijn vader en door zijn twee jongere broers gekerkerd werd onder de toren die aan de zuidwestelijke kant van het kasteel stond en dat toen ze twisten over de verdeling van de goederen de plotselinge instorting van die toren hen beiden doodde en hun broer Berent bevrijdde.
Dorkwerd, Groningen, van dork: derrie, drab, met wierde. In de middeleeuwen Dorquare of Folquakerke genoemd; van Folkert en kerk, zou al sinds 1215 onderdeel zijn van het klooster Selwerd.
Eekwerd, Appingedam, had vijf terpen waarvan de in 1540 de Equarder wierde de belangrijkste was, nu een afgegraven terp, een terp met eikenbomen. Eekwerderdraaiheeft dan een draaibrug. Eekwerdertil, til; brug.
Eelswerd, Eemsmond. Rond 1000 Ellasvurd; wierde van Elli of Ellis.
Eelswerd, Appingedam.
Emmeloord, 1132 Emelwerth, Emmelwerd, 1364 Emelwaerde, 1381 Emelswalde, 1388 Emelwaart, 1478 Emelwerth. Germaans amula: scherp, zie Emblem, wurpi of werth; wierde, was een terp op het eiland Schokland. Of van Eem, de waterloop naast Urecht, zo zou het een oude naam zijn, Enedseae, zee van de Eems, die aam Liudger in 742 werd geschonken wat later tot Enswerd. Het was een eiland net zoals Urk en een gedeelte heette Maarnhuysen (of Maanhuizen) wat geleidelijk aan verdween door opkomend water. Later de plaats in de Noordoostpolder.
Engeweer, bij Loppersum, 1386 Edyngawerum, 1461 Edingheweer, Edingaweer, wierde van de mensen van Edo.
Zo ook Engwierum, Fries Ingweirrum, bij Dokkum, maar met um: haim of woning. Ook Engwier bij Schraard.
Ewer, Groningen. Ook Eweweer; wierde van Ewe.
Feldwerd, Delfzijl. 1183 Felwirth; wierde van Feld of veld. Vermoedelijk rond 1183 werd het Benedictijnse dubbelklooster Feldwerdop de wierde gesticht door de heilige Hatebrand van het Aartsbisdom Utrecht als een van de eerste kloosters van de Ommelanden. Ter onderscheiding met het in 1204 gestichte nabijgelegen Nijenklooster zal het ter onderscheiding wellicht Oldenklooster (Oldeclooster te den Damme) zijn genoemd, een naam die reeds op een kaart uit 1559 voorkomt en daarmee de naam Feldwerd verdringt.
Ferwerd, in Fries Ferwert, 819 en 825 Fatruwerde, later in dezelfde eeuw Federwrde, 1289 Federwerth Trajectensis dyocesis en Feterwerde. Terp van een persoon als Fatru of Fe(d)der; vrede. Of van vrijthof, vrijhof, plaats waar je onder bescherming stond, meestal van een kerk of omheinde hof, middeleeuws vrithof.
Feerwerd, bij Stiens aan de Waddenzee, Gronings Fiwwerd, bij Winsum, 820 Federwurt, 945 Fadewurt, in 1150 Fatruwerde: Germaans wurpi: wierde van Feder. Heeft een 15deeeuwse kerktoren.
Fiemel, Delfzijl. Oorspronkelijk was Fiemel een wierdedorp, dat omstreeks het jaar 1000 Fimelon werd genoemd. De naam is mogelijk verwant aan Fivel, dat ‘zeemonster’ betekent. In 1441 wordt het dorp vermeld als Fijmolen, in 1445 als Fimela.
Garnwerd, bij Winsum, Gronings Garwerd, 10-11de eeuw ad Granavurdh. Germaans Grana wurpi: wierde van Grano.
De bewoners worden spottend gortvreters genoemd. Het spreekwoord als men iets niet meer weet, ‘stuur het maar naar Garnwerd’ doelt op het slopen van schepen, dus waar alle oude rommel zijn man vindt. Vroeger lag het op een soort schiereiland tussen het Reitdiep en Aduarderdiep, vandaar. De Sint Ludgerkerk uit de 13deeeuw kerk heeft heel bijzonder een marmeren nachtmaaltafel.
Garreweer, Appingedam, 1057 Gerleviswert, 1068 Geroiewere, (Geroievvere) wierde of terp van Gero.
Garrelsweer, 1057 Gerleviswert, 14de eeuw Gerleuiswert: wierde van Gerlef. Wordt vermeld in een oorkonde uit 1057 waar de Duitse keizer het recht schenkt om in Gerleviswert een markt te houden aan de aartsbisschop van Hamburg. In de dorpskern lag de 3 ha grote wierde van Nijenhuis. Later werd het dorp verplaatst naar de dijk langs de Damsterdiep waar in de 11de of 12 de eeuw een kerk werd gebouwd die later is afgebroken.
Het kerkvolk was bijeen en de koster las voor wat hem was opgegeven. Toen hij aan het eind was en de predikant er nog niet was begon hij weer van voren af aan. Vandaar het spreekwoord, ‘alweer van voren af aan zoals de koster van Garrelsweer’.
Geefsweer, Delfzijl, 1306 Gewesweer: wierde of terp van Gebo of Gewe. 1459 Ghev(u)eweer, 1461 Gheweswere, 1632 Gevesweer.
Gesperden, Dodewaard, 855 Getuurd, Getuurdh, 12de eeuw Gespurd. Germaans gait: geit of woonplaats van Godo? Wurpi: wierde.
Gottem, Deinze, 814 in Gothemia ogian, idem. Ook Gautahaimia agwjum: wierde van de bewoners van Gauta.
Grotewerf, Waterland. Grote wierde. Met Moeniswerf, Rozewerf en Monnikenwerf en het verzwolgen Kloosterwerf.
Hardeweer, Winsum. 1466 Harderweer; wier van Harde.
Hartwerd, Fries Hartwert, Wonseradeel, 1322 Hartwert, 1400 Hertwert: wierde van Harto, vergelijk de Friese familienamen Harting en Hartinga.
Haggonwerva, Kantens, nu wel Elswerd, begin 11de eeuw Haggonwerva. Germaans Haggon: van Haggo, hwerba: wierde. Nu wel Walsweer of Elswerd, Kantens, begin 11de eeuw Ellaswurd. Germaans Alhas wurpi: wierde van Aljo, Elli.
Hanekenswerve, Aardenburg, 1169 Henekingwerve. Germaans Hanikinga: van de mensen van Hamiko: hwerba: wierde. Verdwenen dorp in Zeeuws-Vlaanderen.
Sint Hoewel het historisch niet te bewijzen is valt Hauwert heel goed in dit rijtje, het werd wel in 1313 Oudeboxwoude: oude bos (Taxus) van Bok, genoemd ter onderscheiding van het nieuwe Nueweboxwoude dat nu Nibbixwoud heet, in 1494 echter Hauwaert. Maar Hauwert komt niet zomaar uit de lucht vallen en de terp zie je wat bij het oude kerkje maar meer wat nu landgoed Robacher’s watermolen heet waar op paar boerderijtjes op een terp stonden. Daar stonden eerder enige boerderijen waarvan de ene volgens de eigenaar middeleeuwse gewelven in de kelder had: dat zal wel het oude Hauwert zijn en het westelijk stuk en waar de oude kerk begint naar het westen is dan de Oudeboxwoude.
Het oude betekent dat het ouder is dan Nibbixwoud. Hauw van Hauwert kan gemeenschappelijke grond betekenen of beter hof, wert is wierde. Hauwerter Zak, waar de weg vroeger opeens eindigde, is ontstaan door een overstroming tussen Hauwert en Wervershoof, oorspronkelijk de Neuvel, van heuvel met het gat van de overstroming in de Eendenkooi. Door de Zwaagdijk verloor Hauwert zijn doorgaande functie.
In 1589 werd het Kerkenpad te Hauwert allereerst gemaakt die zich strekt bij de kerk uit tot aan Zwaagdijk toe tot dienst van veel mensen.
Helwerd, Kantens, begin 9deeeuw Helewwyr en Helawerd. Germaans halu: afhellend of hailaga: heilig, heil brengend, wurpi: wierde. Het is nu onbewoond.
Hemert, Gronings Haimert, Ten Boer, begin 11de eeuw Hemmuurdh, Hemwerd, haim: zie Hem of home, wurpi: wierde. Hemert, Burgwerd, Friesland.
Hemkewerf, Schagen. Wierde van hem; woning of van Hemke. Ligt vlak bij de terp De Hale.
Hennaarderadeel, Fries Hinnaarderadiel, 1398 Hannawarderadeel, 1402 Hernawerderadelis, van Hernawerd, Fries herna: hoek, en wierde.
Hidaard, 1335 Hyddenwerd: wierde van Hidde, zie Hedikhuizen.
Hijlaard, Hylaard, Fries Hilaard, bij Leeuwarden, 1329 Elawerth, 1505 Hylaerd: wierde van Ele.
De bewoners worden spottend pruimen genoemd. Op een klok in de toren staat: ‘In het jaer 1300 ben ick gedoopt’. Het werd gewijd om alle boze geesten en onheil uit de omtrek te weren.
Holwierde, bij Delfzijl, Gronings Holwier, eerder Holtwirth, 1344 Halwirth en Halfwirth, halve of holle; lage wierde of wierde met hout.
Het wordt mogelijk voor het eerst genoemd in de laat-negende-eeuwse Vita Liudgeri van Altfrid, de derde bisschop van Münster. Volgens deze levensbeschrijving van zijn voorganger Liudger ontmoet die op zijn missie in de Ommelanden in het plaatsje Helewyret (vlak bij Wyscwyrt en Werfhem) de blinde zanger Bernlef, die bij de harp zingt van de daden van het voorgeslacht en de krijgsverrichtingen van de koningen. Volgens sommige gaat het daarbij om Holwierde. De meeste auteurs houden het echter op Helwerd, een wierde ten zuiden van Usquert en Warffum.
Hier behoorde het Oude Klooster ter onderscheiding van het Nieuwe Klooster te Jukwerd. Op die plaats van het oude klooster stond eerder een zeer oude abdij gewijd aan Petrus en Paulus. Het droeg in openbare stukken de naam van Feldwirth en werd door mannelijke en vrouwelijke Benedictijners bewoond. Het werd door de rijke jongeling Hatebrandus gesticht die in 1183 overleden is die in het midden van de kerk begraven is. Later kreeg de abdij de naam van Oldeklooster.
In de nabijheid van Holwierde (Uiteinde) stond vroeger een burcht van Onno Valck Eissengeheem genoemd. Ten zuidoosten was er een bos Nansum genoemd, van Nanno’ s heem.
Holwerd, bij Dokkum, Holwert in Fries, met veerdienst naar Ameland, eerder Holevurt, in 1399 Hoelwerde: wierde in laag gelegen of drassig land. De overlevering zegt dat Sint Liudgerus hier in de 8ste eeuw het Christendom plantte en zeer veel indruk maakte omdat hij de blinde zanger Bernlef ziende maakte. Ze worden spottend roekenvreters genoemd. De Sint Willibrordus kerk staat op een aperte wierde die in 1580-1584 na de aanleg van een nieuwe dijk binnen het dorp te liggen wat te zien is op een gedenksteen binnen en buiten de kerk. Is in 1775 tot 1778 gebouwd op de plaats van een andere afgebroken kerk.
Hoogewerf, Appingedam. 1541 Hogewerff; hoge wierde. Daarnaast was er een Lutke Hoge Warf.
Hoxwier, mogelijk dezelfde als in 822 vermelde Huocwar, in ieder geval een wierde met de naam van de persoon Huko, of van hox wat hoek betekent in het Fries. Een oude state bij Mantgum die in een hoek van de Middelzee dijk (Boorndiep) gebouwd was.
Idaarderadeel, Fries Idaarderadiel, 1392 Eadawere, 1438 Edauwerdradele: wierde van Ido, deel: gemeente.
Idzard Ter, Fries Teridzert, is ontstaan uit Idswerd: wierde van Idso.
Joeswerd, Joeswert, Ezinge, 855 Geveswurdhi. Germaans Gibas wurpi: wierde van Gibbo.
Jorwerd, Fries Jorwert, bij Leeuwarden, 1329 Ewerwert, 1403 Joerwert: wierde van Ewer. Ze worden spottend dweilstukken genoemd.
Jukwerd, Gronings Jukkerd, eerder Jukawerd, Jucawerth, woonplaats van Jukka, vergelijk de familienamen Juckema en Jukkema. Met Krewerd, Gronings Kraiwerd; kraaienwierde, eerder Crewert met de buurten Arwerd, eerder Arnwerd; Arendwierde, zie Arnhem en Nijenklooster.
Kenwerd, Zuidhorn, 786 Chinicwirde, vanaf de tiende eeuw Kustridingi. Germaans kuninga: koning of van Kuno of van koeien? wurpi: wierde.
Kettingwier, Fries Keatlingwier, rond 1500 Katnye Wierd: wier van de mensen van Ketto.
Kimswerd, bij Harlingen, Fries Kimswert, 1400 Kemswert, ontstaan uit (K) Camminga: wierde van Kamme of Camstra.
Het eerste stukje van van de naam Bidlesfeart, Nederlands Bedelaarsvaart, gaat terug op Bodleswerth. Toen men de oude naam (met de d) niet meer begreep, paste men het aan bij het bekende woord bedelaar.
Geboorteplaats van Pier van Heemstra, bekend als Grote Pier, Greate Pier, Grutte Pier, die zich bondgenoot noemde van hertog Karel van Egmond en alom schrik en verwoesting verspreidde vanwege de keus van zijn wapenfiguren, galg en rad, met zijn leuze: Niemand ontzien, geen mens en geen duivel’.
Hij was bekend vanwege zijn kracht. Het gebeurde eens dat enige soldaten tegen hem uitgezonden hem ploegend vonden zonder hem te kennen en hem vroegen of hij hun zeggen kon waar Grote Pier woonde. Hij tilde daarop de ploeg uit de grond en hield die rechtuit met het woord: Daar woont hij en hier staat hij’. En sloeg zo met de ploeg rond dat enkele soldaten dood neervielen en de overige het hazenpad kozen. Er wordt verhaald dat en vijf sneuvelden en dat daaruit de naam Vijfval te verklaren die een stuk land bij Kimswerd draagt.
Kleiwerd, Groningen. Wierde met klei. Zie Kleiterp bij Wieuwerd.
Kommerswerve, Oostburg, 794 Cumbingascura, 941 Combesscura, 964 Cumbescura. Germaans Kumbinga skurjon: schuur van de mensen van Kumbo, later is de schuur vervangen voor wierf, hwerba: wierde.
Krangeweer, Gronings Kramweer, Crangeweer, krang is hetzelfde als kring: kring van terpen. Bekend als Bult Krangeweer,
Krewerd, Gronings Kraiwerd, 1396 Creawerth: kraaienterp.
Kubaard, bij Wommels, van Kubanwerd: wierde van Kubo of Kubbo.
Laad, van Laard en Zaad, (Saard, Wonseradeel) Wymbritseradeel, half 8ste eeuw Lanfurt, is wel Lutke Laard bij Wolsum, Fries Lytse Leard, rond 1000 Laufurt, lau dan van Lauwers warin de Friese vorm voor lo voorkomt, furt kan een verschrijving zijn van de Duitse schrijver voor terp of wierde, dan: terp in een bos. Saard, Saerd, geen Zaad, wel van saed; bron of welput.
Laakwerd, Fries Laakwert, Franekeradeel, Tzum. Er lagen vroeger twee terpen, wierde van Lake.
Lalleweer, bij Delfzijl: wierde van Lalle, die wierde is ooit als voorwerk van het grijze monnikenklooster bij Baamsum gebouwd.
Langeweer, Zuidhorn, 1399 Langwerre, 1473 Langweer en 1505 Langhweer; lange wierde.
Laskwerd, Appingedam, van oud Fries liask: lis, en wierde.
Leakwerd, bij Wommels, wierde van Lake.
Leeuwarden, Leeuwaerden, Liutawerde, volkstaal Lieuwert, Liwadden, Liouwerd of Ljouwert, 1038 Liunvero, Liunvert, 1068 Linwar, 1149 Linuward, 1152 Linewert. Komt van Lienward, wurpi: wierde en lee; luw, en lo: hoge en beschutte droge plaats. Hoewel het ook een persoonsnaam kan zijn van Lino of een herbergier Aed Levwert of bij wie een leeuw uithing. Leo-, Lie, Leeu- kan samenhangen met ljoe, ljue, luden of lieden, de vrijgeboren ingezetene die de wetten maakten en de rechters kozen. Leeuwarden is dan de ‘waarden der ljoe’. Lauwa, ook lyowe is oud Fries voor geloof, zo kon Nye-hove toch ook wel zijn Lyowe-werden; geloven waard. Of ontleend aan ‘ws lyauwe Vrouwe to Nyahorn, dan eerst Lyauwe Vrouwe werd’ is geweest en samentrok tot Lioward.
Maar in het klooster Fulda spreekt men villa Lintarwde, villa: stadje, onwaarschijnlijk. Leeuwarden is ontstaan op terpen bij een inham van de Middelzee met de riviertjes Ee, Vliet en Potmarge, de Middelzee slibde later dicht. Het is ontstaan op terpen waar drie nederzettingen ontstonden, Oldehove, Nijehove en Hoek. Dus de naam kan pas gevormd zijn nadat ze samengevoegd werden in 21 januari 1435 en een van die namen Leeuwarden gaf.
Ze kreeg in 1190 stadsrechten. Omstreeks deze tijd vindt men bij de meeste geschiedschrijvers het eerst gewag gemaakt van Leeuwarden als stad; doch er zijn er die beweren dat reeds ten jaren 1149 de stad bij die naam zou bekend geweest zijn en halen daarbij aan de twee brieven door de abt Wybaldus geschreven die voorkomen in het Charterboekvan Schwartzenberg, I. 76, de ene aan de gemeente van Leeuwarden en bevatte klachten over de zorgeloosheid van vier priesters aldaar en de andere aan den Utrechtse bisschop Heribertus die betrekking had over de slechte toestand der kerk.
De grote bloei kwam toen in 1504 de Saksische hertog het tot hoofdplaats van het gewest verhief. De hoofdbuurt was de Nyehove bij de Camminga state mt de gevelsteen Aed Levwerd 1171. De Hoek lag naast de haven.
Oldehove lag als een schiereiland in de Middelzee, had in de 12de al een kerk die aan Sint-Vitus was gewijd en uit akten uit de 14de eeuw komt die kerk voor onder de naam Liiewardensis.
Fiswerd lag ten noorden van de noordelijke stadsgracht. In 1664 verwijst de naam Fiswerd aar een kerk. Dat is het restant van het rond 1470 gestichte klooster van de zusters van het Gemeene leven dat in 1510 van de terp naar een plek binnen de stadswallen verhuisde. Het klooster lag op een wierde met de naam Wiswert in 1451, Wyswert in 1510 en in 1543 Wyswerd. Op het oude kerkhof van Leeuwarden naast het Rengerspark is de terp nog altijd groed zichtbaar. Oud Fries wis; vochtig en wierde.
In de grote of Sint Jacobskerk is een grafkelder waarin van 1588 tot 1765 vele doden uit het huis van Oranje zijn bijgezet. De eerste was Anna, vrouw van Lodewijk van Nassau en dochter van prins Willem I, de laatste van Maria Louisa, weduwe van Johan Willem Friso. Prins Willem IV is te Leeuwarden geboren in 1711 enkele weken na de dood van zijn vader te Moerdijk. De Prinsentuin is aangelegd door Willem Frederik van Nassau in 1658 en door Willem I aan de stad geschonken in 1819. Merkwaardig is de zware onvoltooide toren van een kerk die een vergroting was van de zeer oude Sint Vituskerk van Oldehove die vanwege bouwvalligheid werd afgebroken rond 1595, het Amelands huis herinnert aan de Cammingha ‘s, heren van Ameland dat ze stichtten en bewoond hebben en daarom Heerlijkheid heet. Het Burmania huis was vroeger een slot met uitgestrekte hof omringd naar de Gemme van Burmania die als afgevaardigde van Friesland te Brussel in 1555 de eed van Filips niet knielend wilde afleggen zoals de anderen, maar het rechtopstaande zwoer na gezegd te hebben: ‘ de Frizen knibbelje alline for God’, de Friezen knielen alleen voor God. Ze heten spottend galgenlappers omdat er eens toen er dieven gehangen moesten worden ze tegen het aanschaffen van een nieuwe galg opzagen en lieten de oude vermolmde galg wat oplappen met als gevolg dat het ding brak en instortte met de gehangen boeven eraan. In de buurt van de stad vindt men een huis met het opschrift: De drie dukatons, dat naar mooie Aaltje die lichtvaardig was en ruw en goed vloeken kon en vaak de duivel aanriep. Toch was Edo, een boerenzoon, verliefd op haar. Maar hij werd grof en hard door haar afgewezen. Eens op een avond zat ze te spinnen. Er werd geklopt. Ze deed open en zag een rijzige jongeman die vroeg of hij daar even mocht schuilen want het weer was slecht. Aaltje geeft hem een stoel en hij gaat naast haar zitten. En hij vertelt en vlijt en komt tot een liefdesverklaring. Aaltje zegt niet neen. Hij geeft haar een kus en zij hem. Hij geeft haar een grote gouden ring als pand van zijn trouw en vraagt van haar een weder pand. Ze haalt uit een kistje drie dukatons aan een fluwelen band geregen, een geschenk die nog door Edo zijn gezonden die ze maar gehouden heeft. Die geeft ze aan de bezoeker, maar hij ziet een kruis erop en verschiet, op zijn hoofd worden twee horens zichtbaar, zijn voeten vertonen zich als paardenpoten, het is de duivel die de nabijheid van kruisen niet kan dulden en vlucht. Aaltje valt in onmacht en toen ze tot zichzelf kwam werd ze een ander mens. Edo vernieuwde zijn aanzoek en Aaltje zei ja en ze leefden nog lang en gelukkig.
Lichtaard, Ferwerderadeel, 945 Lihdanfurt met de gebruikelijke Duitse verschrijving van wierde voor furth, Germaans leuhtan, licht, helder, wurpi: wierde, naar de grondsoort of begroeing?
Lookwaarde, Aardenburg, 791 Locuuirde of Locwirde, lok: afgesloten ruimte, haag, of look, een soort ui, wierde of vluchtheuvel.
Luddeweer, wierde van Ludde.
Lutkewierum, Fries Lytsewierrum, 1505 Luttikewerum: kleine wierde. Fries lutke, lutje, lits, Engels little, Nederlands luttel. Met de Faesma state of Phaesma state, Faesma tille.
Lutjewijtwerd, Stedum. Lutje; klein, wijt; hout, werd; wierde. Een wierde die gebruikt werd om geriefhout te telen.
Marwird, Marwert, Marwerd. Bij Wirdum, 1314 Merwethe: wierde aan de Mare; zee. 1543 Marwijrdummaland met een naam die op um eindigt, van hem, home. Daar stond de Camstra state.
Meddert, West Dongeradeel, half 8ste eeuw Metwuid of Metuuid, 945 Medunwrth. Germaans miduma: middelste, wurpi: wierde.
Medwerd: Holwerd, 1409 ‘Henricus curatus in Medwerd ad decanus Freankers; wierde in made of grasland.
Meeuwert, Groningen, van mewawurth: meeuwenterp of van Germaans medwa: weiland of van het water de Meeuwert?
Menkeweer, Bedum. 1394 Menekingwerve, 1378 Mendekingawere; wierde van Menneke.
Menneweer, Ulrum, rond 1000 Meniwerva, van mani: gemeenschappelijk en wierde, begin 11deeeuw Meniwwerva. Germaans maini: gemeenschappelijke of ‘van Meno” ? hwerba: wierde.
Mensingeweer, Gronings Menskeweer, onder Leens ten Zuiden van Eenrum, 1371 Mensingheweere: wierde van Menze of Mensinge. Daar lag het klooster Lulema dat in 1654 genoemd werd en in 1824 voor afbraak verkocht werd.
Meskenwier, Meskenweer, Akkrum: wierde van Meske.
Ropta state uit; http://www.dbnl.org/tekst/berg229noor02_01/berg229noor02_01_0025.php
Metslawier, Fries Mitselwier, bij Dokkum, 1500 Metslewer: wierde van Matsila. Het kende drie staten als de Ropta state, Unia State en Wibalda state. Op een steen in de kerkmuur staat een opschrift:
‘Anno 1570 op Alderheilige dach jauens (‘s avonds) is het water hier in der kerck hoegh wesd 1 voet en syn fardroncken in dese gritenie 1800 mensken.’
In 1634 is hier geboren Balthasar Bekker die in zijn werk “De betooverde wereld’ het geloof aan boze geesten, heksen spoken en dergelijke bestreed. Een zwerm van tegenstanders kwam tegen hem op en vereerden hem onder andere met het volgende compliment:
‘Om den duivel te vergeten,
Balthasar! Zoo moet je weten,
Dat ik in plat Hollandsch zeg:
Bekker! Hou je bakkes weg’.
Toch had hij ook bewonderaars, die schreven:
‘Dit is dien schriftdoorleerde Bekker,
Dien Hel en Toverij ontdekker,
Die hoe getrapt, getergt, noch stil
Zich onderwerpt aan ‘s Heeren wil’
Een man, gesont in leer en leven
Hoe meer gedrukt, hoe meer verheven’. Hij stierf te Amsterdam in 1698 en is begraven te Jelsum.
Moeniswerf, Waterland. Wierde van Moene of Moenis. Of naar een verdwenen werf die van oorsprong was opgegooid door de monniken, die zich in de dertiende eeuw op het eiland vestigde. Deze verdwenen werf werd de Kloosterwerf genoemd. De oude benaming Moentzewerf zou dan ook Monnikswerf betekenen.
Munkewerve, Aardenburg, 1174 Monacawerva. Germaans munaka: monnik, hwerba: wierde.
Niawier, Dongeradeel, Fries Nijewier is de nieuwe wierde.
Offingawier, Fries Offenwier, bij Sneek, 1328 Offinghewere: hooggelegen land van Offinga of Offe. Boven de kerkdeur staat een dichterlijk opschrift:
‘Geen schooner les van meerder kracht,
Dan Micha zes en wel vers acht.’ Hier wordt bedoeld: ‘Wat eist de Heer van u dan recht te doen en weldadigheid lief te hebben en ootmoedig te wandelen met uw God?’ In 1465 werd in deze gemeente op wonderbare wijze een doorbraak hersteld. Door het binnendrijven van een stuk elders losgeslagen land werd het ontstane gat gedicht.
Okswerd, Oxwerd, Zuidhorn: wierde van Okso; stier.
Onderwierum. Bedum. 1378 en 1386 Uldernawerum De naam is wel gereconstrueerd als ‘Unlanderena wêr-hêm’ en wordt zo verklaard als een opgeworpen hoogte (wierde) van mensen die in onland; moeras, woonden.
Oosterwijtwerd, Loppersum. Wide; hout, weerd; wierde, oost om het te onderscheiden van Westerwijtwerd.
Oosterwierum, Fries Easterwierrum, bij Sneek, 1275 Werum, 1329 Werum, 1440 Oesterwerum, 1441 Aesterwerim, oostelijk wieren (meervoud), om te onderscheiden van Lytse Wierrum en Grutte Wierrum. De benaming Heveskesklooster kwam pas in de 19eeeuw in zwang. De naam verwijst naar het klooster Oosterwierum dat hier tot in de 16de eeuw heeft gestaan.
In de hervormde kerk was vroeger aan een balk een afbeelding te zien van een vos in monnikspij die voor een troep ganzen preekte, een spot van middeleeuwse bouwmeesters die zich dat veroorloofden om de geestelijkheid te bespotten.
Opwierde, Gronings Opwerd of Opwier, bij Appingedam, 13de eeuw Upwirthe: hoge liggende wierde, er liggen twee kleine wierden, de hogeen de kleine hoge werf genaamd. In het dorp staat een oude kerk uit de 13de eeuw.
Oterdum, Delfzijl, onder het nu verdwenen dorp dat later inwaarts verplaatst werd en oorspronkelijk in de Dollard uitstak, utar: buitenwaarts. Of van Otter of de man Otto en hem of heim, ligt de buurt de Warven, enige woningen op hoogtes of werven gebouwd.
Oterdumerwarven of De Warven, warf; wierde bij Oterdum.
Oudewerf, Cadzand. 1190 binorden Ouden werve. Germaans aldan: oud, hwerba: wierde.
Poppingawier, Fries Poppenwier, bij Irnsum aan de Sneekervaart, heette in 1401 Popenghewere, 1369 Popingha: wierde van Poppo of Poppinga.
Rauwerd, Fries Raerd, tussen Leeuwarden en Sneek, eerder Rawert, 15de eeuw Raerd, van Rado, wierde. Ze heten de Raerder roeken naar de vele roekennesten op de Jongema state. Zo ook Raard, bij Dokkum, 1441 Rawerth, 1505 Rauwerd. Zo ook Rewerd, Fries Rewert, eerder Reward, Rieuwert.
Ranswerd, Appingedam, 1460 Ramswert: wierde van Hrammo.
Raskwerd, boven Winsum, 981 Retzword, ca. 10000 Reisvurd en Riazword, Kan van Fries riad: riet zijn en wierde?
Rijkerswoerd, bij Elst: wierde van Rikhari.
Rijsdam, Vlagtwedde. De dam is gemaakt van rijshout.
Roeksweer, bij Slochteren, 1472 Rokeweer: wierde van Hroko of Rucho.
Roelage, Vlagtwedde. Een verbastering van Ruige Lage; laaggelegen wildernis.
Rozewerf, Waterland. Wierde van Roos of Rozen, ligt ten zuiden van Grotewerf.
Salwerd, Groningen, een wierde met als 1ste naam van Frankisch salha, oud Engels sealh: wilgenboom?
Sauwerd, Gronings Saauwerd, bij Winsum, 1000 Sadevurt, 1364 Souwerth, Fries satha: zode, wierde van zoden gemaakt. In 1840 is de middeleeuwse kerk gesloopt.
Schettens, Fries Skettens, 855 Sceddanvurthi, 945 Scettefurt, foute schrijfwijze van de Duitse klerk, dus Germaans Skadjan wurpi: wierde van Skaddi. (van werkwoord schaden)
Schraard, Fries Skraard, bij Witmarsum, 1379 Schradawert: wierde van Schrade.
Selwerd, nu in de stad Groningen, 1181 Selewert. Germaans sali, uit 1 ruimte bestaande woning, wurpi: wierde. Maar in 1290 was het Silawerth, 1338 Sylawert, 1371 Zelewaert, dan van een persoon Sila, Zele.
Solwerd, Appingedam: wierde of terp die in een modderachtig poelachtig, sol, gebied ligt.
Stellingwerf, Wolvega, 1309; de richters in Stalling, 1310 Stellingwerf, wierde, hier een dingplaats van de stellingen: rechters. Stelling is de naam van de volgerechtigde boer, hieruit werden drie stellingen gekozen die met de rechtspraak waren belast.
Stitswerd, Gronings Stivverd, Kantens, half 8ste eeuw Stukisweret, 11de eeuw Stucciasuuro (Stucciaswurd), later Steysward en Stezewert, 1370 Stitswerd. Germaans Stukjas wurpi: wierde van Stukjo of Stukki of wierde van sticht of klooster.
Teerd, Fries Teard, Anjum, uit Ta werd, wierde van Ta, Tea.
Ternaard, Westdongeradeel, half 8ste eeuw in villa Tunuwerde, Tumfurte, Tununfurt, 1150 Dunevurt. Germaans punnu: dun, langgerekt, wurpi: wierde van Tonne, Tonno. Oud Fries Tonnawerd, zie de geslachtsnamen Tonnema, tot Tongia, Tonkama en Tonkens, Tonnenkamp in Harlingerland.
De inwoners heten varkensvilders.
Tjaar, Wirdum is ontstaan uit Tja-werd: wierde van Tja, zie Tijum, bven Groningen, Gronings Taimen.
Tjamsweer, bij Appingedam, heette in 1208 Thiamerswerve: wierde van Thiadmar. In en rond het dorp liggen een vijf wierden, in de 15deeeuw met de komst van het Damsterdiep verplaatste zich de bebouwing zich daar.
Tjerkwerd, Wonseradeel: wierde van Tjerk.
Toornwerd, Middelstum, begin 11de eeuw Thornuurd, (uu=w) later Thornwerth of Dornewert. Germaans purnu: doorn, wurpi: wierde.
Tuikwerd, Gronings Toekerd, Appingedam, eerder Tukawerth, wierde van een persoon Tokke, Tuike of Take. De man Tukawerth die al vermeld wordt in 1284. Later ook Tukewert, Tuquart of Tuchwert.
Truerd, Friesland. Eerder Triuwerd; triu; boom, werd; wierde.
Uitwierde, Uitwierda, Gronings Oetwier, de uitgelegen of buitenwaarts gelegen wierde, waartoe vroeger ook Delfzijl behoorde en Oudendijk, Oudenie en Trinaat. Het heeft veel verloren door afspoeling en doorbraak van de Eems. Het meest heeft het geleden door het beleg van de Fransen in 1813.
Ulrum, Gronings Ollerom, bij Winsum, ca. 1000 Wluiringhem, 11de eeuw Uluringhem, Germaans Wulfaharinga haim: woning van de mensen van Wulfahari (wulfa: wolf, harja: leger) of Ulrin. Het ligt op 2 wierden, op de ene ligt de kerk van Ulrum en op de andere de Asingaborg.
Usquert, Gronings Oskerd, Uskwerd, bij Warffum in Groningen, 9de eeuw Wyscwyrd, Wyscuuryd. (uu=w), 945 Vixwrt, 1370 Usquerthe (als hiermee de plaats bedoeld is), wurpi; wierde of kunstmatige heuvel in zee en rivierkleigebied van Wikko. Wordt in de levensbeschrijving van Liudger genoemd, de kerk stamt uit de 13deeeuw.
Waardhuizen, Woudrichem. 1292 Werthuysen; wierde, met huizen.
Wadwerd, Warffum, rond 1000 Watvurd: ligt bij een oude zeedijk, dus wierde bij een oude dijkdoorbraak.
Wammert, Bij Easterlittens, kan van Wamme wert: wierde van Wamme.
Wanswerd, Fries Wanswert, eerder Wandelswerth: wierde van Wandilo.
Warder, boven Edam, ca. 1200 Werthere, Warthere, 1277 Warder, 1514 Waerder, het is hetzelfde woord als wierde.
Warffum, Gronings Waarvum, bij Liudger, 744-809, Werfhem, 945 Werfheim, 1150, Warfhuizen, Germans hwerba: wierde, haima: woning. Een wierde waar het gerecht gehouden werd. De Leenster wierden worden daar ook warven genoemd. Warfhuizen, De Marne, eerder Werfhusen, wierde met huizen.
Wartum, Delfzijl. 1428 Warstum, 1487 Warven, 1563 Wartum. Een wierde of woningen van Wart? Wartum had - zo blijkt uit een verklaring uit 1487 - tot het begin van de vijftiende eeuw een borg en vormde een zelfstandige rechtstoel.
De Weer, Loppsersum; wierde.
Weinterp, Wijnjewoude, 1315 Weningewalde, woud van Wine, met verandering van de laatste naam.
Weiwerd, Gronings Waaiwerd, ca. 1000 Wahcvurt, naar het Duitse schrijven wierde, verbonden met oud Fries weg, wei: golf, lag aan zee.
Werf, Oudenburg. 1087 Werf. Germaans hwerba: wierde, kunstmatige heuvel.
Werve, te Aardenburg, 1204 de Wervo. Germaans hwerba: wierde, kunstmatige heuvel.
Te Werve, Rijswijk, een wierde. Zo ook Werp en Werven, Heerde.
Wervershoof, eerder Warfartshove, op een landkaart van 1288 Werfaertshof als een banne (rechtsgebied) genoemd, 1344 Walvairshoeve, 1499 Werfertsoeff, in oude kroniek van Medemblik wordt gesproken van Werenfrits Hoeve, nu Werferts Hoof; hoeve op een werf of wierde. Meestal wordt het genoemd naar de H. Werenfrid die als volgeling van H. Willibrord daar gepreekt zou hebben. De wierde en de hoeve zijn nog duidelijk zichtbaar in de Neuvel, het oude centrum van Wervershoof.
De Neuvel was de verbindingsweg met Hauwert. Door een overstroming verdween de weg en bleef Hauwerter Zak over. Dat wiel is nog te zien is in het wiel van de Eendenkooi. Dat was wel in 1169 toen hele streken weggevaagd werden en de Zuiderzee voor een groot deel gevormd werd.
Daarna is Zwaagdijk gebouwd langs de Neuvel die met Hauwert zijn doorgaande functie verloor en minder bekend werd. In 1288 wordt Zwaagdijk al vermeld. Vlakbij de eendenkooi liggen nog wat heuveltjes, terpjes, plaatsen waar in natte tijden het vee gebracht werd. Prof Waterbolk heeft hier opgravingen gedaan omdat hij meende dat het oude grafheuvels waren. Maar je begraaft de doden niet in natte plekken, maar in droge zoals Hoogwoud en Westwoud. Hij vond dus niets.
Nesmeer is bedijkt in 1440.
In 1630 werd de eerste meelmolen te Wervershoof gemaakt.
De 8ste maart 1625waaide het alhier een harde storm en daarop kwam een zeer hoge watervloed zodat daar veel dijken doorbraken op Texel, Wieringen, in Waterland braken drie gaten in de dijken etc. De Nes aan het Oosteinde van Wervershoof brak ook op verschillende plaatsen door en van deze af is de Nese met het zeewater bedekt gebleven, het watermolentje dat daarop stond is naderhand afgebroken en vandaar gehaald.
Werum, Wierum, bij Ten Boer, 1289 Werum: nederzetting op wierde, in 1445 Wyttewerum, nu Wittewierum. Dat witte komt van de kleding van de Premonstratenzers die sinds 1213 hier de abdij Hortus Floridus of Bloemhof hadden die gesticht werd door Eemo van Huizinge. Is afgebroken tijdens het bewind van hertog Alva. Met de stenen zijn grote delen van het Prinsenhof in Groningen gebouwd. Op de fundamenten van het klooster werd in 1863 het kerkje van het dorp gebouwd.
In de buurt van die abdij begon de slag die in Heiligerlee eindigde.
Westervoort, rechts onder Arnhem, zou al tijdens Willibrord voorkomen, 1025 Westervurd, 1206 Westerwrth. Germaans westara: westelijk, wurpi: wierde, voort is een latere verandering.
Westerwijtwerd, Middelstum, Gronings Wietwerd. Begin 11de eeuw Widwurdh, Witwurdh. Germaans wipwo: wilg, wurpi: wierde. Het is wel dezelfde als Wijtwerd, ca. 1000 Widuvurd, van widu: bos en wierde.
Wier, 1399 Were: wierde.
Wierhuizen, Jukwerd, Gronings Waaierhoezen of ’t ol Waaier, van wierde en huizen.
De historische naam voor Wierhuizen is hoogstwaarschijnlijk Ranswerd of Ramswerd. De naam komt in 1460 voor als Ramswert, daarna als Ranskwert en toe Ramswerdt. Een van de pachters van kloosterlanderijen had in 1632 de wijrde op Ransweert, groot 12 gra(sen} in gebruik. De naam is mogelijk afgeleid van een mansnaam Hraban (Ram) dan wel Rande.
Wierhuizen, De Marne. Eerder We(h)rahusum, gesticht uit Wehe.
Wieringen, 8steeeuw in pago Wirense, Wironi, Wisaha (lees Wiraha), 10de eeuw Wiron, 1184 Wiring: bewoners van het hoge land of wierde of van Germaans wirim, moerasmirt of gagel. Voormalig eiland.
Wieringerwerf, hier is werf: die is er bij gemaakt om bij eventuele dijkdoorbraak heen te vluchten.
Wieringerwaard, Noord-Holland, 12de eeuw Wirense, Wirensi, 12de eeuw Wirom, Wiron, Wireon, in 1608 bedijkt en ingepolderd. In 1728 had het 149 huizen, een gereformeerde en mennisten kerk, 5 grote watermolens en 1 meelmolen.
Wieringerwaard: land aan water, vergelijk Waarlanddat behoort bij Wieringen. Wieringen met het suffix ingi zoals in Callantsoog, hoogte of eiland. Een grafsteen in de kerk die in 1633 gesticht is heeft dit opschrift van een gezin dat door de bliksem gedood is:
‘Jan Geertsz liet het lijf
En Maarten Geertsz het leven
Door ’t vier, datons God
Van Boven heeft gegeven,
Met hunnen vier kinderen.
Treurt om haar dood niet meer:
Zij leven door den dood
In God onzen Heer’. Die zes leden waren de eerste die in de kerk begraven werden.
In 1522 zijn er 60 huizen op Wieringen verbrand.
Mollen nog ratten worden op dit eiland nooit gevonden.
Wierum, in Dongeradeel, staat de kerk uit 1200 op een wierde die vroeger midden in het dorp stond maar vanwege de zee nu aan de kant van het dorp staat, bij de dijk, um; hem of heim. Wieremerschouw met een schouw; roeiboot, die als voetveer of overzetveer gebruikt werd.
Kleine Wierum, bij Appingedam: woonplaats op wier.
Wieuwerd, bij Sneek, Fries Wiuwert, 1370 Wywerth: wierde van Wige of Wieuw.
Heeft een grafkelder waarin de lijken niet vergaan maar leerachtig worden. Een van die lijken wordt voor die van Anna Maria van Schurman gehouden, die wonderbaar begaafde vrouw die met andere volgelingen de vermaarde prediker Jean de Labadic na zijn dood in 1672 zich daar vestigde en in 1678 overleden is. Hoewel ook beweerd wordt dat ze niet in de kerk maar erbuiten begraven is.
Wirdum, Loppersem, 11de eeuw Wirthun: nederzetting op een wierde.
Dekemata state uit; http://www.stinseninfriesland.nl/DekemaState.htm
Wirdum, bij Leeuwarden, Fries Wurdum, begin 11de eeuw Wrthun, 1412 Wirdoem: nederzetting op wier, Germaans wurpim: wierde.
De hervormde kerk had tot 1680 twee torens en men zegt dat toen de gemeente in geldnood verkeerde besloten werd om een van die twee torens voor afbraak te verkopen. Ze heten dan ook torenvreters. Tussen Wirdum en Leeuwarden is op de Barra state in 1507 geboren Viglius van Aytta van Zwichem, later staatsman, rechtsgeleerde en geschiedschrijver en lid van Filips’ s raad van state. Hij stierf in 1577 en werd begraven in de Sint Janskerk te Gent. Onder Wirdum is nog een groot en door grachten omgeven kasteel, Dekama state.
Wittewerf, Waterland. Wierde van Witte.
Wittewierum, Ten Boer, naar de witte kleding van de Premonstransen die in dit dorp het klooster Bloemhof bezaten, wierum van Fries wier: wierde. Eerder Werum of Wierum waarvan meer plaatsen zijn werd het in de 15de eeuw veranderd.
Woerd, Buren, 850 Wrde. Germaans wurpi: wierde, kunstmatige heuvel in zee of rivierkleigebied.
Stadhuis te Woerden uit Jacobus Craandijk, 1875.
Woerden, bij Kamerik, 795 Wyrda, 9deeeuw Wurdin, 1131 Worthen. Germaans wurpim: wierde, hoogte, vergelijk Wirdum.
Het kwam in de 13de eeuw aan Holland na eerst tot Utrecht te hebben behoord. In 1672 had het veel van de Fransen te lijden en ook in 1813 werd het tot hun een toneel van plundering en moord gemaakt.
Het is de geboorteplaats van Jan de Bakker of Johannes Pistorius in 1499 die de 15deseptember in 1525 als eerste martelaar der Hervorming te ’s Gravenhage hier te lande de vuurdood onderging.
Het kasteel van Woerden dat door Godfried van Renen gesticht is in 1160 en meermalen verbouwd is na als vrouwengevangenis gediend te hebben en een militair kledingmagazijn geworden.
Bij de nieuwe namen Wieringen en Wieringermeer is dat duidelijk.
Terpen.
Terpen zijn dus groter dan wieren, vaak een natuurlijke zandrug. Bijna alle terpen werden bewoond, de kleinere droegen een enkel huis of state: op de grotere ontwikkelden zich gehuchten en dorpen. Vandaar dat ook veel plaatsnamen in Friesland met „terp, therp, thorp en torp’ voorkomen.
Biniaterp, Harlingen. 1275 Berdingadorp, 1471 Bengeterp, 1546 Benyeterp. Terp van de familie Berdinga, van de persoon (Al)berd; stralend.
Bonjeterp, Wunseradeel. Bonterp in 1543. Terp van de familie Bonninga, van de persoon Bonne; gebieder of hij die doodt.
Greonterp, Zuidwest Friesland, eerder Grianterp, gren: kiezel of zand en terp,1482 Grovendorp: gegraven dorp.
Jonkersterp: terp van een jonker, onder Makkum, waar ook de Sint Maartensterp ligt.
Jousterp, bevat de Friese naam Jouwe, terp.
Oudterp, Fries Ald Terp, Dongeradeel. 16de eeuw Alderterp en Older Terp, met de Obbemastate.
De Terp of Torp onder Kollum die deels afgegraven is.
Slappeterp, bij Mendaldum, 13de eeuw Slepelterp, 1469 Slepperdorp: slappe grond of glibberig.
Ald Terp, Dongeradeel. Oude terp, stamt uit de 7de eeuw.
Olterterp uit Jacobus Craandijk, 1875, bij Beetsterzwaag.
Ureterp, Fries Oerterp, bij Beetsterzwaag, 1313 Utrathorp: ur: over: een hoger gelegen terp, dat ten opzichte van het watertje de Boorn waar dan Olterterp wat lager ligt. Het is een langgerekt dorp op een zandrug. Er bestaat hier namelijk een tegenstelling tussen de Oud-Friese woorden ura, dat ‘boven’ betekent, en uter, dat ‘buiten’ of ‘lager’ aanduidt. In dit geval dus een tegenstelling tussen het stroomopwaarts, van het Koningsdiep, gelegen Ureterp en het stroomafwaarts gelegen Olterter. Terp is hier afgeleid van het Oudfriese woord thorp, wat dorp betekent en dus niet naar de terpen. De burgers hebben de spotnaam aangebreide kousen.
Olterterp, 1315 Utrathorp: utere; buitenste, het meer buitenwaarts gelegen dorp in tegenstelling tot Urathorp dat meer hoger ligt.
Wijnjeterp,eerder Weningawalde: terp van Wine, Wynje, Fries Weinterp, in gemeente Wijnjewoude, ligt op een zandrug. Daar werd een schutsluis, verlaat gebouwd, Wijnjeterpverlaat.
Heim, hiem, hem of heem, home, woonplaats, vaak tot hem verkort en als er een c of k in voorkomt en ook wel n en in cum of kom veranderd of in um eindigen. (Vergelijk inheems) Dit zijn alle wat oudere plaatsen die net zoals de plaatsen die op loo eindigen stammen van voor het jaar 1000. In het Engels zie je het als Ham (Birmingham) en in Duits als Haim, Frans hameau. In Belgische plaatsen ook als cem, chem of gem, zie Waregem, eerder waringa: woonplaats van Waro.
Hem, him is sterk verwant met ham; buitendijks aangeslibde landtong, (waar vaak woningen werden gebowud). Ook werd him of hem wel een binnenpolder genoemd.
Aaigem, bij Gent, in 942 Hatingem, Atingehem in 995 tot Hadinghehem, Hadengim en Hadenghem in 1163. Germaans Hapinga haim, woning van de mensen van Hapu of Hatho. (Hapu: strijd)
Aaigem, bij Aalst, 1019 Aingem: woning van de mensen van Ado of Ago.
Aalsum, Ealsum. In de abdij van Fulda uit 945 komt de naam Atlesheim voor. Doordat er kort na 1400 een vrouwenklooster werd gesticht komt de naam van het goeddeels verdwenen dorp aan de Boarn tussen Akkrum en Jirnsum sinds de 15de eeuw vaak voor. 1315 Aylsom, 1427 Aylsem, later vaak Aelsum; van de persoon Ealse, Atle of Athel, van Ale; edel, met heem; woning. Aalsum, Aalzum, gehucht bij Oldenhove, Groningen.
Abbega, 120 Abbahem, 1399 in Abbaga, heim; woonplaats van Abbe.
Achlum, Harlingen, 1319 Echtlum, 1418 Achtelum: van de mensen van Achtilo, verkleinvorm van Acht, Aegt.
Adegem, bij Maldegem, 1220 Hedeghem, 13de eeuw Adenghem, van Hathingaheem: woning van de mensen van Hatho. (hathu: strijd)
Adrichem, Beverwijck of Velsen, van Adelrikesheem: woning van Adelrik. Huis Adrichem of Arkum aan de Aagtendijk. Karel Martel schonk het rond 720 in zijn testament. Verwoest door de Friezen.
Aegum, Fries Eagum, Leeuwarden, 1450 Aghem, daarna lang Aeghum: heem of woonplaats van Age; zwaard.
Affligem, Hekelgem, Vlaams-Brabant, naam is soms gelijk met Affligem omdat ze onder het patronaat van de abdij aldaar stonden. 1096 Hafnegen, 1100 Haffligeniensis, Affliginiensis, 1125 Haffligensis,verder Affligem, Affligensis, Affligem, Haffligem, Afflinghem etc. De meeste namen komen uit Romaanse schrijvers. Ten noorden van de taalgrens is Haffligienensis of zonder h gebruikelijk. Germaans Abulinga haim: woning van de mensen van Abulo of Affo, gelijk Avelgem.
Aekinga, Ooststellingwerf. Wel genoemd naar de persoon Aeke.
Akkrum, bij Heerenveen, 1315 Ackrom, 1447 Ackerem: woonplaats van Ake, Latijn Acronius, Akker, Acker, Akkeringa. Het eerste stuk zou ook van ake; visdam, kunnen, zijn. Dan een woonplaats bij de visdam. In de waternaam De Ake, een andere naam voor het Miedumer Djip, Diep, vind je het misschien ook terug.
Een aardige verklaring is het volksverhaal over twee reuzen die de meanderende rivier De Boarn groeven, achteromkeken en toen verzuchtte; Ah.,krom.
Heeft in de kerk vier beschilderde ramen. Tussen de aanzienlijke heren in, rond 1759, bevond zich ook een zeer eenvoudig boertje wiens bijdrage van f 1000 zo’ n verbazing wekte zodat besloten werd zijn daad in een glazen raam te vereeuwigen. Dat zie je in het glas dat een voorstelling geeft van een uit een rots ontspringende beek waaruit een kalf staat te drinken. Het boertje heette dan ook Kalfsbeek. Op 18 juli werd de eerste steen gelegd voor een oude mannen stichting waaraan de naam Coopersburg is gegeven naar de milde gever die te Akkrum geboren is maar in Chicago woont waar hij Cooper heet maar eigenlijk Folkert Kuipers is.
Van de naam Akkrum is ook Akmarijpafgeleid. Fries Eagmaryp. 14de eeuw Ackrommaryp, 16deeeuw Ack(a)marijp, ook Ackmarijp, ripa; strook, oever of rand van die van Akkrum.
Aldgrepeshem, Stavoren. Germaans Aldagraipas haim: woning van Aldagraip, Aldagrep. Plaats is vermeld in 845.
Almenum, bij en zie Harlingen, 1450 Almenum: woonplaats van Alman, Adelman; edelman. Het is een dorp die al bloeide ten tijde van Karel de Grote maar is nu een deel van Harlingen. In de kerk was het vaande lvan de legendarische Magnus Forteman bewaard. Hij zou als aanvoerder van de Friezen Karel de Grote hebben bijgestaan bij het verdedigen van de stad Rome tegen de Saracenen, half negende eeuw. Daardoor zouden de Friezen van de keizer en de paus hun vrijheidsprivilege hebben verkregen. Almenum was daardoor lang een centrum van de traditie rond de Friese Vrijheid.
Rond 1157 stichtte Eilwardus Ludinga het klooster Ludingakerke in Almenum. De monniken groeven grachten om de handelsvaart beter mogelijk te maken. Ludingakerk werd hierdoor een van de rijkste kloosters in Friesland en kreeg zelfs stadsrechten in 1234. Almenum, daar werd naar de sage de vaan bewaard van Magnus en de zeven vrijheidskeuren van keizer Karel, ‘dat alle Fresen friheeren were, di berna ende di oenberna, alsoe langhe als dae di wynd fan dae olkenen wayde ende dio wrald stoede.’ Die brief kon men lezen; ‘van Almenum, in sincte Michiels doeme, daer toe dae tijt mey holte ende mey reile ramed was, deer ne was in Freeslande ielkers naet manich’. Naar de doeme zou het afgeleid zijn van Al(g) menum. Men plaatste veel kloosters bij vroegere heidense plaatsen, het ‘mene hiem ‘dus van al (g), oud Hoogduits, oud Saksisch al; templum; tempel.
Alphen, Alfen of Alpheim bij Baarle-Nassau, 709 Alfheim, 726 Alpheim, 1175 Alfeim, 1186 Alphem, eind 14deeeuw ecclesia de Alfeim, 1233 Alphem. Germaans albu: elf, haima: woning het huis der elven in de sprookjes. Beter van alf van een riviernaam omdat hier een water ontspring die in de Leij uitmondt, zie Alphen aan de Rijn. Of van alben; licht gekleurde klei.
Alveringem, bij Veurne, 661 villa Adalfrida, 703 Adalfridingehem, 1066 Alfrenchehem: woning van de mensen van Adalfrid.
Amelgem, Vlaams-Brabant, 868 Amolringeheim, 1155 Amelrenghem: heem of woning van Amalhar.
Ampsen, Lochum, 1358 Ampsen: heem naam: van de mensen van Ammer, verkorte naam van Adamar.
Angeren, bij Arnhem, begin 9de eeuw, 814 of 815 Angrina, 1046 ecclesia in Angeren, 1127 Angerhem, 1290, 1331 Angheren. Oudnederlands angar; grasland, weide: heem of woning in weideland, zie Angelslo.
Anjum, Dongeradeel, 945 Anigheim, rond 1230 ‘in parrochia quadam trans Bordenam, que vulgari lingua Anengum nuncupatut’, 1399 Anyghim. Germaans Aninga haim, woning van de mensen van Ania, Aninga of Ane.
Ankum, Dalfsen, 1381 Anken, 1390 Ancken: heem of woning van Anko.
Anzegem, West-Vlaanderen, 960 Ansoldingehem: woning van de mensen van Answald.
Archem, bij Ommen, 947 Arachem, 1303 Arkem, 1353 Ergen, 1395 Archem, 1494 Erghem. Germaans arga: slecht, haima: woning, beter plaats van Arcum.
Uit; van Lennep en de eerste uit D. H. Fikkert, 1847.
Arnhem, Gelderland, 893 ecclia in Arneheym, Arneym, 1059 Arnen, 1129 Arnle, 1200 Arhem, 1222 Arnheim, Aarnhem, Ernem, Harnehem, het wordt van sommigen gehouden voor het Arenacum: huis van arenden, van Tacitus en de geboorteplaats van Claudius Civilis. Vandaar volgens andere zoveel als Arentsheim, een wijk van een arend of Aarnout. Arneym, 1480 Arnhem: woonplaats van Arno. Je zou denken naar de ligging van en naar de twee aa ‘s van A: water en heim, woonplaats. Het is aan het begin van Drusus gracht die dat heeft gegraven naar de IJssel om die beter bevaarbaar te maken.
Men vindt het allereerst vermeldt in open brieven van de keizers Otto III, 916, Lotharius II en Frederik II. Maar Arneym wordt al genoemd in 893 in een goederenregister van de abdij Prum.
Ketelstraat, daar woonde in 1331 Jacob Ketelhoek, 1330 Ketelhoc.
In 847 geplunderd door de Noormannen. In 1233 wordt het gerekend tot de ommuurde steden. Het was de zetel van de hertogen van Gelderland.
Het Raadhuis is eens de woning van Maarten van Rossem geweest. Het wordt ook duivelshuis genoemd naar de drie saterbeelden aan de ingang. In de grote of Sint Eusebius kerk die hertog Arnoud in 1450 de eerste steen heeft gelegd is Karel van Egmond begraven als laatste van de Gelderse graven. Zijn eigen beeld en vier leeuwen en 12 apostelen versieren zijn tombe. De klok is een werkstuk van Hemony de beroemde Lotharinger van wie Vondel zong:
Ick verhef mijn toon in ’t zingen
Aan de Amstel en het Y
Op de geest van Hemony.
D’ eeuwige eer van Loteringen
Die ’t gehoor verleckren kon
Op zijn klockspijs en zijn nooten
Ons zoo kunstrijk toegegoten.’
Er behoren vele landhoeven en rusthoeven toe als De Lichtenbeek, Warnsborn, Mariëndaal op de gronden van de voormalige abdij Marienborn. Klarenbeek met de Stenen Tafel. Aan de weg naar Velp ligt Bronbeek dat door koning Willem III is aangekocht in 1854 en tot paleis liet inrichten. In 1859 gaf de koning Bronbeek de staat ten geschenke om te gebruiken voor invalide Indische militairen.
Als iemand vraagt wat Arnhem voor zoets voortbrengt krijgt hij als antwoord: jongens en meisjes.
Orbis terrarum uit 1578: ‘Ettelijke zeggen dat in de tijd van keizer Karel de Kale om het gebied waar de stad Geldria (Rhenen) een onbehoorlijk giftig dier en dergelijke die nog nooit gezien is geweest onder een eik verborgen gelegen en wonderlijk groot en ongelooflijk grimmig is geweest, deze bestia heeft alle landen verwoest en het vee en andere kleine dieren opgevreten en ook de mensen niet verschoond. De buren hebben vanwege deze gruwzame ongehoorde ding hun grenzen en land verlaten en zich in de einden verstopt. Een heer echter van Ponthis (streek rond Arnhem) had twee zonen en die daarmee ze hun eigen nut bevorderen en ook de buren in hun ellende hulp en redding deden hebben gedacht dier met bijzondere list en koenheid aangepakt en na lange moeite en gevecht gewurgd. Deze heer heeft tot eeuwige gedachtenis van zo’ n daad niet ver van de Maas aan de over van het water Niers, bij Gennep, een slot gebouwd en Gelre genoemd, daarom dat die gewurgde bestia met veel gruwzaam brullen Gelre, Gelre geschreeuwd had. En daarvan zouden die van Gelder hun naam hebben. De oorsprong en herkomst van deze naam laten veel zich bevallen hoewel ettelijke zeggen dat die Gelderen naar de Geldusa of Gerlaco, item een andere voogd of hoofdman genoemd zou zijn’.
Arkum, bij Dedgum. 1664 Arcum; woning van Ark; adelaar.
Arsum, bij Jorwert. In de tweede helft van de 15de eeuw Aersem, ook Arssum, woning van Ar; adelaar. In1783 Aarsens Buiren; buren van o.a. Battens.
Arum, bij Bolsward, 1275 Aldenem, 1400 Aeldrum, 1466 Arum, begin 15de eeuw Aeldrum en later Alderum: woonplaats van Alder; edel.
De inwoners worden mulkruipers genoemd, mul of molde, Fries moude: stof van kleiwegen en akkergronden.
In de tijd van de Schieringers en de Vetkopers kozen ook de geestelijken partij over en weer en zo is op 4 juli 1380 bij Arum het zeldzame geval voorgekomen van een monnikenslag, een slag tussen de monniken van Oldeklooster of Bloemkamp, onder Bolsward, en die van Ludingakerk onder Harlingen, er vielen vele doden, meer dan 130 man.
Assegem, Avelgem, 1038 Ascoldingehem: heem of woning van de mensen van Askiwald.
Assink, bij Borkelo, 1188 Assinc: woonplaats van de mensen van Asso.
Assum, Uitgeest, heem naam met de naam Asso, zie Assen en Assink.
Avelgem, West-Vlaanderen, 966 Avelingehem: woonplaats van de mensen van Avilo.
Baaigem, Oost-Vlaanderen, 1019 Badengem, 1034 Badingehem. Germaans Badinga haim: woning van de mensen van Badu. (badwo: strijd)
Baamsum, Delfzijl, heem naam: mogelijk woning van de mensen van Badumar.
Bajum, Baaium, Baijum of Bayum, bij Leeuwarden, 1275 Baym, in 1329 Baym, later Bayum: woonplaats van def amilie Badinga, van de persoon Bade; gebieder of strijd (Baukje).
Ten zuidwesten van het dorp werd in de 12de eeuw een klooster gestich en ter onderscheiding wordt het dorp sinds de 15de eeuw wel Wralske (wereldse) Baijum genoemd. Het gehucht op de plek van het klooster heet dan Muontsebaaium. Een kleinere nederzetting tussen die twee was dan Houten Baijum. Mogelijk was er een houten gebouw aanwezig.
Vanwege de zeer grote oude doopvont zegt men in die streek spotwijze: ‘zo groot als de Bajumer doopvont’. De burgers worden erwtenpotten genoemd.
Baardegem, Oost-Vlaanderen, 1189 Bardengien, Germaans Bardinga haim: woning van de mensen van Bardo.
Baardburen, Fries Baarderbuorren, Leeuwarden In 1435 Brauwert, 1451 Braerd, 1664 Baerdb. Oud Fries brad; breed, met buur, buren.
Baarderburen, bij Arum. 16deeeuw Bairdt en Baerdt, 1664 Baerderbuyren, zie Baard. Van de persoon Ba of Bavo’ strijd, en werthe; wierde.
Babelom, Hoegaerden, 13deeeuw Bebbenem: heem of woning van Babbo of Babo.
Baburen, bij Tjerkwerd. In 1537 als Baebuiren, 1529 Baebure(n), 1664 Babuyren. Van de persoon Ba(e); strijd, gebieder, en buur of buren
Baexem. Limburgs Boaksum: heem of woning van de mensen van Bako of Bago (bagan: vechten) zie Baakhoven.
Bakergem, Iddergem, 1142 Bacrahem, woning van de mensen van Bagahard, zie Bakkeveen en Bakkum.
Bakkum, bij Castricum, 9de eeuw Batchem, 1083 Bacchem, 1420 Bachem, ook Bachum en Backem. Germaans baka, rug, welving, heuvelrug? Haima: woning: of woonplaats van Bakko. Vergelijk Backum, Bachem, Niederbachem en Oberbachum.
Balegem, 1181 Badelengien, 1210 Badelghem: woning van de mensen van Badulo.
Balinge, Drenthe, 1381 en 1383 Borck, Balinghe, zie Westerbork, woning van de mensen van Balle.
Ballum, Ameland,15deeeuw al Ballum, 1473 Balmera buren, van de persoon Balle; stoutmmoedig, heem, heim; woning. Of uit Ballaheem ontstaan, een vleinaam van Ball, Baldo.
Bansum, Bantsum, Holwierde, woning van de mensen van Banse die ook in de familienaam Bansema voorkomt.
Bantega, Fries Bantegea, waar ga in Friesland een dorp of buurtschap betekent, van Bandt. Genoemd naar Bandt, een plaats die eerder was weggespoeld uit de Zuiderzee.
Barchem, Lochum, 1474 Borchem, 1741 Berghem: heem of woning bij een berg of heuvel.
Barnheem, Loppersum. Eind tiende en elfde eeuw Berghem en Birghem; woonplaats van Berga: berg.
Barradeel, Fries Barradiel, bij Sexbierum, 1359 Birumadeel: van de familie van Bero, zie Baarsdorp.
Barrum, Franekeradeel, 1427 Berrum, de stinse die er was heette in 1433 Berma stins later Barzum en Barsum, 1528 Berswert, 1543 Beersu(v)ert, ontstaan uit Barraheem: de woning van de mensen van Barra, Barso, zie Barsingerhorn. Of van oud Fries ber; slijk en heem.
Bartlehiem. Bekend van de elfstedentochten. De oude kern wordt in de 13de eeuw aangehaald en betreft dan een dicht bij het huidige Bartlehiem gelegen klooster met de Bijbelse naam Bethlehem. Dat klooster lag op een hoge terp als blijkt uit de naam Betheleemer Hoogeterp in 1540. Het was gesticht door Mariengaarde. De Friezen hebben Bethlehem aangepast aan de beter bekende mannennaam Bartele met heim; woning, erf.
Barkwerd, Fries Berkwert. Littenseradeel. 1511 als Berckwerdt. 1547 Berckquert; van de persoon Berika; kleine beer, en werth; wier.
Barwegen, Dongeradeel. 1511 Berchwegen. Een boerderij heet daar de Burgewechste state in 1543 en in 1616 Bawrwechster Saete. Berg; hier misschein in de betekenis waar iets bewaard wordt, en weg of wegen als meervoud.
Bavegem, Oost-Vlaanderen, 976 Bavingehem, 1108 Bavengem. Germaans Babinga haim: woning van de mensen van Babo. Bavencurt, 1199, is Romeins Bavon curtis: boerderij van Babo.
Bekend van de dikke linde waarvan vele sage’ s, spooklinde.
Beckum, Hengelo, van baki haim: woonplaats aan een beek.
Beerlegem, Oost-Vlaanderen, 1177 Berlengien, 1181 Bellengien, 1196 Berleghem. Germaans Barilinga haim: woning van de mensen van Barilo.
Beernem, West-Vlaanderen, 847 Berneham, 1203 Bernhem. Germaans birnu: beer, op beer gelijkende modder, hamma: landtong die uitspringt in moerassig terrein.
Beers, Fries Bears. In 1275 als Berete en in 1335 als Bierce. Bers; omheinde woonplaats.
Beertegem, bij Ouwegem, 1158 Bertinghehem. Germaans Berthinga haim: woning van de mensen van Bertho (bertha: schitterend).
Martenastate uit; http://www.kastelenbeeldbank.nl/Friesland/Martenastate-
Beetgum, bij Leeuwarden, Fries Bitgum, 1275 Betingum, 1399 Betinghim, 1439 Beethgem: woonplaats van Bade; gebieder of strijd, zie familienaam Badinga.
Hier stond tot 1897 de Martenastate die ook wel Ter Horne State heet. Hier heten de bewoners schier-roeken, dat zijn bonte kraaien, schier: grauw of grijs ter onderscheiding van de echte roeken die zwart zijn. Zie Schiermonnikoog: schiere of grijze monniken. Bij het afgraven van een terp onder Beetgum is een steen gevonden waarvan het opschrift de schatplichtigheid der Friezen aan de Romeinen bewijst die naar het museum te Leeuwarden is gebracht.
Onder Beethum is Beetgumermolen die in 1622 Beetgumer Meulen heette.
Beigem, Vlaams-Brabant, 1155 Beingem, 1170 Beinghem, 1211 Beighem. Germaans Baginga haim: woning van de mensen van Bago.
Beijum, Beium, bij Groningen of in, van Beijhahem: woning van de mensen van Beije, een Friese vorm van Bogo of Bagjo.
Beintum, Ferwerderadiel, 9de eeuw Bintheim, 16de eeuw Benthum: 1ste deel van Fries bent: bent, een grassoort die de koeien niet eten, en woning, zie ook Bentelo, Bentem en Bentveld. In de 10de eeuw is het blijkbaar gesplitst want er is sprake van een Westerbintheim en Osterbinetheim of Oosterbeintum. Westerbeintum heet vanaf de 15de eeuw Hogebeintum, hoge naar de wierde, 8,80m hoog en in het Fries Hegebeintum.
Oosterbeintum, Fries Easterbeintum, ligt ten oosten van Hegebeintum. In 944 wordt het genoemd als Osterbinetheim in het Duitse van Fulda. 1437 Aester binthum, east; oost, en beintum.
Beinum, Doesburg, 960 villa Beinhem, 1200 Beinheim, 1273 Beynen, woning van Bajo, Bagjo. Germaans Bandarides haim: woning van de Bandarid.
Bekegem, West-Vlaanderen, 1107 Bichengem, van Bikkingaheim: woning van de mensen van Bikko, zie Bekkum.
Bekkum, Overijssel, 1312, 22 februari, in parochia Delde et in Burscapio Beckem, 1457 Beckem, 1383 van Beckum als gesalchtsnaam, uit Bekka haim: woning van Bekka.
Beswerd, Gronings Besperd, bij Winsum, 855 Buxingi: afstammelingen van Bokke of Bokko, zie de familienaam Bokkema. In 1552 Bexsem en bevat dus heem of woning.
Bellegem, West-Vlaanderen, 1111 Bellengim, 1195 Bellenghen: woning van Bello.
Bellingen, bij Pepingen, 1184 Bellengen. Germaans Bellinga haim: woning van de mensen van Bello.
Belt, Bilt; kleine hoogte, bult, die we nog herkennen in vuilnisbelt. Beltin Wieringen (Noord-Holland), Brederwiede, Overijssel, Op de Belt in Bergen (Nederlands Limburg), Bilt in Stevensweert (Nederlands-Limburg), De Bilt, (Utrecht).
Beltrum, Eibergen, 1134 Beltram, woning van Baldhari.
Bemelen, Nederlands-Limburg, ligt bij de Bemelerberg.
Bennekom, bij Wageningen, 1188 Berenchem, 1334 Berinchem, 1346 Bernichem, Germaans Berninga haim, plaats van de mensen van Berno. (Bernu: beer)
Daaronder behoort het adellijke huis Hoekelom., 814, 815 Hukilheim, rond 1300 Hokelem. In februari 1624 was de boswachter, Johan Gerritsz, die vanwege zijn hoornblazen de trompetter van Bennekom genoemd werd, eenzaam op weg. In die tijd liepen de Spanjaarden Veluwe af en hij zou dat bekijken. Toen hij in de buurt van Ede was waar zijn verloofde Truydgen Gosens dochter woonde die hij nu niet kon bezoeken kreeg hij de bedenkelijke inval om haar door een deuntje van zijn hoorn een teken van zijn nabijheid te geven en blies het Wilhelmus. De Spanjaarden in het kasteel Kernheim, 814 Carradesheim, gelegerd hoorden die zo goed bekende tonen over de heide weergalmen en meenden dat de troepen van de prins in aantocht waren en namen overhaast de vlucht. Het begin van de ontruiming der Spanjaarden van de Veluwe.
Bentheim, midden 12deeeuw Beniedheim, 1187 Benedhem, 1195 Binethem. Germaans binuta: een grassoort, bent, haima: woning. Zo ook Benthem, Noord-Brabant, naar de familienaam van Benthem, afkomstig uit Bentheim.
Berbelgem, Mechelen, 1328 Barblengehem: uit Barbalinga haim: woning van de mensen van Barbo.
Berchem, Sint Agatha, 1119 Berchem, Latijn Bernis, 1132 Berchehem, 1133 Berchem. Germaans berga: berg, of birmu; modder, haima: woning. Zo ook in Duitsland, 10de eeuw Berghem. Ook Bergum en Bergamo; Italie; Berghuis.
Berghem. Noord-Brabant. Berg en haim; woonplaats.
Bergentheim, Hardenberg, 1432 Bergentheim, 1456 Berchten: woning van de mensen als Bergwart.
Berlicum, Brabants Balkum,1237 Berlekem, 1240 Berlanchem en Berlinchem, an Berlinga haim: woning van de mensen van Berilo, Berle, Barro, Barre of Berre. Of van berl; drassig gebied. Zo ook Berlingen, Belgisch Limburg, 1097 Berlenges, mensen van Berilo of Berenlin.
Berlingen, Begelen, 1078 Berlenges. Germaans Berilingum: bij de mensen van Berilo.
Berlikum, bij Franeker, Fries Beritsum, Berltsum, afgekort Belkum, ook Belsum. Het huidige Berlikum bestaat oorspronkelijk uit twee dorpen die aan elkaar zijn gegroeid. De ene is de eigenlijke, 1355 Berlichem, 1376 Berlekom, 1399 Barlichem, later Berlikim en in 1470 Berltjem: woonplaats van de familienaam Berlinga, met de persoon Berilo; kleine beer, van de familienaam Berlinga. Ten noordoosten van het stenen bruggetje was het andere dorp die zelfs eerder verschijnt. In 1275 is het Tutengem, in1400 Tutynghim, later Toytgum en Tutingum, later ook wel als Tuytkum en Uitgong, ’t Uytkom rond 1700. Op grond van die laaste naamsvariant wordt wel verteld dat hier de Fiese uitgang naar de zee lag en dat deze plek zou overeenkomen met de door Ptolomaeus genoemde haven Manarmanus. Genoemd nar de familienaam Tutinga, van de persoon als Tjitte; volk, met heem.
Een zeer lang dorp zodat men in Friesland zegt: ‘as lang as Belkum, zo lang als Berlicum’ . De mensen worden spottend hondenvreters genoemd. Die naam zou al zeven eeuwen oud zijn en doelt op de ellende en hongersnood van 1182 die tegelijk kwam met een grote brand en inval der Noormannen. In 1496 verdedigde Bauck Poppema, bij afwezigheid van haar man Doeke Hemmema, haar stins tegen de Vetkopers zo dat het spreekwoord ontstond: ‘as de Hollanders fen Kenau blaze, dan roppe de Friezen fen Bauck. Als de Hollanders zich op Kenau beroemen dan verheffen zich de Friezen op Bauck’.
Bern, Zaltbommel. De Abdij van Berne werd door ridder Fulco van Berne gesticht in 1134 in Berne aan de Maas, het tegenwoordige Bern.
Bersegem, (heide) bij Antwerpen, 1417 Bersegghe, beer: modder, en zegge. Of van Bersinge: heem of woning van Berso.
Bertem, Vlaamse Brabant, 1112 Berthem, 1115 Berthehem: heem of woning van Berhto. Of van beritjahima: woning aan een moeras, aan de Voer.
Betekom, 1243 Betenghem, uit Bettinga haim: woning van de mensen van Betto.
Bettegem, (Zellik) 830 Bettingaheim, 988 Betlingem, 1019 Bettingen. Germaans Berhtilinga: woning van de mensen van Berthilo of Betto.
Beugem, Moorsel, 1086 Bodenghem, 14deeeuw Bodegem, van Bodinga haim: woning van de mensen van Bodo.
Beugen, Boxmeer, 1294 Boghene, later Beughem, Bougheim; woning in de bocht, de Maas.
Beuningen, Denekamp, 1100 in Boninge, 1148 Boninghen, Boninchen, chen in plaats van heim: afstammelingen van Bono. Waarschijnlijk het Baniningi dat rond 900 voorkomt, de oudere vormen in 1100 Boninge, 1200 Boningem, 1203 Boninghem wijzen erop dat het ook een heem naam was.
Beusichem, bij Kuilenburg of Culemburg, 866, 960 Buosinhem, een oorkonde tussen 918 en 948 vermeldt Buosinhem qui propior ville Riswic, 1131 ecclesia et curtis in Bosenchem, 1176 Bosinkem, 1200 Busenhem. Hermaans Bosinga haim: woning van de mensen van Boso: woonplaats van Boso; vijand.
Het was bekend om zijn paardenmarkt dat al vermeld wordt in 1461. Van het slot dat er gestaan heeft in de 13de eeuw is niets meer over, mogelijk dat de naam Steenakker aan een stuk grond gegeven vermoeden dat het daar gestaan heeft. Bij dit dorp, bij de overtocht over de Lek, verloren Jan van Renesse, Arend van Benschop en enige samenzweerders tegen Floris V het leven door het omslaan de boot.
Dideryk, Gebrands zoon, heeft de kerk getimmerd en daarnaast een kasteel in 954, datzelfde jaar is hij gestorven en is met zijn vrouw in die kerk begraven.
Bevegem, Zottegem. 1177 Bevengem. Germaans Bibinga haim: woning van de mensen van Bibo.
Bevekom, Waals Brabant, Frans Beauvechain, 1168 Bevinkhem: woning van de mensen van Bavo, Bab(v)inga.
Bevingen, Sint-Truiden, 1230 Bavenghem: woning van de mensen van Bavo.
Beuven, is een naam voor veen, natte heide als bij Mierlo, Someren.
Bierum, Gronings Baaierm, eerder berum, ber: huis, een woonplaats, of burum: bij de huizen, of woonplaats van Herbertus, latere bisschop van Utrecht. Dicht bij de kerk stond een oud slot Luinga geheten. Oostelijk darvan ligt Oosterbierum.
Burum, Kollumerland, Fries Boerum, 15deeeuw Burumvan bur: woning, buurtschap, kleine woning.
Blaarthem, Eindhoven, 1173 Blartehim, naar een schenkingsakte, 1339 Blartem, 1489 Sint Lambrechts Blaerthem: van de persoon Bladahari, donk, Midden Hoogduits dunk; zandige opduiking.
Blaricum, bij Naarden, 1307 Barinchem, 1342 Blarichem. Germaans Bladaharinga haim: woonstede van Bladahari.
Daarbij stond het koepelvormige gebouw dat meestal de Rotonde heet met mooi uitzicht over het Gooi. Werd opgericht in 1836.
Zie Blaregnies in Henegouwen. Blaardonk, Antwerpen. Zie Blaringem.
Blessum, Leeuwarden, 1505 Blessum, van Blessingum: woning van de mensen van Blesso.
Bredhem, Breed, vroeger op Texel, eind 8ste eeuw. Germaans braida: breed, haima: woning.
Britsum, bij Leeuwarden, 945 Bruggiheim. Germaans brugjo: brug, haima: woonplaats.
Daar heeft lang geleden een sterk kasteel gestaan dat Britsenburg heette. De mensen daar worden spottend kalfskoppen genoemd.
Berghem, Noord-Brabant. 1300 Ostonis de Berghem. Van Berga en heim; berg en woonplaats. Hoger gelegen plaats aan de Maas.
Bergum, Fries Burgum, bij Leeuwarden, 1297 Berghem, ook Berchem, 1326 Berghum: nederzetting op hoogte. De kern van het dorp ligt op de plek waar eertijds het convent Bergklooster lag, Bara conuet in 1453 en onder Wirdum had het klooster een uithof, Barrahuis. Bij een doorwaadbare plek ten zuiden van Bergum vinden we in de 17de eeuw Bergumer Dam of Burgumer Daam, dam, ook doorwaadbare plaats.
De mensen worden spottend koestaarten genoemd. Op de voormalige state Het Hooghuis onder Bergum schreef Coehoorn zijn beroemde werk Vestingbouw. Er is een poppestien waar de kindertjes gehaald worden.
Biessum, Delfzijl, begin 11de eeuw Bisashem tot Bisisheim. Germaans Bisas haim: woning van Biso, vergelijk de Friese familienaam als Biesma en Biesinga.
Binkom, Lubbeek, 1146 Beinchem, 1159 Benchem, 1218 Benkem, 1220 Binchem; uit Bajinga haim: woning van de mensen van Bajo of Nago.
Birstum, Fries Burstum, 1335 de consecracione altaris in Biercse? 14de eeuw Bersachon, begin 15de eeuw Birstiens en Berstens, 1425 Birstens, 1444 Berstend, de Friese naam Birst als Friese vorm van Berhto; schitterende, um kan door invloed van andere –um namen in de omgeving zijn gebeurd.
Bijzegem, Heembeek, 1286 Bisenghem: woning van de mensen van Biso.
Bissegem, Kortrijk,1107 Bichengen, 1206 Bissengiem, 1238 Bissenghem: woning van de mensen van Bisso, zie Biesum.
Blaringem, Blaringhem, Franse westhoek, 1069 Blaringehem, 1092 Bladringehem. Germaans Bladaharinga haim: woonplaats van het geslacht Bladahari, zie Blaricum en Blaresnies.
Boeregem, Ouwegem, 1185 Budrengem, 1185 Budergem. Germaans Bodaharinga haim: woning van de mensen van Bodahari.
Boezegem, Franse westhoek, 877 Buosingahem, 982 Busingim, 1052 Bosengem. Germaans Bosinga haim: van de mensen van Boso.
Zo ook Boezinge, Ieper, 1187 Bosinga, zonder haim. Zie ook Beuzekom of Culemborg en Bozum.
Boeigem, Brugge, 1148 Boedeghem, zie Bodegem.
Bokkum, Boarnsterhim, wel uit Bokheem: van Bokko, zie de familienamen Bokkema en Bokkinga.
Boksem, Haaksbergen, 1180 Boxem: woning van Bokke.
Bodegem, eerder Budenghehem, Bodingaheim: woning van de mensen van Bodo.
Boornbergum, Fries Boarnburgum. In de 16deeeuw Bornberghen of Boernebirghum, in 1580 Boornbergum. Wel naar de rivier de Boarn, berg; hoogte, um is wel naar analogie van Burgum gevormd.
Bootsum, Fries Boatsum, Wunseradeel. 1480 Bootshem; woning van Bo(a)te; gebieder.
Boutersem, Vlaams-Brabant, 1125 Baltersem, 1129 Baltreshem, 1130 Baltersem, 1196 Bauterhem. Germaans Baldaharis haim: woning van Baldahari, Balder.
Bozum, bij Leeuwarden, Fries Boazum, 1395 Bozinghem, 1427 Bosum: woonplaats van Bose.
Ze worden knuppelaars genoemd, een gebruik bij het katknuppelen, het slaan of werpen met knuppels tegen een opgehangen ton met een kat erin en het najagen van de kat als die bij het breken van de ton van angst op de vlucht slaat.
Op 17 januari 1586 werd er hier een slag geleverd tussen de legers van graaf Willem Lodewijk van Nassau en de Spanjaarden onder veldheer De Tassis. De Staatse vaandrig Otto Clant werd overmand en het vaandel van hem geëist onder aanbod van lijf genade. Als antwoord slingerde hij zich zijn vaandel vast om zijn lijf wat zijn lijkkleed werd. Met het oog op die slag werd van een moedige knaap wel gezegd: ‘hij hat nei Boxum west, hij is mee naar Boxum geweest’. Een andere is: ‘hij hat in stim as de pastor fen Boxum, hij heeft een stem als de pastor van Boxum’, naar die prediker die zo luid sprak dat zo lang hij preekte er geen vogel op het kerkdak ging zitten.
Breklenkamp, Denekamp, rond 900 Brakkinghem: 10de eeuw Brakkinghem, 1312 Breckinchem. Germaans Brakkinga haim, woning van de mensen van Brakko, Bracht.
Brantegem, van brant-heim, woonplaats van Brant, in Erembodegem, Haaltert, Kerksken, Mere, Vlierzele (Oost-Vlaanderen) en Baffe (Henegouwen).
Brantgum: Dongeradeel, 13de eeuw Brontegum, 1469 Brantgum, 1543 Branteghum, Brantinga-heim, heem of woning van Brantsje, Brand; vlammend zwaard.
Baldratinge, mogelijk Brantgum, 2de helft 8steeeuw Baldratinge. Germaans balparaedingja: toebehorend aan Balparaed. (balpa: koen, raeda: raad)
Broekhem, Valkenburg aan de Geul. Eerder Bruchem en Bruckhem; broek; moerassig lang, hem, heim; woning.
Bronger, bij Borger, 1381 Broningahem: woning van de mensen van Bruno. De huidige vorm staat onder invloed van Borger.
Bruning, Oldenzaal, 1188 Bruninc. Germaans Bruninga: behorend tot de mensen van Bruno.
Brussegem, Merchtem, 1241 Bruceghem: woning van de mensen van Brutso, Brudo of Bruco.
Buchten, Sittard. 943 Buochem, 1031 Butines. Heem; woning in een bocht.
Budingen, Zoutleeuw, 1080 Budinges, 1179 Budinges, 1203 Buedinghen. Germaans Bodingum: bij de mensen van Bodo.
Buggenum, Limburgs Boggeme, 1314 Bungheneem: woning van Bungo. Of van bug hemus; woning in een bocht, Maas.
Buinen, Drents Bunen, 1540 toe Bunne, lijkt op een heem of woning naam waarbij Bunna of Bunno gevoegd is. Of van Germaans biwanda; afgesloten terrein, vlechtwerk. Daar ligt het Buinerveen. Vergelijk Bunne in Tynaarlo.
Zo ook Bunne, in Vries. Het dorp wordt voor het eerst genoemd in 1141 als Buun. Rond 1206-07 wordt de naam gespeld als Bonne en Bunne duikt voor het eerst op in 1302, domus Theutonice de Bunne. De betekenis is niet bekend: Er zijn drie verklaringen bekend; de naam kan zijn afgeleid van de mansnaam Bunno, Bunne, Bunna of Buyn; of van het woord buun of bune, wat wordt verklaard als “gevlochten heg”, “vlechtwerk” of “beschoeiing”; of de naam kan zijn afgeleid van het woord bunjo, wat “verhoging” of “hoogte” betekent. Rond 1145 liet de bisschop van Utrecht Hartbert van Bierum bij Bunne een burcht bouwen met kapel en bierbrouwerij omringd door een brede gracht. Eind 13e eeuw trad Ludolf van Bunne toe tot de Duitse Orde en schonk in 1272 de burcht aan de Duitse Orde. Hierdoor groeide de burcht als commanderij uit tot een van de drie kloosters van Drenthe onder de bijnaam ‘Duitse Huis der Heilige Maria te Bunne’ (de andere twee waren Mariënkamp bij Assen en Dikninge bij De Wijk.
Buizegem, bij Edegem, 1180 Busentghien: de woning van de mensen van Buso.
Buizegem bij Tongerloo, 1159 Busenchem, idem.
Bullegem, Geraardsbergen, 1176 Bullenghem: woning van de mensen van Bullo.
Bulsom, Kampenhout, 13de eeuw Bullingshem, idem.
Bunegem, Vlaams-Brabant, 1215 Bunenghem: woning van de mensen van Buno of Bunno.
Bunnik, Zeist, 9deeeuw Bunninchem, 1239 Bunnike. Germaans Bunniga haim: woonplaats van de mensen van Bunno.
Bussegem, Vlierzele, begin 13de eeuw Buzengem. Germaans Butsinga haim: woning van de mensen van Butso.
Busum, verdronken dorp in Noord-Friesland, tusschen Eiderstedt en Helgoland.
Bussenhusen, gehucht bij Tettens in Wangerland, Weser-Fr., Oldenburg. Huis van Butso.
Bussenhus, sate onder Hamswerum, Oost-Friesland. Huis van Butso.
Bussloo, Gelderland, 1794 Boslo; bosje op hoge zandgrond van Butso.
Bussum, bij Naarden, 1306 Bussen, 1470 Busse: bos, plus zoom, de uitgang um staat onder invloed van plaatsen als Hilversum.
Daar was op het eind van november 1572 het hoofdkwartier van Don Frederik de Toledo en daar werden de afgevaardigden van Naarden, waaronder Lambertus Hortensius was, niet door hem ontvangen, maar door zijn overste Romero aan wie de sleutel van de stad werd aangebonden, een onderwerping wat echter niet belette dat Naarden barbaars werd uitgemoord.
Butsegem, Anzegem, 996 Bucingehem: woning van de mensen van Butso of Bodiso.
Buttinga, Fries Buttinge, Oosterwolde, 17de eeuw Buttinge en Buttinga: afstammelingen van Butto, Buttinga, van de persoon Botte; gebieder.
Buttinge, Grijpskerke, Zeeland.
Buvingen, Pepingen, 929 Bovingon, 1197 Buvengen. Germaans Bubinga haim: woning van de mensen van Bubo of Bovo.
Buizingen, Halle, 1184 Busengen: woning van de mensen van Boso, zie Buizegem, bij Edegem.
Buwaldaburen, Fries Buwaldabuorren, in de 19de eeuw, Jonkershuizen, Fries Jonkershuzen. Wunseradeel. De laatste is wellicht een 18deeeuwse spotnaam voor de daar wonende leden van de familie Buwalda die zich naar het oordeel van de omgeving blijkbaar als jonkers, edellieden, gedroegen. 1478 Buwauda, 1503 Bualda, 1664 Bouwoude, 1700 Buwalda, van de persoon Buwe en wold; woud.
Buwalda. Buwalda state te Tjerkwerd, buurtschap met vier boerderijen. ‘Bu’ is verwant aan ‘by’, wat ‘dorp’ betekent. Kijk maar eens iets naar het noorden op de kaart en je ziet in Denemarken heel veel dorpsnamen op ‘by’ eindigen. Ook het tragisch bekende ‘Lockerbie’ in Schotland heeft dezelfde oorsprong, en misschien ook de Friese dorpsnamen die op ‘buren’ eindigen. ‘Walda’ heeft te maken met ‘macht, bestuur’; in het Duits is het terug te horen in ‘Verwaltung’, ‘Staatsanwalt’ en misschien klinkt het ook door in het Nederlandse woord ‘geweld’. Samengesteld zou ‘Buwalda’ dan ‘dorpshoofd’ betekenen.
Castricum, bij Bakkum, 10de eeuw Castrichem, 1083 Kasterchem en Castringhen, Latijns castri: legerplaats, en heem: woonplaats. Maar de locatie van Castricum was, zo men meende, was in de Romeinse tijd ver buiten de grenzen van het rijk en er is nooit een permanent Romeins legerkamp geweest. De Romeinen gingen tot de Rijn, maar de Rijn liep toen wel tot Egmond, zie Egmond. Mogelijk speelde die vestiging een rol bij de opstand der Friezen tegen de Romeinen in het jaar 28. Dat werd tot de slag van Badehenna waar een 900 Romeinse soldaten sneuvelden. Bij onderhoud aan de Velser tunnel zijn 2 Romeinse havenforten gevonden, ook skeletdelen van drijvende lijken en een officier onder veldkeien begraven. Verder slingerkogels, dan zou daar het Badehenna geweest zijn waar die slag tegen de Friezen plaatsvond.
Of is het van Karsten: Christelijk, maar dan zou de plaats vrij laat ontstaan zijn, met de opkomst van de graven van Egmond. Of van een Griekse naam voor bever, Castor, en wijk. 1728 Castricom en eerder Castorshum.
Het was ook het slagveld tussen de Engelsen en Russen op 6 oktober 1799.
Cachtem, West-Vlaanderen. 1116 Calkinghem; haim van de mensen van Calke.
Cotthem, Kottem, Oombergen, begin 13de eeuw Cothem, Germaans kotum: kot, haima: woning.
Cornjum, bij Leeuwarden, Fries Koarnjum, 1423 als Coernem, 1474 Kornijen, 1484 her Claes personna to Korningen: van Kornia haim: woonplaats van Koarn, Korringa, Korninga, van de persoon Korra, Kor of Korna: de verkozene.
Daar stond het oude slot of state Martena dat in 1900 afgebroken is.
Dalfsen, bij Zwolle, in 1227 vindt men al Bernt van Dalfsen en Seino van Dalzem als geslachtsnaam, 1231 Dalsen, Dalfese, 1318 Dalvesem, 1320 Dalvsen: woonplaats van Dalf.
Heeft in de kerk een graftombe van de graven van Rechteren die hier vroeger een slot hadden.
Danegem, West-Vlaanderen, 1289 Danengheim, Danegheem, van Daninga haim: woning van de mensen van Dano.
Deersum, Fries Dearsum, van de Friese naam Djurre, oud Engels Deore (zie Duurswoude) en heem: woning.
Denderhoutem, Oost-Vlaanderen, 1142 Holtem. Germaans hulta: bos, haima: woning, bosstreek langs de Dender.
Denekamp, 933 Daginghem, 11de eeuw Danighem en Danigheim, 1385 Degeninchem. Germaans Daginga haim: woning van de mensen van Dago.
Deikum, Eenrum, van Deiko, vergelijk het geslacht Deykema, met heem: woning.
Den Dungen, Noord-Brabant. De inwoners woonden op die dunghen, ofwel op de hoge zandruggen. Tijdens het carnaval heet het dorp Krabberdonk. Die naam komt van de moeskrabber, een soort scheldnaam voor boeren.
Deinum, bij Leeuwarden, 1397 Deynim: woonplaats van Dago. Een dorp van onregelmatige bouw. Men weet te vertellen dat het in zeer oude tijden gesticht werd door twee zusters en die konden het over de aanleg niet eens worden. Ze kwamen overeen om een zeker aantal appels te gooien en dat ze zoals die neervielen de huizen zouden worden gezet. De oude kerk uit de 13de eeuw heeft een toren een sipel vorm (ui) die in 1589 is geplaatst.
Dentergem, West-Vlaanderen, 1096 Dentrengem, 1200 Denterchem. Germaans Dandiharinga haim: woning van de mensen van Dandihari.
Desselgem, West-Vlaanderen, 965 Thrassaldingehem, 1111 Treslingem. Germaans Prasawaldinga haim: woning van de mensen van Thraswald of Prassawald. (prasa: dreigend, walda: heerser)
Deutekom, 838 villa Duttinghem, Duetinghem, 1142 Dutinkheim, 1223 Duttinchem. Germaans Duttinga haim: woning van de mensen van Dutto.
Didam, Gelderland. 828 Theoden, Theodem, 1025 Diedehun, 1144 Diedeheim, 1200 parrochia Thedeheim. Germaans peudo: volk, haima: woning.
Diegem, Vlaams-Brabant, 1223 Dydengem. Germaans Peudinga haim: woning van de mensen van Peudo.
Dielegem, Jette, 1161 Didelenchem. Germaans Peudilinga haim: woning van de mensen van Peudilo. Bekend is de premonstratenzer abdij die rond 1140 werd gesticht.
Diepenheim uit Jacobus Craandijk, 1875.
Diepenheim, in Twente, 945 Dipiugheim, 1118 en 1282 Depenhem, 1145 Difenheim, 1316 Dypenem, Germaans deupa: diep (gelegen) woning.
Diepesele, 1114 Dipesele, idem, dan met sali: uit 1 ruimte bestaande woning.
Mortsel, Antwerpen. Diesegem, 866 Tisingaheim, 868 Thisingheim, 1150 Tisengien: woning van Diso. Mortsel, komt pas voor in 1158, Germaans mor’ moeras, sali; uit 1 ruimte bestaand huis, zaal.
Dokkum, 2de helft 8ste eeuw, in pago Tochingen, in pago Tokingen, in pago Tockingen, in pago Tochkingen, 945 Tochingen, 1038 Doccugga, 1068 Doggingyn, 1115 Dochengas, 14de eeuw Dockinga, 1486 Docking: woonplaats van Dokke, dok betekent een waterplant, bies, Germaans dukkon (oud Engels docce, midden Nederlands docke). Kroniek van Friesland zegt; “In het jaar 248 stichtte Ubbe aan de Lauwers een sterk kasteel wat hij de naam gaf van Dokkenburg, dat zo veel betekent als Havenslot; want Dokke, zeggen de geleerden, is in oud Duits een haven, doch wordt in Friesland ook in de betekenis van een kinderpoppetje gebruikt. Gemelde kasteel was zeer geschikt om de haven tegen de zeerovers te beschermen. Naderhand is er de stad Dokkum van geworden.’
Ondertussen zijn er varianten als Dokkum opgekomen die wel beïnvloed zijn door andere plaatsnamen die op um eindigen. Als Latijnse variant wordt het Doccumium genoemd. Vanaf de 18de eeuw is het officieel Dokkum, al vind je ook Dockum die in de 16de en 17de eeuw ‘normaal’ was.
Vroeger lag er in het centrum van Dokkum tegenover het stadhuis een zeesluis. Na een ernstige overstroming in 1717 werd besloten het Diep, Djip) dichtbij de Lauwerszee af te dammen om het land beter te beschermen. Deze nieuwe sluis kwam in 1729 klaar en werd Dokkumer Nieuwe Zijlen genoemd, Dokkumer Nije Silen; uitwateringssluis.
Het is de plaats waar Bonifatius gestorven zou zijn. Orbis terrarum vermeld dit niet in 1570, wel als woonplaats van Gemma Frisius.
Volgens de overlevering werd Bonifatius tijdens een missietocht tegen de Friezen, samen met een peloton van 52 gezellen op 5 juni 754 te Murmerwoude: moordenaars woude, vermoord. Onderzoekers van de oudste historische bronnen zijn het er niet over eens of de plaatsaanduiding waar Bonifatius de genadeslag opliep, zo de traditie wil, bij Dokkum lag of (en daar is volgens sommige veel voor te zeggen) in het Belgische Schelde dal. Probleem is dan: wie veroorzaakt de wonderen met het water uit de Bonifatiusbron in Dokkum?
Op de plaats waar hij het leven liet zonk het paard van iemand uit koning Pepijn’ s gevolg met de voorpoten in de grond. Nauwelijks was het paard eruit geholpen of daar spoot met kracht kristalhelder water naar boven. Nog steeds is de bron in eren en wordt bijzondere waarde en werking aan haar water toegekend. Voor de hervorming vertoonde men er Bonifatius bisschopskleed, een door hem afgeschreven Nieuw Testament en vijf van de door hem in stenen veranderde broden. Hij kwam na een lange tocht door het Friese land bij een boerenhoeve aan. Hij had een geweldige honger en haalde opgelucht adem toen hij zag dat de boerin was bij een rokende oven. Hij vroeg haar om een stukje van het verse brood. De vrouw antwoordde hem dat er geen brood in de oven zat maar slechts een vijftal stenen die zij verhitte om haar badwater te verwarmen. Bonifatius zei: ‘Inderdaad, ik zie dat u gelijk hebt, er zitten niets dan stenen in’. Hij groette de vrouw en ging weg. Toen de vrouw enige tijd later de oven opende haalde zaten er inderdaad vijf gloeiende stenen en niet het verse brood in dat ze verwachtte.
Het tweede verhaal is dat hij op zeventigjarige leeftijd terugging naar Friesland. Ergens tussen Murmerwoude en Dokkum wachtte hem een aantal rovers op die vernomen hadden dat de heilige een aantal kerkschatten meevoerde. De ongewapende priesters in zijn gezelschap en de oude bisschop zelf hadden met een overval dan ook geen rekening gehouden. Ze hadden dan ook niets bij zich om zich te verweren tegen de met bijlen en knuppels gewapende bende. De priesters, de een na de ander, zegen ontzield op de bodem neer. Ook voor Bonifatius was er geen redding mogelijk, een scherp wapen raakte zijn schedel ondanks het feit dat hij zijn hoofd trachtte te beschermen met het evangelieboek. De moordenaars zochten tussen de bepakking en de kleding van de slachtoffers maar vonden niets anders dan wat broden, een paar kruiken wijn en wat ander voedsel. Zeer teleurgesteld keerden ze naar hun dorp terug en vierden toch een laffe overwinning met een feestmaal van het geroofde voedsel. Ze zetten hun tanden in het brood, maar die braken af omdat de broden in steen veranderd waren. Ook dronken ze flink van de wijn, maar na een tijdje kronkelden de drinkers over de grond van de pijn en de een na de ander stierf. De wijn was in gif veranderd. Zo nam de hemel wraak op deze laffe moord.
Conclusie:
Wat heeft echter zo’n oude man heel in het vijandige Dokkum te zoeken? Een gevaarlijke reis, Drenthe was omgeven door moerassen, vennen en wadden en dan via de Friese meren en laagtes komt hij in een vijandelijke Friese omgeving. Logisch zou het zijn als je toch onder in Duitsland of Metz bent dan ga je via Luxemburg en dan richting België of via de Rijn via Utrecht naar Engeland. Egmond was toch al gesticht door Willibrord en vandaar zou je beter kunnen reizen dan over Dokkum.
Zocht hij daar het martelaarschap op? Een argument om aan een meer gecoördineerde actie te denken is het tijdstip waarop de moord op Bonifatius plaats gevonden moet hebben, namelijk bij het aanbreken van de dag. Dat was een tijdstip waarop destijds ook veldslagen werden uitgevochten. Bonifatius kan zijn verzocht op een Friese rechtszitting te verschijnen om zich te verantwoorden voor zijn vernielingen. Het niet verschijnen op een vroegmiddeleeuws “gerecht” stond gelijk aan het bekennen van schuld. Volgens de Friese wetten, zoals we die kennen uit de Lex Frisiorum stonden tempelschenners en de aantasters van heiligdommen de doodstraf te wachten. Bonifatius had zich dertig jaar tevoren schuldig gemaakt aan het omhakken van heilige bomen (heiligschennis dus volgens het Germaanse recht), zodat hij volgens de Friezen nog altijd strafbaar was. De Lex Frisionum stelt: Wie in een heiligdom inbreekt en daar een van de heilige voorwerpen wegneemt, wordt naar de zee gevoerd, en op het zand, wat door de vloed bedekt wordt, worden zijn oren gekloofd, en wordt hij gecastreerd en ten offer gebracht aan de god, wiens tempel hij onteerde.
De verwarring komt omdat er bij de Friezen aan Friesland gedacht wordt, de oude Friezen waren echter West Friezen.
Bonifatius is volgens de ‘Kerkelijke Historie en Outheden der zeven Vereenigde Provincien uit 1726’: ‘gestorven aan de rivier Bortna die West-Friesland eertijds scheidde van Oost-Friesland bij het stadje Dokkinga of Dokkum’. Dokkum of biezenplaats is een naam die aan meer plaatsen in dit waterrijke gebied wel gehad hebben. De rivier echter zal meer richting Purmerend gelegen hebben wat maar een dag reis van Utrecht ligt. Zo’ n oude man gaat niet wekenlang op weg, de meest geode weg is via het water en niet over de wadden. Vanuit Utrecht zal hij wat tochten gemaakt hebben richting West-Friesland en niet in het verre Friesland. Het is zelfs tegenwoordig nog vrijwel onmogelijk om die zaak zo snel te doen, zoals hieronder te lezen is, laat staan dat de moord in Dokkum was. Dan moet je ook als je naar Utrecht gaat tegen de stroom in en een noordelijke wind hebben.
Verder in Kerkelijke Historie: ‘Albricus liet zijn vriend Liudgerus tot priester wijden en stelde hem aan te Oostergoo, een plaats in West-Friesland, op de plaats waar H. Bonifatius de martelkroon heeft ontvangen’. Dat zien we ook in de volgende teksten. Samengevat: Dockum, Doccum in Westfriesland en bij Ostorgau, Ostergau, Oostergoo, Oostergauw of ooster Gouwe is de Gouwe, in Latijn Ostrachea, Ostrache, Ostrachei, Ostrage, Ostraghe, Astroch of Aestrache.
Dat is ook zoiets vreemds, ga je zoeken waar Liudgerus is aangesteld kom je vrijwel altijd tegen dat hij op de plaats waar Bonifatius is gedood werd aangesteld, Opmeer, geen mens zoekt dan het verband met die plaats omdat Dokkum er zo ingebakken is.
In begin 9de eeuw is Bonifatius gedood volgens de vita S. Liudgeri, naar Gysseling: in loco qui Doccinga vocatur, hier is dus te zien dat die naam niet met de Dockhem overeenkomt, dus een andere plaats was. Bij Pertz, Monumenta Germaniae, II, vindt men; Mihi- zo schrijft een Utrechtse priester in het laatst van de 8ste eeuw’ mihi in eadem regione’ (Friesland) ‘sciscitanti relatum est, adhuc superesse quandam mulierum quae jure jurando asserebat se decollationi militis Christi, Bonifacii, Anno 755, fuisse praesentem, Perempti sunt autem et discipuli ejus cum eo in loco qui Dockinga dicitur.’ Ook in Alfried’ s vita S. Ludgeri vermeldt Pertz; ‘In pago cui nomen Astracke’ (eigenlijk Astrache, Oostergoo); in loco qui Docinga vocatur.’
Al gauw na de kerstening schijnt er een kerk gebouwd te zijn en hing met het woord kerk erachter, chirica, Doccynga-chirica tot Dockynchirica, dat zie je in S. Anagar’ s Vita Sancti Willehadi bij Pertz, ‘Quantotius mare quod erat adjacens transmeavit, venitque in Fresiam ad locum qui dicitur Dockynchirica, quod est in pago Hostraga’ (Oostergoo), ‘ubi et domnus Bonifacius episcopus jam olim martirio coronatus fuerat.’
In de traditiones Fuldenses wordt door Rudolf aan Bonifatius landgoederen geschonken; ‘‘in provincia Fresonum in villa… Waltheim in pago Ostrache’. Daar vindt men ook de vormen Ostraha, Osterriche, Osterihe, Ostroh en Ostrahe. Anno 1086 Ostergow, 1089 Ostengouwe, 1243 Ostegro
Boorne, nu een rivier in Friesland. In 734 overwon Karel Martel de Friese hertog Popo aan deze rivier volgens de Continuator Fredegarii; ‘navium copia adunata Wistrachiam et Austrachiam insulas Frisionum penetravit, super Burdine fluvium castra ponens, Poponem gentilem ducem illoru… interfecit. En Willibald doelt op het jaar 755 omtrent Bonifatius mee, dat die voor zijn vermoorden bij Dokhem aan de Bordine, de grens van Ostergo en Westergo had gepreekt.;Bordne…Ostor et Westeraeche’ . Dan in een charter van 19 april 1297; ‘nullus omnino de terra nostra scil. de Ostergo ad destructionem castri vestri (van de Hollandse graaf Jan) in Westfrisiam fuerit profectus licet illi de Westergo, quorum terra per mare quod Bordena vocatur, et per specialem jurisdictionem a terra nostra (dat is Ostergo) distincta est.’ Dus de Boorne lag in Oostergo of Oostergauw. De naam komt wel van Borden; rand, zoom, en a; water. De Middelzee heette ook Burdine.
Tussen Lauwes en Middelzee lag Oostergoo. In de Vita S. Bonifacii van de Utrechtse Presbyter ( eind 8ste eeuw) wordt verhaald dat Bonifatius van Utrecht kwam; ‘in insulam, quae sermone patrio Ostriki dicitur.
Waar lag nu Oostergauw? Vele mogelijkheden. De lauwers in westen zou men denken aan Lauwersmeer, maar vergeet niet dat we een 1200 jaar teruggaan en er geen IJsselmeer was. Dan zou ook het tegenwoordige Dokkum de Lauwers niet in het Westen hebben, maar in het Oosten.
Het Lauwersgat lag rechts van Colhorn (Kolhorn) in een kaart uit 1599. De Vlie is een oud riviertje in West-Friesland dat in Onderdijk groot was en bekend als Grote Vliet en kwam van onder Wognum.
Zal het niet eenvoudig een plaats zijn die ligt tussen Oostwoud (Oostergauw) en Westwoud (Westergauw) en dan Dokkum het tegenwoordige Wognum.
Volgens www.natuurwegwijzer is de Gouw een streek in West-Friesland rond het oude riviertje De Gouwe dat stroomde bij het huidige dorpje de Gouwe. Dat is tussen Wognum, Opmeer, Hoogwoud en Abbekerk. De Oude Gouw is een straat die langs de oude kerk van Wognum loopt.
Kerkelijke Historie: “ Het lijk van de H. Bisschop is met de lichamen van zijn metgezellen (52) over een meer dat toen Elmere genoemd werd voor wind en stroom afgevoerd naar de stad Utrecht en aldaar begraven: tot de tijd dat enige godsdienstige en getrouwe broeders die aan hun hoofd hebben de eerwaardige Hadda door Lullus, bisschop van Metz, gezonden worden die het lichaam van de heilige martelaar naar Fulda, zoals hij in zijn leven belast heeft, gevoerd hebben wat nochtans niet zonder sterke tegenstand van de Utrechtenaren gebeurd is die zich echter onder de Goddelijke wil, die hun door gewisse tekens bleek, hebben moeten buigen. De marteldood van de H. Bonifatius is voorgevallen op de vijfde juni. Zijn heilig lichaam is de dertigste dag te Ments (Metz) aangekomen alwaar een oneindig getal van mensen door Goddelijke ingeving van alle kanten tot het zien van deze statie was gekomen. Verder is het heilig lichaam, hoe sterk de mensen van Metz ertegen vochten, met een groot toestel en in een talrijke stoet naar Fulda gevoerd en in een gewelfd graf, dat voor hem gemaakt was, begraven alwaar het ook van tijd tot tijd door verscheiden wonderen vermaard is geworden’.
Als je het geheel overziet kom je tot de conclusie dat het een geplande samenkomst was, vergadering of rechtszitting. Hij wist het dan ook van tevoren dat het spannend zou worden. Die samenkomst zal belangrijk geweest zijn zodat onmiddellijk na zijn dood het nieuws bekend werd onder de rivieren. Waarom had hij dan ook zo’ n grote groep mee? Het lijkt dan meer een volksopstand of lynchpartij geweest te zijn dan roof. Immers iedereen werd gedood waar bij een roof wel enkele in leven blijven of licht verwond zouden zijn. Was het de wraak vanwege zijn eerdere misdaden of heeft hij opnieuw gezondigd tegen de heidense goden?
Zie verder voor het hele verhaal: http://www.volkoomen.nl/Adel%20en%20volk%20van%20nederland.htm
Doetinchem, Deutekom, Achterhoek, 838 als villa Duetinghem, Ductinghem, Deutichem, 1200 Duttencheim: woonplaats van Dutto, ook Deutekem, Duttichem, Duichingen, Durkum, Dotekom en Dorkum.
Werd in 1100 ommuurd die in 1672 is afgebroken en kreeg in 1236 stadsrechten van graaf Otto I van Gelre. Nog steeds staat er het middeleeuwse kasteel Slangenborg, veel is er verbrand door de grote brand in 1527.
Er heeft een vermaard klooster gestaan Bethlehemgeheten dat in 1579 is geslecht. 1200 locus qui nunc dicitur Bethlehem, 1215 Betleheym, 1218 Bethleem.
Doezum, kan van does: moeras met bomen en struiken en heem of haim. Heeft een 12deeeuwse Romaanse kerk. Rond 1500 als Uterdosum of Uteracosum in tegenstelling tot Uracosum, of boven Doezum, Opende.
Doijm, Fries Doaium, Franekeradeel, 1402 Dodoghema buren, 1406 Do(e)ghum. 1474 Doijm. Familienaam Dodinga, van de persoon Doede; volk, en heem, is gelijk aan die van Dongjum.
Doldersum, Vledder, Drents Dooldersum, 1519 Dolderen en 1554 Dollersen. Van dul voor poel, met haim.
Dongjum, Fries Doanjum, bij Franeker, 13de eeuw Thuningheim, 1417 Donijnghum, 1433 Donghum, naar de naam Donninga, van de persoon Donna, oorspronkelijk Doniaheim waar het geslacht Donia woonde. Zie ook Doijm en Doniaburen, Fries Doanjebuorren.
De kerk heeft een gebeitelde graftombe die gemaakt is door Jan Baptist Xavery waarin de moedige staatsheer Sicco van Goslinga ligt die geboren is op de Sickema State onder Herbajum en overleden in 1731. Van hem wordt gezegd dat hij Lodewijk XV gewaarschuwd zou hebben met: ‘Gij zult het met ons niet zo gemakkelijk hebben, want Friese trouw en Hollandse dukaten zijn hard’. En op hem doelt een spreekwoord der Friezen die iemand gebruikt als men hem probeert uit te horen en niets loslaten wil. Hij schreef uit Parijs vaak aan zijn vriend Sjuck Gerrold Juckema van Burmania en bediende zich hierbij van een oud Fries dialect en van Griekse letters. Toen zo’ n brief onderschept werd en bij Richelieu gekomen was probeerde die er op allerhande vleiende manieren achter te komen hoe dat te ontcijferen. Sicco zei onverschillig dat het niets was, een grap, waar geen sleutel op was. Dat halen de Friezen aan in hun spreekwoord:’ daer wier nen kay fen, sey Sikke, daar is geen sleutel op zei Sicco’.
Driesum, Fries Driezum, een haim; woning van Dries.
Duras, Belgisch Limburg. In 1099 als Durachium, Keltisch voor “dorp bij de vesting”.
Eastrum, Fries Jistrum, Friesland. East; oost, of van ies; es; hoge plaats, esdorp, en um; woonplaats.
Edegem, Antwerpen, 1227 Adingaheem: woonplaats van de mensen van Aio. In 1173 als Buyseghem, Buizegem.
Edingen, Frans Enghien, Henegouwen, 1092 Adengien, 1179 Adenghen. Germaans Adinga haim: woning van de mensen van Ado.
Zo ook Eegem, 1246 Eedenghem.
Eerdegem, bij Moorsel, 1400 Erondeghem: haim of woonplaats van de mensen van Ariovald.
Eernegem, West-Vlaanderen, 1087 Ernigaham, 1133 Erningahem. Germaans Arnjinga haim: woning van de mensen van Arnjo? (arnu: arend)
Egem, West-Vlaanderen, 1179 Hedenghem. Germaans Hapinga haim: woning van de mensen van Hapo. (hapu: strijd)
Egem, Oost-Vlaanderen, Heddeghem (1571), Edeghem (1629), Hettegem (1638), Eedegem (1763), Eghem (1779) en Eegem (1842). Heim of woning van de persoon Haid, Hait of Heit. Het geheel “Haidingahaim” betekende dan “Haidingenheem, woonplaats van de Frankische volgelingen of stamleden van Haid”, verbasterd naar Heddeghem.
Eggelgem, Hombeek, 1119 Eglengem, van Germaans Agilingahaim: woning van de mensen van Agilo of Agi.
Eizeringen, Lennik, 1188 Iserghem, van Isaringa haim: woning van de mensen van Isheri.
Ekkergem, Gent, 966 Heccringehem. Germaans Aggiharinga haim: woning van de mensen van Aggihari. (agjo: zwaard, harja: leger)
Eliksem, Vlaams-Brabant, 1107 Alenthcurt, 1139 Helingessem. Germaans Alingas haim, woning van Aling. (alja: vreemd)
Eliksem, Luik, 1107 Alenthcurt, 1139 Helingessem. Gallisch Romaans curtis staat voor Germaans haima. Het betekent dus Alingas haim: woning van de mensen van Alo.
Zo ook Elingen, Gaasbeek, 1154 Helinkem.
Ellecom, Rheden, 960 Eilunthem, 1127 capella que est in Ellinchem. Germaans Aljinga haim, woonplaats van Aljo of Elli. In de kerk is het familiegraf van het geslacht Van Rheeden. Onder Ellecom behoort het landgoed Avegoor en het Huis, 1315 Middach, 1331 Middagtenen dat al in de 12de eeuw wordt vermeld met een prachtige laan van die naam.
Elsegem, Oost-Vlaanderen, 1166 Hessenghen, 1281 Helseghem. Germaans Halisinga haim: woning van de mensen van Haliso.
Emblem, Antwerpen, Germaans amula: scherp, ligt op een scherpe heuvel, verwant met midden Nederlands amper: scherp, bitter, Latijn amarus: bitter, haima: woning. Zie Emelisse, Kamperland, en Emelberg, ook Amerberg, Emelenberg.
Emelgem, West-Vlaanderen, 1216 Imelghem. Germaans Immilinga haim: woning van de mensen van Immilo.
Engelum, Fries Ingelum, 1335 Anglum, 1472 Yngelum: haim naam verbonden met de persoon Angilo.
Enum: Oldehove, 855 Einingi. Germaans Aginingja: behorend tot Agin.
Eenum, Gronings Ainem of Aimen, Loppersum, gebouwd op een wierde, 1040 Enon.
Eppegem, Vlaams-Brabant, 966 Ippingohaim. Germaans Ippingo haim: woning van de mensen van Ippo.
Erembodegem, Oost-Vlaanderen, 1119 Erenboldigem, 1146 Erembaldengem. Germaans Arinbaldinga haim: woning van de mensen van Arinbald.
Erichem of Arichem, bij Buren, Errekom, 1138 Erenkeim: woonplaats van Aro of Are. De stichtingsbrief van de parochiekerk te Erichem is door Burchardus in 1105 geschonken aan de St. Maria’ s kerk te Utrecht. Behoorde toe aan het graafschap Buren.
Erinchem, 850 Ermkina, Ermenkina, 1046 Erchem, uit Arinha haim: woning van de mensen van Aro, zie Arum.
Erkegem, West-Vlaanderen, 1290 Herkenghem, 1300 Arckengheem: woning van de mensen van Arko.
Erlecom, Gelderland, 800 Adelricheim: woning van de mensen van Adelrik.
Ernstheem, Baflo, 1281 Ernestahusum naast Ernrnstaheem: woning van de mensen van Ernest.
Erondegem, Oost-Vlaanderen: 868 Eroldingahem. Germaans Ariwaldinga haim: woning van de mensen van Ariwald. (arnu: arend, walda: heerser)
Erpekom, Peer, 1254 Erpenchem: woning van de mensen van Erpo. (de donker kleurige)
Erwetegem, Oost-Vlaanderen, 1087 Hervethingehem. Germaans Hariwitinga haim: woning van de mensen van Hariwit.
Essegem, Aalst, 1117 Hessengem: woning van de mensen van Asoo.
Ettelgem, West-Vlaanderen, 1028 Adlingehem, Germaans Apilinga haim: woning van de mensen van Apilo.
Etersheim, onder Hoorn, 1277 Eitersem, 1342 Ettersem, 1393 Etershem woonplaats van Eiter of afgelegen plaats. In 1398 tot heerlijkheid verheven door graaf Albrecht van Holland. Het toenmalige dorp dat aan de mond van de ooster Ee lag is grotendeels verdwenen door watersnoden van de Zuiderzee.
Euverem, Gulpen. Eerder Euvenheim, Euversheim en Euvererm; euver; oever heim; woning. Euverem, Neerhem.
Evergem, Oost-Vlaanderen, 966 Evergehem. Germaans Eburinga haim: woning van de mensen van Eburo. (ebura: ever)
Eversem, Okegem, 1196 Eversenghem. Germans Eburtsinga haim: woning van de mensen van Eburtso.
Eversem, Meise, 1188 Everschem, uit Eburinga haim: woning van de mensen van Eburo.
Farmsum, Farnsum, bij Appingedam, Gronings Faarnsom, rond 1000 Fretmarashem, 1228 Fermersheim. Germaans Fripumaeris: woonplaats van Fripumaer. (fripu: vrede, maeri: vermaard)
Als er iets scheef staat noemt men het in Groningen: ‘zo scheef als de toren van Farnsum’. Is wel in 1857 door een nieuwe, rechte toren vervangen. In de kerk zijn de grafzerken van de Ripperda’ s.
Fatum, Tzum, 1433 Faltem (a buren): woning van de mensen van Falte, vergelijk de familienamen Faltema en Faltuma. Of van vaalt; mesthoop.
Felsum, Littenseradeel. Bij Spannum, 1480 Felsum; van de persoon Felle; valk of van een Germaans woord dat vreemdeling betekent, met heim; woning.
Firdgum, Fries Furdgum, Franekeradeel, eind 8ste eeuw Fardincheim. Germaans Fardinga haim: woning van de mensen van Fardo.
Fivelgo, begin 9deeeuw Fivilga. Genoemd naar de voormalige rivier de Fivel, de mond van de Eider.
Flansum, Rauwerd, 1466 Flansem 1474 Flaersin, 1539 Flanzem. Van vledder; laag moerassig land, maar lag op een terp, dus onwaarschijnlijk, wel een haim naam met een persoon, waarschijnlijk Flandso.
Follega, bij Lemmer, Fries Follegea. 1275 Ecclesia Folcolfi, 1325 en 1335 Folclagh, 1453 Follegae, ga is het woord voor buurtschap met de persoon Folle, Folkwof; hoeder van het volk. Of naar de heilige Folcuinus waarvan er twee zijn met die naam.
Formerum, Terschelling, Fries Formearum. In 1550 als Formaerum en in 1505 als Formeerum, nederlands voor, maar; grens en um of heim, dus erf voor de (dorps)grens of haim of woning van Former. Oude documenten noemen in 1275 Viueporten en in 1440 Viveporten, Vijfpoort, naar een klooster Formerum dat er ergens in de buurt lag.
Foudgum, Dongeradeel, van Faldinga haim: van de bewoners van van Faldo, vergelijk de Friese persoonsnaam Fou of Fouw.
Fransum, Gronings Fraansum: 1285 Franchim, haim van de mensen van Franko, Franse mensen? Fransumer Voorwerk; waar het klooster van Aduard een voorwerk; uithof of boerderij, had, net zoals Aduarder voorwerk, Gartshuizervoorwerk, Winsumervoorwerk, ’t Zandstervoorwerk en Westeremder Voorwerk..
Frytum, Frijtum, Fritum, Zuidhorn, haim van de mensen van de oudere Friese naam Frite, Frito, et een borg, Fritema huis. Mogelijk was de oudste naam Mewerd of Meerwerd.
Gandersheim Bad, 987 Ganderesheim. Germaans Gandaros haim, ligt aan de monding van de Gande.
Gellicum, Gellikum, Betuwe, 983 Gallinghen, 12de eeuw Galinghem. Germaans Gallinga haim: woning van de mensen van Gallo.
Geerdegem, Mechelen, 1180 Gheergenchem: woning van de mensen van Geerd of Gerhard.
Gellingen, Henegouwen, Frans Gislenghien, 1009 Gislengem, Germaans Gisalinga haim: woning van de mensen van Giso of Gisalo. (gisala: gijzelaar)
Gembloers, Namen. Van Latijn: Gemblacum, soms Gemblours, een oudere Franse vorm van de naam. De Nederlandse naam ‘Gembloers’ is daarvan afgeleid.
Genum, Fries Ginnum, betekent haim of woning van Geno.
Geten, Frans Jauche, Waals Brabant. 1091 Iace. Genoemd naar de stroom, la Gete en Waalse Jauce.
Geulhem, Berg en Terblijt. Geul, de rivier, hem, heim; woning.
Gevergem, Moorsel, 868 Geveringeheim. Germaans Gibaharinga haim: woning van de mensen van Gibahari. (gibo: gave, harja: leger)
Gijverinkhove, West-Vlaanderen, 1120 Gibahardinga hofa, 1143 Gheverdinghovo. Germaans Gisinga haim: woning of hoeve van de mensen van Giso.
Gijzegem, Oost-Vlaanderen, 1165 Gisengem: woning van de mensen van Giso, Gijs.
Gijzelberting, Hardenberg, 1188 Ghiselbertinc: van de mensen van Giselbercht.
Gijzelbrechtegem, West-Vlaanderen, 1330 Ghiselbrechtenghem: woning van de mensen van Giselbercht.
Gingelom, Haspengouw, 966 Gingolonham. Germaans Gangilon haim: woning van de mensen van Gangilo.
Ginnegem, Oelegem, 1210 Gennenchen. Germaans Ginninga haim: woning van de mensen van Ginno.
Godveerdegem, Oost-Vlaanderen, 1176 Gotferthengem. Germaans Gudafripinga haim: woning van de mensen van Gudafrip. (guda: God, fripu: vrede)
Goenga, Fries Goaiingea, 1335 Goynghum: woning van de mensen van Going dat wel afgeleid zal zijn van go of gouw.
Goizegem, Zwijnaarde, 950 Gunzingehem. Germaans Gundtsinga haim: woning van de mensen van Gundtso. (gundjo: strijd)
Gondregnies, Nederlands Gondreghem, Henegouwen, 1138 Gundrengie. Germaans Gundilinga haim: woning van de mensen van Gundilo.
Slot Arckel uit; http://www.archeologiegorinchem.nl/index.php/projectenoverzicht/blauwe-toren
Gorinchem, afgekort Gorkum, Gorcum, Gornichem of Gorrichem, 1205 Gurinchem, 1224 Ghorichem, 1282 Grinchem. Gor-in-chem, woonplaats van Gor, Goring, in(g); afstammend van, of een waterpoel. De eerste bewoners bestonden uit half verhongerde en uitgemergelde mensen want dit zou het woord Gorren of Gorretjes in Nederduits betekenen.
Kroniek van Holland; ‘Omtrent 1230 stond bij het dorp van Arkel een klein kasteeltje op een plaats genoemd Wolfare dat toebehoorde aan heer Jan, de 9de heer van Arkel. Bij welke burcht toen woonden sommige vissers. Want de rivier van de Merwede begon daar te vloeien en te ebben, op en nederdalende omdat die twee rivieren van de Waal en Maas daar ineenvloeien want de Waal was omtrent de stad Tiel benauwd en geleid dat ze haar oude koers en loop in de rivier van de Linge niet houden mocht, diergelijke was van de Maas mede gedaan; en deze vissers omdat het een schamel en arm volk was werden ze geheten Gorrekens, waarvan dat de stad Gorrekom, maar nu Gorinchem geheten werd. En deze heer Jan gebood alle huizen van dit dorp Wolfare af te breken en liet die met grote ondersteuning en hulp weer zetten bij dat kasteeltje in de manier van een stad en van de stenen die gekomen waren van de kerk van Wolfare werd gemaakt en gefundeerd en parochiekerk van de stad Gorinchem; en alle ornamenten, altaars en beelden werden gebracht in die kerk van Gorinchem. En heer Jan liet deze stad alom bemuren met hoge dijken, torens en timmerwerk waar een groot sterk kasteel dat men de burcht of paleis van Arkel noemde, want de heren van Arkel plagen daar hun woonplaats voortaan te houden’.
De van Arkels zijn al vanouds de eigenaars van dit land geweest en hadden er een sterke burcht, Johan VIII heeft de stad gebouwd in 1230. Er stond een begijnhof in 1391 en in dat jaar begon men met de bouw van de kerk. Jan van der Heyden is er geboren, de uitvinder van de brandspuiten. Ze worden spottend blieken genoemd. Voor martelaars van Gorkum, zie Oostvoorne.
Gotem, Borgloon, 1144 Gotheym. Germaans Gauta haim: nederzetting van de Gauten, beter van de persoon Goto.
Gottem, Oost-Vlaanderen, 814 Gothemia: woning van de mensen van Gotto.
Goutum, bij Leeuwarden, 1427 Goltem, 1579 Goutom: woonplaats van Golde.
Een terpdorp waarvan de terp is als meer andere terpen is afgegraven om als meststof te dienen. Hier stond tot 1881 het kasteel Wiarda State dat toen gesloopt werd en al sinds 1404 vermeld wordt als eigendom van de Edelman Sjoerd Wiarda. Sinds 1757 werd het bewoond door de familie van Cammingha. Het is ook wel Schenkinsma state genoemd om gelijk te gaan met twee naburige huizen, Drinkuitsma State en Putsmat State die ook niet meer bestaan. Men zegt dat die drie namen afkomstig zijn van drie broers die alle stevige drinkers waren van wie de overlevering dit zegt:
‘Eer dat ons dapper driemanschap
In Bacchus school vollleerd
Wordt in een Frieschen bekerstrijd
Verslagen en verheerd,
Eer zal de woeste Hercules
Herrijzen uit zijn graf
En slaan een tweede monsterdier
Tienduizend koppen af’.
Voor die drie bekerhelden zijn gehouden de heren Ids, Sjuek en Syds van Eminga.
Grathem, Leudal: haim of woning van de mensen van Grato.
Grimmertingen, Vliermaal, woonplaats van de mensen van Grimhard.
Grimminge: Oost-Vlaanderen, 1068 Grimigheim; woonplaats van de mensen van Grimmo.
Gullegem, West-Vlaanderen, 1066 Godelinchehem. Germaans Godilinga haim: woning van de mensen van Godilo.
Guvelingen, Haspengauw, 1216 Govelingenchem: woning van de mensen van Gobo.
Uit; van Lennep.
Haamstede, Zeeuws Aemstie, bij Brouwershaven, eerder Haemstede, van heim: woonplaats en stede: plek.
Het behoorde aan die van Renesse, toen er geen wettige zoon meer was kwam het aan graaf Jan I die het schonk aan zijn bastaardbroer Witte die net als hij een zoon was van Floris IV in 1299. Later was de naam Witte van Haamstede de naam van de overwinnaar van de Vlamingen in de slag bij het Manpad op elke Hollandse tong en hart. Waarschijnlijk is het slot van Hamstede door deze Witte gesticht. In 1525 door brand vernield en in 1609 weer opgebouwd.
Haarlem, Haerlem, 9de eeuw Haralem in de 10de eeuw bij een inventarisatie van Utrechtse bezittingen waar het vermeld wordt met 3 boerderijen, 1119 Harlem. Germaans harula: van haru: zandige heuvelrug, haima: hem of heem of heim: woonplaats. Het ligt aan de Spaarne, Spaarnestad. Friese kroniek zegt; ‘Omtrent het jaar 312 is West-Friesland, dat dus lang als verlaten en woest had gelegen, van 5 voorname mannen begonnen bebouwd te worden en met dorpen en heerlijkheden versiert. Waarvan Diderik, zoon van Radboud, zoon van Askon, eerste hertog der Friezen, wel de grootste aanstichter was. Die heeft ook het eerste ontwerp van Medenblik gemaakt en tot een hoofdstad van West-Friesland gesteld. Diderik had een zoon en kleinzoon die beide Lem of Willem genaamd waren. Van de laatste draagt Haarlem zijn naam.’
Het was al in de 12de eeuw een welvarende stad. Het was geschikt voor jach en visserij waardoor er vele edelen kwamen of burchten en jachthuizen te bouwen wat door de graven van Holland gevolgd werd met ook vele handwerkers die zich langs de Spaarne vestigden. Floris II, de Vette, die in 1122 is overbleven liet er zijn hofhouding overbrengen waardoor de stad sterk toenam. Kreeg in 1245 stadsrechten van Wille II van Holland. De burgers namen deel in de verovering van Damiate door graaf Willem II in 1219 waar de in de grote kerk opgehangen scheepjes op doelen net zoals iedere avond de klepperende klokjes die dan ook Damiaatjes heten en ook in het gemeentewapen voorkomen, zie Dokkum en Edam. Veel heeft het van het woeste Kaas en Broodvolk te lijden gehad. Die opstandelingen sloegen in 1492 de schout Klaas van Ruyven dood, hieuwen zijn lijk in stukken, pakten het in een mand die ze aan zijn vrouw, Maria van Cats lieten brengen met het opschrift:
‘O Vrouwcken van Ruyven
Aan deze boutkens zul dy kluyven’.
In 1573 is het jaar van het aandenken aan de kloeke verdediging van de stad tegen de Spaanse veroverraars waarin zelfs de vrouwen en aangevoerd door Kenau Simons Hasselaar zich zo manhaftig weerden. Ze moesten zich echter overgeven in 1573 waarbij velen gedood werden. In 1576 was er een grote brand., maar in 1577 kwam de stad weer aan Willem van Oranje. In 1578 bestormden de protestanten de katholieke kerk op de Grote Markt, plunderden die en doodden de priesters, ook de kloosters. Nadat de rust weer gekeerd was trokken veel Vlamingen en Fransen naar de stad en bezorgden Haarlem een nieuwe bloeiperiode.
In de grote of Sint Bavo kerk bevindt zich het wereldberoemde orgel dat door de Amsterdamse werkmeester Christiaan Muller is gemaakt in 1735-1738 en door Jan Baptist Xavery van kunstig beeldwerk is voorzien, ook zijn daar merkwaardige muurschilderingen.
Van Bilderdijk die in Haarlem in 1831 gestoven is zie je een gedenkteken. Op een van de pilaren staat de ongewone lengte van een zekere Daniel Kajanus aangegeven die in het Proveniershuis in 1749 is overleden en daarbij staat de maat van de zeer kleine Zandvoorter, Simon Jane Paap.
Laurens Jansz Koster is er geboren en heeft er een standbeeld dat onthuld werd op 16 juli 1856. Frans Hals, van geboorte geen Haarlemmmer, heeft daar toch geleefd en is er overleden in 1666 en heeft een standbeeld dat onthuld werd op 14 juni 1900. Ook Pieter Teyler van der Hulst, 1702, stichter van de wetenschappelijke en liefdadige instellingen die zijn naam Teyler in aandenken hebben. Nieuw Haarlem werd door Stuyvesant in 1658 gesticht dat later veranderd werd tot Harlem.
Meer dan zes eeuwen is de Haarlemmerhout steeds veranderd, verwoest, gewijzigd, ingekrompen en uitgebreid. Gedurende het beleg van Haarlem onder Jacoba van Beieren in 1426 is het hele bos waarschijnlijk omgehakt en enige jaren daarna met nieuwe bomen beplant. Weinig minder zal de schade zijn die in 1573 de Spanjaarden in de Hout hebben aangericht. Bij de Spanjaardslaan lag het zogenoemde Spanjaardsveld, later het Hobbele Bobbele veld genoemd dat in 1706 met bomen is beplant. In 1755 is een gedeelte van de nieuwe Hout aangelegd op een zijde naast de Spaarne, eerder Kaatsveld genoemd. In 1828 zijn de oude rechte lanen van de Oude Hout voor een gedeelte opgeruimd en nu met slingerpaden aangelegd.
Tot de oudste plekken van Haarlem behoort de hofstede Berkenrode. De eigendom van dit goed is door graaf Floris V in 1284 aan Jan van Haarlem gegeven, een naburige buitenplaats draagt nog de naam van Knapenburg omdat daar de schildknapen verbleven.
Haarlemmerhout met het paviljoen Welgelegen waar koning Lodewijk afstand deed van de regering in 1810. Ze hebben als spotnaam muggen, of naar de hoeveelheid muggen of naar een heks die ze in muggen dreigden te veranderen als ze niet naar haar luisterde.
Schoten, in Haarlem, onder Schoten is nog een bouwval aanwezig van het 14deeeuwse slot Kleef waar don Frederik toen hij Haarlem belegerde zijn hoofdkwartier had. Het werd na de overgaven van de stad door de Spanjaarden verwoest. Herinnering zie je in de naam Kleverlaan.
Haarlemmerliede, Haarlem. Ligt aan het water de Liede.
Hallum, bij Leeuwarden, 13deeeuw Hallum: woonplaats van Halle.
Wordt door Sibrandus van Mariëngaard in het leven van de abt Fredericus een Villa: stadje, genoemd. Al in de 13de eeuw werd Hallum vanwege zijn vele stinsen van edelen een hofstad genoemd. Een boerderij net buiten het dorp heet het Klooster naar de herinnering van het in de 12de eeuw gestichte Norbertijner klooster Mariëngaard waar veel adellijke geestelijken verbleven. Dat werd gesticht in 1163 door Frederik van Hallum. Volgens de overlevering ligt er ergens onder de grond een gouden klokje die van dat klooster afkomstig is en soms hoor je, op een stille nacht, nog een klinkende toon als je goed luistert. De bewoners worden spottend koekvreters genoemd.
Hallum, bij Egmond Binnen, bij het huidige Adelbertusputje, Hallum: Angelsaksisch holm: zee, vergelijk helmplant. Dat werd eerder gespeld als Heckmunde, Ekmund, Egmunde, zelfs Heckmunde en Haecmunde waar ook weer de Eg en mond in voorkomt. Of van Aeg: zee, mund is hand of beschutting, bescherming, dus een monding. Van ouds wordt gesproken dat de Rijn twee monden heeft, bicornis. Julius Caesar spreekt in het vierde boek van zijn historiën dat de Rijn langs vele uitwateringen (multis capitibus) in de oceaan loopt. Plinius en Ptolomeus spreken over drie monden, zo ook Vergilius, Asinius Pollo en Strabo. Een ten westen, een ten oosten en een in het midden, de laatste was de minste stroom. Drusus had in de tijd van die schrijvers de IJssel noch niet met een gracht verbonden, dus die kan het niet zijn. Plinius: “In de Rijn zelf… ligt het edelste eiland der Batavieren en de Kaninefaten en de andere eilanden der Friezen, Cauchen, Frisobonen, Sturien, Marsakken, die allemaal liggen tussen Helius en Flevus. (Helius of Helium is Hallum?) Pompeius Mela zegt: ‘aan de rechterzijde (dus noordelijk) is de Rijnstroom in het begin nauw en zichzelf gelijk, naderhand als de oevers wijd en zijd van elkaar wijken is hij geen rivier meer maar een meer en de velden blank daarvan, genoemd Fletio, en omarmt een eiland, krimpt en valt wederom een rivier geworden zijnde tussen zijn deuren uit’. Het eiland in het meer kan Marken zijn en had dezelfde naam als het meer,
De eerste is wel bij het huidige Rotterdam, de tweede kleine tot Katwijk aan zee. Die monding zou in 860 verstopt zijn geraakt. De derde Rijnmond zou aan de bij Egmond aan Zee geweest zijn. Dat zie je aan de naam Egmond: een enge monding, eerder Heckmunde: mond, wat uitloop van een stroom betekent, en van Eg: eng. Ook de oude naam ervan, Hallum, dat werd eerder gespeld als Heckmunde waar ook weer de Eg en mond in voorkomt. Dan heeft de Rijn zich gesplitst te Utrecht en is wat we nu de Vecht noemen via Maarsen, Vreeland en Muiderslot, bij de Herengracht in het IJsselmeer loopt. Vroeger zou die wel verder gegaan zijn via het meer Flevo via de kromme Y of Krommenie richting Egmond. De Egmonders zeggen dan ook dat het oude Egmond aan Zee buiten de duinen lag, aan de zee. Daar zouden archeologische vondsten gedaan zijn. Bij een monding van een rivier is dat natuurlijk mogelijk, dan stroomt er wel zand in de Noordzee, dat is later weer terug gewaaid in de duinen. Na de vorming van de Zuiderzee kreeg het geen aanvoer meer van water en vormden er zich nieuwe duinen richting Camperduin. Vandaar is er ook een abdij te Egmond gevormd, het was de landingsplaats van de zeevaarders en monniken. De Rijn is wel een afscheiding geweest tussen de Kennemers en de Friezen via de loop Kinheim of Kynheim.
Hantum, bij Dokkum, 1150 Hanaten, 1335 Hontum, 1431 Hontim: woonplaats van Hana of Hanto, vergelijk de Friese familienaam Hantinga. Daar is geboren Antonius Brugmans op 22 october 1732 wiens vader Pybo predikant was. Hij werd hoogleraar in de wijsbegeerte te Franeker en daarna in de wiskunde te Groningen, zie Harich. De bewoners worden spottend merg eters genoemd. Hantumhuizenligt er vlakbij.
Burcht de Dikke Tinne uit mijngelderland.nl
Hattem, bij Zwolle, 800 Hatheim en ook in 1170 Hatheim, 891 Hatheim in pago Northgoune, villa Hatteim, Germaans Hatta heim: woonplaats van Hatto, minder waarschijnlijk van de Chatti of Hatten.
In vroegere eeuwen was er in de buurt een parochie, Godsberg genoemd, Mons Dei, quod quondam Hathem exstitit appellatum in 1299, waarvan de bevolking geleidelijk aan naar Hattem kwam. Had eerder vestingwerken en een sterk kasteel. In 1572 werd het door Lodewijk van Montfoort en zijn zoon verraderlijk in de handen van de Spanjaarden gespeeld. Maar de burgers kwamen op en verdreven de vijand, de twee verraders werden naar Arnhem gebracht, onthoofd en gevierendeeld, het kasteel werd door het volk verwoest. Op het raadhuis bewaart men nog de ring die hertog Karel van Gelder gebruikte om misdadigers in een kooi op te sluiten. Onder Hattem bij de Triezelerberg staat het huis Molencate, 1685 Meulencate.
Heemstee, Castricum. 1200 Hemstee, 1420 kopie uit tweede helft van de 10de eeuw Hemstede. Latere spelling wel verward met Heemstede. Stee; stede, wel een hofstede.
Heemstede, bij Haarlem, 1064 Hemstede en Heemstenden. Germaans haima: heem: woonplaats, en stadi: plaats.
In de buurt staat het Huis te Manpad die bekend is vanwege de overwinning in die omtrek door Witte van Haamstede behaald op de Vlamingen in 1304. De volgende slag op het Manpad in 1573 waarbij 1500 Hollanders en Spanjaarden overleden. Jacob van Lennep richtte daarom hier een pronknaald op in 1827. Ook liggen hier de fraaie landgoederen Oud Berkenrode en de Hartenkamp van Georg Clifford, op die plaats heeft de beroemde Linnaeus verblijf gehouden van 1736 tot 1738. Meer en Bos is sinds 1882 verpleegoord voor lijders aan de vallende ziekte en Knapenburg voor zenuwlijders. Hempstead is de Amerikaanse vorm die in New York voorkomt van Heemstede.
Heemstede, Utrecht.
Heest, Soest. Germaans hasjo; heg, kreupelhout.
Heilissem, Op- en Neer- of Neerheylissem en Opheylissem, Frans Helecine, 1131 Helechsem, kan van Hailinga haim zijn: woning van de mensen van Hailo.
Heizegem, Eizegem, Antwerpen, 1292 Heisengheem: woning van de mensen van Heiso, Egico.
Hekelgem, Affligem, 1105 Hecelingim, 1148 Heclengem. Germaans Hakilinga haim: woning van de mensen van Hakilo.
Hekelingen, Voorne-Putten: 1322 Hekelinge, woning van de mensen van Hakilo of van het water de Heke.
Hekkum, Adorp, woning van de mensen van Hekke, vergelijk de Friese familienaam Hekkama.
Heldergem, Oost-Vlaanderen, 1096 Heldrenghem. Germaans Hildiharinga haim: woning van de mensen van Hildihari, (hildjo: strijd, harja: leger)
Hem, Oudenburg, 1087 Hem. Germaans hamma: landtong die uitspringt in overstromingsgebied. In de kuststreek: hoek buitendijks land dat uitspringt in het water of land dat nog onderhevig is aan eb en vloed.
Hemme, Ramskapelle, 1183 Hem, idem.
Hem, bij Hoorn, in 1343 genoemd als Rottaerdshem en in 1396 als Hem: woonplaats. In 1414 kreeg het met Venhuizen stadrechten.
Hemelum, Fries Himmelum; haim naam: woning van Haimilo. Hemelumer Oldephaert met een verkeerde schrijfwijze voor Oldeferd waarin ferd een vorm van fred is: rechtsgebied waarin vrede gewezen werd.
Hemelveerdegem, Oost-Vlaanderen, 963 Ermfredeghe(?), 1015 Hermefredegim, 1108 Imelfredingem, Germaans Irminafripinga haim: woning van de mensen van Irminafrip. (irmina: groot, fripu: vrede)
Hemiksem. Antwerpen, 1155 Hamicsem. Germaans Hamingas haim: woning van Haming.
Herbaijum, Fries Hjerbeam, 1400 Heerbadigim: heem of woning van de mensen van Haribad.
Herdersem, Oost-Vlaanderen, 868 Hardigisheim. Germaans Hardingas haim: woning van Harding, Hardingis.
Herfelingen, Vlaams-Brabant, 1194 Harflenges, zal wel van de mensen van Harfila zijn.
Herlegem, Oostakker. 967 Herlingehem, Germaans Harilinga haim: woning van de mensen van Harilo.
Hermelgem, Zwalm, 1154 Hermelengem. Germaans Harmilinga haim: woning van de mensen van Harmilo.
Hermelingen, Pas de Calais, 1138 Hermelingeheim, idem.
Herxem, Wijhe, 1310 Herxse en Hercsem, 1583 Harxen: haim of woning van Herk, Harksem.
Hesingen, Ootmarsum, 8steeeuw Hasungun, rond 900 Hasongon, 11de eeuw Hasengen: woning van Haso.
Hessegem, Aalten, 1088 Hessengem. Germaans Hassinga haim: woning van de mensen van Hassi. (Hasiz: Hessen)
Hesselingen, Meppel, 1272 Heslinchem, 1355 Hesselinghe: haim of woning van de mensen van Hassila.
Heugem, Maastricht, 1157 Hogehem. Germaans Huga haim: woning van de mensen van Hugas. Zie Humsterland.
Heukelem, Zuid Holland, 1475 Heucklom, van de mensen van Hukila, haima: woning.
Heukelom, Oisterwijk, van Germaans hugila; heuvel, heim; woning, of idem met de vorige.
Uit; http://www.hhuisjes.com/?page_
Heukelum, bij Asperen, 1192 Huclem, 1290 Hoculem: woonplaats op hoogte.
Er was vanouds een kasteel in gebied van de van Arkels, zou gebouwd zijn door Jan VI in 1226. Zijn zoon Ian VII heft de stad ommuurd. Maar als het waar is dat Karel de Grote om de opstand der Saksen te straffen bij Heuculum is gekomen, dan moet het, hetzij slot of dorp, lang voor de 12de eeuw en voor de tijd van Jan VI gestaan hebben.
Heveringen, Zuid-Holland: woonplaats van de mensen van Hadufrid.
Hezingen, Tubbergen, 799 Hasungum. Germaans Haswingum: woning van de mensen van Hasu. (haswa: grauw)
Hichtum, Friesland. 1270 Hectum. Woonplaats van Hect, Ect.
Hijum, Leeuwarderadeel, ook Hiem en Heem: woning.
Hillegem, Oost-Vlaanderen, 825 Hildeningahem. 1108 Hillengem, 1205 Hillegem, Hilleghem. Germaans Hildininga haim: woning van de mensen van Hildin. (hildjo: strijd). Zo ook Hillegom.
13deen 14de eeuw ‘’Hilleghem’’, ‘’Hildeghem” en “Hillinghem”; huis van Hille. Of een verkorting van de persoonsnaam Hildebert of Hildegard.
Hillegersberg. Rotterdam. Genoemd naar Hildegard van Vlaanderen, echtgenote van graaf Dirk II van Holland. Deze graaf was in de tiende eeuw eigenaar van Bergan, dat in oud-Hollands versterkte plaats of gehucht betekent. Het dorp ontstond op een heuvel, ook donk of morre genoemd. Volgens de legende van Hillegersberg is de zandberg ontstaan doordat de reuzin Hillegonda zand uit haar schort zou hebben verloren. Op de zandheuvel bouwde zij haar huis en zo ontstond Hillegersberg, de berg van Hillegonda. De reuzin Hillegonda met gescheurd schort siert het Wapen van Hillegersberg.
Hilversum, Noord-Holland. Eerder (1305) Hilvertsheim; woning van Hilvert. Hilversumse meent; weilde, van made.
Hissegem, Balegem, 15deeeuw Eesegem, van Isinga haim: woning van de mensen van Iso.
Hisseking, Groenlo, 1188 domus Hissekinc: woonplaats van de mensen van Hissiko.
Hitzum, Franeker, 1319 Hitzium: woning van de mensen van Hidso, Hitso.
Hogebeintum, bij Dokkum, eerder Bintheim, 944 Westerbintheim en Osterbinetheim: woonplaats in bentgras. Heeft de hoogste terp van Friesland. De kerk heft veel wapenschilden van Friese geslachten. Zie Beintum.
Hilversum, in 1305 Hilfersem of Hilvercem. Germaans Hildrifripis haim: woonplaats van Hildifrip of Hilfert. (hildjo: strijd, fripu: brede) Of huis tussen de heuvels. Of Hil, hel, plus fort: voorde en zoom.
Bekend was het door de weverijen van wol en wolververij. Een dorp, er waren twee herstellingsoorden, De Trompenberg en Heide-Heuvel, bekende uitspanning was De Zwaluwenberg. Aan de weg daarheen ligt het buitengoed de Hoornebock. Er zijn grafheuvels van Germaanse oorsprong ontdekt en uitgegraven.
Hoksem, Hoegaarden, 1187 Hocsem: woning van de mensen van Hug(i)so.
Houthem, Limburg, 1105 Holthem, 1130 Holtzheim, Duitse vorm van hout en heem of woning in het bos. Zo ook Holtum.
Bekend van de kluizenaar Gerlachus. Ook Houtemin Vlaanderen.
Houtem, Vlaams-Brabant. Houten heim, wat zou wijzen op een ontstaan in de Frankische periode.
Honsem, Boutersem, 1157 Hundeshem: haim of woning van Hundo.
Honswijk, bij Houten, Hondswyk, 1200 Hundeswic, 1280 Hunswike. Germaans Hundas wika: dochternederzetting van Hund, was van de heren van Kuilenburg, later van Balthazar van Wevelinkhoven.
Hoogschans, Roggel, Hoge schans. Zo ook Schans; verdediging.
Huissegem, Denderleeuw, 1267 Hunseghem: woning van de mensen van Hunso.
Huisseling, Ravenstein, 1205 Huoseniggen, Huseniggen, 1332 Huysselingen en Huesselyngen: woning van de mensen van Hoso, Huso, inga, behorende tot het volk van...
Huizegem, Denderleeuw, 1260 Husengheem: woning van de mensen van Huso, of van husa; huis, heim; woning.
Huizen en Valkeveen uit P. A. Schipperus en Jacobus Craandijk, 1888.
Huizen, bij Naarden, half 8ste eeuw Hustinga, 945 Husdingun, 1381 Husen, Huyssem, 1396 Husen: mogelijk van hus en dinge: nieuw ontgonnen land, dan betekent het de braaklanden in het bezit van een hus of geslacht. Of met heem en een samenstelling van huis, het zou het eerste in het Gooi zijn met een stenen huis.
Daaronder liggen de landgoederen Oud Bussum en Crailoo, dat heette ook wel De Hoge Eng.
Huizingen, Vlaams-Brabant, 1208 Huncenghem. Germaans Huntsinga haim: woning van de mensen van Huntso.
Huizum, bij of nu in Leeuwarden, woonplaats met huizen.
Het staat op een terp waar in de kerk staat:’
Anno 1602 is Sint Jansdagh is gestorven jonker Epo van Douma, out 60 jaer’. Verder:
‘hier rust wt Godes bevel van syn pilgrimage
Epo van Douma ontcommen snel ‘s werelts bataelge.
Als een graen sal hij vergaan en weder oprijzen
Godt t’ aller tijt met jolijt te loven en prijzen’.
Huldertingen, Kortessem, 1291 Hulderdinghen: woning van de mensen van Huldfrid.
Humelgem, Steenokkerzeel, 1219 Humelengem: uit Humilinga haim: van de mensen van Hugimar.
Hukkelgem, Merelbeke, wel van Hukkelinga haim: woning van de mensen van Hukkilo, zie Heukelum.
Hundelgem, Oost-Vlaanderen. 1389, Germaans Hundilinga haim: woning van de mensen van Hundilo.
Hunnegem, Geraardsbergen, 1081 huneghem. Germaans Huninga haim: woning van de mensen van Huno.
Huttegem, Bevere, 966 Gutdingahem. Germaans Gufjinga haim: woning van de mensen van Gudjo. (minder waarschijnlijk van gudjan: priester)
Huissen, Huussen, 814 villa Hosenheim, 854 Hosenheim, Hussenheim, Huosnin, Husnin en Husne: woning van Hoso.
Huysen, Huyssen, vanouds Huessen, net boven Drusus gracht waar een tol geheven werd waarover de graven van Gelderland en Kleef getwist hebben voor 1266.
Ichtegem, West-Vlaanderen, 1028 Hettingehem, 1119 Ithengem: van Ichtinga haim: woning van de mensen van Echto.
Iddergem, Oost-Vlaanderen, 966 Idrengoham. Germaans Idduharinga haim: woning van de mensen van Idduhari.
Idegem, Oost-Vlaanderen, 964 Idingehem. Germaans Iddinga haim: woning van de mensen van Iddo.
IJsbrechtum, Fries Ysbrechtum, 1427 Ysbretem: woning van Isbrecht. Hier lag het klooster Thabor dat in 1406 gesticht werd op de Bockemastate.
Impegem, Liedekerke, 1201, Impengem. Germaans Impinga haim: woning van de mensen van Impo.
Ingooigem, West-Vlaanderen, 1179 Hinguddeghem, 1185 Ingoudenghem. Germaans Ingwiwaldinga haim: woning van de mensen van Ingwiwald. (Ingwi: een God, walda: heerser)
Itegem, Antwerpen, 976 Dingehem. Germaans Iddinga haim: woning van de mensen van Iddo.
Irnsum, Fries Jirnsum, onder Leeuwarden, aan de Boorne, eerder Yrnesem, Ernsom, Eernsum, Yrntzom, 1448 Yrensem: Germaans Iddaharis haim; woonplaats van Irin. In Westfalen heeft er lang een geslacht bestaan van Itter (de Ittere) bestaan, mogelijk dat het hier zijn naam van heeft.
Hier werd de Friese koning Poppo in 733 als opvolger van Radboud door Karel Martel verslagen. Ze heten katknuppelaars wat met Kermis gebeurde.
Jirnsum, eerder: woning van de mensen van Arno, zie Eenrum.
Ittersum, Zwollerkerspel, 1207 Ittersen, 1212 Ittersem, 1308 Yttersum.: woning van de mensen van Iddahari.
Izegem, West-Vlaanderen, 1066 Isinchehem. Germaans Isinga haim: woning van de mensen van Iso.
Jellum, Littenseradeel, 1505 Jhelum, anders Hellum en Helmum: woning van de mensen van Jelle. Zo ook Jelsum.
Jelsum, bij Leeuwarden, 1270 Heilsum, 1402 Helsim: woonplaats van Helle. Onder die plaats bevindt zich Dekama state en een met dezelfde naam wordt in Wirdum gevonden.
Jeuk, Frans Goyer, Gingelom. 1125 Goei. Gallisch Romaans Gaudiacum: toebehorend aan Gaudius.
Jislum, Ferwerderadeel, 945 Gisleheim: woning van de mensen van Gisilo.
Jubbega, Fries Jobbegea: woning van de mensen van Jubbe.
Kachtem, West-Vlaanderen, 1116 Cackingehem. Germaans Kakinga haim: woning van de mensen van Kako, mogelijk een spotnaam, zie kaak: lichaamsdeel of kaak: schandpaal.
Kanegem, West-Vlaanderen, 966 Caningahem. Germaans Kaninga haim: woning van de mensen van Kano.
Kattem, Roosdaal, 1162 Catehem. Germaans kattu: wilde kat, haima: woning.
Keiem, West-Vlaanderen, 1203 Caiham, 1127 Kaihem, woning met keien of van Kago.
Kekerdom, Ubbergen, 814 Cacradesheim, 891, 892 Cachrithem, 1046 Kekerceim, 1203 Kekerthem. Germaans Kakraedas ham: woning van Kakraed.
Kedichem, afgekort Kekum, bij Leerdam, 1396 Kedinghen, 1514 Kekum, is heim: woonplaats van Kyd, Kedi. Een dorp in het land van Arkel dat net als de kerk door hen gebouwd is. Zo ook Kedingen, Goor, 1440 Rigter op Kedinghen, 1443 Rigter van Kedijngher-land.
Kiezegem, Vlaams-Brabant, 1155 Kisenghem: woning van de mensen van Kiso.
Kinnum, Terschelling, 922 Kinnem: woning van Kinne.
Kinheim, van Cynhâm: woonplaats, heem, of Cannin: naam van de Kaninefaten, de Kennemers, ze werden van de Friezen gescheiden door een afatakking van de Rijn dat eerder Kynheim heette en van de Rijn via de Vecht naar Egmond liep. Zie Egmond.
Knutsegem, Zottegem, 930 Gunzingehem: woning van de mensen van Gundso.
Kobbegem, Vlaams-Brabant, 1129 Cobbengem. Germaans Kunninga haim: woning van de mensen van Kubbo.
Kolegem, Deurle, 768 in agro qui vocatur Culingahem accra. Germaans Kulinga haim: woning van de mensen van Kulo.
Kolegem, Sint Lieve, Mariakerke, 1210 Colengem, eerder Cullingahem: woning van de mensen van Kollo, Kulo.
Kollum, bij Dokkum, rond 750 Colleheim, Colheim, woonplaats van Kolle.
Heeft een van de hoogste torens van Friesland. In de spot worden de burgers kattenvreters genoemd.
Kollumerpomp, is een streekdorp bij Kollum waar in de 15de eeuw een duiker; pomp, werd aangelegd.
Kollumerzwaag, bij Dokkum, 1350 Zwaech; een weiland. Ze worden in de spot paardenvilders genoemd.
Koninksem, Tongeren, 1139 Conengesheym. Germaans kuningas haim: koninklijke nederzetting.
Kooigem, West-Vlaanderen, 1138 Coengien, 1217 Corenghien. Germaans Kajinga haim: woning van de mensen van Kaujo.
Kortijs, Belgisch-Limburg, 1232, Curtis, naar het Oudfrans: Courtil of hoeve.
Koudehuizum, Fries Kâldehuzum, bij Witmarsum.Coldehuysen, Coldehuysum. Koud; onbewoond, verlaten, mogelijk ook koud, Huizum; huis en um; heim; woning.
Kozen, Belgisch-Limburg, 1218 Chosen, wat zou duiden op een Latijnse persoonsnaam Cusinus.
Koudum, Hindeloopen, als deze plaats de in 855 vermelde Colwidum is zou men denken aan kolenbranderswoud,1325 ab Egghardo de Coldum de pensionibus camere. Germaans kulo: houtskool, widum: bos. Maar rond 1000 is er Colleheim: woning van de mensen van Kollo of Code.
In de kerk is een gedenkschrift te lezen over de ellende van de Spaanse tijd, anno 1586.:
‘In Januari, op Pontiaan, de 14 dag
In Koudumgroote Jammer men zag,
Aan man, wijf en kind, groot in ‘t getal,
Met hangen en vrouwen schenden overall,
Aan peerdensteerten gebonden voorwaar,
Als honden zij naliepen, dat is zeker en klaar,
Als van de Malcontenten, zeer boos en wreed,
Leden de jonge dochters meenig verdriet,
Hier aan gedenkt, man, vrouw, en kindt.
Vooral dat gij den Heer bemint’.
Kralingen, bij Rotterdam, 1244 Cralingha, 1250 Cralinghe: afstammelingen van Kralo, vergelijk Hoogduits Kralingen, in 1103 Crachilenheim en Karkelenheim. Wordt genoemd in het spreekwoord: ’zo oud als de weg naar Kralingen’.
Krassum, Winsum. Middeleeuwen Creslinge en Krestlinski; woning van Kraftilo.
Krokegem, Asse, 1227 Crokenghem, uit Krokinga haim: mensen van Kroko.
Kuitelgem, Buggenhout, 1470 Coytelghem: woning van de mensen van Kutilo.
Kuregem, Frans Cureghem, Anderlecht, 1170 Curengem: woning van de mensen van Kuro. Zo ook Kuringe, 1078 Curinge.
Kuringen, Hasselt, 1078 Curinge, Curinges. Germaans Kuringum: bij de mensen van Kuri.
Kutsegem, Waals Brabant: woning van de mensen van Kutso. Zo ook Kuttingen, Limburgs Kuttinge.
Laaxum, Fries Laaksum, 1132 Laxum, 1325 Simon van Laxnum: woning van de mensen van Laka. Met de Laeksumerfinne en It Laeksumerklif.
Landegem, Oost-Vlaanderen, eind 9de eeuw Landengehem. Germaans Landinga haim: woning van de mensen van Lando. Zo ook Landegem, Oordegem, 1209 Landenghem.
Landergem, Anzegem, 1038 Landringehem. Germaans Landaharinga haim: woning van de mensen van Landahari: (landa: land, harja: leger)
Latem, Oost-Vlaanderen, 1154 Lathem. Germaans laeta: laat, traag, horige, haima: woning. Zo ook Latum. Sint-Maartens-Latem, Sint-Maria-Latem.
Lathum, Latum, bij Doesburg, 1053 tot 1071 Lathem in pago Hameland, 1294 Latheym: woonplaats van Laeta of een horige.
In het kasteel daar ontving Lodewijk XIV de Arnhemse afgevaardigden die kwamen onderhandelen over de overgave van hun stad. Van dat kasteel was de nu bekende Hervormde kerk de kapel.
Ledegem, West-Vlaanderen, 1085 Liedengehem. Germaans Leudinga haim: woning van de mensen van Leuri. (leudi: volk)
Ledergem, Oostakker, 966 Ledringehem. Germaans Leudiharinga haim: woning van de mensen van Leudihar. (leudi: volk, harja: leger)
Leersum, bij Wijk bij Duurstede, 11de eeuw Hlarashem, 1396 Leersem: van laar: weideplaats en heem: woning.
Vlak daarbij staat het kasteel Zuilenstein dat van 1630 tot 1648 prins Frederik Hendrik tot eigenaar had en verheft zich de Darthuizerberg waarop voortijds de ridderhofstad Darthuizen stond en later het Zwitserse huis zich vertoonde. Ook onder Leersum het fraaie landgoed Van Nellesteyn dat gesticht is in 1818 op een hoogte die Donderberg heet en door Tollens zijn gedicht: ‘De gevels van de huizen’ niet zo hoffelijk vermeld wordt.
Leeuwergem, Zottegem, 1177 Lewergem. Germaans Leudiwaringa haim: woning van de mensen van Leudiwar.
Lekkum, bij Leeuwarden, 10de eeuw Laki, 1230 Lackum, 1397 Leckum: woonplaats aan de leek: waterloop. Ze worden spottend meeuwen genoemd.
Lekkerterp is een terp bij Lekkum.
Letterhoutem, Oost-Vlaanderen, 1036 Holthem. 1187 Parvo Houtem, Lettelhoutem, Germaans lutila: klein, holthem: hulta: bos, haima: woning.
Leupegem, Oost-Vlaanderen, 1110 Lupengem: woning van de mensen van Lupo.
Leuvenum, Ermelo. Westfaals leve; heuvel, haim; woning.
Leuvenheim, Brummen, 1046 Lov(u)ene. Germaans Luban haim: woning van Lubo.
Levergem, Beveren, 1436 Levelghem: woning van de mensen van Leubhari?
Lidlum, Franekeradeel, van Leudila haim: woning van de mensen van Leudila.
Lindergem, Nederokkerzeel, 1154 Lindrenghen. Germaans Linpaharinga: woning van de mensen van Pinpihari (linpja: zachtmoedig, harja: leger)
Lochem, Gelderland, 1059 Lochemensum, Lochem, 1277 Lochum, 1318 Locheym. Germaans lauka: look, haima: woonplaats: woonplaats van Laka, of van look, of van Lo hem: plaats van eikenhout.
Heeft aan de zuidzijde een hoogte die de Lochemse berg heet. Daar is ook een kuil die Wittewijvenkuil heet, zie ‘s Heerenberg. De Lochemse grond levert diamanten, wat men Lochemse of Amersfoortse diamanten noemt en zijn gerolde en min of meer doorschijnende kwartssteentjes. Onder Lodewijk was er een zekere burgemeester van Lochem die een rok bezat waarvan alle knopen van Lochemse diamanten waren. Ze kunnen fraai geslepen worden. Op 29 oktober 1570 wilden de Fransen Lochem verrassen door soldaten verborgen in hooi binnen te laten maar dat de zoon van de portier plukte argeloos een hand vol hooi en een soldaat bij zijn been en ‘verraad’ riep waardoor die opzet mislukte. De spotnaam van de burgers is koolhazen. Een boertje ontdekte dat zijn kool op het land steeds verminderde en ging er ’s avonds gewapend op af maar liep ijlings naar de stad terug met de mededeling dat er een groot beest, een wonderhaas, graasde op zijn kool veld. Enige mannen spoedden er zich nu gewapend naar toe en schoten het, het bleek een ezel te zijn.
Lollum, bij Bolsward, ook Ruigelollom genoemd, 1256 Lolingum, 1319 Loveingum, 1412 Lollegum: woonplaats van Lolle.
Ze worden stippers genoemd, mogelijk vanwege de vermaardheid vanwege zijn mosterd, stippen is indopen, de saus die bij arme mensen gebruikelijk was met weinig vet, azijn en mosterd heet Lollumerstip of Lolle-mans-stip.
Loppem, West-Vlaanderen, 1110 Lophem: woning van de mensen van Loppo.
Loppersum, bij Groningen, 945 Loppesheim in het register van Fulda. Germaans Loppas haim: woonplaats van Loppo.
Er zijn drie boerderijen met vreemde namen, Vretop, Leege schotel en Volle hand. Bedelaars zouden hier hun oordeel uitgesproken hebben over de bewoners.
Lopsen, nu opgegaan in Leiden, 8steeeuw Loppisheim, idem met Loppem.
Lottum, Horst, 11deeeuw en Lutmo, 13de eeuw Lotheme, idem.
Lovendegem, Oost-Vlaanderen, 1190 Lovendengien: woning van de mensen van Liubwin, Lov/benda.
Luipegem, Bornem, 1139 Luppengem: woning van de mensen van Luppo.
Machelgem, Oost-Vlaanderen: woning van de mensen van Magilo.
Makkum, bij Bolsward, 945 Maggenheim, 1362 Makinge, 1397 Mackinghe, Machkijnge, Maggenheim: woonplaats van Makke.
Ze heten strandjutten: strandrovers, lieden van wie men zegt dat ze niet verlangen naar het vergaan van een schip, maar als het dan toch vergaan moet dan maar op hun kust.
Maldegem, Oost-Vlaanderen, 930 Madlingem. Germaans Maplinga haim: woonplaats van de mensen van Maplo. (mapla: volksvergadering)
Malem, Gent, 1216 Malhem, Germans malho: zak, verlaging, haima: woonplaats of van maal: dingvergadering.
Uit; http://www.stinseninfriesland.nl/BotniaStateMarrum.htm
Marrum, Ferwerderadeel, half 8steeeuw Mereheim, later Mereheim. Germaans mari: meer, plas, haima: woning, 1418 Marrym: woonplaats aan zee.
Had een state, Botnia state die rond 900 gesticht zou zijn door Ode Botnia, later behoorde het tot de familie Cammingha. Verder de Ponga state. Ze worden gibben: torenduiven, genoemd.
Markegem, Oudegem, 868 Makingeheim. Germaans Makinga haim: woning van de mensen van Mako.
Makkegem, Sint Denijs Boekel, eind 7de eeuw Machingahem, idem.
Mantgum, Littenseradeel, 1329 Mantingahem, 1386 Mantinge: woning van de mensen van Mante. (mand: verheugen)
Marum, Gronings Moarum, van maar: verlaging of water en heem of woning.
Marsum, bij Appingedam, 1335 Mersum, 1450 Marsum, van maris haim: woonplaats aan water of moeras. Zo ook Marssum.
Marssum, bij Leeuwarden, Fries Marsum, 1335 de consecracione altaris in Mersum, 1471 Marssum: woonplaats aan het water. Stond aan de oude zeedijk en een zeedijk die een gedeelte van de Middelzee afsloot.
Het kasteel Heringe state draagt het cijfer 1631. De laatste bewoner was Henricus van Popta die in 1732 overleed. In 1711 heeft hij het Popta gasthuis gesticht, een hofje voor oude vrouwen.
Megelsum, Meerlo, 1144 Magelsheim: woning van de mensen van Magilo.
Megen, Oss, 1139 Megen, 1196 Comes de megen, 1205 Medwen: woning van de mensen van Magino.
Meilegem, Oost-Vlaanderen, 1130 Meylengem. Germaans Magilinga haim: woning van de mensen van Magilo.
Meinaldum, Fries Menaam, 1295 Menaldum et Hellum, 1399 Meynaldym, uit Maginwalda haim: woning van de mensen van Meginwald.
Merum, Loppsersum. Heem; woning van Mer.
Merkem, West-Vlaanderen, 869 Marcheim. Germaans waternaam Marko (nu het Martje, zie Langemark) haima: woonplaats, of van mark; grens.
Merum, Herten, 1101 Merehem. Germaans mari: waterplas, haima: woning.
Messem, Sint-Andries, Bruggem 960 Meshem. Germaans masu: modder, haima: woning.
Mezegem, Roeselare, 1197 Mesinghem, 1230 Mezenghen: woning van de mensen van Miso.
Meuzegem, Wolvertem, 1199 Mosengem. Germaans Mosinga haim: woning van de mensen van Moso, Muso.
Michem, Brugge, 1089 Michem: woning in een modderige streek.
Midlum, Fries Mullum, Harlingen, 1357 Myddelum: woning in het midden. Kerk lijkt echter te stammen uit 1200, in 1157 ‘of wat laater’, daar gesticht ‘door eenige Edelluiden uyt het geslagt van de Ludigmans’.
Miedum, Leeuwarden, 1417 Medum: mede: weiland en woning.
Mijnekom, Maaseik, 1169 Minnenhem. Germaans Minninga haim: woning van de mensen van Minno.
Middelstum, Gronings Middelsom, half 8ste eeuw Mitilistenheim, 945 Midisheim, 11deeeuw Midlistheim, midlist is Fries voor middelste, ligt tussen Doornwerd en Westerwijtwerd.
Mill, Uden, 1166 Millen, mogelijk van Midila haima, of Millarium; mijlpaal, of van mijl, afstand tussen de kerk en die van Meer?
Millegem, Mol, 1202 Millenghen. Germaans Milinga haim: woning van de mensen van Millo, of van mille; fijn stof. (mildja: mild?)
Millingen, Dalfsen, 1457 Mijnligen, 1530 Mijlligen.
Millingen aan de Rijn, 721 villa Millingen, Millingi, 793 villa vel marca Millinga: woning van de mensen van Millo.
Mirdum, Oudemirdum, Fries Aldemardum. 1148 Meretha, 1152 Merthen, 1336 Maerdum.
Miskom-Kersbeek, Vlaams-Brabant, 1139 Misenkeym, 1164 Miseghem: woning van de mensen van Miso.
Mollem, Urk, 1170 Mulnehem. Germaans mulin: molen, haima: woning.
Mollem, Asse, 1126 Molinheem, 1170 Mulnehem: molenheem of woning met molen.
Molkwerum, Fries Molkwar, bij Stavoren, 1320 Molkemannahusen, Molkwarren, Moqueëren en Molquern, 1398 Molkenhuzen, 1412 Molkwerum: plaats van melk of van Molke,kweern kan ook een handmolen zijn en dan van de persoon Molle.
Was bekend vanwege zijn zwanen pekelvlees, daarom heeft het dorpswapen een witte zwaan.
Die daar woonden werkten veel met toverij en werden als tjoensters uitgescholden, tjoensters zijn heksen en betjoenst wil zeggen: betoverd of behekst. Vanwege zijn onregelmatige bouw wordt het de Friese doolhof genoemd en vandaar het spreekwoord, ‘ zo verward als Molkwerum’.
Moregem, Oost-Vlaanderen, 965 Moringehem, 1038 Moringem, 1182 Morenghene: woning van de mensen van Moro.
Mopertingen, Haspengouw, 1275 Mobertingen, 1314 Maubertingen: woning van de mensen van Maldbercht.
Morelgem, Sint Lievens Houtem, 1227 Morleghem: woning van de mensen van Morila.
Mullem, Oost-Vlaanderen, 877 Molthem. Germaans muldo: mulle aarde, haima: woning.
Nanninga: Oosterwolde, woning van de mensen van Nanno. In Drenthe is er een Nanningehus.
Nansum, Delfzijl, eerder Nothensum, 13de eeuw Tho Nansum: van de mensen van Nando en Fries Saksische vorm Notha.
Neerhem, Valkenburg. Neer; laag, heim; woning.
Neerheylissem, Neerheilissem, Waals Brabant, 1011 Helecines, 1153 Heilincynensis, mogelijk een haim naam: woning van Hailiga.
Nerem, Tongeren, 1170 Nethertem: woning van de mensen van Nathari, 1250 Nederheim, neder of klein.
Nijssen, 1253 Nisem, 1258 Nishem: woning van de mensen van Nithso.
Nittersum, Stedum, eerder Nithirdisma: woning van Nithard.
Nossegem, Vlaams-Brabant, 1110 Nothengem, 1154 Notengem: woning van de mensen van Notho.
Obergum, Winsum, begin 11deeeuw Obergon: woning van de mensen van Odbrecht, waarschijnlijk niet van authi-bergum: woeste berg.
Odegem, Assebroek, 1038 Otingehem, 1149 Odenghem: woning van de mensen van Audo, Odo.
Oedelem, West-Vlaanderen, 1123 Othelhem, 1133 Othelem, begin 1140 (Od)olhem: woning van de mensen van Odhere. Volgens wikipedia al in 906 als Udelheim.
Oeffelt, Noord-Brabant. 1075 Uflo. Dit zou een samenvoeging zijn van de Keltische woorden Uffa (water) en Ten (nederzetting), dus een ‘nederzetting aan de Maas.
Een nabijgelegen buurtschap werd omstreeks 1100 vermeld als Brakel; gescheurd weiland.
Oelegem, Ranst, 1161 Olemgem, Olenghem. Germaans Othilinga haim: woning van de mensen van Odilo.
Oenegem, Gistel, 1195 Onengen, 1247 Onnenghem. Germaans Aununga haim: woning van de mensen van Auno.
Oeselgem, West-Vlaanderen. 1259 Oulsenghien; 1304 Oecelghem. De naam zou volgens sommigen betekenen: “woonplaats waar de Leie kronkelt”, waarbij “oeselen” een oud woord voor kronkelen zou zijn. Volgens anderen verwijst het eerste deel van de naam echter naar de eigennaam Oussel, Hutselin of Husselin, met heim; woning.
Oetingen, Gooik, 1196 Otinga, 1276 Otengis. Germaans Otinga: woning van de mensen van Oto.
Okegem, 1086 Ockenghem, 1165 Okengem: woning van de mensen van Uko, Okko.
Oldersum, Ten Boer, begin 11de eeuw Aldulfashem. Germaans Aldawulfas haim: woning van Aldawulf. (alda: oud, wulfa: wolf)
Oling, Tjamsweer: woning van de mensen van Ole.
Onegem, Aalst, 1566 Oeneghem: woning van de mensen van Ono of Auno.
Ooigem, West-Vlaanderen, 1038 Otingehem, 1080 Odengem. Germaans Audinga haim: woning van de mensen van Audo.
Oordegem, Oost-Vlaanderen, 1086 Ordenghem, 1160 Ordengem. Germaans Ordinga haim: woning van de mensen van Ordo.
Oostergem, Aalter: woning van de mensen van Austhari.
Oostrum, 1225 Ostrehem. Germaans austra: oostelijk, haima: woning.
Oostum, Ezinge, ca. 1000 Astnem. Germaans austana: oostelijk, haima: woning.
Ootmarsum, bij Oldenzaal, 901-917 Oetamarsem, 918 Othmershem, Othimarshem of Homersum, 1195 Omershem, 1326 Otmerschem, 1312 Oetmersem: woonplaats van Othmar of Odomar. Zou gesticht zijn in 127 door de Frankische koning Odemar waarbij de naam verklaard wordt als ontstaan uit Odemarsheim.
Al in 770 stond er een kerkje. In 1300 kreeg het stadsrechten en werd een vestingstad. Met de 80jarige oorlog kwamen de Spanjaarden er in die in 1597 door prins Maurits verdreven werden waarna de vesting ontmanteld werd. Het is de siepelstad, (uien)
Het vleugelen is daar nog bekend waar op Pasen ganse rijen van bejaarden en jongeren hand in hand gaan, het ene huis na het andere in en uitlopen onder het zingen van: ‘Christus is opgestaan
Verlost van Jodenhanden, Halleluja etc.’
Merkwaardig is nog een ander oud gebruik die nog niet gans in onbruik is geraakt, (in 1910) bij het huwelijk geeft de bruid de bruidegom een linnen hemd en als het vermogen dat toelaat een koe. Dat hemd draagt hij een week waarna ze het schoon gewassen in haar kabinet bewaart, het zal zijn doodshemd zijn. De koe, de bruidskoe, wordt door de buren naar het huis van de bruidegom gebracht en met een krans om de hals en oranjeappels op de horens en kleurige linten om lijf en staart en zo in de stal gezet onder een gedeelte van de hildering of zoldering dat uit enige dikke en geschaafde eiken planken bestaat, die andere zijn van een mindere houtsoort en niet geschaafd. Die eikenplanken zijn een geschenk van de bruidegom en worden later verwerkt tot de doodskisten van hem en haar.
Opheylissem, Opheillissem, Waals Elessinea, Waals Brabant, 1135 Elicinis superius, zie Neerheilissem.
Oppem, Meise, Brussegem, 1132 Opehem. Germaans upa: hoger gelegen, haima: woning.
Ossegem, Laken, Frans Osseghem, 1157 Ossengem. Germaans Ossinga haim: woning van de mensen van Osso.
Otegem, West-Vlaanderen, 998 Otingehem, 1038 Octingehem, 1140 Otengem. Germaans Uhtinga haim: woning van de mensen van Ote of Utho.
Ottergem, Oost-Vlaanderen, 1036 Ottinghem, 1108 Octringem, 1123 Ottrengem. Germaans Uhtaringa haim: woning van de mensen van Uhtahari of Authari.
Ottersum Gennep, uit Ottersheem, woning van de mensen van Authari of Odomar.
Oudegem, Oost-Vlaanderen, 1019 Aldengem, 1144 Aldengienh: uit Aldingahaim; woning van de mensen van Aldo. (alda: oud)
Oudegem, Loppem, 899 Haldingahehem. Germaans Haldniga haim: woning van de mensen van Haldo.
Oudergem, Frans Auderghem, Brussels, 1160 Oldrengem, 1257 Oudrenghem, van Aldaringa haim: woning van de mensen van Aldhari. (alda: oud, harja: leger)
Outgaarden,Vlaams-Brabant, Bij Hoegaarden en betekent zoveel als oud Hoegaarden.
Overhem, Henis, 1129 Overheym. Germaans ufera: hoger gelegen, haima: woning.
Ouwegem, Oost-Vlaanderen, Oudenaarde, 830 Aldingaheim. Germaans Aldinga haim: woning van de mensen van Aldo.
Papegem, Oost-Vlaanderen, Vlierzele, 976 Papingahem. Germaans Papinga haim: woning van de mensen van Papo. Zo ook Peperga.
Pepingen, Vlaams-Brabant, 1138 Papengin. Germaans Papinga haim: woning van de mensen van Papo.
Persingen, Ubbergen, 1250 Persingen, 1333 Persinghen, 1412 Peersingen, is te vergelijken met Westfaalse Persinchusen: woning van de mensen van Perso.
Peursum, Giessenburg, 1282 Poedersijnsambocht, later Poeldersum: woning met hetzelfde woord als in Poederooien, Bodhari.
Petegem aan de Leie, bij Oudenaarde, 864 Pettingehem. Germaans Patjinga haim: woning van de mensen van Patjo of Petto.
Pietersheim, Lanaken. 1154 Pithersen, 1188 Pierseim. Germaans Petris haim: woning van Peter, Latijn Petrus.
Piaam, Makkum, 1370 Pyanghem, 1482 Pyangum: woning van de mensen van Pya.
Petten, bij Zijpe, 9deeeuw Pathem, 1063 Pethem, 1222 Putan, 1224 Putthem, Petthem. Germaans putja: put, haima: woning, dus een laagte net zoals Putten, lage plaats of kuil.
Het is mogelijk het zeedorp dat eerder als Portus Epatiacus de voorhaven was van de koopstad Vronen waar Willibrordus de vijfde christenkerk in Nederland oprichtte. Het oude Petten lag veel verder westwaarts en is waarschijnlijk meerdere keren oostwaarts geplaatst totdat het eindelijk achter de tegenwoordige zeedijk een veilige plaats kreeg. (Zie Hondsbos) Het bestond vroeger uit twee gedeelten, het ene in de Zijpe ten noorden en het andere in het zuiden in de Hondsbos naar de zijde van Camperduin.
In 1170 stroomde het water bij Petten over de duinen en akkers.
In mei 1489 kwamen vier schepen voor het dorp Petten zeilen en kwamen aan land, plunderden en roofden in het dorp alles wat ze konden en staken het schuithuis in brand en ruimden zo met de stank.
1531 is de nieuwe vaart die van Petten naar Schoorldam toe gaat gedolven en opgemaakt.
In de Allerheiligenvloed spoelde te Petten door het hoge water een gehele buurt huizen tot aan het Moriaans-hoofd toe weg, de Hondsbos leed grote schade, het water was wel 13 voeten hoog.
In 1625 op de 8ste maart was het water zo hoog te Petten dat er wel 100 huizen werden weggenomen.
Tussen de 9de en 10de november 1653 zijn door een West-Noord-Westen wind en harde storm elf zware oorlogsschepen op het strand van Petten aan stukken gestoten en gebleven zodat men wel kon berekenen dat er 1400 mensen verdronken waren.
De 22ste augustus 1666 zijn voor Petten gebleven 5 haringschuiten met 29 man die nalieten 75 weduwen en wezen.
De 19de juli van hetzelfde jaar is de spreeuwendijk aanbesteed te maken. En het krabwater bedijkt en tot land gemaakt.
1701 is de oude kerk te Petten afgebroken en in 1702 is er wederom een nieuwe kerk aanbesteed te maken voor een som van negen duizend gulden, daar zijn aan gemetseld acht maal honderd duizend nieuwe bakstenen en zes en dertig duizend oude bakstenen.
In 1708 heb ik deze navolgende huizen te Petten geteld. 136 Huizen stonden er in oud Petten. 48 Huizen in de Hazenpolder. 23 Vissersschuiten.
Pikkelgem, Lierde, Pikkelghem, Deftinge, 1003 Picclingehem of Picclingehim. Germaans Pikkilinga haim: woning van de mensen van Pikkilo.
Pingjum, bij Bolsward, Fries Penjum, rond 1230 in Vita Siardi; probus homo de Pennengem, 1371 Penningaheem, plaats van Pinna of Penninga. Er heeft lang geleden een bekend klooster gestaan dat Vinea Domini heette, de wijngaard des Heren. Ze heten daar boonschillen.
Pittem, West-Vlaanderen, 1072 Puttem: put heem, woning met een put.
Poperinge, West-Vlaanderen, 844 Pupurninga villa, 877 Pupringahem: woning van de mensen van Poppo.
Potegem, Waregem, 965 Potingehem, 966 Pottingehem. Germaans Pottinga haim: woning van de mensen van Potto.
Putten, Gelderland, 855 Puthem. Germaans putja: put, haima: woning.
Rabbinge, Zuidwolde: woning van Rabbo.
Ransem, Erps-Kwerps, 1208 Ramshem: woning van de mensen van Hramo, Raban: raaf.
Rateling, West-Vlaanderen, 14de eeuw Raterdingen, woning van Radhari.
Ratum: Winterswijk, zo in 1725, 1792 (den hof te) Rathum, woning van Rado.
Redigem, Redichem, Culemborg, 1031 Radengheim, woning van de mensen van Rado. Zo ook Redingen, 1602 Redinghen.
Reitsum, Ferwerdedardeel, 8ste eeuw Richeim, 945 Reisheim: woning van de mensen van Riko.
Rekegem: Oost-Vlaanderen, woning van de mensen van Rako.
Rekem, 1140 Radekeim, 1143 Radenchen. Germaans Raedinga haim: woning van de mensen van Raedo.
Rekkem, West-Vlaanderen, 1173 Reckeham, 1205 Rechem, hraca; landtong, ham; ingesloten stuk land, of woning van de mensen van Riko.
Relegem, 1132 Radelegem, 1167 Radelinghen, 1198 Radelgem. Germaans Raedilinga haim: woning van de mensen van Raedilo. (raeda: raad)
Reninge, West-Vlaanderen, 877 Rinenga, 1100 Rinenges: woning van de mensen van Rinno, Reini. Zo ook Reningelst, 1107 Rinigelles, 1135 Rithenengellis, verfranste vormen mogelijk van Reninge.
Kasteel Grunsfort uit; http://en.wikipedia.org/wiki/Renkum
Renkum, bij Wageningen, 970 Redincghem, Redichem, 997 Redingen, 1016 Radincheim, 1031 Radingheim, 1480 Redincghem, 1561 Rencom. Germaans Raedinga haim: woning van de mensen van Raedo.
Graaf Wichman heeft de helft van dit dorp geschonken aan de abdis van Elten wat Keizer Otto de Grote en keizer Otto III en Lotharius later bevestigd hebben. De kapel van Redincghem was vroeger een drukbezochte bedevaartsplaats. Onder Renkum ligt het buitengoed Oranje-Nassau-Oord dat vroeger De Kortenberg heette en gekocht werd door Willem III. Wilhelmina schonk het om te dienen als een sanatorium voor borstlijders. Nog eerder stond daar het oude slot Grunsfort, gesloopt in 1780.
Repinge, Hoeven wel van: woning van de mensen van Ripo.
Ressegem, Oost-Vlaanderen, 1155 Razengem. Germaans Ratsinga haim: woning van de mensen van Ratso, Rasinga.
Ritthem, bij Vlissingen, woonplaats aan de Rijt, met het fort Rammekens. Daar ging op 15 september 1557 Karel V scheep om naar zijn klooster te vertrekken, veel van de wereld gehad en niet meer van de wereld te vragen. De burgers dragen de spotnaam bergeenden.
Rijkegem, Tielt, 847 Ricolwingaheim, 1185 Rikengem. Germaans Rikiwulfinga haim: woning van de mensen van Rikiwulf.
Rijmelgem, Zaventem, 1300 Rimelghem, van Reiminga haim: woning van de mensen van Reimilo.
Riksingen, Luik, 1205 Rixinges, 1296 Riechinghen: woning van de mensen van Rikso.
Rinnegom, Egmond Binnen, 1162 Rinnighem, Rinninghem. Germaans Rinninga haim: woning van de mensen van Rinno.
Rinsumageest, bij Dokkum, Fries Rinsumageast,8ste eeuw Ringesheim, 942 in Fulda Ringesheim, 13deeeuw Ringesimagast, 1421 Renismagaest: woonplaats van Hring, (kringa: ring) Ringe of Regin, latere vormen met gaast als hogere zandgrond. In 1165 werd op deze terp Ringesheim het Cistercienser klooster Klaarkamp opgenomen door de abdij van Cîteaux dat in 1580 aan de staten van Frielsnad verviel.
De kerk heeft een kleine crypte of onderaardse kapel. De zuilen zijn volgens de overlevering een geschenk geweest van Friese kruisvaarders die ze meegebracht hebben uit het oosten. De burgers heten hondenwippers (hûnewippers) naar een kermisgebruik die bestaat in het in de hoogte wippen van honden door middel van een touw dat met een plotselinge ruk gestrekt wordt. Er werd dan een vlag uitgestoken en gezongen:
‘Fi, fa, fij!
Leven de hondenwipperij’.
Robrechtegem, Harelbeke: woning van de mensen van Hrodbercht.
Rokegem, Sint Maria Horebeke, 1042 Rockingim, 12de eeuw Rochingem. Germaans Hrukinga haim: woning van de mensen van Hruko.
Roksem, West-Vlaanderen, 745 Hrochashem, 770 Hrocashem. Germaans Hrukas haim: woning van Hruko.
Rollegem, West-Vlaanderen, 1164 Rolighem, 1168 Rollingeham, 1195 Rodelinghen. Germaans Hropilinga haim: woning van de mensen van Hropilo.
Rommersom, Vlaams-Brabant, 1285 Rummensheem, van Hrothmaringa haim: woning van de mensen van Hrotmar.
Rooigem, Huise, 1158 Roingehem, woning van de mensen van Hrodho of Rauho?
Rooigem, Mater, 1177 Rodincham, idem.
Rossum, Maasdriel, 893, Rotheheim, Ratheheim, 1188 Rothem, 1205 Rothem; van rooien en heim, plaats. Vooral bekend door Maarten van Rossum die er begraven ligt
Rothem, Limburg. Van rode(ontginning) en heim (woonplaats), een woonplaats in een ontginning dus.
Rottum, Heerenveen: 12deeeuw Ruthne, 1481 Rottim, Rottena, Root-heem, zie Rotserhaule, daar stond vroeger een vermaarde abdij van de benedictijnen die een rood dak had.
Rottummeroog, oog; eiland, behoorde vanouds aan de monniken, tweederde aan Oldeklooster in Groningen en een derde aan de abdij van Rottum, 1568 Monnicke Rottumerland.
Rullingen, Borgloon, 1135 Rolengem: woning van de mensen Hrodilo.
Saaksum, Baflo, Gronings Soaksum, half 8ste eeuw Sahsingenheim, uit Fulda in de 10deeeuw, Saxenheim. Germaans Sahsinga haim: woning van de mensen van Sahso.
Sabbinge, Goes, 1208 Sabbinge: woning van de mensen van Sabbe.
Sassenheim, bij Warmond, Sassem, 1083 Saxnem, Saxheim, 1358 Sasnem. Germaans Sahsana haim: woonplaats van Sahso of Saksers, zie Sexbierum.
Het is ontstaan op een oude strandwal waar veel kasteeltjes of herenhuizen gebouwd zijn. De kerk staat op een oude duintop. Ze worden spots wijze asbakken genoemd omdat ze de as uit de buurt ophaalden waar het aan zeepziederijen verkocht werd.
Schalkem, Meerbeke, 1184 Scalchem. Germaans skalka: knecht, slaaf, of persoonsnaam, haima: woning.
Zo ook Sint Pieters Schalklede, Ruiselede, 1041 Scalclethe, dan met hlipa: helling.
Zie Schalkwijk, Utrecht.
Schalsum: Fries Skalsum, 1319 en 1370 Scalkessum, woning van de mensen van Schalk.
Scharnegoutum, Fries Skearnegoutum, 1200 eeclesia de Scharnum, 1203 Skarnum, maar in 1427 Goltum, mogelijk heeft het men toen een fraaiere naam wil geven want Skarnum betekent: mest heem, Goltheem komt misschien van het heem of woning van Goldo, van gold: goud. Dus nu zijn ze beide verenigd of dat elk een verkorting van Scharnegoutum is, dan zou het de heem van Skarna-Goldo kunnen zijn, een spotnaam in de betekenis van Drek Goud.
Schopegem, Zwevegem, 1382 Scoupeghem: woning van de mensen van Scopo.
Selissen, Boxtel, 1293 Zelicel, kan van Selis haima: woning van de mensen van Sello.
Sellingen, Gronings Zelng, 13de eeuw Sallinge: woning van de mensen van Sallo.
Siesegem, Aalst, 1278 Scisengem: woning van de mensen van Skiso.
Sitsingen, Hoeselt, 1275 Tsitsingen, 1282 Chitsinghen: woning van de mensen van Sidso.
Snellegem, West-Vlaanderen, 941 Snethlingehem, 946 Snethlineghem, 964 Snellingehem. Germaans Sneplinga haim: woning van de mensen van Sneplo of Snethlo.
Someren, Brabants Zummere, rond 1200 copy 1300 Zumeren, 1224 Zummere, zie het Duitse Sumaringahem: woning van de mensen van Sundmar. Zo ook Zeumeren, Barneveld, 1432 Someren, 1534 Suemeren.
Sopsum, Franekeradeel: woning van de mensen van Soppe.
Spannum, bij Franeker, 1335 de consecracione altaris in Spannum, 1480 Spannema gae, woonplaats van Spannum.
De burgers worden erwtenpeulen genoemd.
Speers, Fries Spears, Rauwerderhem, eerder Sparringe: woning van de mensen van Sparria of Sparringa.
Spieringen, Vollezele, in 1142 echter Spineghem: woning van de mensen van Spino.
Spriens, Raard: eerder Spredens, Friese vorm van Spredinge: woning van de mensen van Spredo.
Stasegem, West-Vlaanderen, woning van de mensen van van Stas.
Stedum, bij Appingedam, wordt in Gronings Steem genoemd, begin 11de eeuw Stedon: bij plaatsen, Germaans stadium: plaats, plek, van stede: boerenplaats.
Er is een zeer bochtige weg die het dorp met Lellens verbindt en daar wordt schertsend gezegd van iets dat erg krom is, ‘het is zo recht als de weg naar Steem’.
Sterksel, Soerendonk, 1172 Sterkesele: sterke woning met 1 zaal.
Stiem, Anjum, komt wel van Stedum, van Fries stede: woning.
Stokhem, Gulpen. 1399 Stochem, 1840 Stockem; stok, stam, familie, vergelijk stokvoorraad, hem; woning.
Stratum, Eindhoven, 1325 Straethom, 1447 Strathem, : woning aan een straat. Zo ook Straten, Duffel en Sint-Truiden.
Strijtem, Vlaams-Brabant, 1146 Strithem. Germaans strida: strijd, haima: woning, woning waarom gestreden werd.
Stokkem, Dilsen, 1172 en 1181 Stokheim: woning dat als een blokhuis van zware boomstammen is gebouwd. Zo ook Stokkum, Gelderland,1188 Stochem, 1240 nemus in Stokhem.
Suttum, Winsum, 1600 Suttemahuys: woning van de mensen van Suttema, kan ook zuidheem zijn.
Tallum. Franekeradeel, Friesland. De buurtschap komt in 1433 voor de eerste maal voor op een landkaart. Woning van een Tal.
Tategem, Desselgem, 965 Tatinehem. Germaans Tatinga haim: woning van de mensen van Tato.
Teetlum, Fries Teatlum: woning van de mensen van Thiado.
Teppingehem. Desselgem, 965 Teppengihem. Germaans Teppinga haim: woning van de mensen van Teppo.
Teteringen, Breda, 1314 Tateringhen: woning van de mensen van een man als Tathuhari, Tater.
Tijum, Winsum, Gronings Taimen, begin 11de eeuw Tihem. Germaans tiwa: vergaderplaats, haima: woning.
Tillegem, Sint Michiels, kort na 1140 (T)illengem. Germaans Theudilinga haim: woning van de mensen van Theudilo?
Tinallinge, Baflo, Gronings Tinaalng. Half 8ste eeuw Ingaddingen heim. Germaans Ingwiwaldinga haim: woning van de mensen van Ingwiwald.
Tirns, Fries Turns of Tearns, 1415 Terense: woning van? Daar stond van 1406 tot 1572 het klooster Thabor.
Tolsum, Franekeradeel, 945 Tollesheim: woning van Tolle.
Tritzum, Fries Tritsum, Franekeradeel: woning van Tritse.
Truilegem, Jette, 1149 Trudelengem, 1226 Drudelgem. Germaans Thrudilinga haim: woning van de mensen van Thrudilo. (prupi: kracht)
Tzum, bij Franeker, Fries Tsjom, 1222 Chzimingen, 1335 Zimminghum, 1400 Tzongum: woonplaats van Tjomme. Op een grote terp staat de Johanneskerk met een zeer hoge toren van 72m. Ze heten touwtjessnijder of lijntjessnijder, zie Oldeboorn.
Tzummarum, Fries Tjummearum, Franekeradeel, Vita Siardi, rond 1230 iuvenis de Thumarentum, 1400 Tyedmarim, 1466 Tyadmerum: woning van de mensen van Tjomme, van oud Germaans Theodmar, Thiedmar.
Udekem, Zoutleeuw, 1141 Udinchem, 1155 Odenghem. Germaans Udinga haim: woonplaats van de mensen van Udo.
Uffegem, Antwerpen. 15deeeuw Uffegheem: woning van de mensen van Uffo of Ubbo. Zo ook Uffelsen, Weert.
Ursem, Alkmaar, 1083 Urisheim, ca. 1100 Orshem, 1420 Uresheim, 1728 Urshem: kan van hors en heem, paardenwoning.
Valkum of Valcum, Winsum, ca. 1000 Falconhem. Germaans Falkan haim: woning van Falko; valk.
Vantegem, Wetteren, 1007 Fatingehim. Germaans Fantinga haim: woning van de mensen van Fato.
Veerdegem, Machelen bij Deinze, 814 Fredingahem, 1305 Verdegheem. Germaans Fripinga haim: woning van de mensen van Fripo. (fripu: vrede)
Veltem-Beisem, 12deeeuw Velthem, 1300 Veldtheem: woning in het veld.
Veltem, Brugge, 976 Felthem. Germaans feldu: woeste vlakte, haima: woning.
Vinkem, West-Vlaanderen, 1128 Veinghem. Germaans Faginga haim: woning van de mensen van Fago.
Vlekkem, Oost-Vlaanderen, 1036 Flachem, 1117 Flachem, 1219 Vlackem: woning in de vlakte.
Vlieringen, 1275 Vliderengien, 1302 Vlidrinhem: woning van de mensen van Flidhari.
Vlissegem, West-Vlaanderen, 988 Fleskengem, 1072 Flessingehem, 1089 Flisingem Fleskengem. Germaans Flaskingja haim: woning van de mensen van Flaskjo of Fleski.
Vloerzegem, Smeerebbe, 1148 Florsengem. Germaans Flortsinga haim: woning van de mensen van Flortso.
Voenhem, Riksingen, 1156 Voheym, woning van een vrouwelijke vos, midden Hoogduits vohe.
Volkegem, Oost-Vlaanderen, 1110 Folkengem. Germaans Fulkinga haim: woning van de mensen van Fulko.
Volsem, Sint Pieters Leeuw, 1217 Volgesem, Volxem, 1217 Volsegem, kan van Fulkhereshem: woning van de mensen van Folkher.
Voormezele, West-Vlaanderen, 961 Formesela, 1089 Formesela: sella; vestiging van de mensen van Frumo.
Vrekkem, Ursel, woning van Frikko.
Vreuschemen, Luik, 1172 Vrisheim, 1176 Vriseym, maar in 1314 Vrusem, 1554 Vruesschemen. Germaans Freso haim: woning van de mensen van de Friezen of Freso.
Vrijlegem, Mollum 966 Frigelingehem. Germaans Frigilinga haim: woning van de mensen van Frigilo.
Vrolingen, Wellen, 1275 Vrudelingen, 1291 Frudelingen: woning of bezit van Frodilo.
Wachelgem, 1190 Wacnengem, 1209 Wachnegem, van Wachinga haim: woning van de mensen van Waccho.
Wadding ter, Voorschoten, 9de eeuw Watdinchem. Germaans Waddinga haim: woning van de mensen van Waddo.
Walfergem, Asse, 1236 Walfreghem: woning van de mensen van Walkfrid of Walfer; Walter.
Walsegem, Gelembeke, 1218 Walzegem. Germaans Walsinga haim: woning van de mensen van Waldtso.
Wanssum, Limburg, woning van Wano.
Waregem, West-Vlaanderen, 826 Waroinghaheim, 995 Waringim. Germaans Waringa haim: woning van de mensen van Waro. Zo ook Warken, Warnsveld, 1059 Werken.
Warm, Gendringen, 1200 Wereheim: woning van Wero, Waro. Zo ook Warmelo, Diepenveen, 1497 Wermeloe, 1353 Eeechlo: dan met bos.
Wassegem, Oost-Vlaanderen, uit Wassinga haim: woning van de mensen van Wasso, Wadso.
Watum, Groningen, wel van Watahem: woning van Wata, vergelijk de familienaam Watema.
Webbekom, Diest, 1107 Webbekeym. Germaans Wibbinga haim: woning van de mensen van Wibbo.
Weidum, Littenseradeel, 1386 thire tziercka to Weydim: woning van de mensen van Weid, zie de Friese familienaam Weidema.
Welsum, eerder Wilsum, Dalfsen, 1213 Wilsem, 1348, 1390 Wilsen: van Wilso, dan met heem: woning.
Wenum-Wiesel, Apeldoorn, 1335 die Merck to Wenen, kan van Wino haim: woning van Wine. Wiesel, ook Wiessel, Wissel, 1337 ’t gericht van Wiessel, van wise: weide en lo: bos.
Wessegem, Ursel, 970 Wessingim. Germaans Wasjinga haim: woning van de mensen van Wasjo of Wessi.
Wessem, Limburgs Wissem, 973 Wisheim,1243 Wisheim, Germaans wisu: goed, kan ook van wis: weide, haima: woning.
Wessinge, Doornspijk, midden 12de eeuw Wesinga. Germaans Wasjinga: toebehorend aan Wasjo of Wessi.
Westhem, Fries Westhim, Friesland. Westelijke heim; woonplaats.
Westrem, Massemen, 1087 Westernehem. Germaans westronja: westelijk, haima: woning.
Westrem, Sint Denijs, 950 Wstrehem. Germaans westara: westelijk, haima: woning.
Wevelgem, West-Vlaanderen, 12de eeuw Weulengem, 1197 Weflegem. Germaans Wibilinga haim: woning van de mensen van Wibil. (wibila: kever)
Wierden, 1323 Wederdem, wel uit Wederdheem: woning van Widhard.
Wijnaldum, Fries Winaam of Wineam, Harlingen, 1357 vuratus… in Wynaldum, 1400 Wynalden: woning van Winia, Winald.
Wijnegem, Wommelgem, 1161 Winengem: woning van de mensen van Wino.
Wijlegem, Sint Denijs, Boekel, 1040 Wilingem, 1140 Wilenghem. Germaans Welinga haim: woning van Welo.
Windesheim: bij Zwolle, 1028 Windesheim, 12de eeuw Winzhem, 1145 Wendesheim, 1310 Windesim, volksnaam Weensum en Winsum: woonplaats van Winid of Windo. De kerk zou nog een overblijfsel zijn van het klooster die gesticht is door leerlingen van Geert de Grote die te Deventer de vereniging van ‘de Broeders des gemeenen levens’ had opgericht en een van de Hervormers voor de Hervorming was.
Wimmenum, Bergen, 8ste eeuw Witmundheim, ca. 960 Wihtmundhem, welke opgaven echter op Texel betrokken worden: woning van de mensen van Wihtmund. Daarnaast is er in 1083 Wimnon, mogelijk een waternaam als de rivier Wamme in België. Ook Wynen en Wummenum.
Wimmertingen, Hasselt, 1243 Wembertingen: woning van de mensen van Winnibercht, Wembert.
Winsum, 11deeeuw, op munten zie je Winchem en Winshem, 12de eeuw Winzhem, wink: hoek of woonplaats van Winika. Het dorp heeft drie wierden, Bellingeweer en Obergum.
De bakermat der Ripperda ‘s. Bekend is Wigbold van Ripperda die de Haarlemse burgers in 1572 tot verzet tegen Spanje aanspoorde waar hij volgens Hooft zei: ‘Dit is ‘t opzet van een Fries, Holland plag ook mannen te fokken en mij verlangt te horen hoe het de Haarlemmer harten verstaan’. Daarop ontstaken die harten in gloed. Na de overgave verloor hij onder de beulsbijl het leven.
Wilsum. Overijssel. De plaats wordt voor het eerst vermeld in 1213. Heim of woning van Wil. Al vóór 1321 kreeg Wilsum van de bisschop van Utrecht stadsrechten. Mogelijk wilde de bisschop hiermee zijn machtspositie tegenover Kampen versterken
Winsum, bij Franeker, 1325 Winsem. 1329 Winzim: woonplaats van Winika.
Bij dit dorp verheft zich een van de hoogste terpen van Friesland. Vroeger waren daar veel vrouwen uit de mindere stand bezig met het spinnen van wol voor de wolkammers van Franeker en Sneek en zonden elke week hun garens in zakjes die spinpuden: spinzakken, heten. Spinzakken is de spotnaam van de Winsumers.
Wippelgem, Evergem, 1226 Wipplenghen: woning van de mensen van Wippilo.
Witmarsum, bij Bolsward, Fries Wytmarsum, 1400 Witmerzim, 1456 Withmarsum: woonplaats van Widmer of Widimar.
Hier is Menno Simons geboren in 1492 die er ook pastoor geweest is, zie Pingjum, dat ambt legde hij neer in 1536. Tegen hem werd als hoofd van de Doopsgezinde beweging een plakkaat door de overheid uitgevaardigd op 7 december 1542 inhoudende: dat niemand de heer Menno Simons bij verbeurte van lijf en goed mocht logeren, trakteren of begunstigen, noch met hem converseren of zijn boeken hebben en die hem overlevert aan de Hof van Friesland een premie van 100 Carolus guldens ontvangen. Hij begon dan te zwerven en de volksspreuk zegt dat hij eens toen hij in een postwagen zat die aangehouden werd met de vraag of Menno Simons erin zat aan het gevaar ontsnapte doordat zijn medepassagiers neen zeiden en hij zelf uit het portier tot antwoord gaf, ‘ze zeggen van neen’. Zijn portret hangt in de kerk boven de preekstoel.
Woelingen, Frans Ollignies, Henegouwen, 1143 Wlengem. Germaans Wolinga haim: woning van de mensen van Wolo.
Wognum, bij Hoorn, in 1063 als Wogghungen in de abdij van Echternach, 11de eeuw als Wokgunge in een oorkonde die ook spreekt van een kapel waar nu de N. H. Kerk staat die aan de abdij van Limmen behoorde, ca. 1083 Wognem, later Wagnem: woonplaats van Woggo, zie Wogmeer. 1728 Woggenum, Woggelem, eerder Woggenem.
Heeft van 1392 tot 1426 stadsrechten gehad.
Wolfsem, Brussel: woning van de mensen van Wolf. Zo ook Wolsum bij Bolsward.
Woltersum: woning van de mensen van Waldahari.
Wolvertem, Vlaams-Brabant, 1086 Vulverthem, 1125 Wolverthem, 1170 Wolferthem. Germaans Wulfripis haim: woning van Wulfafrop, Wolfart. (wulfa: wolf, fripu: vrede) Zie ook Wolfaartsdijk.
Wommelgem, Antwerpen, 726 Winlindechim, Wimilincheimo, 1155 Wimlegem: woning van de mensen van Wimilo.
Wommels, Littenseradeel, 1335 Womelenze: woning van de mensen van Wimilo.
Wommersom, Linter, 1139 Wolmersheym, 1179 Wlmersen, Germaans Wolamaeris haima: woning van de mensen van Waldamer of Wolamaer.
Wondelgem, Gent, 966 Gundinglehem, 1130 Gundlegem, 1153 Guldelgem: woning van de mensen van Gundilo. (gundho: strijd) Ook Vroonstalle; heerlijkheid van de heer van het domein, zie Vroonen.
Wons, Fries Wuns, eerder Woldinge: woning van Wold.
Wontergem, Deinze, 1019 Guntrengem: woning van de mensen van Gundhari. (gundjo: strijd, harja: leger)
Workum, bij Hindeloopen, Fries Warkum, 1327 Waldricheim, 1333 Woldrichem, 1335 Woldricgheem, 1399 Woudrichem, 1476 Waerkum: woonplaats van Waldrik of met hout.
Heeft sinds 1399 stadsrechten. Ze worden spottend brijbekken genoemd. Als bijzonderheid is te vermelden een kunstig beweegbaar tellurium die vervaardigd is door een molenmaker, Alle Boksma. In de kerk zijn acht oude gilde baren met figuren en spreuken erop tot de verschillende beroepen als dokter en apotheker baar, landbouwer baar, groot schippers baar, klein schippers baar, timmerman, metselaar en ververs baar, goudsmid, zilversmid, ijzersmid en uurwerkers baar en twee kinderen baren. Ze worden nog bij begrafenissen gebruikt.
Wortegem, Petegem, 964 Wrattingim, 1119 Wartenghem. Germaans Waratinga haim: woning van de mensen van Warto, Warato. Of van wrat of wort; zwelling, heuveltje.
Woubrechtegem, Oost-Vlaanderen, 868 Amobriengaheim, 1122 Woubrechtengem. Germaans Waldaberhtinga haim: woning van de mensen van Waldaberht. (walda: heer, berhta: schitterend)
Woudrichem, Brabant, Woerkem, Workum of Woerkum, tegenover Gorinchem, 983 Walderinghem, 1178 Walderinghem, Woldrichem, 1223 Woldrinken, 1259 Woldrichem: woonstede van Waldeher. Het is een zeer oude plaats en wordt al in de 9de eeuw genoemd als bezitting van de Utrechtse kerk. Men wil zelfs dat Suidbertus er een bedehuis heeft gesticht.
Ze heten mosterdpot waarschijnlijk omdat de kerktoren wat van een mosterdpot heeft.
Wulvergem, West-Vlaanderen, 1119 Wulverghem: woning van de mensen van Wulfhere.
Wulveringem, West-Vlaanderen. 1128 Wlfrighem, 1159 Wlfringahem. Germaans Wulfaharinga haim: woning van de mensen van Wulfahar. (wulfa: wolf, harja: leger)
Wulmersom, Wulversom, Vlaams-Brabant, 1305 Wulvensem: woning van de mensen van Wulfhere.
Zalegem, Vrasene, 1136 Salenchem. Germaans Salinga haim: woning van de mensen van Salu.
Zaleking, Zenderen, 1188 Salikinc: woning van Saliko.
Zeddam, Bergh, 1142 Sydehem, 1200 Sehein, 1211 parrochia Sydehem. Germaans sida: wijd afhellend, haima: woonplaats. Ligt op een bocht van het hoogland.
Zedelgem, Brugge, 1080 Sillengem, 1089 Zedelghem. Germaans Sidulinga haim: woning van de mensen van Sidulo. (sidu: zede)
Zegelsem, Oost-Vlaanderen, 866 Sigulfi villa. Germaans Siguwulfas haim: woning van de mensen van Siguwulf. (sigu: zege, wulfa: wolf)
Zerkegem, Jabbeke, 1025 Sarchingehem, 1089 Sarkangem, 1164 Serchingehem. Germaans Sarukinga haim: woning van de mensen van Saruko. (sarwa: wapenuitrusting)
Zevergem, Oost-Vlaanderen, 964 Sewarhingahem. Germaans Saiwiwaringa haim: woning van de mensen van Saiwiwar, Sewar.
Zichen, Riemst. 1139 Secheneof Susgene. Een eigennaam, Sicho, verbonden met een -heim uitgang: Woonplaats van Sicho.
Zichem, 1140 Sichne.
Zieregem, Gent, 875 Siringehem: woning van de mensen van Siro.
Zingem, Oost-Vlaanderen, 885 Siggingahem, 963 Sicqingahem, 1019 Siggengen. Germaans Sigginga haim: woning van de mensen van Siggo. (sigu: zege)
Zingem, Sint Amandsberg, 966 Siggingehem, idem.
Zinnegem, Hazebroek, 1238 Seningahem: woning van de mensen van Seno.
Zomergem, Oost-Vlaanderen, 814 Sumaringahem. Germaans Sumaringa haim: woning van de mensen van Sumar. Zo ook Zomergem, Aalst. 1185 Somrengem.
Zonnegem, Oost-Vlaanderen, 1088 Suineghem, 1173 Sonneghem. Germaans Sunninga haim: woning van de mensen van Sunno.
Zottegem, Oost-Vlaanderen, 1088 Sottengem. Germaans Sutinga haim: woning van de mensen van Suto.
Zwevegem, West-Vlaanderen, 1063 Suevengehem. Germaans Swibinga haim: woning van de mensen van Swibo.
Zwevezele, West-Vlaanderen, 10de of begin 11de eeuw Swivesere of Suivesele. Germaans Swiban sali: uit 1 woning bestaand huis, van Swibo.
Zwijvegem, Mechelen, 1146 Suivenghem. Germaans Swibinga haim: woning van de mensen van Swibo.
Kerken, Goden.
De namen met kerk zijn nog niet zo oud want ze dateren van na de komst van de monniken, kerspels (kerkspels) en karspels: parochiedorpen zoals Hoogkarspel en Bovenkarspel, en ook die naar hun heilige genoemd zijn.
Aarleboutskapelle, bij Slijpe, akte van overdracht van 12 pond door Cornelia Aerlebout aan de kapel. 1142 Erlegaldi capella, 1170 Herlebouds cappla. Germaans Harilabaldas kapella: kapel van Haribald.
Aagtekerke, bij Veere, Zeeuws Aegte, 1156 Agatenkereca: heet naar Sint Agatha wiens borstbeeld in het gemeentewapen prijkt.
In de kerk is een witmarmeren gedenkteken ter ere van Hendrik Thiebout, ridder van Sint Michiel en heer ter plaatse die geboren is te Middelburg in 1601. Hij stond aan het hoofd van de oranje gezinde partij tegenover een fractie die Apollonius Veth tot leidsman had. De hoeve ’t Klooster houdt in die naam de stichting in herinnering die eerder daar stond en Waterlooswerve heette.
Abbekerk,1310 Abbenkerke, kerk van de persoonsnaam Abbe, verkorting uit Adubert. Abbekerkeweere, van Abbekerk en De Weere. Die heette al in 1745 De Weere; laand tussen twee afwateringssloten.
Abbestede, Schagen. 16563 Abstee, Abbe; abdij, stede; plaats, de abt van Egmonds hofstee.
Abshoven, Sittard, 1253 Abshoven, 1259 Absoven, 1265 Abshovene. Hof; boerderij van de abt. Wel van de abt van het klooster van Sint Servaas te Atrecht.
Achtkarspelen, in Friesland,1338; sigilla terrarum Frisie, Hunsegonie, Fivelgoni, Drenthie, Groninghe, Fredewald, Langwald, Hummerke et de octo parochiiis. Het is zo genoemd naar de 8 kerspels van decanaat Oldenhove waaruit vroeger de grietenij bestond, de hoofdplaats is Buitenpost. Dat zie je op het gemeentewapen met 8 kerktorens, Augustinusga, Buitenpost, Drogeham, De Kooten, Kortwoude, Lutkepost, Surhuizum en Twijzel. Augustinusga, naar de kerkvader Augustinus, gestorven 430.
Achter het Klooster, Limburg, ligt achter het voormalige Sint-Elisabethklooster.
Adinkerke, West-Vlaanderen, 1123 Adenckerka, 1132 Odecherca, 1139 Adenkerke, ook Odenkercha, Odenkerka. Germaans Audan kirika: kerk van Audo.
Alem, Maasdriel, 1107 Aleym, 1161 Aleym, eind 12deeeuw Aleheim. Germaans alha: heidens heiligdom, of ala; geheel? Haima: nederzetting.
Almkerk, bij Gorinchem, 1334 Almkerke: kerk aan het water de Alm, 1286 tAlem, 1356 Alem, 1370 Ecclesia de Almekerke.
Dorp en kerk zijn in 1421 door de Sint Elisabethsvloed verwoest. (Zo ook Almsvoet, Germaans Almos munpjan: monding van de Almo) Het werd meer dan eens geheel door brand verwoest, de laatste keer op 30 juni 1877. Aan de noordzijde van het dorp is een ongeveer 10m hoge heuvel waarop vroeger het slot van Altena uit 1230 stond en die nog heet de Altenase heuvel. Op een van de laatste dagen van september 1390 trokken in het slot enige mannen binnen angstig en vluchtend alsof ze op de vlucht waren. Het waren de moordenaars van Aleid van Poelgeest, zie Koudekerke.
Avekapelle, 1199 Avencapel, West-Vlaanderen: kapel van Ava.
Avenkerke (verdronken op het voormalige eiland Wulpen) 1213 Avenkerca. Germaans Avan kirka: kerk van Ava.
Benedenkerk, Zuid-Holland. Kerk van Stolwijk ligt veel hoger.
Biggekerke, bij Veere, Zeeuws Beekareke, Beekeu,1247- 1347 Biggen- Bigghe- of Bigghenkerke, 1322 Biggenkerke, zou naar de heilige Begga genoemd zijn of kerk van Biggo, vrouwelijk Begga.
Hier is bekend de heer Bartholomeus van Biggekerke die vanwege vele gewelddaden door zijn onderzaten werd aangeklaagd bij Filips van Bourgondië. Die dagvaardde hem voor de vierschaar in de abdij te Middelburg en vroeg hem toen hij schuldig was bevonden wat hij verlangde, genade of recht. Zijn antwoord was: ‘ recht: geen genade’ en daardoor werd hij bij de poort van de abdij onthoofd op 25 maart 1433. Zijn slot werd met goedkeuring van Filips door de Biggekerkers verwoest.
Blauwkapel,Utrecht. Oorspronkelijk was het een dorpje met de naam Voordorp. Deze naam is einde 20ste eeuw gebruikt voor de Utrechtse buurt Voordorp. Het huidige Blauwkapel dankt zijn naam aan de kapel die daar in 1451 werd gebouwd ter vervanging van een oudere kapel. In de nieuwe kapel werden het plafond en de wanden blauw geschilderd.
Boschkapelle, bij Hulst, heeft een sprekend wapen, namelijk in een bos een bidkapel. Het dorp is in de 17deeeuw ontstaan toen in de Stoppeldijker polder een kapel werd gebouwd voor Rooms Katholieke huursoldaten.
Bovenkarspel. De bovenste karspel; kerk. Lag net als Hoogkarspelop een zandrug.
De 24ste september 1707 s ’s avonds verbrandde 2 boerenhuizen in Bovenkarspel in de Streek bij Enkhuizen door het hooi.
Boudewijnskerke, Zeeuws Buiskerke, 14deeeuw Tser of Ser Boydinskerke wat erop wijst dat de stichter niet Boudewijn, maar Boidin geheten heeft.
Bovekerke, West-Vlaanderen, 1119 Bovenkyrke. Germaans Boban kirika: kerk van Bobo.
Bovenkerk, Amstelveen. Toen dit dorp nog slechts een gehucht vormde, noemde men het naar een handwijzer, de Hand-van-Leiden. De huidige Handweg is het enig wat daarvan overgebleven is. Bovenkerk in Vlist, Zuid-Holland. Genoemd boven zo naar een lagergelegen kerk?
Buweklooster, Fries Bomkleaster of Bouwekleaster, Achtkarspelen. In 1248 is de rijke landheer Bouwe Harkema, nadat hij eerder al een kapel gewijd aan Sint-Nicolaas op zijn land had laten bouwen, begonnen met de bouw van een klooster, dat op december 1249 gereedgekomen is. De naam van het klooster werd Sepulchrum Sanctae Maria(het Graf van de Heilige Maria). In de volksmond sprak men meestal van Buweklooster. In de 15de eeuw bekend als Buwenklooster of Buwa Cloester. Een afdeling van Mariengaarde en werd in 1580 zoals alle kloosters opgeheven. De huidige kerk is het oorspronkelijke brouwhuis van het klooster dat op deze manier bewaard bleef. Het zuidelijker gelegen dorp dat gesticht werd om de veengronden te ontginnen is ook naar hem genoemd, Harkema.
Capelle aan den IJssel, Capelle. Zuid-Holland. Kapel aan de IJssel.
Eemkerk, bij Dordrecht, verdronken in 1421, 1216 Emekerke.
Eggewaartskapelle, West-Vlaanderen, 1111 vir quidam venerabilis laicus nomine Idesbaldus ecclesiam dictam Eggafrid capella quam pater eius Eggafridus fundare ceperat, instaurare instituit. 1126 Eggeafridi capella. Germaans Aggrifripis kapella: kapel van Aggifrip. (agjo: zwaard, fripu: vrede)
Elst, Gelderland, 725 villa Eliste of Marithaime, 726 Eliste in loco Marithaime, 896 Elste, 1105 Eleste. Oud Germaans alhistja bij alha: heidens heiligdom of woonplaats. Hier stond het nationaal heiligdom van de Batavi. In oude brieven Elista genoemd van Keizer Henrik II uit 993 dat hij er met zijn hofstaat enige tijd gebleven is. In 722, het zesde jaar van koning Theodoricus, heeft Karel Martel dit dorp geschonken aan de kerk van Utrecht. Bij Heda in het leven van Willibrordus wordt het erbij gelegen kasteel Marithaime genoemd. Hier heeft Werenfridus gewerkt wat hem door Karel geschonken was en hij is in de kerk uit 726 die hij gewijd heeft begraven, wordt aangeroepen tegen de jicht.
Geertruidenberg, oudere naam Strandberg, Mons litoris, in 1213 Mons Sanctae Gertrudis, 1283 Sinte Gheerdenbergen: de eerste naam doelt op Sint Geertruid, Gertrudis van Nijvel, 7deeeuw, dochter van Pepijn van Landen, van wie gezegd wordt dat ze daar een kapel heeft gesticht, vroeger schreef men dan ook Sinte Geertruidenberg.
Een kapel die gebouwd is door Willem van Duivenvoorde in 1321 werd in 1420 door de Kabeljauwse verwoest. Stenen ervan dienden tot de bouw van een Kartuizerklooster te Raamsdonk. In de kerk is in 1894 een crypte ontdekt die uit de 14de of 15de eeuw stamt.
Giekerk, Fries Gytsjerk, Leeuwarden, 1439 Gheszerka: kerk die een zekere Gye gesticht heeft.
Giessen, Woudrichem, 1178 Giscen, 1180 Gysen, 1338 Giecen.
Giessen-Oudekerk, Alblasserwaard, 1396 Oudeghiessen, 1514 Gyessen Ouderkerck naar het water de Giessen en Oudekerk naar het thans verdwenen Giessen-Nieuwkerk.
Weer een leen van de graven van Holland. Is van de Honswijken in 1414 overgegaan op die van de Genten. Giessendam is in 1382 onder zekere voorwaarden, die tussen Otto van Arkel en de Brederoden besloten, van Giessen-oudekerk afgescheiden.
Giessen-Nieuwkerk is met Giessendam in 1382 bedijkt. Daar stond het oude slot Giessenburg wat tot de Bredero’ s en Genten heeft toebehoord.
Godlinze, Gronings Glins of Glinz, rond 1000 Godlevingi. Germaans Gudalaibingja: behorend aan Gudalaib. (guda: God, laiba: overblijvende, zoon) van Godlev of van Godelinvigi: Godlev: Keltische god. Dat omdat tijdens een watersnood er honger was en er toen linzen aanspoelden die ze als een geschenk van God zagen. Het had in de nacht van 12 op 13 november 1686 veel te lijden van een springvloed. Het water kwam tot ongekende hoogte en tot de daken van de huizen. Huizen met eensteensmuren werden uit elkaar geslagen, wel 17 en een 80 doden, een man van Spijk kwam op een gebint in Godlinze aandrijven. Een man en vrouw zaten op de houten schoorsteenkap, zijn vrouw zag hij voor zijn ogen verdrinken. Hij was naar het Zandt gedreven. Kort voor de overstroming was er grote sterfte geweest onder de kraamvrouwen naar aanleiding waarvan de predikant Schichardt een preek gaf die als tekst had: Zo zich de overige mannen en vrouwen niet bekeren, zal de Heer hen alzo ook doen’. De watersnood werd gezien als straf van God. De toren van Aduard waaide in die storm om. Te Bedum kwamen de koeien een wenteltrap oplopen en kwamen zo bij de predikant op zijn studeerkamer.
Het heeft een van de oudste kerken van deze streek. Er zouden drie borgen in de omgeving zijn geweest, de Ubbena, Grevinghaheerd en Rengerda of Ringerda.
Gorishoek, Scherpenisse, komt van Gorikshoek, van de heilige Gaugericus.
Grijpskerk, bij Zuidhorn, Gronings Gruupskerk of Griepskerk, begin 13de eeuw Gripeskerke, 1507 Grijpskercke. Germaans Gripas kirika: kerk van Grip, is genoemd naar de kerk en die naar de stichter wat boven de deur staat: ‘Dese kerkcke, van den edele Nicolaas Grijp gefundeert is gedurende dese Nederlandische oorloge in ‘t jaer 1582 geheel geruineert en wederom opgebouwet in de tijdt des stillestants van wapenenen anno 1612’. Dus niet naar de vogel grijp of griffioen. Grijpkerkers worden spottend smalruggen genoemd.
Grijpskerke, Veere, begin 13deeeuw Gripeskerke: kerk gebouwd door Gripo, of van Fries gariep; landstreek.
Harich, bij Balk, 1132 Harch, 1245 Harich, 1290 Harich, mogelijk een herinnering aan een heidense offerplaats, Germaans hargu: heidens heiligdom, vergelijk oud Hoogduits harug, harah: heilige steen, offerplaats.
Hier kwam de reizende predikant Johannes Brugman in de tijd van heftige en bloedige veten in 1463 om de partijen tot vergeving en verzoening te manen. De grote schare omringde hem en raakte al meer en meer onder de indruk van zijn woorden en zie, opeens wendt hij zich naar een klein kind wiens vader gedood was en hij vraagt: ‘Kind, hebt ge de vrede lief, zo ja steek je rechterhand omhoog’. En tot aller verbazing doet het kind dat. Dan gaat de prediker door en bezweert zijn toehoorders zich te laten leren en leiden door een schuldeloos kind en- hij overwint. Om deze en andere proeven ging de volkstaal gewagen van een die ‘praten kon als Brugman’.
Harg, Ketel, Vlaaringen, 1063 Harago. Germaans hargu: heidens heiligdom, hearg mogelijk van har: steen: dus stenen altaar.
Hargen, bij Schoorl, 9deeeuw Horgana, 10de eeuw Haragum, in 1420 Hargan. Germaans hargum: bij hargu: heidens heligdom of offersteen. Angelsaksisch Härg: kerk, vergelijk Harch.
Heeg, Fries Heech, Wymbritseradeel, 1132 Hagekerke. Fermaans hagan: bosje: kirika: kerk.
Marquette en Assumburg te Heemskerk uit Jacobus Craandijk, 1875.
Heemskerk, 1063 Hemezonkyricha; kerk van Hemezen, Hemenzenkyrica, 1156 Imazankerka, 1345 Hemeskerke, Hemezenkerk: kerk van Heimezo of Hemezen, een Friese non.
Er waren vroeger 6 kastelen. Kasteel Oud Haerlem en slot Heemskerk werden in de 12de en 13deeeuw gebouwd om het graafschap Holland tegen de West Friezen te schermen. In de 15de eeuw kwamen ze tegen over elkaar te staan in de Hoekse en Kabeljauwse twisten zodat beide kastelen verwoest werden. Verder slot Assumburg dateert ook uit 12de 13de eeuw, de oude zetelplaats van de heren van Assendelft. Waar vroeger het slot te Heemskerk stond vindt men nu de Marquette, zo genoemd door Daniel de Hertaing die er eigenaar van werd in begin 17de eeuw en heer was van Marquette in Henegouwen. Onder Heemskerk behoort de buurt Noorddorp waar het Huldtoneel is geweest, een heuvel waar de graven van Holland werden gehuldigd als heren van Kennemerland waar bij die gelegenheid de vorst door vier mannen werd rondgedragen op een schild. Die heuvel wordt ook wel De Bult, het Schepelenbergje en ook Schort vol zand genoemd.
’s Heer Abtskerke, Borsele. Genoemd naar de abten van de Middelburgse abdij, die in de 13deeeuw het gebied in bezit had gekregen van Dirk VII, graaf van Holland, en hier een kapel had gesticht.
Heikruis, Frans Hautecroix, Pepingen, 1024 Hadonis Crucem, kruis van Hado, om bescherming af te smeken van de versterkte villa Lettelingen, maar 1171 Halcroix en 1201 Haucrois wijzen op een hoog kruis.
Heiligerlee, bij Scheemda, in 1231 Asterle, 1290 Asterlo, aster betekent oosters, er is ook een Westerlee, 1398 ter Heyligerlee, onder invloed van het daar gevestigde klooster moet de huidige naam zijn ontstaan, monniken werden immers als bijna heilig beschouwd, lee kan van grafheuvel of van lee; water. Hier viel op 23 mei 1568 een belangrijke slag waar Lodewijk van Nassau een overwinning behaalde op graaf van Aremberg, maar waarin zijn broer Adolf sneuvelde, ook Aremberg viel, ze zouden elkaar doodgestoken hebben, wat wel een fabel is.
Heiloo, Alkmaar, 1063 Heilegelo, begin 12de eeuw Heligelo, midden 12deeeuw Heilegelo, 1064 Heligelo, 1083 Heilgalo, 1156 Helichelo, 1211 Heiliglo. Germaans hailaga: heilig, heil brengend, lauha: bosje op hoge zandgrond. Mogelijk naar het voorchristelijk heiligdom te Oesdom, (Osden) de runksputte, unxputje: runen: geheim, mogelijk naar een eerder heiligdom. In de nacht van 8 op 9 december 1713 werd het Maria bron. Bij de Runxsput (Kapel) in het heilige loo of Heiloo, het Baduhenna? Naar de overlevering is op die plek water uit de grond gekomen door een gebed van Willibrordus en dat het daarom geneeskracht heeft. Een hoogte niet ver van het dorp waarop naar men zegt de heilige stond als hij preekte heet nog de Preekstoel. Hoewel op oude kaarten niets van een Runxsput te zien is, wel is een paalcirkel aangetroffen.
Huis Nijenburg, vroeger IJpenlaan. Dit geslacht Nienburg is door clandestien huwelijk van Willem van Egmond, broeder van graaf Jan van Egmond, met Margareta van Hoogwoud, oorspronkelijk uit het Huis van Egmond. Willem van Egmond, heer van IJsselstein etc., broeder van Arent van Emond had uit een clandestien huwelijk met Margareta van Hoogwoud verwekt een zoon Gerard van Egmond te Nienburg en die had tot partij het slot en de landen van Nienburg in Noord-Holland wat in het jaar 1517 door de Gelderse en Friese Zwarte hoop is verbrand. Johan van Egmond van der Nijenburg, Kastelein en baljuw van Nijenburg anno 1480 tot 1484, schout van Alkmaar anno 1486, 1488, 1490, 1491 en 1492. En naderhand burgemeester, trouwde Judith Heerman van Oostgeest, hij stierf de 25stemaart anno 1523 en zij de 5de april van hetzelfde jaar, lieten samen na 17 kinderen die allen geboren waren op het kasteel van Nijenburg.
Huis Ter Coulster. Omtrent Heiloo zijn van oude tijden gekomen de edelen van der Coulster en werd anno 1517 door de Gelderse verbrand. In het jaar 1468 verkreeg de schildknaap Pieter van Ruiven dit Huis met zijn toebehoren door het huwelijk met zijn wijf juffrouw Maria van Coulster, Jacobs oudste dochter en erfgenaam, en liet mede een dochter na, juffrouw Josina van Ruiven die tot man had anno 1489 de schildknaap Anthonis van Nievelt wiens dochter juffrouw Anna van Nievel de goederen van Ter Coulster bezat met de ambachtsheerlijkheid van Heiloo en had tot man jonkheer Hubert van Vliet en won jonkheer Jan van Vliet, burgemeester van Haarlem wiens enige dochter juffrouw Henrica van Vliet, (gewonnen bij Maria van Duivenvoorde van Warmond) erfde de goederen van Ter Coulster, maar stierf tijdens het baren in bed anno 1604 en was getrouwd met jonker Jan van Doornik van Amersfoort zonder kinderen.
Ze heten spottend rapenplukkers.
Hendrik-kapelle, Frans Henri Chapelle, Luik. 1128 Heinrici capella. Germaans Haimarikis kapella: kapel van Haimarik. (haima: woning, rikja, machtig)
Herne, Vlaams-Brabant, Frans Herinnes lez Enghien, 844 Herinium, 1146 Herinnis. Oud Germaans harinum, bij hara: steen, harde grond, ruw Zie Zweeds har: steengrond, sten-har: steenhoop, Nederlands haren: scherpen, in toponiemen, harna: megaliet, zie Harnes, Carnin, harwa: bitter, zie Herwen, Herve en Harveng, haru: zandige heuvelrug, harud: bergbos, hargu: heidens heiligdom, oorspronkelijk een stenen altaar?
Herradeskerke Heeraartswaarde, Aartswaard, zo in 1188 toen het ingepolderd werd, overstroomd in 1421. Germaans Hariraedas kirika: kerk van Hariraed. (harje: leger, raeda: raad.)
Hillegondsberg, bij Rotterdam, meestal Hillegersberg genoemd, eerder Rotta, 1280 Berghe, 1389 Hildeghertsberge: genoemd naar de heilige Hildegonde, berg naar de hoogte waarop de kerk van het dorp vroeger opgebouwd is geweest. Rotta van rot of vuil water. Volgens de legende maakte Sinte Hillegonda door zand en aarde in haar schort aan te dragen een verhoging waarop het naar haar genoemde dorp is gebouwd. Zie het gemeentewapen.
Hoedekenskerke, bij Goes, 1343 Oedekinskerke, 1406 Oedekenskerc, de naam was echter oorspronkelijk Heer Oedekenskerke, oedeken is een naam afgeleid van Oede of Ode net zoals in Sint-Oedenrode of naar de overlevering van de Schotse heilige maagd Oda in de 8steeeuw. Dus geen hoed. Er zijn drie hoedjes in het gemeentewapen, echter geen kerk.
Hoogkarspel. Noord-Holland. 1319 Hoghenkerspel. Een hoger gelegen kerspel; kerk, parochie.
Hoogkerk, Groningen. Hoog gelegen kerk ter onderscheiding van het erbij gelegen Leegkerk. In 1379 is er voor het eerst sprake van cives Alte Ecclesie in Liuwerdewolde, buurgenoten van Hoogkerk in Lieuwerderwolde, zoals het gebied van Hoog- en Leegkerk toen heette. 1385 Legakerke.
Hoogcruts, Noorbeek; hoog kruis.
Ingelmunster, West-Vlaanderen. Ingelmunster van ‘Anglo-monasterium’ (Engels klooster). Of van ‘Angle-Monastère’ komt. Een klooster ‘op de hoek van de heerlijkheid’ van Dendermonde. Klooster moet in deze context dan eerder begrepen worden als een klein kerkje, een kapelletje.
Joosland Sint, Walcheren, Jodocus was de zoon van een Bretonse koning Juthael van Amorica, geboren rond 591. Hij volgde een pelgrimsreis te Rome rond 636 en trad toen af als koning en werd kluizenaar te Brahic rond 644. Hij kwam terecht bij graaf Haymon van Ponthieu waar hij hofkapelaan werd en stichtte in 665 te Runiacum een klooster waaruit later een Benedictijnenorde uit voortkwam, St. Josse sur Mer, die tot de Franse revolutie bestond. Hij stierf in 668 te Saint-Josse-sur-Mer een natuurlijke dood.
Patroon tegen koorts, vuur, stormen, tegen scheepswrakken, bootsmensen en zeelui in het algemeen. Zijn relikwieën werden op 13 december te Winchester verheven. In de 10deeeuw brachten vluchtelingen uit Bretagne naar Engeland sommige relikwieën mee, stukjes van zijn haar en nagels die na zijn dood maar bleven groeien en kwamen in een schrijn te Winchester cathedral. De naam Jodocus, vaak onder de naam Joss, was zeer populair in de Middeleeuwen te Engeland, ook in the Wife of Bath in Chaucer’s Canterbury Tales.
In de 9de eeuw verspreidde zijn verering over heel Duitsland vanuit de kloosters Prum en St. Maximin. St. Jost in de Eifel werd een bekend pelgrimsoord. Te Nederhemert werd in 1417 een kapel gewijd aan St. George en St. Jodocus, zo ook de plaatsnaam Sint Joosland in Zeeland.
Kaaskerke, West-Vlaanderen, 1246 Casekinskerke: kerk van Katso, Kasso, mogelijk van St. Nicasius.
Kapel Avezaath, Tiel, Gelderland. Kapel Avezaath, bij Buren, 850 Av(u)ensate, A(u)vesate, 1007 Avesate, 1358 Avezaet, Germaans Aban sati: verblijf of zate van Avo, in 1609 in het Landdagreces wordt het uitgelegd als; de plaetse waer een edelman te hare sit’, rechts van de Linge bij Tiel. In 805 heeft Baldricus, een adellijke heer, dat vereerd aan de kerk van Utrecht.
Kerk-Avezaath, hier werd kerk toegevoegd om die van de andere te onderscheiden.
Avezaat, 850 Avansati: boerderij van Avo, zie Avenhorn.
Kapelle, bij Geertruidenberg, ook ’s Grevelduin-Kapelle, 1248 Capella: kapel. Heeft gemeentewapen laat een vlinder zien, kapel is een oude naam voor een vlinder, wat niet terecht is.
Vergelijk ook; Avekapelle, Eggewaartskapelle, ’s Heerwillemskapelle, Kapelle-op-den-Bos, Nieuwkapelle, Oudekapelle, Poelkapelle, Ramskapelle (Knokke-Heist), Ramskapelle(Nieuwpoort), Rollegem-Kapelle, Schuiferskapelle, Sint-Jacobskapelle, Sint-Katharinakapelle, Sint-Pieters-Kapelle (Vlaams-Brabant), Sint-Pieters-Kapelle(West-Vlaanderen), Sint-Ulriks-Kapelle, Slypskapelle, Vivenkapelle. Kapelle (Zeeland), Looperskapelle, Moerkapelle, Oostkapelle, Westkapelle, Kapellebrug.
Kapelle-op-den-Bos, Vlaams-Brabant.1270 Capelle. Het was toen niet meer dan een kapelletje in de bossen van Smal Brabant. De plaats kreeg het achtervoegsel “op-den-Bos” om het onderscheid te maken met Sint-Ulriks-Kapelle. Capelle-op-den-Bosch 1777.
Keppel Laag, bij Doesburg, 1200 Keppele, 1236 Kepele, 1279 Keppel, 1452 Borch Keppell, 1660 Nieuwen Kapel, 1846 Keppel en Binnen ter onderscheiding van het oudere Hoog Keppel: kapel. Het kreeg toch al in 1404 stadsrechten als Keppel.
In het kasteel daar had Lodewijk XIV in 1672 zijn hoofdkwartier en ontving het gezantschap der Staten die met hem kwamen onderhandelen. De stoel is er nog waar die man gewoon op was te zitten. In de nabijheid onder Hummelo light de havezate de Ulenpas en het mooie Enghuizen.
Keppel, Hummelo, 12deeeuw Cappele, 1200 Keppele: kapel.
Kerk, Frans église: kerk, in Waals gleize. La Gleize (Luik).
Kerkdorp, Oldebroek. Naar de St. Nicolaaskerk uit de 14de eeuw.
Kerkeinde. Verspreide plaatsnaam. Kerkenhoek.
Kerkdriel, bij Maasdriel, (volgens Wikipedia 815/816 al Driela) 1127 in Drile, 1403 Mertwijck, het wereldlijke centrum in Velddriel vormde samen met het kerkelijke centrum van Kerkdriel een geheel. Mertwijck is de naam voor een gedeelte van Kerkdriel. Driel kan van drie, drie woonkernen (Kerkdriel, Velddriel en Hoenzadriel) en lo: hoogte op een oeverwal, of van driesprong, in dat geval van waterwegen.
In de kerk zijn merkwaardige muurschilderingen gevonden. De spotnaam is vleeseters, mogelijk omdat ze in de tijd van een heersende ziekte een ‘vlees en boterbrief’ kregen, dat wil zeggen ontheffing van de verplichting tot vasten. Velddriel, 1317 Veldriele.
Kerkbuurt, Andijk. Het kreeg de naam Kerkbuurt nadat in 1667 de Buurtjeskerk werd gebouwd, buurtschappen, geen vaste woonkernen. Kerkbuurt, Schiedam.
Kerkbuurt, Schagen. Rond 1295 werd er een terp opgeworpen tussen Dirkshorn, Tuitjenhorn en Kalverdijk op een stuk land dat in bezit was van de Abdij van Egmond. Deze gaf het in leen aan de heren van Egmond. Deze verklaarden het gebied “vrij” om in te gaan wonen, een zogenaamde “hering”. Later werd een kerkje gesticht, en werd de hering een kerspel: Heringkarspel, verbasterd tot Harenkarspel. In 1923 werd de hervormde kerk gesloopt. In het begin van de 20eeeuw besloot de toenmalige gemeente Harenkarspel het plaatsje waar de gemeentenaam aan ontleend was, te hernoemen tot Kerkbuurt.
Kerkom, bij Sint-Truiden, 1065 Kyrcheim, 1212 Kerkehem. Germaans kirika: kerk, haima: woning, dorp.
Kerkrade, 1008 Rode, 1241 Kirchrode, 1312 Kerkrode: ontginning waar een kerk werd gebouwd. In 1104 werd de abdij gesticht Kloosterrade, het dorp met kerk bestond toen al. In de buurt is er een Haanrade en Hertogenrade. Kloosterrade werd later Rolduc: Rode le duc: Franse vertaling van Hertogenrade, Herzogenrath. Hier was de steenkolenmijn die rond 1900 40 miljoen kolen opleverde.
Kerksken, Haaltert, 1125 Kerkescen: kerkheem of haim: met of van een woning.
Kerniel, Borgloon, in 1365 wordt gesproken van de parochie de Nyel Sti. Servatii, daaruit Kerkniel, zie Niel.
Kerkwerve, Schouwen-Duiveland, 1063 Kiericwerve, 1156 Kerkwerve, wierde met kerk. Daar kwam een dochterkerk, een nieuwe kerk, Nieuwerkerke.
Kerkwerve; Noord-Brabant, verwijzing naar kerkelijk bezit.
Kerkwijk, Zaltbommel, rond 1205 Kirkewihc, kerk en wijk.
Klemskerke, West-Vlaanderen, 1003 Clemeskirca: kerk van St. Clemens.
Kleverskerke, bij Middelburg, 1251 Clawerskercke, 1412 Cleewertskerke, van Kleopaskerke die vanouds in gebruik voor de Emmaüsgangers, of naar de stichter Clawaert, van Calvaert: kaalkop.
Cleyn Poelgeest uit; http://www.allesweb.myserver.o...
Koudekerke, Oegstgeest, 1297 Coudekerk: kerk die niet actief was. Daaronder hebben gestaan de kastelen Poelgeest en Klein Poelgeest. In die laatste is opgegroeid Aleid, minnares van graaf Albrecht van Beieren. Omdat ze hem bewoog om de Kabeljauwse partij te begunstigen is ze door aanhangers van de Hoekse vermoord op de Buitenhof te Den Haag op 21 september 1390 waarbij ook Willem Kuser die haar verdedigde afgemaakt werd.
Koudekerke, Coudekerk, Schouwen, 1139 Caldakerka, koud, niet actief, met kirika: kerk.
’t Klooster, Aalten. Naar het klooster Nazareth, ook wel klooster Schaer genoemd uit de 15deeeuw.
Kloosterburen, Gronings Kloosterboeren. Vroeger stonden hier twee kloosters, Oldeklooster en Nijenklooster. De eerste is gesticht rond 1175 en de nieuwe in 1204.
Klooster Anjum, Menaldumadeel. Naar het klooster dat hier in de middeleeuwen heeft gestaan. Erbij ligt de Kloosterpolder en is er de Kleasterdyk.
Klooster-Lidlum. Franekeradeel. Vanaf 1254 stond hier het Premonstratenzer klooster Vallis Mariae of Mariadal. Het was in 1182 vanuit Mariëngaarde gesticht als kanunnikenklooster, en lag aanvankelijk wat dichter bij de Waddenzee aan de Kapellewei, maar het opdringen van de zee maakte verplaatsing dieper het land in noodzakelijk. Naar een van de beide oprichters werd het ook wel Lidlumgenoemd. Later brachten zij het onder de Premonstratenzer orde. Wegens overstromingsgevaar werd het klooster in 1232 meer landinwaarts verplaatst, en in 1254 onder Sibo Deimta, de vijfde abt van het klooster, nogmaals.
Klooosterdijk, Beerzerveld, dijk door een klooster aangelegd.
Kloosterhaar, Hardenberg, haar of hoogte in het bezit van een klooster.
Kloosterholt, Heiligerlee, bos van een klooster.
Kloosterrade, Kerkrade, 1109 Monasterium rodense: oprooien door een klooster, de rode burcht, Frans Rode le Duc, tot Rolduc.
Kloosterzande, Hulst, 1170 alleen Sand, 1183 Werpelant sive sant, in de 12de eeuw kwam er een klooster, de Hof te Zande.
Koolkerke, West-Vlaanderen, 1243 Coolkercke: kerk gesticht door Kolo.
Kruishoutem, Oost-Vlaanderen, 847 Hultheim, maar in 1174 Sancte Crucis Houthem, 1227 Crucehouthem: haim of woning met een kruis.
Kruisland, Steenbergen, in midden Nederlands is het woord cruyslant een land dat aan een kerk of klooster werd geschonken om daarmee de kosten voor een kruisvaart te bekostigen. De polder werd op bevel van Engelbrecht II van Nassau drooggelegd, vandaar eerst de naam Engelsdorp of Engelsberg en door de verering van het kruis werd het Heilig Kruisland.
Lambertschaag, bij Medemblik, 1300 Lambertscoich, 1312 Lambrechtcoch, in 1396 als Lambrechtkage, 1718 Lambarschaag, naar de kerkpatroon van het naburige Abbekerk, H. Lambertus, kage, kaag of koog: buitendijks gebied, later ook tot skagen, skaag en schaag, zie Schagen. Kolkmeer is in 1640 bedijkt.
Lekkerkerk, bij Ouderkerk aan de IJssel, 1276 Leckerkercke en 1331 Leckerkerke: kerk van de Lek, zo ook Leckelant tot Lekkerland of Nieuw-Lekkerland. Nieuw-Lekkerland. 1280 Leckerlant. Nieue-Leckelant in 1325 als tegenhanger van het dorpje Oud-Leckelant(nu Lekkerkerk).
Is door de zalmvangst bekend, daar heeft in de 17de eeuw een zalmvisser geleefd die gewoonlijk de boer van Lekkerkerk genoemd werd die meer dan 8 voet lang was. Men bewaart zijn afbeelding, zijn schoenzool en een paar stukken van zijn gebeente.
Liedekerke, Vlaams-Brabant, 1088 Lidecherkhe, 1092 Ledecherchis. Germaans hlipa: helling of van de stichter, kirika: kerk.
Loenen, bij Utrecht, 953 Lona, Luona, Lonen, Lona bij Melis Stoke, van Luna: de maan, omdat de maan hier vanouds is aanbeden, zie Hazelunen, Luningen en dergelijke. Of Lona, van Lo; bos, na, zoals ook voorkomt in Hattna (Houten) en Marsna (Maarssen).
De vlek Lonaralaca, zoals het in de goederen van de Utrechtse kerk wordt genoemd, heet nu Loenersloot. Een van de oudste dorpen van het Utrechtse stift, Het is in 959 aan de kerk van Utrecht vereerd door Otto I.
Tussen de dorpen Loenen en Nieuwesluis aan de Vecht staat het oude slot Kronenburg wat Johan Kronenburg in 1122 gebouwd heeft. In 1356 was er een slag tussen de broers Reinoud en Eduard van Gelder. Er staat een mooi kasteel, de Horst of ter Horst dat in 1557 gesticht is door Wijnand Hackfort.
Het Gelderse Loenen, bij Apeldoorn, in 838 Lona villa, 1247 Loene, 1334 Lone. Of een vorm van esdoorn, ahorn? De andere buurtschap heette Sulvalda en Sulvenda, nu Zilven.
Loenersloot, 9deeeuw in Lonora laca, 1156 Lonreslothe. Germaans Lonawarja: van de bewoners van Loenen, laku: natuurlijke waterloop in moerassig terrein, later vervangen door slauta: sloot, afwateringsgracht.
Looperskapelle, Schouwen-Duiveland. Kapel van de familie Loopers.
Maartensdijk, De Bilt, Naar Sint Maarten.
Maartensdijk, bij Utrecht, 1219 (in) Veno, 1504 Sunte Mertijns dijck, 1770 St. Martendyk: Sint-Maarten is de kerkpatroon hoewel er geen sint in de naam voorkomt. Sint Maartensdijk in Zeeland heeft dat wel. 1304 St Martendijk, 1341 Sente Martijnsdijch.Het wapen van Maartensdijk vertoont Sint-Maarten die zijn mantel met een bedelaar deelt, een handeling, zo zegt de legende, beloond werd door de verschijning van Jezus met de halve mantel bekleed en tot hem zei: ‘Wat gij de minste van mijn broeders gedaan hebt dat reken ik aan mij gedaan’, Paulus 1.21.
Margraten, naar Sint Margreten, Sint Margaretha, patroonheilige van het dorp.
Mariadorp, Limburgs de Klonie, is naar Maria genoemd.
Maria-Gewanden, Terschuren, is een gewande of landgoed aan Maria gewijd.
Mariaheide, Veghel.Vanouds ‘De Hintel’. Of ‘Aen die Heyde’ of met ‘Aen die Heyde in die Hijnteelt’. Bij de officiële parochiestichting werd het aangeduid als Maria-Heide.
Mariahout, Laarbeek, is hout en Maria.
Maria Hoop. Susteren. Naar de kerk Moeder der H. Hoop; Maria.
Mariakerke, Gent, 9deeeuw Meron, 1038 capellam in honore sante Marie dicatam in villa Meron. Meron van Germaans mari: meer, plas, 16de eeuw Merekerkcke en Mariakercke.
Marienberg, Maastricht, naar het Benedictijnerklooster ter Marienberg te Zwartewater genoemd.
Marienboom, Nijmegen, boom aan Maria gewijd.
Mariendijk, Westland, Maria en dijk.
Marienheem, Raalte: heem of woning aan Maria gewijd.
Mariekerke, 1212 Sint Marie Basseroth; Onze Lieve Vrouwe Baasrode.
Marienvelde, Lichtenvoorde, van Maria en veld. Heette voor 1964 Achter Zieuwent, de pastoor ijverde voor een kerkgenootschap die er kwam in 1932 met de Onze Lieve vrouwe van Lourdes.
Mariaparochie, Overijssel. Genoemd naar de kerk Onze Lieve Vrouwe van Altijddurende Bijstand.
Mariënberg, Overijssel. De oorsprong van het dorp ligt in de 14de eeuw toen de Broeders des gemeenen levens uit het klooster bij Sibculo de “Hut Mariaborch” bouwden. Deze hut vormde de basis voor hun werk in de veengebieden die toen ten oosten van het huidige dorp lagen.
Mariënheem, Overijsel. Het dorp is er namelijk gekomen dankzij de bouw van de R.K.-kerk de O.L.V. ten Hemelopneming in 1937/1938.
Marienweerd uit: https://www.bhic.nl/abdij-marienweerd
Marienwaard, Maastricht, waard: eiland of ingedijkt land aan Maria gewijd. Mariënweerd, met de vermaarde abdij van de Premonstratenzer orde die op 4 juli 1128 gesticht is door Herman, graaf van Kuyk aan de oever van de Linge bij Beesd om aan de nederlaag van de Hollandse graaf Floris te voldoen, de abdij van de Onbevlekte Maagd in de Waard, genoemd Mariënwaard. In Latijnse oorkonden wordt het woord wier of terp gewoonlijk door „insula” vertaald, onder andere Mariënweerd, de abdij aan de Linge: „Insula beate Marie”. Het rijke klooster werd vele malen geplunderd, in 1427 door brand verwoest, nadat het herbouwd was werd het in 1493 weer door bendes in brand gestoken wat Hendrik van Brederode in 1566 ook deed nadat hij de kostbaarheden eruit haalde, werd niet meer herbouwd.
Marienweerd, Beest, door Alveradis, weduwe van graaf Hendrik van Kuik gestichte abdij der Premonstratenzer orde in 1108. Insula Herigeri; weerd van Heriger, 1129 Insula Sanctae Mariae. 1168 ecclesia sancte Marie in Insula.
Martenslinde, Haspengouw, 1096 alleen Linne, 13765 Linne Sancti Martini: linde gewijd aan Sint Martinus.
Mater, Oost-Vlaanderen, 941 Materna. Keltische waternaam Matrona, bij mater: Moederrivier, rivier gewijd aan een moedergodin. Mater ligt aan de bron van de Sint Amalaberga beek, zodat hier de H. Amalberga de heidense moedergodheden opgevolgd zal zijn. Zie Marne.
Materberg, Elsoo, 1155 Materberg, 1ste deel van Latijn mater voor de Moeder Gods?
Meerkerk, in Alblasserwaard, 1266 Merkerke: van merren wat in Nederduits een schip met touwen aan land vast te binden betekent bij een kerk.
Het heeft een kerkorgel dat in gebruik is gesteld in 1876 en gemaakt door de heer Snetlage, in leven burgemeester van Beesd.
Meetkerke, West-Vlaanderen, 1041 Matkerke. Germaans maedwo: vruchtbaar alluviaal land vooral in zeekleigebied, kerk.
Meliskerke, Veere, Zeeuws Melis,1241 Meiloskerca, 1252 Meilofskerke, kerk gesticht door Meginlof, Melis, ook Hogokerke, 1271 Hughenkerke que modo Meijloefskerke.
Zo ook Poppekerke, West Kapelle, 121, Poppekerke, 1335 Serpoppekerke; kerk van Poppe, Poppo.
Zo ook Bondewijnskerke, Westkapelle, oorspronkelijk aan Sint-Nicolaas gewijd, 1247 ecclesiam S. Nicholai, 1317 Sheren Boudewynskerke. Boudewijn, Latijn Balduinus, uit Baldwin.
Mennonietenbuurt, Schagen en in Utrecht De Ronde Venen, buurt van de volgelingen van Menno Simonsz.
Middelkerke, West-Vlaanderen, is de kerk tussen twee andere.
Moerkapelle, Zevenhuizen: kapel in het veen, moeras.
Moerkerke, West-Vlaanderen, 1110 Murkerka: kerk in het veen, moeras.
Monnikenhuizen, Arnhem, 1222 Munihchusen.
Monster, bij Den Haag, eerder Masamuda, Masamundu: monding van de Maas, Monasterio, 1167 Monstre, 1238 Munstere: Latijn Monasterium: klooster.
Hier heeft een beroemde predikant gestaan, Casparus Streso, hij kwam er in 1637 maar kreeg al in 1638 Den Haag tot standplaats waar hij in 1664 overleed. In 1570 was pastoor Willen Simonsz die vanwege zijn overgang tot de Hervorming in Den Haag verbrand werd dat ook de gewezen pastoor van Lier trof, Vos geheten.
Ook is er een Monster in Zeeland bij Borsele dat in de 16de eeuw verdronk.
Munnekemoer, Vlagtwedde, is een moeras door monniken ontgonnen.
Munnekezijl, Kollumerland, is een zijl of sluis van een monnik. Vergelijk Munnekeburen.
Munnikey, Lutjebroek, monnikeneind, zal wel door water omgeven land van monniken zijn.
Munnickaij, Hoorn. Kaij; hooggelegen plaats, van de monniken.
Munickaij, Schellinkhout, idem. Hoewel Oudfries munnek kan ook mest wezen omdat hier de onderste laag van de terp mest heeft.
Munnikij, Andijk, idem.
Muntergeleen, 1202 Muonsterglene, van monster: klooster en Geleen.
Niekerk, De Marne, zo ook in Grootegast; nieuwe kerk.
Nieuwmunster, West-Vlaanderen, 1214 Niemonstra. Germaans niwja: nieuw, Latijn monasterium: klooster, kerk.
Nieuwerkerk, Haarlemmermeer die verzwolgen is, zo ook in Walcheren, ook in Duiveland, aan de IJssel; de nieuwe kerk. Niekerkje als de oude naam van Oosteinde in Groningen.
Nieuwerkerk aan den IJssel. Zuid-Holland. 1282 Nuwekerke, was nieuwer dan die van Ouderkerk aan den IJssel.
Nieuwerkerken,Oost-Vlaanderen, 1139 Nova ecclesia; nieuwe kerk, 1545 Nieuwerkercken.
Nieuwerkerken, Limburg, in 1139 Nova ecclesia. Nieuwe kerk.
Nieuwerkerk, Duiveland. Een afsplitsing van de parochie Ouwerkerk.
Ook zo Niekerk, Grootegast. Germaans niwja; nieuw, kirka; kerk.
Nijenklooster, De Marne. Het Nieuwe klooster dat hier in 1204 werd gesticht vanuit het Oldeklooster, een Norbertijner klooster dat in 1175 als dubbelklooster was gesticht waar nu Kloosterburen ligt.
Nijenklooster, Delfzijl. Rond 1200 legde Emo van Romerswerf - tegen de zin van zijn schoonfamilie - de basis voor het klooster, dicht bij het dorp Rhomerswerf, op twee wierden die onderdeel vormden van zijn landgoed.
Nijkerk, bij Amersfoort, 1334 Neyenkercke: nieuwe kerk die gebouwd werd nadat de oude kapel in 1221 verbrand was. Kreeg in 1413 van hertog Reinald IV van Gelre stadsrechten, 1355 Nyerkirken, 1356 Nyenkerke.
Hierbij lag het buitengoed Salentein. Op kerkelijk gebied hebben er zich te Nijkerk bijzondere tonelen voor gedaan en wel in 1745 toen onder het preken van de uit Jutphaas overgekomen leraar Gerardus Kuipers steeds het verschijnsel bij de toehoorders en vooral hoorderessen zich voordeed van handen wringen, neervallen, gillen en dergelijke. Dit bleek zeer aanstekelijk en nam grote vormen aan, tenslotte liep het dood.
Nijswiller, Limburgs Nieswiller, Gulpen, 1179 Wilra Sancto Dionisii, Nijs is gekort uit Dionysus en willer, Duits Weiler, van Latijn villare: het bij een villa behorende grondgebied. Zie Wijlre.
Nukerke, Oost-Vlaanderen, 1116 Nova Ecclesia; nieuwe kerk.
Odiliapeel, Uden. Gesticht in 1922 als een ontginningsdorp en heette Terraveen. De zielzorg in Terraveen ging naar de Kruisheren. De beschermheilige van de Kruisheren is de heilige Odilia van Keulen, en dus werd zij patrones van de nieuwe dorpsgemeenschap.
Oenkerk, bij Leeuwarden, Fries Oentsjerk, 1486 Oentzercke: kerk van Oene, One.
Tal van stinsen en sloten zijn ondergegaan, Heemstra state en Stania State bleven tot heden gespaard.
Oostkerk, Frans Oisquercq, Waals Brabant, 1095 Ocekerke, naar de stichter Odso.
Oldekerk, bij Groningen, Gronings Ollekerk, 1320 Aeldekerka: oude kerk tegenover de Niekerk bij Zuidhorn.
Hier zijn herinneringen van spoken. Dat vanwege het erbij gelegen landgoed Bijma in de buurt van Faan, het Huis te Faan genoemd. Rudolf de Mepsche liet in 1731 een en twintig personen ter dood brengen vanwege bekentenissen door hen geuit op de pijnbank die hij gebruikte om een eerder misdrijf uit te zoeken.
Oostduinkerke, Koksijde, 1149 Duncaple. Germaans duno: duin, kirika: kerk. Zo ook Duinkerken, Gelderland. Duinkerke, Frankrijk, dankt zijn naam aan een kerk die in de 9eeeuw gebouwd werd in een vissersdorp.
Oostkapelle, bij Middelburg, eerder ‘tHoostcappelle, 1322 Oistcapellella: kapel in het oosten, ter onderscheiding van Westkapelle.
In de buurt ligt het landgoed Overduin, het kasteel Westhoven wat eenmaal een bezitting was van de orde van de Tempel die zeer veel bezittingen heeft gehad en zeer machtig was hoewel haar stichters zich de arme krijgsbroeders van Jezus Christus noemden. Onder die stichtsters was Hugo de Payens en 8 andere edelen waaronder een Zeeuw Wolferts van Borssele was. Daarna is het eerst een abdij geworden van de Tempelieren en dan van de Premonstratenzers. Floris V is er geweest in 1290. In de Spaanse tijd werd een groot deel in de as gelegd en wat erover was verkochten de Staten aan Henrick Balfour in 1579 die als kolonel in hun dienst was. Na nog vele andere wisselingen bleef het in wezen.
Oostkerke, Damme, 1089 Oskirke, 1208 Ostkirka. Germaans austa: oostelijk, kirika: kerk, ten oosten van de moederkerk, Lampernisse. Zie Nieuwkapelle, Oostkerke werd in de eerste wereldoorlog van de kaart geveegd. Ook Oudekapelle die ook verwoest werd.
Oostnieuwkerke, West-Vlaanderen, 1093 Nieukerk, 1110 Neuekerca, in 1114 het Latijnse Noua Ecclesia, in 1122 Nivvekerke en in 1244 Nieukerke. In 1383 vindt men Oostnieukerke, in 1773 Oostnieuwkercke en sinds 1836 Oostnieuwkerke. Nieuwkerke duidt op de stichting van een nieuwe kerk door de paters van Zonnebeke die ook al het patronaatrecht hadden over de Sint-Michielskerk in Roeselare. Het voorvoegsel “Oost” maakt onderscheid met het dorp Nieuwkerke in Heuvelland. Nieuwkerke, West-Vlaanderen. Bij het begin van de elfde eeuw werd de toenmalige kapel tot een kerk omgebouwd met de hulp van de monniken van de abdij van St.-Jan-ten-Berghe. De bisschop was verheugd dat zijn bisdom met een nieuwe christelijke gemeenschap en een ‘nieuwe kerk’ werd verrijkt. Zo kreeg het landgoed de benaming ‘Neo-Ecclesia’ of ‘Nieuwe-Kerk’.
Oudkerk, Fries Aldtsjerk. In de 15de eeuw werd het Aldakerka, in1511 komt Aldtzerca en Audtzerka voor, ook Aulde tzierke, 1580 Oldkerck. Wellicht is er een oude kerk geweest en zo genoemd omdat er een andere plaats was die een nieuwe jongere kerk had. De romaanse Pauluskerk dateert toch uit het midden van de twaafde eeuw.
Oude Kerk, Limburg. Naar de Sint Annakapel die al in 1148 genoemd wordt.
Ouderkerk aan de IJssel, Ouderkerk: oude kerk ten opzichte van Nieuwerkerk aan de IJssel. De oudheid blijkt uit een handvest van graaf Floris II, bijgenaamd de Vette, 1097. Zo ook Ouderkerk aan de Amstel.
Oudekerk in St. Martens-Lierde, Oudekerk in Rummen, Vlaams-Brabant.
Oosternijkerk, Fries Easternijtsjerk of nijtsjerk; nieuwe kerk. Om verwarring met Nijkerk in Ferweradeel te voorkomen werd het oost erbij gevoegd, de andere kreeg de naam van Westernijkerk.
Oudega, Fries Aldegea, Smallingerland, Germaans alda: oud, gea; dorp, streek. 1132 Aldekerke, kirika: kerk.
Oudkarspel, Langendijk, 1094 Aldenkercha, Outkerspeol, Outkerspel. Germaans aldan: oud, kirika: kerk.
Tussen de 24ste en 25ste1690zijn te Oudkarspel op Langedijk verbrand 15 huizen, 4 koeien, 2 mest kalveren.
Ouwerkerk, Zeeuws Ouwerkaarke, is een oude kerk omdat er in Nieuwerkerk een nieuwe werd gebouwd.
Papekop, Utrecht, Papacop, 1426 Papencoep, dat in het bezit van de St. Paulus abdij in Utrecht was, betekent dus: het door priesters gekochte land.
Papenberg, Afferden, van paap en berg, pape: priester.
Pervijze, West-Vlaanderen, 1063 en 1115 Paradisus, 1120 Parevis, hieruit ontstond het Franse woord parevis: kerkplein, parvis; voorplein.
Pey, Susteren. Genoemd naar de O. L. Vrouw van Peys, in Nederlands Peijs.
Uit: http://www.marnegebied.nl/huis...
Pieterburen, bij Kloosterburen, Gronings Paiderboeren, heette 1371: to sunte Peters buren, 1398 Peters berim, 1505 Pietersbierum: bij de huizen van Peter of Petrus de apostel.
In de kerk is het graf van Sonoy die daar woonde in een kasteel genoemd het Huis ten Dijke of het Dijksterhuis en daar in 1597 overleed. Zo ook Pietersburen naar St. Petrus.
Poelkapelle, West-Vlaanderen, 1375 Capelle ten Poele.
Poppekerke, Walcheren, eerder Serpoppekerke, naar de stichter Poppo.
Proven, West-Vlaanderen, 1176 Provenda. Midden Nederlands provende, Latijn praebenda: inkomsten uit een kerkelijk beneficie.
Quirijnstok, Tilburg, is genoemd naar St. Quirinus, gestorven ca. 130, heilige die tegen pest en veeziektes werd aangeroepen.
Ramskapelle, Knokke, 1138 Ramescapel, kapel gesticht door een Hramo of Hramso.
Ridderkerk, bij Dordrecht, ook Rijderkerk en Rijerkerk, 1280 Riderkerke: herinnert eraan dat een ridder eigenlijk een rijder is. De naam komt van de Riederkercke gelegen in de Ryderwert of Riederwaard dat nu verdwenen is en dat naar het dorp Ried dat wel van oud Frankisch ried: riet, zal zijn. 1214 Germaans waripa: riviereiland, van de bewoners van Riede. De oude naam was dan ook in 1064 Riede, Germaans hreudja: riet. Hieronder behoort het adellijke huis en landgoed De Donk.
Rijperkerk, Fries Ryptsjerk, bij Leeuwarden, 1314 Ripikerka, 1396 Riperkerka: kerk op een ripe; zandrug, of naar riper: kerk behorend bij Hardegarijp.
Bij dit dorp stond eens de sterke stins Toutenburg van Jurrien Schenk. De laatste eigenaar, Nicolaas Ypey die in 1869 overleed liet het slot afbreken. Daar recht tegenover ligt de buitenplaats Vijverburg.
Rijsbergen, Zundert, 1159 Riseberga, kan met rijshout begroeide berg, wat daar meestal niet groeit. Maar omdat midden Nederlands rijs ook kruishout betekent kan men denken aan een berg waarop een kruis geplaatst was.
Rubroek, Rotterdam. Uit ruskjon; bies, broek, moeras, vochtige grond.
Sambeek, bij Boxmeer, 1312 Zannebeke, Sambeeck, 1406 Zambeke, 1473 Zantbeeck: wat komt uit Sint Jansbeek, anders zandbeek.
Sankt Vith, Luik. Sint-Vitus.
Sarepten, Brugge, 1486 Sarepta, mogelijk naar de Bijbelse plaats Sarepta.
Schelluinen, bij Gorinchem, 1220 Scalun, 1396 Scalunen, zo genoemd naar de stad Askalon aan de kust van Palestina die in de middeleeuwen ook wel Scalona en Scaloun genoemd wordt.
De pastorie is naar men zegt het oude Commandeurshuis van de Duitse Orde. In die pastorie werd op 20 februari 1814 het verdrag getekend waarbij de Fransen aan de Bondgenoten Gorinchem overgaven.
Schipperskerk, Sittard. Naar de Sint-Petrus-en-Pauluskerk die speciaal voor de schippers werd gebouwd.
Schuiferskapelle, West-Vlaanderen. Tielt, Kerkelijk keert Schuiferskapelle echter terug tot in 1242, wanneer de heer van Meulebeke en zijn echtgenote het kapittel van Harelbeke schenken. Deze kapel blijkt de Onze-Lieve-Vrouwkapel te zijn, gelegen binnen de heerlijkheid Hulswalle. Het toponiem zelf treft men al eerder aan, maar dan in bescheiden zonder officieel karakter, onder meer in 1470, onder de vorm van Schuverskapelle. Dit laat toe te vermoeden dat het gehucht zijn naam te danken heeft aan een familie de Souvere, waarvan verschillende leden in de loop der tijd deel uitmaakten van het kerkbestuur van Tielt en ook als dismeesters aangetroffen worden.
Serooskerke, Walcheren, Zeeuws Seeskerke, 1178 Alerdeskirkam, 1196 Alarthskintskirke, 1230 Ecclesia Alardii, 1246 Alardskerke, 1336 Allartskerke, van 1372 komt Tserolaerd-, Tserolairtskerke voor, van 1565 komt Seroeskerke, Seroiskercke, Tseroiskercke, na 1569 Serooskercke. Het kind in de naam is al gauw verdwenen dat zich in Klaaskinderkerke en andere heeft standgehouden. Germaans Apalahardas kirika: kerk van Apalahard. (apala: adel, hardu: koen), de stichter Adelhard of Alard, met voorzetsel van midden Nederlands ser: des heren. Uit een vorm ’s Heer Aldereskerke ontstond later Serooskerke. Ook op Walcheren is er een Serooskerke. Beide waren eigendom van Tuyll van Serooskerken.
Sevenum, Horst, omdat in het wapen St. Sebastianus staat zal de plaats naar deze heilige genoemd zijn, 1317 Sebastianus.
‘s Heer-Arendskerke, Goes, is ontstaan uit Seraernoutskinderkerke, Aernoutskerke; kerk van de stichter Arnold of een heilige.
Sijbekarspel, Medemblik, 1310 Siboutskerspel,1343 Sijboutskerspel of Syboutskerspel, 1494 Zypekerspel, 1718 Sypekerspel, een kerspel of christelijke kerk van Sigibodo.
Sexbierum, Fries Seisbierrum, Siksbierum, bij Franeker, zou in 806 al bestaan hebben, in 1322 Sixtebeeren, 1324 Beati Sixtiborum, 1371 Sexberum: oud Fries bierum, Fries voor burum en plaatselijk van bure of bere: huis, Sixti: van Sixtus, bedoeld wordt paus Sixtus II, de Sixtuskerk is gewijd aan de heilige Sixtus en bestaat sinds de 12de eeuw. Ter onderscheiding van Oosterbierum, 1335 de consecracione ecclesie in Aesterbirom.
Daarbij lag het klooster Lidlum, opgericht onder bescherming van Ludingakerke, 1182. Of dat die naam al eerder verbasterd is van de Saksers, zie Sussex en andere Engelse namen met sex.
Sinoutskerke, Borsele, 1208 Synoudeskerke. Germaans Siniwaldas kirika: kerk van Sinout of Siniwald. (sini: oud, walda: heerser)
Sint Omaars, Frans Saint Omer, 1056 apud Sanctum Audomarum. Germaans Sant Audomaeris. (Germaans auda: rijkheid, maeri: aanbevolen)
Sint Agatha, Cuijk, naar Sint Agatha, gestorven ca. 254. 1315 Sint Agatha onder Kuyckbrockele; Cuijk.
Sint-Amands, Antwerpen, naar Sint Amandus, 7de eeuw.
Sint Amandsberg, Gent, Sint Amandus wekte op een berg iemand tot leven.
Sint Amandsbroek, Kortenberg, 1185 paludem S. Amandii, idem.
Sint-Andries, Brugge, naar Sint-Andries, leerling van Jezus. Ook bij Heerewaarden, Gelderland, Sint-Andries, Terneuzen.
Sint-Andries, Terneuzen. Genoemd naar een fort die genoemd was de de Apostel Andreas.
Sint Anna, Boxmeer, naar de H. Anna, moeder van Maria.
Sint Annabrink, Delden, idem.
Sint Annaland, bij Tholen,1504 Sint Annalant, in het wapen van de gemeente zie je Sint Anna die de moeder van Maria is. Ze draagt op ongelijke hoogte twee kinderen waarvan de ene Maria en de andere Jezus verbeeldt. In 1476 gaf Karel de Stoute zijn halfzus Anna van Bourgondië toestemming om een schorrengebied bij het eiland Tholen de bedijken. Ze bouwde er een kerk die ze opdroeg aan haar patrones, de heilige Anna.
Sint Annaparochie, bij Franeker. Sint Annaparochie, dat oorspronkelijke Altoenae heette. Dit Altoenaeverwijst weer naar de oorspronkelijke woonplaats van de bedijkers van het Bildt, die in 1505 (deels) uit het Land van Heusden en Altena kwamen en Altoena werd tenslotte genoemd naar de heilige Anna, moeder van Maria.
Bij de kerk is een kapel met het adellijk geslacht der Van Haren. Op het hek der kapel staan de woorden: In morte vita’, in de dood ligt het leven’. Die koperen deuren waren een geschenk van Gustaaf Adolf wat in verband kan staan met de gewichtige gezantschappen die meer dan eens door Willem van Haren in Zweden gedaan zijn. De spotnaam van de burgers is raapkoppen.
Sint Anna ter Muiden, Sluis. Aan het einde van het breedste gedeelte van de Zwin, eerder Sincfala verrees in 1241 op een schor de plaats Mude die in 1241 stadsrechten kreeg. In een Frans oorkonde van 1316 wordt het le Mue genoemd, 1360 in een brief van graaf Lodewijk II staat; vele persone van der Muden’. Om het te onderscheiden van Muiden kreeg het in de 16de eeuw de naam van de beschermheilige van de plaats, stede van der Mude of de kercke van St. Anna ter Mude. Muide, Gent; moerassig terrein.
Sint Annnen, Gronings Sunt Anne of Lutje Auwerd, idem. Bij Bedum ligt ook Sint Annerhuisjes.
Sint Antelinks, Oost Vlaanderen, 966 Ramnesbecca; Ransbeek; raaf en beek.
Sint Anthonis, Noord-Brabant, naar Sint-Antonius, gestorven 356. 1312 Oelbroec; oele; bosje op zaandgrond, broeck; drassig land. In 1477 werd de kapel verheven tot parochiekerk.
Sint Baafs, Waregem, naar Sint Bavo, gestorven tussen 653 en 657.
Sint-Brixius-Rode, Vlaams-Brabat, bestaat uit twee delen: Sint-Brixius en Rode. Rode verwijst naar een bosrijk gebied dat gekapt (gerooid) werd. Dit gerooid gebied werd dan vernoemd naar de heilige Brixius.
Sint Catelijnekapel, Oostburg, nu verdwenen, naar Sint Catharina, patrones van aartsbisdom Utrecht, begin 4de eeuw. Zie Cathalijnepolder.
Sint Denijs, Zwevegem, 1156 villam Sancti Dionysii, naar de eerste bisschop van Parijs, Dionysus, gestorven 272.
Sint Kruis, Sluis, 1089 parrochia Sancte Crucis of Heilig Kruis. Gera is de oude naam voor Sint Kruis, 1089 Gera. Germaans gaizan: spits toelopend aan. Sint Kruis is ontstaan aan een spriet, waar de weg van Brugge naar Aardenburg zich splits in een zomer en winterweg.
Sint Kruis Winkel, Gent. Winkel; hoek.
Sint Elizabethspolder, Z. Holland, naar Sint Elisabeth, gestorven 1136.
Sint-Eloois-Winkel, Ledekem. Winkel; hoek.
Sint Eloois Vijve, Waregem, 1119 villa quae dicitur Sancti Eligii, naar de H. Eligius, gestorven 660. Vijve, 965 flluviolum Vive, 966 Five, kan van Latijn viva: levendig water.
Sint Ontcommers polder, Sint Ontkommer polder, Steenbergen, in de volksmond Sinte Komkommers, in 1482 bedijkt en genoemd naar Sinte Ontkommers of Sint Wilgefortis.
Sint-Pieters-Kapelle, Middelkerke.
Sint Philipsland, Sint Filipsland, Zeeuws Flupland, 1490 ecclesia Sancti Philippi apostoli, naar Sint Filippus genoemd.
Sint Geertruid, Limburgs Se Gietere, naar de H. Gertrudis van Nijvel, gestorven 659.
Sint Genesius Rode, Frans Rhode Saint Genese, Vlaams-Brabant, naar Sint Dionysus.
Sint Gerlach, Houthem, naar Sint Gerlacus, kluizenaar bij Maastricht, gestorven 1170.
Sint Gillis, Brussel, Opbrussel, 1123 Obbrussela. Germaans upra: hoger gelegen, brokasali: Brussel, gewijd later aan de heilige Egidius.
Sint Gillis Waas, Oost-Vlaanderen, in 1223 Sanctum Egidium, leefde begin 8ste eeuw. Waas, 868 in Wasiam, 870 in pago Wasi, Germaans wasu: gelijk als midden Nederlands wase: modder, zode, drassige grond, oud Frankisch waso: moerassige grasvlakte, waaruit Frans gazon, dus een waterrijk gebied.
Sint Goriks Oudenhove, Oost-Vlaanderen. 1172 oudenhoua santi gaugerici.
Sint Hubert, Mill, naar Sint Hubertus van Luik, gestorven 1167.
Sint-Huibrechts-Lille. Belgisch-Limburg. Lille in 1257, het voorvoegsel Sint-Huibrechts- is eerst sedert ongeveer 1600 gebruikelijk. Lille is de oudste benaming en afgeleid van “linde” en “lo” (bos), dan wel van lille (moeras). Het voorvoegsel Sint-Huibrechts is afkomstig van de heilige Sint Hubertus, voor wie hier een devotie bestond.
Sint-Huibrechts-Hern, Belgisch-Limburg. Sint Hubertus.
Sint Idesbald, Koksijde, naar de derde abt van de abdij van Ten Duinen, gestorven 1167.
Sint Isidorushoeve, Haaksbergen, De hoeve, van Sint Isidorus van Sevilla, gestorven 636.
Sint Jacobiparochie, ’t Bildt of Bildts, Fries Sint Jabik. Eerder het dorp van de Wijngaerdens, Dirk van Wijngaard was een van de eerste bedijker van ‘t Bildt bij Franeker, 1505, waar de kerk onder bescherming stond van de heilige Jacobus. Ze worden spottend rammenvreters genoemd.
Sint Jacobusparochie, na de indijking in 1508 genoemd naar Sint Jacobus.
Sint Jacobskapelle, Diksmuide.
Sint-Jans-Geest, Waals-Brabant.(Frans: Saint-Jean-Geest, Waals: Djan-Djé).
Sint Jansrade, Frans Saint-Jean-Sart, Luik. In de Rue de Lammerschot is een drinkwaterbron te vinden waar de bewoners hun drinkwater komen halen. Op het muurtje waar de waterpijp van de bron uitmondt is het opschrift “j’ai vu naître Saint Jean-Sart - 1216” zichtbaar. Dit wijst erop dat de ontstaansgeschiedenis van het dorp teruggaat tot de 13de eeuw.
Sint Jan ten Heere, Veere, naar Sint Johannes.
Sint Jan in Eremo, eremo; woestijn, Oost-Vlaanderen, 1330 Stus Johanni in Heremo, Sint Jan in de woestijn, dat verdronken is in 1377.
Sint Jan, Ieper, Johannes de Doper.
Sint Jansberg, Milsbeek, 1169 mons Sancti Iohannis.
Sintjohannesga, Fries Sint Jansgea, Sint Jut, Rotserhaule, van Sint Johannesga, naar Johannes de Doper.
Sint Jansklooster, Meppel. Genoemd naar het convent op de Sint Janskamp, een klooster dat in 1399 werd gesticht door de blinde Johannes van Ommen.
Sint Jansteen, Hulst, 1262 parochia S. Johannis de Stene. Het kreeg rond 1190 een steen of kasteel.
Sint Jacobiparochie, Friesland. Sint Jacobiparochie ontstond in 1505, toen Het Bildt door arbeiders uit onder meer Zuid-Holland, Zeeland en Friesland werd ingedijkt. Het heette aanvankelijk Wijngaarden, naar het Zuid-Hollandse Wijngaarden waar de nieuwe bewoners vandaan kwamen. Het nieuwe Wijngaarden vormde een Rooms-katholieke parochie die aan de apostel Jacobus was gewijd.
Sint Jeroenspolders, Zeeland, naar Sint Jeroen van Noordwijk die in 857 door de Noormannen vermoord zou zijn.
Sint Job in ’t Goor, Antwerpen.
Sint Joost, Limburgs Sint Joas, bij Echt, Sint Judocus.
Sint Joost ten Noode, Sint Joost, Brussel.
Sint-Joris, Beernem, 1240 Diessele, 1906 Sint-Joris ten distel, naar H. Georgius uit de 3deeeuw.
Sint Joris Winge, Vlaams-Brabant. 1129 Winga. Genoemd naar de er langs stromende Winge.
Sint Kruis, bij Aardenburg, 1089 capella Sanctae Crucis in villa quae dicitur Gera, 1270 in die prochia van Sint Crues: genoemd naar het H. Kruis vergelijk Santa Cruz. In de kerkzegel is in het hart een roos te zien met daarboven het kruis met het randschrift:
‘Eens Christens hart op roosen gaet,
Als ’t midden in het kruise staet’. Het is ook de spreuk in dergelijk wapen van Luther.
Sint Kwintens Lennik. 877 Linacium, 1059 Lennicka; linea;weg, acum wijst op een villa; hoeve.
Sint Lambrechts Woluwe, Frans Woluw Saint Lambert, Brussel, naar Sint-Lambertus, bisschop van Maastricht, gestorven in 705.
Sint Laureins, Oost-Vlaanderen, naar Sint Laurentius, gestorven 258.
Sint-Laurens, Zeeuws Sint Lauwers, Middelburg, eerder naar de stichter Popkensburg genoemd en later naar de kerkpatroon Sint Laurentius.
Sint Lenaarts, Antwerpen, naar Leonardus, edelman van Clovis die zich liet bekeren in de 6deeeuw.
Sint Lievenspolder, Oost-Vlaanderen, naar Sint Livinius, als bisschop martelaar gestorven in Houte in 657.
Sint-Maarten, Schagen, naar Sint Martinus, gestorven 397. In 1319 Ste Maertijn, 1396 Ecclesia beati Martini, zie Maartensdijk die dezelfde afbeelding heeft in het gemeentewapen. De waarschijnlijke reden van de stichting is dat er vlakbij een meer was gelegen dat het Sirmare (uitspraak ook wel Surmare en ook wel geschreven als Sinmare of Simmare) was genoemd. Dit werd waarschijnlijk aangezien als belangrijk teken omdat de uitspraak dicht aanleunt op Sint-Maarten. De naam van het meer is ook terug te vinden in de straat en voormalige buurtschap Surmerhuizen (onderdeel van Eenigenburg), en de West-Friese benamingen voor de verschillende plaatsen die de benaming Sint-Maarten bevatten. Zo spreekt men van Simmersebrég of kortweg Simbrég voor Sint Maartensbrug en heet van oorsprong Sint Maarten Simmare. Deze benaming is later uit de gratie gevallen en lokaal spreekt men meestal van Sunt Maarten of Sunt-Mart, en ook Sundemaarten of Suntermaarte. Met een vlotbrug wordt het Sint Maartensvlotbrug, Sint Maartenszee.
Sint Maartensdijk, in Tholen, verkort als Smeerdijk, Smeerdike. Voordat er sprake was van Sint-Maartensdijk was de plaats bekend als Haestinge, gelegen aan de rivier de Haastee. 1341 St Martendijk: 1452 sente Merttensdijck, met de oude kerkpatroon Sint-Maarten. Hier werd met toestemming van hertog Filips van Bourgondië in het openbaar het huwelijk voltrokken van Frank van Borssele en Jacoba van beieren dat al eerder in 1433 in het geheim gesloten was. In de kerk is er van dit echtpaar een praalgraf.
Sint Margriete, Oost-Vlaanderen, naar Sint Margaretha van Antiochië.
Sint-Maria-Leerne, Oost-Vlaanderen. Bachte, 820, Bathi” in Liber Traditionum van de Sint-Pietersabdij van Gent. In 1823 werd Bachte met Sint-Maria-Leerne samengevoegd tot Bachte-Maria-Leerne.
Sint Martens-Leerne, Oost-Vlaanderen. Afleiding van lare of laar van Oudgermaanse hlæri; bosachtig moerassig terrein.
Sint Maria Lierde, Oost-Vlaanderen, 1034-1058 Lierda, 1111 Lirda, 1221 Lierda Sanctie Marie.
Horebeke- Sint Kornelis, Oost-Vlaanderen, 1155 Horembeki sancti Cornelii. Germaans hurnjon: uitloper van het hoogland, baki: beek. Dat is wel de beek die tussen Sint Kornelis en Sint Maria Horebeke ligt, ten oosten van die beek rijst een indrukwekkend promontotium op, op wiens kruin Sint Kornelis Horebeke ligt.
Sint-Maria-Horebeke, Oost-Vlaanderen, Horenbeccain 1090. Germaans van “hurnjon”, een uitloper van het hoogland, en “baki”, of beek.
Sint-Maria-Oudenhove. 428 Sente-Marien-Oudenhove. In de volksmond wordt nog regelmatig gesproken van Enovne. De naam heeft eenzelfde oorsprong als Sint-Goriks-Oudenhove en zou liggen bij het ontstaan van een gemeenschap rond een hof dat er altijd (van ouds) heeft gestaan. Oudenhove kan dan geïnterpreteerd worden als “het oude hof”. Sint-Goriks-Oudenhove, 1172: oudenhoua sancti gaugerici. Andere vermeldingen zijn oudenoue sancti gaugerici, sente goriicx oudenhouene en sente guericx haudenhoue.
Sint Martens Lierde. Oost-Vlaanderen.
Sint Martens Leerne, Oost-Vlaanderen, van Lederna, Germaans hlaidro; twijg of hut?
Sint Michiels, West-Vlaanderen, 1089 ecclesia Sancti Michahelis, naar de aartsengel Michael. Weinebrugge, oude naam van Sint Michiels, 962 Weinebrugge. Germaans waegin: glooiend, brugjo: glooiend.
Sint-Michielsgestel, Gessels, Berlicum, naar de aartsengel Michael, 1186 Gestele, 1305 Gestele: bos op hoge zandgrond, in 1426 Gestel en pas in 1666 Michels-Gestel en Sint Michiel, waarschijnlijk naar een aan deze heilige gewijde kerk.
Naast het dorp lag het landgoed Zegewerp, ook het kasteel Haanwijk waarbinnen de vroegste preken van de Hervorming in N. Brabant zijn gehouden. Het gemeentewapen heeft de aartsengel Michael die de draak bestrijdt.
Sint Niklaas, Frans Saint Nicolas, Oost-Vlaanderen, naar Sint-Nicolaas van Myra, gestorven rond 342.
Het zijn oliezeikers. Rapenbraders, of blauwselmannen.
Saint-Nicolas, Luik.
Sint Nicolaasga, bij Lemmer, Fries Sint Nyk. 1399 Sinte Nyclaesga, naar Sint-Nicolaas genoemd.
De kerk die er voor deze van 1865 stond had een beschilderd glas met het wapen van een zekere Roordama met een witte horen erin met het bijschrift: ‘Dit is Roordama blancke hoorn die de onderaardsche hem gelevert hebben’. Naar een overlevering uit de oude tijden dat een lid van het geslacht Roordama eens een metalen hoorn ten geschenke ontving van de kabouters, kobolden of aardmannetjes die in Friesland underierdsen heten.
Sint Odilienberg, bij Roermond 858 Berg, 943 Heriberc, 1057 Berga, 1202 Vodeberg, 11deeeuw Heriberc: berg met klooster en indirect genoemd naar de heilige Odilia, gestorven ca. 720. Odilia of Ottilia, dochter van Pepijn van Herstal en de korenbloem van Herstal genoemd. De legende verhaalt dat ze blind geboren werd en het gezicht ontving bij de doop. Haar attribuut is dan ook een paar ogen die op een boek liggen. Ze werd abdis van het later naar haar genoemde klooster Odiliënberg in de Vogezen. Ook Mons Peteri genoemd, in 858 is er al een vermelding dat het klooster in Berg gebouwd was tere van Petrus. Al in de 7deeeuw zou het evangelie gebracht zijn door Sint Wire aan wie de kerk is gewijd en door zijn vrienden Plechelmus en Odgerus.
Sint-Oedenrode, Noord Brabant, verkort tot Oelenberg, naar Sint Oda en rode; rooien. 1283 Rode, 1381 Rade Sancte Ode, 1508 Rode Sanctae Odae, gewoonlijk Rooi genoemd is naar Sint Oda genoemd die hier geleefd en rond 726 gestorven is.
Sint Pancras, in 1506 Ecclesia S. Pancratii, 1639 Sint Pancraes: naar de Heilige Pancratius of Sint Pancras, gestorven 403, een van de ijsheiligen.
Grunnius Friso de jonge, zijn vader stichtte Grunnigen (Groningen), en hij nam ten echt een dochter van Ubbo, derde vorst der Friezen, Frouw genaamd. Hij zette zich in Nieuw of West-Friesland neer en bouwde Frouwgast, bij Alkmaar, Vrouwlegeyst en naderhand bekend bij de naam Vroonen.
Vroonen, Vronen, 9de eeuw Uranlo, 1063 Vronlo, 1083 Franlo, Fronlo. Germaans frauno: heerlijk, lauha, bosje op hoge zandgrond. Of (Gotisch frauja, oud Noors froio, oud IJslands Freyer, een God) gewijd aan Frô: zonnegod, lo: bos, looibos of verhoogd bos, meest eikenbos. In vroon ligt oorspronkelijk de betekenis van iets heiligs, meer dan alledaags. Vroonland is een land dat een heer toebehoort, vroonwateren waarin je niet mocht vissen, vroonvis waarmee meestal de zalm werd aangeduid, elft en steur. Kroniek van Frielsand; ‘In het jaar 120 is Frieso de jonge getrouwd met de dochter van Ubbe wiens naam Frouw was. Deze Frieso was de zoon van Gryns, zoon van Gæle, zoon van Haaje, zoon van Frieso de eerste. Hij trok met een hoop over de Vliestroom en bewoonde het land dat van hem noch West-Friesland is genaamd en in die tijd met de bijnaam kleine Friezen. Daar bouwde hij, omtrent duizend schreden van Alkmaar, aan een inham van een arm der Rijn die Krabbendam van Kennemerland scheidt. de stad Vronen die zo rijk en vermaard door de koophandel werd. Waarvan hedendaags niets meer te zien is.’
Kroniek van de stad Medemblik zegt in 1728; Vroonen is de alleroudste stad geweest der kleine Friezen en bloeide zeer door de scheepvaart en koopmanschap, alzo volgens de mening van sommigen, omdat het op de hoek van de uitwatering van de Rijn gelegen was, anderen, wat wel het waarschijnlijkste is, menen dat men vandaar als met een haven langs de Zaan naar Petten gaat en alzo voort tot in zee voer. Het was zeer goed gelegen om te scheep uit en in te komen en alle koopmanschap die daar eerst moesten vertollen en over gezet werden met kleiner vaartuig ter Rijn waart te venten.
Zo leest men bij Tacitus (Annalen lib. XI.) dat een Romeinse veldoverste ten tijde van keizer Claudius omtrent 50 jaren na Christus geboorte toen hij de Gaul (Franse) kust van de zeerovers verlost had naar de Friezen optrok waarmee hij vrede verkreeg tot verzekering tegen diezelfde om hen in bedwang te houden een sterke legerplaats en vesting heeft laten maken waarmee Matthys van der Hoeven (in zijn handvest kroniek het 111 boek 14dekapittel) meent dat hiermee Vroonen te verstaan zou zijn wat er geen ongeschikt plaats daartoe was, als staande op de hoek van de waterloop die Kennemerland en West-Friesland van elkaar scheidt en diende tot een voldoende vesting tussen hen beide.
Daartoe kunnen ook de woorden van Tacitus uitgelegd en verstaan werden, Senatum, Magistratus, leges imposuit ac ne justa exuerunt, presidium immunivit. Dat is; hij heeft hen, te weten de Friezen, een raad, overheid en wetten gesteld en opdat ze tot onderhoud van zijn bevelen gehouden zouden kunnen worden heeft hij zijn legerplaats versterkt.
Hij noemt het Veronen) Sigonius betuigt in het jaar 285 en Hadrianus Junius in zijn beschrijving van het oude Batavia verhaalt: dat hij van een rechtsgeleerde van Keulen verstaan heeft dat in de gedenkschriften waarvan de reizen, van de elfduizend maagden wordt verhandeld verhaalt wordt dat ze te scheep gegaan zijn door storm en onweer en te Veronen zijn binnen gelopen, dat waarschijnlijk van deze Vroonen te verstaan is omdat deze koopstad die zeehaven allernaast lag die gescheiden was van de Kennemers uit de Rijn die voorbij Krabbedam in zee liep. Daar wordt noch tegenwoordig in de laagte van de Vroonen velden een poel vertoond daar de mond van de zeehaven voor de inkomende schepen uit de zee geweest zou zijn. Waarvan de gewone monniken schrijvers nooit gedacht of gedroomd hebben en hebben dit Verona (daar nochtans het overal als bedrog wordt verworpen) zonder grondvest voor Bonn boven Keulen beuzelmatig opdat ik niet zeg vals, verdicht. Ze zijn omtrent Keulen de Picten en Hunnen in handen gevallen is en allen jammerlijk zijn vermoord alwaar de verzamelde beenderen in de Magabeer-Kerk in een zeer nette schikking rondom de ganse kerk ter gedachtenis ten toon staan.
Deze koopstad macht en rijkdom betoont het recht der visserij die ze hadden in de meren en rivieren zo van de Rijn als de Maas die na de ondergang van de stad tot prinsen schat en inkomsten gevoegd zijn wat tot heden onder de naam van Vroon zeker schatgeld verstaan werd wat voor het recht van de visseriji betaald werd waar ook de rentmeester van het Vrooner landschap daarvan noch de naam draagt.
Diezelfde zoeker heeft bij zeker toeval het wapen in koper gesneden gevonden wat zodanig van de roest verteerd was dat men bijna geen gedaante daarvan kon bekennen wat door een vaatwerker baas van zijn vuil gezuiverd en in was uitgedrukt een afbeelding vertoonde met het opschrift. Sigillum Civium de Vroonlegeist: Dat is: Het wapen der burgers van Vronergeest: en daarop een arend met uitgestrekte vleugels, het hoofd naar omhoog met een zwaard tot een teken van macht en rechtvaardigheid aan de rechterzijde. De rivier Kinheim die nu de Zaan genoemd wordt en bij Petten uitgelopen heeft scheidt Kennemerland van West-Friesland. Deze rivier Kinheim of Zaan heeft zijn begin gehad uit de Rijn bij Oostrum, een gehucht bij Leiden omtrent de Zijl gelegen en zo voort naar de Maas, langs de heerlijkheid oud Alkemade tot voorbij oud Sassenheim, Lisse, Hillegom, Heemstede, door het Nieuwerkerk land naar Pelonen totdat het in de Zaan en zo voort door Wormerland, Schermer en de Zanergeest, tussen de Vroonlanden voorbij Alkmaar en Vroon, tussen Schoorl en Warmenhuizen Ban bij Petten in zee stort en alzo West-Friesland van Kennemerland van elkaar heeft gescheiden. Nadat de Rijndeuren aldus gesloten waren en het Hondsbos met drie regels palen beslagen was konden de hoge vloeden het lage land zo niet inkomen. Daar zijn verschillende dammen naderhand gemaakt want verschillende steden, dorpen en plaatsen in ons Noord-Holland zijn er die hun benaming hebben van dammen, dijken en wouden.
Dit is ook de aankomst geweest (zo men zegt) van Sint Willibrord toen hij met zijn andere elf priester mannen in het jaar 690 uit Engeland overkwam om de ongelovige tot het Christelijke geloof te brengen. Anderen dat hij in Zeeland zou zijn binnengekomen wat het verdichtsel dapper versterkt dat hij te Vlissingen is aangekomen en aldaar bij zich had een vaatwerk een zilveren fles die verzuimd zou hebben en laten staan die zij tot zijn gedachtenis gehouden zouden hebben waarvan zij hun naam en wapens hebben aangenomen en voeren althans nog een flesje in hun wapen. De gedenkschrijvers zijn het daar ook eens in, namelijk dat de Denen en Noormannen toen ze deze landen in verschillende keren of tijden hebben overvallen en verwoest wel meest, immers in de inval in Kennemerland, deze haven zijn binnen gekomen, de laatste inval geschiedde anno 838.
Wat de stad Vroonen aangaat, nadat ze door de verstopping van de zeehaven, de Oosterse handel verloren hadden en meteen al hun koophandel te niet was gelopen is die naderhand een legerplaats en zetel van oorlog geworden totdat die door graaf Jan van Henegouwen in het jaar 1303 om hun trouweloosheid en vaak vernieuwde weerspannigheid ter neer geworpen en tot de grond uitgeroeid is met verbod van weer op te bouwen waarmee we het zullen besluiten met hetgeen Hadrianus Junius van deze stad zeer omstandig schrijft in zijn Batavia Histori kap. 18. De benaming der velden niet ver van Alkmaar wijzen uit dat omtrent 6000 passen van Alkmaar Vroonen gelegen heeft, een overvloedig bewoonde volkrijke stad onder de West-Friezen. Toch van zo grote rijkdom worden thans zeer weinige gedenktekens gezien, een omvergeworpen grondvest en alleen enige heuvels uit de vervallen gebouwen (die men daarvoor houdt) overgebleven die de gedachtenis van deze naam tot op heden beweren zoals zijn de Vroonlanden in een lange streek tussen Koedijk en Langedijk gelegen, zeer vruchtbaar van koren gewas, daarbij het gehucht Sint Pancras toegeëigend gelegen is. Het is waarschijnlijk dat deze stad de voornaamste der West-Friese steden geweest is, de stoel van oorlog en verbolgene verwoedheid omdat het een zeer goed gelegen plaats was om in Holland te komen, derhalve dat graaf Jan van Henegouwen die om verbroken trouw en dikwijls vernieuwde weerspannigheid te ene male ter grond heeft laten afwerpen en de ploeg daardoor gezet heeft met verbod van wederom op te bouwen en geen gedachtenis van de naam zelf meer te houden. Zo onverzoenlijk was de haat tegen die dat men zei dat hij Engelse legerkrachten tot verdere verwoesting van deze stad had gemaakt en het volk, nadat de burgemeester Foppe of Fobus de toegang tot de stad verraderlijk had aangewezen aan de verwoedheid der soldaten ten prooi had overgegeven. Ter herinnering hiervan zijn in de vervallen kastelen die daaromtrent gelegen hebben de grondvesten van een toren te zien, Foppes of Fobes toorn genaamd, waaronder men zegt dat hij een laars vol geld bij hem voor het verraad genoten en met aarde overlegd verborgen had.
De 23ste januari trok graaf Willem met een grote legermacht van volk uit Den Haag en ging naar Alkmaar en kwam te Vroonen op de Geest om de West-Friezen onvoorziens op het lijf te vallen. Doordat het sterk gevroren had reden ze over het ijs op de West-Friezen los. De heer Willem van Brederoode zond met de ene slagorde tegen de Drechter Friezen die hij overwon, de andere slagorde voerde graaf Willem die op een mooi paard zat en deze graaf brandde van toorn en wraakgierigheid en reed al voort op het ijs en was van voornemens om het dorp Hoogwoud in brand te steken, maar zijn paard struikelde op het ijs en viel er in met zijn zware harnas of wapenuitrusting met enige van de zijne was zijne waarop hij van de daar omtrent in het riet verborgen West-Friezen werd dood geslagen, zonder dat ze wisten wie dat het was. Daar waren enige Hollandse bandieten daar omtrent die de koning aan zijn wapenrok herkenden en zagen dat ze de koning dood geslagen hadden en verschrikten daarvan en hebben hem in een boeren huis begraven, dit is geschied de 28stejanuari 1255.
Waarom onze gedenkschriften van deze stad zo weinig gewag maken en hier en daar er maar een woord van aanroeren terwijl ze die alleen met een enkele benaming voorbijgaan kan ik me niet beseffen of het waar is dat ze de vaste zekerheid van die niet hebben kunnen vinden of uit een haat tegen hun vijanden zo’ n groot verlies liever met stilzwijgen hebben willen dempen, daar nochtans het jaartal gedicht van diens ondergang genoeg bekend is. Zo beduidt ook de bekende plaats daar het kerkhof plag te staan als noch zo genoemd waarvan noch een houten kruis gezien wordt die van de nakomelingen ter nagedachtenis bewaard wordt. De weg of dijk die noch heden van Zanegeest (bij Bergen) afloopt naar Schoorldam toe bij de Reekers (dat zijn lage landen) langs, ik zeg deze dijk wordt heden noch genaamd de Even-dijk, dat is te zeggen de havendijk want in die tijd zei men Even of Heven tegen een haven, ook mede ligt daar noch een stuk land bewesten Schoorldam aan deze voorschreven Even, Heven of havendijk dat zeer hoog is waarop de fundamenten noch zijn te vinden van het tolhuis van Vroonen, want alle schepen die bewesten Petten (daar het Hondsbos ligt) kwamen binnen zeilen moesten alhier vertollen eer dat ze aan de stad Vroonen kwamen om hun waren aldaar te venten. De laatste geheugenis is een oude koperen klokje wat gehangen heeft in de toren van de kerk te Valkkoog waarop men vond dat het tet Vroonen in het jaar 1280 gegoten was waarop geschreven stond;. A. Vro. Domine, 1280. tempore Allerdi Presbiteri ac mensis Septembri. Ecce cadit Mater Frisiӕ; Ziet hier de hoofdstad van Friesland valt neer.
N.B. Dit voorschreven klokje is niet meer te Valkkoog te vinden want in het jaar 1647 toen de vreugdevuren ontstoken, de klokken geluid en geklept werden op de 5de juni toen de eeuwige vrede met Spanje werd afgekondigd in alle steden en dorpen is mij van een burgemeester te Valkkoog verhaalt toen ik daar was dat het voorschreven klokje aan stukken gebeierd en geklept is zodat de burgemeesters aldaar naar Amsterdam zijn gegaan en hebben een andere laten gieten daar tegenwoordig op staat, Assuerus me fecit. Amstelredami 1649. Zo ik zelf heb gelezen.
De oude Noord-Hollanders verhalen noch onder elkaar dat het eens gebeurde, na het verstoppen van de haven van Vroonen een Noorman of Deen met zijn schip dicht onder het land kwam aanzeilen om het gat in te lopen en werd gewaarschuwd van zijn matrozen die er geen opening bespeurden, alzo de duinen gesloten en de stranden heel waren werd genoodzaakt op de kaart te zien waar hij de haven duidelijk vond en wilde hebben dat zij het voortaan zouden laten, doch met de ogen en door de reden overwonnen zei of daar is een gat of de kaart is vals en draaide het wederom van het land af om zijn schip te behouden.
Commelin: ‘Deze eer hebben de Friezen dat ze vanuit hun hoofdstad Vroonen meer dan eens Alkmaar overmeesterden en bij Hoogwoud over de verslagen Wilhelm, Roomse koning zegepraalden. Zo lang hield die kleine hoek de Hollandse macht gaande tot eindelijk in de 27 maart van de lentemaand in 1294 onder Nieuwburg (een sterkte tegen de Friese overlast van Floris gebouwd) zo gelukkig door graaf Johan, Jan I, geholpen door zijn Engelse schoonvader Eduard, Engelse koning, met enige benden gevochten heeft zodat de Friese moederstad Vroonen na een grote nederlaag van haar burgers ingenomen en tot op de grond toe verwoest is. Dat terwijl de kleine Friezen ten noorden zich niet onderwierpen aan de graaf Alruin. Er zouden wel 3000 Friezen gedood zijn, uitgezonderd velen die verdronken. Ouddorp werd gespaard omdat het stil gezeten had.
Vroonen is in 1297 geheel verwoest door Jan I van Holland.
Sint Pauwels, Oost-Vlaanderen, naar de apostel Paulus. Heette eerder Klapdorp.
Sint-Pieter, Maastricht, heette in 1155 Sanctum Petrum. Sint-Pieterbij Valkenburg.
Sint Pieterskapelle, Vlaams-Brabant, Frans Saint Pierre Capelle, 1199 Hunckevliete; kronkelige vliet of honk; Fries voor woonplaats.
Sint Pieters Leeuw, Vlaams-Brabant,1079 Lewes, 1109 Lewnes.
Sint Pieters Rode, Holsbeek, rode; rooien.
Sint Pieters Woluwe, Frans Woluwe Saint Pierre, Brussel. Woluwe is een zijrievier van de Zenne.
Sint Rijkers, West-Vlaanderen, 1066 aecclesiam beati Richardii, naar Sint Richarius, bisschop van Sens en gestorven in de 7de eeuw.
Sint Stevens Woluwe, Frans Woluwe Saint Etienne, Zaventem, naar Sint Stephanus, eerste diaken martelaar. Woluwe was in de 10de eeuw Wiluwa. De Wiluwa/Wolua was/is een zijrivier van de Zenne. Daaruit is de naam Woluwe afgeleid. De oorsprong van deze riviernaam is wellicht Keltisch.
Sint-Truiden, Frans Saint trond, Belgisch Limburg, naar Trudo, adellijk heer die in 665 een klerkenconvent stichtte, in 1133 Sancti Trudonis oppidum.
Sint Ulrikskapelle, Vlaams-Brabant, Sint Ulrik van Augsburg, gestorven in 973.
Sint Ursula, Workum, naar Sint Ursula, gestorven in de 5de eeuw. Klooster van die naam die in 1389 is gebouwd.
Sint Vitusholt, Winschoten, naar Sint-Vitus die in de tijd van Diocletianus leefde.
St.-Pieters-op-de-Dijk, West-Vlaanderen. In 1196 kwam er een eerste kerkje, toegewijd aan apostel Petrus. Aanvankelijk werd het kerkgehucht Sint-Pieters-ten-Poelegenoemd, naar het nabijgelegen domein. Rond 1210 werd beslist het deel voorbij de Leet uit de Sint-Salvatorsparochie af te zonderen om er een nieuwe parochie te vormen. In elk geval is Sint-Pieters als kapelanij afgescheiden in 1218. Bij akte van 1 mei 1275 van Margareta van Constantinopel, gravin van Vlaanderen, werd er voor het eerst een stadsgrens van Brugge bepaald, en dus ook die met Sint-Pieters-op-den-Dijk. Die grens werd gevormd door de Leet. Voor de naam van de kerk werd vanaf dan gekozen voor Sint-Pieters-up-den-dyc. De begaanbare wegen lagen toen op de dijken, zodat de kerk vaak alleen over de dijk te bereiken was en de naam Sint-Pieters-op-den-Dijk voor de hand lag. Vanaf 1293 bestond Sint-Pieters dan als afzonderlijke parochie.
Reeds vóór 1167 was er bewoning in het gehucht Scepstale (nu Kristus-Koning, Christus-Koning, gelegen rond een waterput en de brug over de Leet (nu Oostendse vaart). Aan deze Scheepsdalebrug vestigden zich vooral ambachtslui en schippers.
St. Willebrord. Rucphen. (orspronkelijk Sint Willibrord is de naam die in 1841 werd gegeven aan de nederzetting Het Heike (Theike). 1733 ’t Hijke, 1768 ’t Eijke, 1741 t Heijke, 1831 ’t Hyke.
Sint-Renelde, Waals-Brabant. Het is een bedevaartsplaats vanwege het reliekschrijn van de heilige Reinildis (=Sint-Renelde) in de laat-gotische kerk (1553).
Sion, Rijswijk. Uit 1433 toen een afsplitsing van de reguliere kanunniken van St. Hieronymusdal van Delft een klooster op het grondgebied van Rijswijk wilde oprichten. Dit klooster werd gewijd aan Maria en kreeg de naam ‘Sancta Maria in Monte Sion’ (Heilige Maria op de berg Sion).
Snaaskerke, West-Vlaanderen, 1067 Snelgerikerka: kerk van de stichter van Snelger.
Soelekerke, Noord-Beveland, 1208 Schotlingekerke: kerk van de mensen van Skotilo, ook Soetelincxkerke, is met de Sint Felixvloed van 1530 verdwenen.
Steenkerke, West-Vlaanderen, 1040 Stena aecclesia. Germaans staina: steen, kirika: kerk, een van stenen gebouwde kerk.
Stevensweert, Maasgouw, 1222 alleen Werde, 1441 Werdt Sti. Staphani: Germaans waripa: riviereiland, ingedijkt stuk land dat onder de bescherming van Sint Staphanus staat.
Streefkerk, Alblasserwaard, 1280 Streveland, van midden Nederlands streven dat ook strijden kan betekenen, dus land waarom gestreden werd, kerk.
Stuivekenskerke, West-Vlaanderen, 1218 Stuvinskerke, 1219 Stuvinskerke, kerk van Stuvin.
Terkaple, Friese Meren. Is ontstaan bij een kapel.
Tietjerk, bij Leeuwarden, Fries Tytsjerk, 1392 Thiatzrckera, 1481 Tyetzerka: kerk van Tiete. Tsjerke, tzerk, tzerke is verwant met het Engelse church.
Daar wonen de biezensnijders, mogelijk naar het wapen van Tietjerkstradeel dat in zijn eerste kwartier een zeis en schepnet heeft, in het derde drie boompjes, in het vierde een waldhoren, maar in het tweede een bos biezen laat zien.
Tjerkgaast, Friese Meren. Tsjerk; kerk, gaast; zandrug. Kerkw as gewijd aan Sint Augustinus.
Trimunt, Marum, is genoemd naar het nonnenklooster Tres Montes of Tribus Monitibus: drie bergen.
Triniteit, Terneuzen, de kerk is gewijd aan Sancta Trinitas, Drie-eenheid.
Sint-Truiden, Frans Saint Trond, Haspengouw, naar de patroonheilige Trudo. 8ste eeuw Zerkingen als Sarchinium, na 1100 Sint-Truiden, naar Trudo, de grondlegger van de abdij.
Uitkerke, West-Vlaanderen, 1060 Utkerke. Germaans uta: buitenwaarts gelegen, kirika: kerk.
Voskapel, Vlaams-Brabant, 1421 Voscapelle, is genoemd naar Willem Vos van Leuven.
Vrouwenparochie, Friesland. Bilt: nieuw aangewassen land. Is in de 16de eeuw gesticht nadat in 1505 de Oudebildtdijk was aangelegd. Het was het meest oostelijke van de drie dorpen die destijds werden gebouwd en heette aanvankelijk Kijfhoek, naar de nederzetting Kijfhoek in Zuid-Holland. Later gingen de namen van de parochies van de dorpen over op de dorpen zelf. Zo werd Kijfhoek omgedoopt in Vrouwenparochie, naar Onze Lieve Vrouwe. Vrouwbuurtstemolen, heeft de naam van Vrouwbuurstemolen die er staat en die wel weer van Vrouwenparochie.
Vrouwenpolder, bij Middelburg, 14deeeuw Niecapelle, 1314 werd in de Nuwenpolre een kapel gesticht die in 1324 Niepolre genoemd werd, sinds de 16de eeuw Onser Vrouwen polre, 1474 Vrauen poldre: de naam doelt op Maria wiens afbeelding dan ook in het wapen staat voor de Hervorming en nog tot 1572 was er een beroemde beeltenis van Maria waaraan wonderkracht werd toegeschreven.
Waalskappel, Frans Wallon Cappel, 1190 Galonis capella, 1218 Wallonis Cappella. Germaans Walhas kapella: kapel van de Waal.
Waasmunster, Oost-Vlaanderen, 1019 Waesmonasterium. Germaans wasu: drassige grond, munastri: klooster, kerk.
Waterlandkerkje, bij Sluis, 1857 Waterlandkerkje: kerkje en waterland, dat om verwarring met het Belgisch dorp Waterland Oudeman te voorkomen.
In 1659 bouwde de Hervormden een kerkje niet ver van IJzendijke. Aan hun aanwezigheid ergerde zich de Roomse bevolking van het naburige Vlaanderen. Dat bleek op 25 november 1668 op bloedige wijze. Acht vermomde gewapenden drongen het kerkje binnen, verscheurden de Bijbels, beroofden de kerkgangers en vermoorden de predikant Johannes Stuirbout. Het werd toen verstandig geacht om ergens anders te beginnen, de kerk werd afgebroken en een nieuwe werd gebouwd in 1669 in een buurt Waterlande, vandaar de naam Waterlandkerkje.
Wee Ter, Leens, 11deeeuw Wie, Wia, zou van wiha: heilig, kunnen zijn, heilige plaats vroeger?
Wehe den Hoorn, bestaat uit 2 delen, Groningen, ca. 1000 Wie, Wia: heidens heiligdom, vergelijk oud Saksisch en oud Fries wih: heiligdom, horn; hoek.
Westkapelle, bij Middelburg, Zeeuws Weskappel, 1110 altare de Was, 1243 Wescapelle, 1299 Wescapelle, 1299 Waescapelle, sinds de 15de eeuw Westkapelle: oude naam is: kapel in weidegronden. Germaans wasu: drassige grond, kapella: kapel, westelijke kleine kapel of kerk ter onderscheiding van Oostkapelle. In Zeeland daar de Schelde in de zee valt is een dorp, genoemd Westkapelle. Hier heeft voortijds een diergelijke Hercules-Tempel en Zuil gestaan. In de muur ziet men noch een steen, met deze letters: HERCULI MARCHUSANO. Marck; heeft bij ons van ouds af een grens; Hus; een huis geweest.
Het is vermaard om zijn zeedijk die 4700m lang en 125m breed is. Van een jongen die niet wil oppassen en die dus (!) maar naar Oost-Indië moet zeggen de Zeeuwen: ‘hij moet de Westkappelse dijk om’. En als de wind blaast dan heet het daar: ‘De Westkappelse engel rijdt’. De inwoners hebben iets aparts in spraak, voorkomen en kleding en worden voor afstammelingen van een nederzetting van Noormannen gehouden.
Westernijkerk, Fries Westernijtsjerk, Marrum. Westese nieuwe kerk naar de nieuwe kerk bij Marrum. Eerder heette het gewoon Nijkerk. Om verwarring met Oosternijkerk, Easternijtsjerk, te voorkomen werd er Wester voor gezet.
Westkerke, West-Vlaanderen, 961 Wetskerka. Germaans westa: west, kirika: kerk.
Westmonster, Middelburg, 1153 Westmonstre. Germaans westa: west, munastri: kerk.
Westouter, West-Vlaanderen, 1069 Wist-Altare, outer; altaar, mogelijk zo genoemd omdat de kerk tegen het algemene gebruik in het altaar aan de westkant had.
Wijhe, bij Zwolle, 959 in villa Wie, 1133 Wije, 1310 Wie, 1352 Wijie. Germaans wiha: heiligdom, vergelijk Wehe den Hoorn of gelijk aan Wee: weidestreek.
De kerk heeft drie graftomben waarvan een zeer fraai en sierlijk is die van generaal Koenraad Willem, baron van Dedem en overleden te Zwolle in 1713. Dit prachtig stuk is gesticht door zijn echtgenote Anna Elisabeth, baronesse van Echten tot Echten. Onder Wijhe behoort het landgoed De Gelder.
Wilbertsberg, Oss, is naar Sint Willibrordus genoemd die daar een bron liet opkomen.
Wilbertoord, Mill. Genoemd naar Sint Willibrord.
Willebrordushoek, Veghel: naar Sint Willibrord.
Willemskerke, Hoek, 1190 Willelskerke. Germaans Willihelmas kirika: kerk van Willihelm, Sint Wilhelmus. (wiljan: wil, hilma: helm) Is in 1586 verdwenen, Willemskerkepolder is ernaar genoemd.
Wilskerke, bij Middelkerke, 1201 Willekini capella, 1250 Willekins kerka: naar de stichter Willekijn, Wilbrecht of Wilhelm.
Wissekerke, Goes, 1230 Wissenkerke, is een kerk die gesticht is door Wisse, Widso.
Wolfskerke, Opbrakel: kerk gesticht door Wolf.
Zuienkerke, West-Vlaanderen, 1110 Siwancherka, 1135 Suwankerca. Germaans Siwan kirika: kerk van Siwo.
ZwartewaterskloosterOverijssel. Het ontleent zijn naam aan het Mariënklooster of Zwartewatersklooster, een nonnenklooster dat hier in 1233 werd gesticht als boetedoening voor de in 1227 in de slag bij Ane omgekomen bisschop van Utrecht, Otto van Lippe.
Trecht of Trajectum: oversteekplaats, veer of doorwaadbare plaats.
Barendrecht, bij Rotterdam, 1124 Berendrecht, 1179 Berendrech: oversteekplaats of veer van Bero, of van drifti: kreek. Of van bere: op beer gelijkende modder, drek, en drecht: waterloop.
Berendrecht, Antwerpen, van beren; drek, modder en drecht; veer, pont, oversteekplaats.
Dordrecht, 1048 Thuridrech, Thuredrech, Thuredrith, Thuredrit, Toridregt, in 1200 Durdreth genoemd, 1206 Dordreth. Germaans puruh: door, dwars, drifti: doortocht van de rivier Thure. Of naar de god die Theuth genoemd werd waarvan de naam Duitsers komt en Thuitsen en Teutisch.
Als stad waarschijnlijk gesticht in het begin van de 11de eeuw door graaf Dirk III. Er was ook een grafelijke munt. Dirk IV werd er in 1049 (apud Thuredrech) door een Keulenaar gedood met een vergiftige pijl, een vergelding omdat de graaf in een steekspel te Luik een broer van de Keulse bisschop dodelijk verwond had. Het huis in de Wijnstraat waar die pijl werd geschoten, heeft een gevelsteen waarop staat te lezen: ‘Het Huis genaemt Hollant’, de straat daar tegenover heet nog steeds de Gravestraat. In 1203 werd daar het beruchte huwelijk gesloten van de 17jarige Ada van Holland met graaf Lodewijk van Loon naast het nog onbegraven lijk van haar vader, Dirk VII. In 1421 werd Dordrecht door de Elisabeth vloed van het vaste land gescheiden wat te zien is op de Spuipoort wat na de sloop van die poort op een muur van een school is verplaatst:
‘’t Land en water, dat ghy hier siet,
Waren twee en seventig prochien, na cronieks bediedt,
Verdroncken door het water crachtig,
In ‘t jaer 1421 waerachtig.’
Die vloed vernielde ook het huis de Merwede. In 1618 en 1619 werd onder het voorzitterschap van Johannes Bogerman de bekende synode gehouden die in de twist van Gomarus en Arminius, de meningen van de laatste toen reeds overleden veroordeelde.
De grote kerk heeft een preekstoel van wit marmer en een Avondmaalservies van goud wat een geschenk was van een Indië rijk geworden heer Diodati, afstammeling van een Italiaans geslacht waarvan de leden om vervolging te ontgaan naar Zwitserland, Engeland en Holland uitgeweken waren. Van goud zijn ook het doopbekken met de erbij behorende schenkkan uit de erven van Mattheus Coddaeus. In de Augustijner kerk is het graf van jonker Frans van Brederode de dappere hoofdman van de Hoeksen die in 1490 in de stadsgevangenis overleed van de in de strijd gekomen wonden. Cornelis en Joan de Wit zijn er geboren in 1623 en 1625
De burgers heten spottend schapendieven. In de spreekwoorden zegt men’ de schepen gaan Dordt voorbij:’ waarmee wordt uitgedrukt dat men van iets voordeel hebben kan, maar niet heeft, dat naar de gelden die bij laden en lossen betaald moeten worden. Toen eens van Dordtenaar een wild geworden os losgebroken was en veel schade aanrichtte liet de man het beest slachten en zond stukken vlees aan de regeringslieden ten geschenke om zo boete of straf te ontgaan. Daarom wordt van iemand die iets kwaads door de vingers ziet omdat hij zich heeft laten omkopen het gezegde gebruikt: ‘’t Is een Dordtenaar die van een os heeft gegeten’.
Drachten en Noorder Dwarsvaart uit Jacobus Craandijk, 1875.
Drachten,1444, Nortdracht en Suutdracht, al in de middeleeuwen lagen hier 2 boerendorpjes, Noorder en Zuider Drachten: naar de waternaam Dracht of Drait, verwant met drecht zoals bij Dordrecht. Ze worden spottend kalverstaarten genoemd en men stelt ze onder de burgers van Bergum.
Duivendrecht, Amsterdam, eerder Doevendrecht: oversteekplaats van Doeve, due vene Trajectum.
Eendracht, Amsterdam, waternaam van ouder Heendracht, van heen: riet, dracht: doortocht.
Haastrecht, bij Stolwijk en Vlist, 1108 Fredericus de Havekesdrecht, 1155 Gerardus de Havekesdrecht, 1284 Haestrecht. Germaans habukas drifti: kreek van de havik of veer of oversteek van Haveke.
Volgens Adrianus Junius was het eerst een stad met drie kastelen. Stond onder het kapittel van Oudmunster.
Holendrecht, Amsterdam, van hol: laag gelegen, moerassig en drecht.
Katendrecht, Rotterdam, mogelijk van katen: kot, drecht.
Kieldrecht, Hulst, 1291 Kildrecht, van kil: watergeul en drecht.
Kwatrecht, Oost-Vlaanderen zal wel komen van kwaadrecht: kwade of gevaarlijke doorgang.
Loosdrecht, bij Hilversum, 1308 Loesdrecht: oversteekplaats bij een afwatering.
Mijdrecht, bij Uithoorn, 1085 Midreth, 1216 Midrecht: oversteek van de Mije dat in 1119 nog als Mi vermeld wordt. Of van Germaans migo: urine, op urine gelijkende modder, drifti: kreek. In een brief uit 1085 wordt te kennen gegeven dat dit een van de voornaamste plaats in de venen was. Een perkamenten brief van de Utrechtse kerk uit 1201 maakt ook gewag van deze plaats. Op 13 augustus 1572 zijn er ongeveer 500 Geuzen geweest die daar onder aanvoering van Adriaan van Duvenvoorde de schans met St. Janstoren in brand gestoken hebben.
Uit; van Lennep.
Utrecht, Uitrecht, Utreg, rond 300 Traiecto, Germaans uta: uit, buitenwaarts gelegen (in tegenstelling tot Maastricht) Latijn traiectus: overvaart, veer. Ook Trajectum Inferius tot onderscheid van Trajectum Superius, Maastricht. Ultatrajectum van de Tregt genoemd, dat is overtocht der Wilten en ze wordt Utregt, dat zoveel als Outregt of Autregt is: Oud Trecht, genoemd omdat daar vanouds een tregt of overtocht van de Wilten (volksstam) was. Ultrajectum is dan zoveel als Olt trajectum, of Olt recht, of van Wilt trajectum, of Wult trajectum. Van de Wilten komt ook Wiltenburg, de plaats die nu Utrecht heet. Ludgerus, Liudger, een Fries, zegt: stabilito Episcopatu in loco, qui nuncupatur Trajectum & alio nomine Wiltaburg’, heeft een bisdom gesticht in een plaats die genoemd wordt Trajectum en met een andere naam Wiltaburg. Friese kroniek;’ Dagobert, koning van Oost-Frankrijk, bouwde rond 652 een slot nevens Wiltenburg dat hij Utrecht noemde alwaar de schepen die uit zee de Rijn opvoeren zich moesten vertollen. Welke plaats in vorige tijd de Friezen had toebehoord. Hij gaf dit nieuwgebouwde Utrecht aan Thuinibert, bisschop van Keulen, die daar aan de Thomas Kerk een oefenhuis van predikers stichtte om de Friezen van hun ongeloof te bekeren’.
Sigebertus uit 679: ‘ Willibrordus… heeft de bisschoppelijke zetel, door de vergunning van vorst Pepijn, geplaatst te Wultaburg welke plaats uit een samenvoeging van de naam der Wilten en van Trajectum ook Ultrajectum wordt genoemd alsof men wilde zeggen de stad der Wilten. Maar woonden hier Wilten, die wonen in Hongarije, of zijn ze gekomen via de Hunnen? Willibaldus in het leven van St. Bonifacius zegt dat St. Bonifatius die H. Coebanus of Eobanus tot bisschop der Friezen aangesteld heeft in ‘urbe quae vecatur Trecht’, in een stad die Trecht genoemd wordt. Nog wordt Bonifacius in een brief van Pepijn genoemde piscopus Urbis Trajectensis, bisschop van de stad Utrecht. Outrecht is later veranderd in Utregt, Utrecht. Nog heeft ze voor de tijden van Willibrordus een Latijnse castrum en castellum gehad en op zijn Nederduits een burg of burgt genoemd. Ook de naam Monasterium, Munster, wat eigenlijk een klooster is wat binnen de muren van Utrecht ligt. De eerste kerk zou gebouwd zijn door koning Dagobertus die daartoe wel aangezet is door Willibrordus. Die kapel of bidplaats zou gemaakt zijn in 693.
De domtoren is de hoogste in ons land, bevat de grafsteden van de zeehelden Willem Jozef, baron van Gent die onder de Ruyter aan de slag bij Solebay deelnam en roemrijk sneuvelde op 17 juli 1672.
De hogeschool staat er al sinds 1636.
De Unie van Utrecht werd er gesloten in 1579 vooral door toedoen van Jan van Nassau, toen stadhouder van Gelderland die er een standbeeld heeft. De vrede na de Spaanse successieoorlog werd er getekend in 1713.
Geboorteplaats van Adrianus VI, de enige Nederlander die paus werd. Het huis waar hij geboren is op de Oudegracht draagt zijn borstbeeld in de gevel. Ook is er het paushuis door hem gesticht.
Ook Olivier van Noort de eerste Nederlander die een reis om de wereld gedaan heeft is te Utrecht geboren in 1588.
Ook Melis Stoke de arme klerk van rond 1300, de dichter van de Hollandse rijmkroniek.
Vreeburg draagt de naam van het door Karel V gestichte kasteel Vredenburg, zie Vreeland. Dat kasteel was een vaste plaats van de Spaanse macht en door de burgers zeer gehaat zodat ze er in 1577 op aanvielen de Spanjaarden wijken moesten en werd begonnen met de sloop.
Ook liet Everard Meyster, zie Amersfoort, die een bijzondere voorliefde had voor keistenen zo’ n steen inmetselen boven de stalpoort van het huis dat hij in Utrecht ging bewonen. De mannen die hij uit Amersfoort liet komen om dat te doen trakteerde hij op krakelingen en liet zo aan de schelle trekker van zijn Utrechtse woning een ijzeren krakeling maken waarom dit huis de naam van het Huis de Krakeling kreeg. De straat heette eerst Van Buerenstraat en werd spottend de Keistraat genoemd, de stalpoort en kei zijn later verdwenen. In Utrecht is er nog een andere kei waarvan met de herkomst niet weet die al in het begin van de 16de eeuw bekend was, de zogenaamde Gesloten Steen, een groot blok dat met een zware ketting is vastgelegd aan het hoekhuis van de Oude gracht en Eiligensteeg. Is het een offersteen geweest? Naar de sages zou toen de domkerk gebouwd werd de duivel en zijn boze geesten ’s nachts met die steen gesmeten hebben om te vernielen wat op de dag gemaakt was zodat de geestelijkheid toen de raad gaf om die kei aan een ketting te leggen. Daarna hield het gooien met die steen op.
Er moet nog een ander Wiltenburg zijn wat de grondstenen zijn van het oude slot Fetna waar de giftbrief van Karel Martel van gewaagt. Die naam van Fetna schijnt nog overgebleven in de naam van de rivier de Vecht.
Maastricht, Limburgs Mestreech, 575 ad Treiectinsem urbem, later Trajectensis, Mosae (Maas) Trejectum. Romeins traiectus: overtocht en dat over de Maas. 1051 Masetrieth. Een oude stad die in 881 verwoest werd door de Noormannen, in 1579 door de Spanjaarden ingenomen onder Parma die er een slachting aanrichtte zodat er slechts 400 zielen overbleven. In 1632 door Frederik hendrik weer heroverd en door zijn beschikking kwam de Janskerk aan de Hervormden. De kerk van Sint Servatius heeft sinds 1845 een standbeeld van Karel de grote door wie de oude kerk aanzienlijk werd verbouwd en vergroot. Er is een crypte in. In de Lieve Vrouwe kerk zijn er twee.
Bij Maastricht zijn de steengroeven van de Sint Pietersberg die in oorlogstijd vaak uitwijkplaatsen waren en zo uitgestrekt zijn dat ze wel aan 40 000 personen plaats kunnen bieden.
Moordrecht, Moerdrecht, afgekort Moort, bij Gouda, 1250 Mordreth, 1254 Mordrecht: van Moer en dragen of dregen omdat de koopwaar hier ter markt gedragen werd of van drecht of vaart in het veen. Het had al vanouds een tol en staat vermeld in een open brief van Floris IV in 1233. In het kerkzegel heeft men iets van moord ontdekt en laat een vrouw zien die door drie gewapende mannen wordt aangevallen.
Ossendrecht, Woensdrecht. Verbastering van Ussendrecht. Usse; duinen langs de Schelde, drecht; overtocht.
Papendrecht, Papendregt, Alblasserwaard, 1105 Papendrecht. Germaans Papan drifti: kreek van Papo, of oversteek van een paap of Papo.
Pendrecht, Rotterdam, 1124 Pagindrecht, drecht van Pagi.
Stekkeldrecht, Hasselt, 1360 Stekerdrecht, eigenlijk Stegerdrecht: drecht die een steg of doorgang vormt.
Wieldrecht, Dordrecht, 1187 Wildrec: drecht van Wille of van wiel; doorbraak.
Woensdrecht, 1249 Wunsdrech, 1651 Woonsdrecht, doorgang van Woon of Wodan? Vergelijk Woensel.
Tricht, Buurmalsen, 850 Teratina, 1108 Treth, 1129 Triiectum, 1148 Trejectum, van Latijn trajectus: overvaart, veer, een dorp aan de Linge, omdat men daar over de rivier gezet werd. Bij Buurmalsen, hier gaat men over de Linge.
Zwijndrecht, bij Dordrecht, 847 Squindresht, 1006 Svindrecht, 1114 Suindreth, Zvindrecht, 1281 Svindrecht. Germaans swina: kreek, drifti: kreek, of geul met veer of oversteek. Oude naam Schobbelandsambacht bestond al rond 1000.
Zwijndrecht, Vlaanderen, 1114 Suindreht, 1157 Suindrecth: wel van zwin: kreek die bij eb tussen twee drooggelopen zandbanken blijft staan, bij eb, en drecht.
Dammen of verhoogde weg door drassig land. Waterachtige gronden waarbij het ene stuk grond met het andere verbonden wordt, een dam.
Plaatsnamen die eindigen op dam komen pas voor tegen de 12de eeuw, je kan ook niet zomaar een dam bouwen, een rivier afdammen, er moet meer gebeuren. In Fries Daem als Daemsyl of Damzijl, sate te Raard in Dongeradeel. De Stiennen Daem, Steenendam, buurt te Dokkum. Idem, driesprong van wegen, met tolhuis, op ‘t Geestmerveld, onder Rinsumageest. De Houten-Dammen, in het meertje de Morra. De Lange Daem, Langedam, meertje onder Warns. Idem, vaarwater te Spannum. De Daemleane, Dammelaan, weg te Dantumawoude. Verder het dorp Mi1daem en De Galama-Dammen, Wigle-daem, Ymedaem.
Alblasserdam, bij Dordrecht, 1328 Alblasserdamme: dam dwars op de stroomrichting, oudtijds Waalmonde genoemd, nu Alblas. De eerste afdamming was in 1277 van het Oud Alblas, 1280 de tweede die 50 meter verder lag.
Daar kwam, zegt de overlevering, in de verschrikkelijke macht van 18 november 1421 in de Elisabeth vloed een houten wieg aandrijven waarin een kind lag en die door een kat die heen een weer ging in het evenwicht werd gehouden. Zie de naam Kinderdijk en ’t Huis te Kinderdijk hebben daarvan hun naam.
Akendam, bij Haarlem, 1422 Adickedam, dam van a; water, of van de persoon Ake.
Amsterdam.
De eerste vermelding van het geslacht Amstel is in 1019 in een lijst op orde van Adelbolt, 19de bisschop van Utrecht en zijn de oude heren van Aemstel leenmannen van het Sticht en de kerk van Utrecht geweest. Bij Heda komen in 1131 Egbertus de Amestelle en bij Godefridus de Amestella voor, zo ook in 1145, 1156. Die heren zijn vooral bekend vanwege de oorlogen met de bisschoppen van Utrecht. De eerste, Eggebert van Amestelle, had als leenman al direct een conflict met de kerk omdat hij meer land toe-eigende dan toegestaan was. Na bemiddeling werd dit gesust op voorwaarde dat hij alles wat hij te veel genomen had teruggaf en een van zijn zonen, Gijsbert, na zijn dood het ambt van meierschap zal krijgen. Rond 1150 werer een kasteel of slot gebouwd door Egbert van Amstel aan de linkeroever van de Amstel, vlak bij het IJ op de hoogte van de Dirk van Hasseltsteeg, dat als het begin van de hoofdstad wordt genoemd. De plaats van de oude Kerk zou het eerst bewoonde plek van de stad zijn geweest. En vandaar voort naar de Dam.
Heren van Amstel hebben al vanouds Amstelland in eigendom gehad en is wel genoemd naar het riviertje de Amstel. Amstel: waternaam Eem, zie Ameland, stelle: hoger gelegen landstrook, oever. Daar woonden waarschijnlijk wel vissers, die kwamen van de Wormer, Jisp en andere dorpen van Waterland, ook de nakomelingen van de Wormers hebben lang daar hoge posten bekleed.
In 1203 kwam Amsterdam onder water te staan door de Kennemers die de dijk doorstaken zodat het zeewater tot Breukelen vloeide en men met de boot naar Utrecht kon varen en de rest werd in brand gestoken. Dat gat zou het jaar daarop gedicht worden, maar het was te diep waardoor men genoodzaakt was een dam in de rivier Amstel te leggen, dus Amstels-dam, daar waar nu Papenbrug is, daarna kwamen er sluizen die meer terug gelegd warden zoals op de Middeldam. In 1275 kreeg het van Floris V tolvrijheid. Is na zijn dood vernield maar door Gysbrecht van Amstel vernieuwd.
Heeft veel te lijden gehad van grote stormen als in 1169 waar kastelen weg spoelden, duinen overliepen, mensen en vee verdronken, ook in 1412 en 1400, 1570 was er een geweldige storm waar volgens oude schrijvers wel 400 000 mensen omkwamen, de Allerheiligenvloed. In 1665 had men pest, daarop oorlog te water en daarna te land, dijken braken en mensen kwamen om, ook in 1675.
Amsterdam is vooral gegroeid na de stormen die de Zuiderzee vormden en het zo een toegang of haven gaf tot de Noordzee. Vooral toen Stavoren verzandde werd de haven steeds belangrijker.
Beroemd is het Paleis, vroeger Stadhuis, dat gebouwd zou zijn op 13659 palen het getal der dagen van het jaar met een 1 ervoor en 9 erachter door Jacob van Campen en Daniel Stalpert, het beeldwerk is van Artus Quellinus. De bol die door Atlas getorst wordt is een werkstuk van Francois en Pierre Hemony die een gieterij hadden op de hoek van de Keizersgracht en ’t Molenpad, zie Arnhem. De Nieuwe kerk gesticht door Willem Eggert, heer van Purmerend wat je in het koor ziet: ’Anno MCCCC ende XVII, den 15de dag in Julio starff den eerbaeren Heer Willem Eggaert, Heer tot Purmereynde, gedoyteert met twee Vicarien, medefondateur van deze kerk die begraven is onder dese blauwe serk’. Verder de Oude Kerk en de Westerkerk die op haar hoge toorn een keizerskroon draagt wat de Roomse koning Maximiliaan in 1489 aan Amsterdam toestond te voeren boven het wapen van de stad. Van 1632 tot 1877 had Amsterdam een Atheneum, toen werd het verheven tot universiteit. In de Nieuwe Kerk zijn begraven de zeehelden de Ruyter, Van Galen etc. Standbeelden zijn er van Rembrandt, Vondel en Thorbecke. Hooft heeft een borstbeeld in de gevel aan het aan de Keizersgracht staande huis waar hij woonde van 1630 tot zijn dood in 1647. Potgieter in de gevel van het laatst door hem bewoonde huis aan de Leliegracht. Een borstbeeld van prins Hendrik aan de kade die naar hem is genoemd. Een borstbeeld van Sarpathi die de eerste stoot gaf tot uitbreiding van de stad in het park waaraan zijn naam is gegeven. Op de Dam verheft zich een monument uit 1865 die gewijd is aan de volksgeest in 1830 en 1831.
Rokin, Amsterdam, rak: recht stuk water. Na het aanleggen van de Vijgendam lag het Rokin binnen de stad.
Spui, Amsterdam, waterloop waardoor het water gespuid kan worden.
Ze worden koekvreters genoemd waarschijnlijk naar de hoge eer waarin het Sinterklaasfeest en Sinterklaasmarkt heeft gestaan.
Ouder-Amstel, 1105 de Amestello, 1126 Amestelle, 1131 Amstelle, 1220 Amestelle en Amestele. Oud Germaanse Amastalja: nederzettingsnaam van de waternaam Amastalo, Aemestelle, Amstel, wel de Eems.
Amstelveen, bij Amsterdam, 1308 Amestelrevene, 1395 Aemstelreveen: veen van de bewoners van de Amstel, later Nieuwer Amstel. Daar is geboren Agatha Deken op 10 december 1741.
Dijkhuizen uit http://www.hetverhaalvangroningen.nl/verhalen/de-borgen-van-appingedam
Appingedam, bij Delfzijl, Gronings Daam, 1326 in Apingedamme: dam van de Appinga, bewoners van de streek langs het water Appa of Apt.
Doede van Amsweer is er geboren die in opdracht van Willem Lodewijk van Nassau de hervorming in Groningen verspreidde. Appingedam had vroeger een sterk slot dat Dijkhuizen heette. Er staat wel het slot Ekenstein.
Bavendamme, Oudenaarde, 1183 Bavinedam, 1185 Bavindamme, 1272 bavincdamme. Germaans Babinga: van de mensen van Babo, damma: dam: verhoogde weg door drassige grond.
Brigdamme, Zeeuws Perdamme, Middelburg, bevat de Zeeuwse vorm brig voor brug.
Dam ten, Gorssel, 1190 de Dammo. Germaans damma: waterkering dwars door waterloop.
Damme, West-Vlaanderen, 1217 Hondsdam. Dat was een dwarsdijk die rond 1180 aangelegd is door het Zwin, ongeveer op het einde. Stadsrechten echter ca. 1180.
Damwoude, Fries, Damwâld, Dokkum; dam bij een woud.
Dubbeldam, bij Brielle, 1310 Dubbeldamme: dam in de Dubbel, waterloop die nu verdwenen is, oudere naam Gerritshaven. Het was vroeger een stad die ommuurd was en van poorten voorzien. De laatste poort is in 1746 gesloopt. In het koor van de kerk is een graftombe van heer Nicolaas van Putten een van de edelste ridders van zijn tijd in 1311 naast zijn gade Aleid.
Durgerdam, Amsterdam, heette eerder Ydoornickerdam, IJdoorningerdam naar de in het IJ uitstekende landpunt IJdoorn. Of van IJdoorn-dam, dan van dam om de hoek van het IJ. De bewoners van deze streek, “de goede luyden van Ydoren in Waterland”, kregen in 1422 een jaar na de beruchte Sint Elisabethsvloed, volgens een charter van graaf Jan van Beieren toestemming tot bedijking. Langs de toen gebouwde dijk is via Doornickerdam en Dorrigendan, Durkerdam Durgerdam ontstaan.
Tussen de 5de en 6de1687mei verbrande in het dorp Durgerdam over de 300 huizen. De brand ontstond door een pot houtskool met wat vuur aan de Oostkant (de hoek waaruit de wind juist bij ongeluk waaide) in een hutje gezet en door het vliegen van enige vonken buiten de schuur veroorzaakt. Zodat de brand het ganse dorp door de vlam van de Oost tot aan de Westkant verteerde, de kerk, een zaagmolen en ettelijke huizen aan de Zuidoost kant bleven staan.
De 8ste maart 1625waaide het alhier een harde storm en daarop kwam een zeer hoge watervloed zodat daar veel dijken doorbraken op Texel, Wieringen, in Waterland braken drie gaten in de dijken, een bij Durgerdam, twee tussen Uitdam en Durkerdam waardoor het ganse Waterland een gladde zee geleek, alzo het water aan de Oudedijk ende aan Avenhorn toeliep.
Uit; van Lennep.
Edam, bij Volendam, eerder Eedam, 1339 Yedamme, 1357 Yedamme: dam in de Ye, nu IJ. Eerder ook Adam: dam in de Aa; is gelijk aan ee, ei of ij.
Dat de Edammers deel hebben gehad aan Damiate, Damietta in Egypte, in 1219 beweren ze niet alleen zelf, maar erkennen ook de volgende regels die op een kerkraam staat dat door Haarlem aan Edam werd vereerd:
‘Edam als getrouwe Landsaaten
Quamen die van Haarlem te baaten
Wildt vreuchde vaaten. (vatten,)
Sy gingen heen hardt en fier
Met stoute moedt, met felle manier
Als verwoede stier.
Paus, Keyser en al het Christenheer
Verwonderden hem met allen seer
Van die groote Eer.
Alsoo kreeg Edam haar wapen, met Eer en geweldt
Drie vergulde sterren in ’t rood velt,
En een stier, daarin gestelt:
Anno 1610’.
Op Sint Jeroens dag in 1602 viel de donder in de grote kerk te Edam en verbrandde die met nog 26 huizen en het klooster.
Ze worden spottend mussen genoemd. Een sprookje zegt dat eens werklieden met een balk dwars voor een poort stonden en er niet door wisten te komen totdat men toevallig een mus zag die een takje in de bek droeg recht voor zich uit hen op het denkbeeld bracht om hun balk ook zo te richten, toen ging het en ze waren over de verrassende oplossing van de moeilijkheid zeer voldaan. Zie Dokkum en Kampen.
Men wijst op een ijzeren brugleuning die niet vatbaar is voor roest, er zijn portretten van Pieter Dercksz, die een buitensporige lange baard had, Trijntje Kever die buiten model lang was.
Giessendam, Hardinxveld, naar de dam in het riviertje de Giessen.
Heldam, Harmelen. Scheiding tussen Bijleveld en de Langevliet. Haanwijkerdam, Woerden.
Heerjansdam, Zuid-Holland.1323 Heeren Heynen ambachtof Heren Heyenland. De naam Heerjansdam is afkomstig van Jan van Rosendaele die het op 25 november 1368 die naam gaf.
Hinderdam, herinnert aan de dam die in 1437 in de Vecht aangelegd werd om het aflopen van het water te beletten, Hinterdam.
Knollendam, West en Oost, Zaanstad, zal wel net zo op te vatten zijn als Vijgendam in Amsterdam. Heette eerder Noortdam van Zaanen. Schaalsmeer is in 1631 bedijkt.
Krabbendam, Schagen, krab: dijkversterking van palen, oorspronkelijk van vlechtwerk.
Kroniek van de stad Medemblik zegt in 1728; De eerste dam die in ons Noord-Holland werd aangelegd dat was Krabbendam om dat zeewater buiten te keren doordat het zoute water met de hoge vloeden dikwijls wederom overstroomden en die voorschreven dam werd alzo genoemd omdat daar heel veel zeekrabben voor kwamen doordat het dikwijls daarvoor droog lag.
Zo ook Krabbendijke, 1190 Crabbendic. Germaans krabban: krab; hoofd in een rivier, dika: dijk.
Langedam, Hulst, 1171 via que Lancdam dicitur. Germaans langa: lang, damma,: verhoogde weg door moerassig land.
Leerdam, 1143 Ter Lede of Ter Leede, in bezit van de heren van de Lede, 1265 Lerdamme, 1345 Lederdam: dam aan de Lee of Lede, zie ook Leerbroek, zou ook een afkorting kunnen zijn van Lingerdam, de Linge die er stroomt. Ook de naam Leevliet komt voor als naam van een hoeve. Dus niet van leder of leer (ladder).
Bij Gorinchem wat een deel van het oude Teisterbant en een heerlijkheid der Arkels was, die uit het geslacht van der Lede kwamen. Van het slot is niets meer over. De geboorteplaats van Floris Radewijnsz de vicaris aan de Sint Lebuineskerk te Deventer die samen met Geert Groote de vereniging Broeders des Gemenen Levens heeft gesticht die door kennis en vrome geest te bevorderen een van de bruggen gebouwd hebben waarover de Hervorming hier in het land is gekomen. Het koor van de kerk bevat het graf van de laatste heer van Arkel, Jan XIII. Akoy of Acquoy, tot Leerdam behorende is in 1140 gesticht door Johan VIII, heer van Arkel.
Uit; van Lennep.
Monnickendam, Monnikendam, 1346 Monickedijc, 1532 Monnckendijck, naar de dam van het Monnikenmeer (het water de Monnik) die op de 12de eeuw werd aangelegd en nu verdwenen is. Mogelijk gesticht door Friese Franciscaner monniken van Mariengaarde, die hadden een klooster op Marken.
Het gemeentewapen vertoont een monnik en als spotnaam hebben ze monnikentroeters, mogelijk van trotter: kuieraar of slenteraar.
De 10de juli 1499 verbrande de gehele stad Monnikendam, behalve alleen 80 huizen en de kerk. Nauwelijks was deze plaats wederom herbouwd of donderdag na Pinksteren in 1514 brak een nieuw vuur uit wat deze stad vernielde, uitgezonderd de kerk, het vrouwenklooster en enige daarbij staande huizen.
In september 1574 zijn die van Amsterdam met omtrent 40 schuiten met vaandels en soldaten gekomen omtrent Monnikendam en begaven zich te land om te roven de beesten en alles wat ze konden bekomen, maar de burgers van Monnikendam zijn met hun soldaten uitgetrokken en hebben hen de beesten ontnomen, de vijand op de vlucht geslagen en enigen die meenden naar de schuiten te zwemmen verdronken en lieten 18 a 19 schuiten achter die de Monnikendammers in handen kregen zodat ze daar kaal afkwamen.
Daar is geboren Wendelmoet Klaesdochter die als weduwe martelares der Hervorming werd omdat ze gewurgd en daarna verbrand werd te Gravenhage op 20 november 1527. Luthers leer vond er veel bijval zodat de stad wel Lutherdam genoemd werd. Admiraal Cornelis Dirksz is er geboren die op de Zuiderzee op 11 oktober 1573 de vloot van Bossu versloeg. Men bewaart nog het ordeteken van het Gulden Vlies, toen door Bossu gedragen alsmede zijn drinkbeker.
Muntendam, Groningen, is de dam van Munte.
Obdam, Heerhugowaard, is eigenlijk 1120 Opdam, 1347 Updamme of bovendam.
Oostendam, Ridderkerk, in 1332 liet graaf Willem III het Waaltje afdammen.
Poppendamme, Veere, dam van Poppo.
Poppendam, was een dorp ten noorden van Amsterdam en lag ten noordoosten van het huidige Zunderdorp in Landelijk Noord. Het dorp was in de middeleeuwen een geduchte concurrent van Amsterdam bij de overzeese handel. Het dorp was een van de oudste nederzettingen van Waterland en zelfs ouder dan Amsterdam. Het dorp lag in een laaggelegen veengebied waarbij oorspronkelijk veel veenriviertjes zoals het Waterlandse Die in het Almere, later de Zuiderzee uitmondden. Om te voorkomen dat het zoute zeewater via deze riviertjes diep het land kon binnendringen, werden veel van deze stroompjes afgedamd, zoals in Poppendam.
Reguliersdam. Zoetermeer. Deze ontleent zijn naam aan de Reguliere monnikenorde uit het klooster Engelendaal Leiderdorp, die de dam tot 1423 in eigendom had.
Rotterdam, 1281 Rotterdam ten halve Rotte, 1299 Rotterdamme: dam in de Rotte, van Rotina, de schitterende. Als oorsprong van de stad wordt een buurt genoemd Rotta die zich vormde onder de bescherming van de kastelen Bulgerstein en Wena aan de mond van de Rotte.Door overstromingen werd het onbewoonbaar. Rond 1260 werd er een dam aangelegd daar waar de Hoogstraat de Rotte kruist. In de 13de eeuw werd het ommuurd.
Boven de andere gebouwen vertoont zich de stompe, eerder van een spits voorzien, toren of grote of Sint Laurenskerk. Daarin zijn de tomben van 17deeeuwse zeehelden en vooral Gerrit Gerritsen of Desiderius Erasmus die 28 oktober 1467 geboren werd en 12 juli 1536 te Bazel overleed. Op het voetstuk van zijn standbeeld staat dan ook te lezen: Hier rees die grote zon en ging te Bazel onder’. In 1549 had hij een standbeeld van hout, in 1557 van steen en in 1622 van brons. Vondel zegt ervan: ‘Die onlanghs was van steen, nu glinstert van metael.’
Herinneringen uit de Spaanse tijd verbinden zich aan een gevelbeeld van Spinola tegen het hoekhuis aan de Spaanse kade en een opschrift aan de Oostpoort naar de verraderlijke overrompeling van de stad in 1572 toen ‘een Grave van Bossu vermoorden veel Borgers met jammerlyck Geclach’. De dappere smid Zwart Jan die tegenstand bood werd door Bossu eigenhandig doorstoken. Een derde gevelsteen was het huis op de Grote Markt die vertoonde een schaap door wilde dieren omringt en het opschrift droeg’ In duysent vreesen’. Een volksoverlevering verhaalt dat in dit huis veel mensen de wijk genomen hebben en dat het bloed van een geslachte bok onder de straatdeur naar buiten gelopen was waardoor de Spaanse soldaten in de waan werden gebracht dat hun makkers daar al geweest waren die woning ongemoeid lieten. Het huis is in 1890 afgebroken. De Rotterdammers beroemen zich op hun peperkoek en dragen de spotnaam kielschieters op grond van het verhaal dat ze eens hun geweren afvuurden op een bootje dat met de kiel omhoog in de Maas dreef die ze voor een grote vis hielden.
Keizerswaard: keizers eiland, waar Suidbertus een klooster timmerde, hij had dat eiland van Pepijn gekregen.
Schardam, Edam, van schaar: steile dijk, bij een dam.
Schiedam, 1264 Novum Schiedammum, 1316 Sciedamme: dam in de Schie.
De schimpnaam is tovenaars vanwege een heksenproces dar daar is gevoerd tegen enige van toverij verdachte vrouwen. Cats zegt ervan:
‘Daar rees in dezen tijd verschil in onze landen,
Of heks of toovenaar sijn weerdig om te branden:
En dit ging wonder ver, tot Goeree en Schiedam’.
Met het oog op de branderijen zegt de volkstaal: Schiedam is een sterke vesting’.
Spaarndam, bij Haarlem, 1334 Sparndam: dam die rond 1220 gelegd is in de Spaarne.
In de kerk is het graf van de beroemde waterbouwkundige Nicolaas Saamuel Cruquius die in 1678 geboren en in 1754 overleden is. In zijn uitvoerig grafschrift dat door hem zelf vervaardigd is noemt hij zich een afstammeling van graaf Willen II. Met een zinspeling op sparen zegt het spreekwoord: ‘het is daar op Sparendam: vooral als het daar zuinig en schraal is.
Spaarnwoude bij Haarlem, begin 12de eeuw Spirnerawalt, 1156 Spernereswald: woud aan het Spaarne, is de geboorteplaats van de reus Klaas van Kijten of van Kieten rond 1300 die onder andere uit Vondel bekend is waarin immers gezegd wordt:
‘.. de lange Klaas van Kijten’.
De Sparrewouerreus, zo onbeschoft, als groot’. Die lengte staat op de kerkmuur aangetekend hoever de afstand van zijn linkerhand was tot zijn rechterhand als hij met uitgestrekte armen stond. Een oude kroniek zegt: ‘Hij was alsoo groot, datter een jonck kindt in een van sijn schoenen mochte liggen: oock en dorsten die vrouwen en kinderen hem van voren niet aensien om sijn overgrootheyt.’
Stadsdam, Vleuten. In 1554 werd in de Oude Rijn een dam aangelegd ten behoeve van de stad Utrecht.
Stapeldam, is een dam die met palen is versterkt.
Stokdam, Oostburg, 1197 Stocdam. Germaans stukka: stok, damma: verhoogde weg door drassige grond.
Veendam, 1655 Veendam: dam in het veen.
Heeft in de kerktoren een klok die door die van de bisschop van Munster geroofd was uit Midwolde en die ze aan hem ontrukt hebben.
Steendam, Gronings Staindam, Slochteren, een met stenen bevestigde dam.
Stellendam, Goere-Overflakkee, is een dam om het Stellgors: dus een buitendijks stuk land met stellen.
Stokdam, Oostburg, 1197 Stocdam: knuppelweg door drassig terrein.
Uitdam, Zuiderwoude en Marken, is de dam aan de buitenzijde.
Uit; http://ngw.nl/heraldrywiki/index.php?title=Edam-Volendam
Volendam, 1573 Follendam, naar de in 1357 aangelegde dam waarmee de voor Ye, (ei, ij of ee) van de zee werd afgesloten, vollen: vullen.
Hoe Volendam aan z’n naam kwam is een heel verhaal. Heel, heel lang geleden liepen een paar boerenmeisjes langs de zeekant. In die tijd bestond de bevolking nog vrijwel allemaal uit landbouwers. Toen de deerntjes genoeglijk over het water tuurden kwam onverwachts een veulen, ‘n volen’ zoals men in die streken zegt, uit de golven. Ze schrokken aanvankelijk van deze wonderlijke verschijning maar zochten voor het dier de lekkerste kruiden waarna het wederom in de golven verdween. De volgende dag ging een van de meisjes nog eens kijken. Weer kwam het veulen en bracht aan een van zijn poten een vis, een bot, mee. Dit herhaalde zich geregeld tot op zekere dag het meisje door het veulen meegevoerd werd naar de diepte van de zee. De bewoners meenden in dit wonderlijke voorval een aanwijzing te zien dat ze het boerenbedrijf vaarwel moesten zeggen en de zee moesten kiezen. Zo geschiedde. Het gemeentewapen laat een paard zien die aan een van zijn poten een botje draagt. Het is net zo’n verhaal als van Zeus die Europa schaakte.
Mogelijk naar de verklaring van Volewijk, 1324 Voolwijc, van veulen.
Vuilendam, Zuid-Holland.1369 Vuilendam, 1639 Vuylendam. Samenstelling van dam ‘dam, waterkering’ en vuil(en) ‘niet schoon’, wel naar de gesteldheid van het water (de bovenloop van de Alblas), dat door de dam werd afgesloten. Mogelijk verzamelde zich hier veel drijfvuil.
Waardamme, West-Vlaanderen: dam met vlechtwerk.
Werkendam, bij Gorinchem,1230 Werkine, 1241 Werkendamme, dam in de rivier Werkine. Een werk is de naam voor een vlechtwerk om vis te vangen, later dan voor dijkwerk of vestingwerk. De rivier wordt in 1064 vermeld als Wirkenemunde.
De spotnaam van de burgers is brijbroeken.
Zaan, waternaam, 1155 Saden, 1182 Sadne, mogelijk van Fries satha: zode, en dan een stroom die door een moerassig gebied loopt.
Zaandam, verdeeld in Oost en Westzijde, eerder Zaardam, 1316 Zaenderdam: dam bij de Zaan of Saan, vandaar Saanerdam. Oetzaenen in 1396 naar de oostelijke ligging aan de Zaan.
Voorts zo heeft ook ene Cornelis Cornelisz van Uitgeest in het jaar 1592 de eerste keer uitgevonden en gemaakt een zaagmolen, de moeder van allen, die men naar de vorm het Juffertje noemde, het bracht de uitvinder naar Zaandam in het jaar 1596 in de voor de zomer. Het was met twee zagen, de krek stak in het einde van de grote as en de sleed werd voort omwonden met enige ijzeren raden, vrijwel gelijk een uurwerk, de lijn die het voorts won ging om de as. Voor deze werd het hout allemaal met de handen gezaagd. Het Juffertje sprak eertijds aldus;
Ik was de eerste die het hout dus te stukken zaagde,
Dat menig wonder was en wonderwel behaagde,
Waardoor gekomen is te nuttig voor de dag,
Hoe dat men het hout op het beste en spoedigste zagen mag.
De oliemolens werden in deze tijd zonder wind door paarden rondgetrokken want daar waren niets anders dan olie- en meelmolens te Zaandam.
Maar de allereerste vierkante wind oliemolen die in Holland kwam en gemaakt werd is uit Vlaanderen gekomen. Die heeft laten zetten Lief Jansz. Andries van Moerbeek op het Noord-Ooster bolwerk te Alkmaar en woonde in het vergulden Achlen op Lutje-Oudorp.
Kroniek van de stad Medemblik zegt in 1728; Aantekening van alle zaagmolens die ik op Oost en West-Zaandam heb geteld.
Te West-Zaandam. 53 Grenen-balken zaagmolens. 51 Dunne beplanking zaagmolens. 3 Balk-zaagmolens buitendijks, 16 Balk-zaagmolens. 10 Dunne beplanking zaagmolens.
Te Oost-Zaandam, 14 Grenen-balken zaagmolens. 10 Balk-zaagmolens buitendijks.
Nog zijn er: 16 Zaagmolens tussen het jaar 1700 en 1708 de 15de juni gebouwd. Daar waren er noch 6 nieuwe molens onder handen in dit jaar.
Hier hebt ge in het geheel hoeveel molens op Zaandam staan die ik alle heb geteld in de maand juni 1708. 183 zaagmolen, 70 oliemolens, 35 pelmolens. 20 papiermolens, 18 verfmolens, 16 tabaksmolens, 15 volmolens, (van de vollers, voor wol) 5 meelmolens, 4 mosterdmolens.
432 molens staan er in het geheel op Zaandam, 306 nieuwe schepen en vaartuigen stonden er heden op de hellingen die gebouwd werden. Ik heb ook geteld dat daar stonden 1565 huizen te West-Zaandam, 1485 huizen te Oost-Zaandam.
Overal bekend om het huisje van Czar Peter dat aan de keizer van Rusland als hoffelijkheid gegeven was en waar hij woonde toen hij in Zaandam was om zich op de hoogte van scheepsbouw te stellen in 1697. Hij heette daar Pieter Migayloff en kreeg bij zijn vertrek een getuigschrift mee van scheepstimmerman Gerrit Claasz Pool. De kerk te West Zaandam heeft een schilderij waarom de kerk Bullenkerk wordt genoemd want de schilderij laat zien welk onheil in die omtrek eens is aangericht door de dolle stier van Jacob Egh, ook Lange Egge genoemd die Egh om wierp, ook zijn zwangere vrouw die allen na een paar dagen overleden. De Amsterdammers noemen de Zaanlanders koeketers, ook heten ze galgenzagers omdat men in 1678 een galg die vier lijken droeg doorgezaagd heeft en met hun last op de grond zag liggen.
De 18de juli 1720in de voormiddag ontstond te Oost Zaan een grote brandt waardoor 12 a 13 huizen tot een puinhoop zijn geworden wat door luchten of riet branden in een blekers washuis is veroorzaakt.
Zeldam, Overijssel. 1381-1383 Zellincdam, 1475 Seeldam, 1493 erf Seldam. Germaanse salah- ‘wilg’ en dam ‘moeras’, Naar de vorm is het echter ook mogelijk aan het Germaanse sali-* ‘uit één ruimte bestaande woning, zaal’ te denken. Zellinc kan dan verklaard worden als ‘bewoners van een zaal’.
Zwammerdam, bij Alphen aan den Rijn, 1156 Svadenburgh, 1204 Swathenburg. 1255 Suadenburcherdam, van zwade: grens (vergelijk Zwet) dam op de grens, Holland en Sticht. De graaf van Holland liet hier in de 12de eeuw een dam aanleggen om zijn land te beschermen tegen overstromingen uit de oude Rijn, daardoor kreeg Utrecht weer te veel water. De vroegere naam Swanenburgerdam zie je nog in het gemeentewapen en kerkzegel die beiden een burg met een zwaan laten zien. Het cijfer 1672 is met zwarte kool getekend omdat het stadje toen door de Fransen werd uitgemoord.
Horn.
Horn, hoorn; punt, hoek. Vele plaatsen met horn erin waren toen wel havens, horen; een puntige uitgang ter zee of water met brede voorkant en zo geschikt als haven. Zie Hoek, Horn, Horne, Harne, Herne en Hoarne, in Saksische streken hurni, heurne, Gotisch haurn.
Avenhorn, bij Hoorn, 1312 Lutekedrecht, 1396 Lutticdracht: kleine overtocht, 1457 Luttekedracht alias Avenhoorn: haven of uitstekende landhoek van Ave, zie Avelgem en Avezaat. Avendorp, gehucht bij Schagen.
Barsingerhorn, bij Schagen, 1289 Bersincshorne, 1396 Bersingerhorn: haven of landhoek van Bersing of Barso, 1718 Barringhorn. Was een haven vanaf Oudorp tot Schagen.
Bikkershorn, Groningen. Horn; hoek van Bikker.
Broekhorn, Heerhugowaard; 1899 Broekerhorn, broek; moerassig terrein, horn, door de aanleg van de ringvaart ontstond er een bocht, een hoekland.
Burghorn; Schagen. Horn; hoek van burgers of van bur; woning? Burghondermeer bedijkt in 1460.
Dijkshorne, Franekeradeel. Dat zou een verdronken dorp zijn geweest die in 140 door Ascon, de eerste hertog van Friesland gesticht zou zijn, Het zou tussen Almenum en Terschelling hebben gelegen. Van dijk en horne; hoek. Dijkshorne, Fries Dykshoarne, Dongeradeel. In1700 als Dyks Horne, van dijk en horne; hoek, de hoek van de oude zeedijk, nu een slapersdijk.
Diphoorn, Sleen, uit Diephoorn: diepe hoek.
Den Horn, Zuidhorn; horn; hoek, de zuidwesthoek van de bedijking.
Dirkshorn, onder Schagen, 1325 Dirxhorn, 1500 Diericshorn, 1573 Dierickshorn: haven of hoek van Diederik. 1728 Dirxhorn en eerder De Horn en Duringerhorn.
Dijkshorn, Dijkshoorn, Fries Dykshoarne, Friesland. Ligt bij een horne; hoek van de Lauwerszeedijk.
Oosterdijkshorn(Gronings Diekshörn) Ten Boer, provincie Groningen. De streek is genoemd naar de bijna haakse bocht die de Wolddijk maakt. Horn of hörn is het Groningse woord voor hoek. Ook 10 km westelijk maakt de dijk zo’n bocht; hier ligt Westerdijkshorn.
Ganshoren, Brussel, 1147 Ganshorna, 1154 Ganshorn. Germaans gans: gans, hurnjon: hoek hoger land dat uitspringt in moerassig terrein, ganzenpoel.
Giethoorn, bij Steenwijk, in de volkstaal ook Gietern, 1225 Geishorne, zal wel Geithorne moeten zijn, 1230 Gethorne, 1385 Gheethoerne: haven van geiten? De monniken die in het Franciscanenklooster trokken vonden veel geitenhorens die door de stormvloed van 1170 omgekomen waren, onwaarschijnlijk, ook de verandering van geit in giet, meer een haven, hoek van Geth.
Men verhaalt dat in de winter van 1581 de soldaten van Sonoy de klokken uit de toren haalden en die over het ijs schoven naar Vollenhove, dat op het Giethoornermeer het ijs brak en de klokken zonken die nog uit de diepte een zuchtend geluid laten horen voor oren die het kunnen horen.
Goldhoorn, Oldambt. Gold; goud, horn; hoek wat een zeer goede hoek zou betekenen.
Haskerhorne, Friesland. Horne; hoek van Haskerland.
Horn, Lutjebroek. Hoek.
Horn, Weesp, idem
Den Hoorn, Delft. Rond 1100 gesticht als Dijkshoorn, onderdeel van de Hof van Delft.
Hoorn, Alphen aan den Rijn.
Hoorn, 1298 Hoerne, 1312 Horne: haven. Het gemeentewapen heeft een waldhoorn in een schild dat gedragen wordt door een eenhoren. Friese kroniek; In het jaar 726 kwam Horne, een onechte zoon van Radboud, uit Denemarken en ofschoon hij zijn vader in onstuimigheid en wrevel gelijk was heeft hij zich echter laten dopen. Deze heeft de stad Hoorn gebouwd’.
Kroniek van de stad Medemblik zegt in 1728; Doctor Velius verhaalt in zijn kroniek van Hoorn met zeer waarschijnlijke redenen van de naamreden en opkomst der stad Hoorn dat er eertijds in de dijk aldaar een sluis met een overtoom aan de Oostzijde van de Rode Steen of markt die van ouds alzo genoemd geweest is en diende tot lozing van het binnenwater en in de overtocht der landlieden naar de zee, alwaar drie brouwers van Hamburg die aldaar veel met hun bieren tot gerief van de binnen landzaten kwamen handelen en bestonden drie herbergen neer te stellen waarvan de voornaamste het teken van een hoorn gebruikte. Door die herberg en verdere bewoning is deze plaats in nering en koopmanschap zo ver gegroeid dat het tot een welvarende stad is geworden die de naam van hoorn naar de eerste der voorschreven drie huizen behouden heeft. Hadrianus Junius meent dat het het de naam heeft van de kromming van de haven die zich als een hoorn vertoont. Deze eerste huizen zijn aldaar volgens oude gedenkschriften door dezelfde brouwers tot voortzetting van hun brouwnering gebouwd in het jaar 1316 in de tijd van graaf Willem de derde, bijgenaamd de Goede. Het is vanouds vermaard en niet alleen van een binnenlandse beestenmarkt waarop alle magere beesten van gans Noord-Holland ter markt kwamen, maar ook van de Deense ossen handel doordat de kooplui aldaar met hun ossen aankwamen en overgescheept werden. Het Keern is zo genoemd omdat de dijk van Zwaagdijk daar keert of naar het bloedig gevecht op de Kennemers in 1426 en dan naar het wijken of keren der Kermers
Jan Haring is hier geboren die in de zeeslag van 1573 de vlag van het schip van Bossu neerhaalde en dat met de dood moest bekopen. Ook is daar Hadrianus Junius geboren in 1511, de dichter Pieter Hoogerbeets in 1542, de staatsman Rombout Hogerbeets in 1561 bekend als lotgenoot van Hugo de Grote, de zeevaarders en ontdekkers Abel Tasman, Willem Corneliz Schouten, Willem Ysbrandsz Bontekoe in 1587, bekend om zijn merkwaardige lotgevallen en ontmoetingen en ook om zijn vroomheid die hem als leus gaf dat God de beste stuurman is. Jan Pietersz Koen in 1587, de grondlegger van Batavia. Zijn standbeeld is in Hoorn op 30 mei 1893 onthuld.
In Hoorn is het eerste haringnet gebreid in 1416.
Ze hebben drie spotnamen, wortelen, krentenkoppen en duiveldraers. De laatstgenoemde wordt verklaard dat toen in 1471 een accijnshuisje was opgericht en een vrouw uit het volk zich zeer oneerbiedig over de Overheid had uitgelaten dat het een duivels werk was en dat ze de duivel boven op het huisje had gezien toen veroordeelde de boze magistraat het wijf om in een processie mee te lopen met een brandende kaars in de hand en houten duivel op de borst. Grote Waal is in 1628 bedijkt.
De 1ste februari 1703’s morgens om 10 uur is de kruittoren of molen buiten de stad Hoorn gesprongen en verschillende mensen deerlijk om het leven gekomen. Daar bleef niet een huis in de stad onbeschadigd want de schade werd geschat wel vijf maal honderd duizend gulden te bedragen.
In de herfst van 1502 was er een zeer hoge vloed zodat er veel dijken doorbraken, het land stond bij Hoorn de ganse winter door min of meer als een volle zee.
Op Sint Jeroen dag 1514, was hier in dit noorderkwartier wederom een hoge vloed van het zeewater. Te Hoorn liep een groot gat in de dijk en maakte daar het meer dat nu de Kleine Waal heet en wat verder van de stad wat aan deze kant van Scharwoude liep een ander nog groter gat dat wel 250 voeten breed was waardoor meer dan 20 ha land gelijk wegspoelde en veroorzaakte nog een ander groot meer dat nog sinds veel aangegroeid is door het stadig aanslaan van het water en voornamelijk aan de Noordoostzijde en heet nu Berhouter of Grote-Waal.
In het begin van november op Allerzielendag 1532 waaide een harde storm uit het Noordwesten en het water liep zo hoog dat het water een ganse voet over de dijken heen vloeiden wat nu in honderd jaar niet geschied was, dus de zeedijk op verschillende plaatsen doorbraken en namelijk bij Hoorn een stuk van de Westerpoort daar een gat liep zo groot dat het jammerlijk was om te zien, twee grote stukken van de dijk werden uit hun plaats geschoven en gezet in de Grote-Waal daar ze een lange tijd stonden. Ook bleven in dit onweer veel schepen en daar verdronken veel mensen zowel op zee als platteland die met hun huizen wegspoelden. Ook bleven de dijken doordat er een strenge vorst die winter opvolgde ongemaakt liggen, dus het water vast door de gaten in en uit vloeide en bedekte vaak het ganse land zodat veel lieden uit hun huizen moesten vluchten en bij de huisman grote kommer en benauwdheid veroorzaakte. In 1533 werden de gaten wederom dicht gemaakt en de dijken tussen Enkhuizen en Hoorn zijn 4 voeten verhoogd en ook mede op veel meer andere plaatsen daar het nodig was. De hoge Allerheiligenvloed die van menigte van mensen is betreurd en vele duizenden hebben het met de dood bekocht.
In de stad Hoorn was het water op de 23ste 1717 tot zulke buitengewone hoogte gerezen als bij mensen geheugenis niet was geschied. Ja, het vloeide zo hoog dat voor de nakomelingen ongelooflijk zal schijnen en al evenwel waar geschied is, dat twee personen die in een klein schuitje zaten daarmee over het Oost heen voeren wat het hoogste van de stad is en maakten het met een touw aan de leuning van het huis van de heer burgemeester de Vries vast zodat de gehele stad door, langs de dijk en het Oost, van de Westerpoort af tot aan de Oosterpoort toe met planken moest geschoeid worden, met paarden en koeien mest daarvoor om het water te keren, wat in het kort met veel vlijt was verricht. Deze storm en hoge watervloed van de 25ste december 1717 is niet alleen hier in Noord-Holland geweest, maar ook in Friesland alwaar op verschillende plaatsen de dijken zijn doorgebroken en vele landen overstroomd. Welk ongeval mede in Groninger land te beurt viel waardoor veel dijken doorgebroken en vele landen als tot een volle zee geworden. Mede zijn hier ontelbare huizen weg gespoeld, duizenden mensen en beeesten verdronken en verder van koude en ellende gestorven.
Hoorn, Terschelling.
Hornaar, Giessenlanden. Afleiding van Hirnedamme, horn, hoek. Ooit liep de rivier de Linge achter Hoogblokland en mondde uit in de Giessen. Daar werd een dam gelegd en er ontstond een nederzetting,
Hoornse hop is net zoals het Engelse hop en oud Noors hop: inham, baai. In de Snorra Edda I, 574 wordt hop opgegeven voor de zee. Schots hope, zie Stanhope; mond, holte.
Den Hoorn op Texel. Bij Den Hoorn ligt ’t Horntje waar de veerboten aanleggen.
Den Hoorn in midden Delfland, 1100 Dijkshoorn.
Nieuwenhoorn, Hellevoetstluis.
Oudenhoorn, Oudshoorn, bij Woubrugge etc., hoeken waarin havens lagen.
Hoornsterzwaag, Friesland; weiland in een hoek.
Horn, Limburgs Haor, 1102 Hurne, wat later Hurnen, Hornin en Horne. Germaans hurnjon: hoek hoger land dat uitspringt in moerassig terrein.
Kaakhorn, De Marne.
Kolhorn, 1288 Colhorn: koude hoek. Lutjekolhorn; lutje; klein.
Koppershorn, Abbekerk, horn of hoek van Koppe.
Kornhorn, Grootegast, eigenlijk Korhorn, eerder Curringe horn en Curringe sans: horn of hoek van Kurro. Kornhorn, Zuidhorn.
Moeshorn, Eemsmond. Gronings moes; boerenkool, horn; hoek.
Noordhorn, Zuidhorn. Noordelijke hoek.
Oostmahorn, Fries de Skans, Dokkum: oostelijke hoek.
Oudehorne, Fries Aldhoarne, Heerenveen, is de oude hoek bij de Nieuwehorne.
Schermerhorn, bij Alkmaar op wat ooit Schermereiland genoemd werd, 14de eeuw Den Horn, 1573 Schermerhorn: haven of hoek bij de Schermer, die laatste heette in 1063 Skirmere, van Germaans skiri: helder, witachtig en mari: waterplas.
In het wapen staat een mol en daarom heten ze mollen. In de kerk is een schilderij waarop de kerken zijn afgebeeld van de ondergegane dorpen Schermer en West Mijzen.
De 3de november 1699ontstond in het dorp Schermerhorn een zeer zware en verschrikkelijke brand waardoor in weinig uren in het beste van het dorp zijn verslonden en te ene male vernield 63 huizen die bewoond werden door 78 familie met nog enige pakhuizen daarboven en wel met zulke onstuimigheid en snelheid dat van alles wat in de gemelde huizen was zeer weinig geborgen heeft kunnen worden, niet tegenstaande alle mogelijke voornemens tot stuiting van de vlam werden aangewend.
Spier, Beilen, 814 Spira, 1217 Spehorne, 1550 Spyrhoren: uitkijkhoek, van Fries herne: hoek tot er, 1550 Spijer, is net zoals het Duitse Speyer naar een water genoemd wat wel afgeleid is van Germaans spiwan: spuwen.
Stootshorn, Slochteren. Horn; hoek van Stote, bocht in de Sijpe Aa.
Terhorne, Friese Meren, 1545 Terherne. Lag op een horne; uiterste hoek van een landaanwinning in de 12deeeuw.
Tuitjenhorn, bij Warmenhuizen, 1100 ’t Utingehorn, 1128 Tutinghehorne, 1289 Tutinchorne, utinge: begraafplaats: haven met een uitvaart, onwaarschijnlijk, eerder een haven die er te buiten lag en naar Schagen voerde.
Uithoorn, Amsterdam, 1292 Uthornen: buitenwaarts gelegen haven of landpunt.In het gemeentewapen staat een mannetje die tevoorschijn komt uit een waldhoorn.
Uithorn, Grootegast, idem. Heet nu Bombay naar een molen met die naam.
Westerdijkshorn, Bedum waar de Wolddijk een vrijwel haakse hoek maakt. Het gebied waaromheen de dijk ligt bevindt zich een dijkshorn, vandaar dat het voorvoegsel Wester is toegevoegd.
Zuidhorn, Gronings Sudhorn, 1338 Horum, 1392 Zuethorn, Zuedhorm, dat in tegenstelling tot Noordhorn, nu 1 plaats. Zou de oudtse vorm holm geweest zijn dat men in Groningen gebruikt voor een smalle zandhoogte? Het ligt op zo’n zandrug.
Graven.
Zo komen ook vele plaatsen voor met graven, de voorman van de gravers was een graaf, nog steeds in dijkgraaf. Graven werden machtiger, ze werden edel, en bouwden burgten, burchten, borcht, waarin mensen woonden die burgers heette, ook borgers, borgemeester of burgemeester.
Burchten.Burgus: een burcht, meestal een stadje.Berg en burcht werden vroeger moeilijk onderscheiden.
Aalburg, bij Wijk en Genderen, in 889 Alburch, 983 Alburg, 1108 Alburc en Alburch, ook Alborg, is waarschijnlijk door de Denen zo genoemd naar een vermaarde plaats in de Noordelijke landen, Aalburg: oude burcht. (zie Obourg) Of van Germaans alha: heidens heiligdom, plus burg. Of van de familie van Aalberg die gesproten was uit de Heusdens wat het wapen waar een rad op staat schijnt uit te wijzen. De eerste, Uffardus van Aelburgh staat vermeld in 1028, de tweede, Eppo van Aelburch in 1031.
Er is een oude overlevering dat de kerk van het dorp gebouwd zou zijn door St. Willibrordus en dat hij daar het geloof verkondigd zou hebben.
Aardenburg, bij Sluis, 702 Pagus Rodanensis,707 Pagus Rodanensis, id est Rodenburch, in 840 “Rotanis Civitas’, 966 Rodenburgh, 1019, Rodenburg, 1089 Rodanburch, Redenburg. Roddenburch, Rutdunburch en Redenburc, in 1187 Ardenburg. Vermoedelijke een Keltische waternaam, burcht aan de waternaam Rodana of Rudana of Rudina. (Waaruit Redenburg of Rodenburg) Of de rode burcht, naar de bouwstenen?
Is beroemd vanwege de belegering in 1672 en de dappere burgers de aanval van het Franse leger weerstond zodat die het beter vond af te marcheren. De ziel van die verdediging was de dappere vaandrig Elias Beekman. De uitdrukking ‘hij is naar Aardenburg’ is een van de velen die aanduiden dat iemand dood is.
Batavodurum, verdwenen bij Nijmegen, 107 Batavodori bij Tacitus. Keltisch Batawoduron: burcht van de Batavi.
Batenburg, Wijchen, 1075 Batenburg, 1159 Batenburch, 1250 ecclia Batenborg. Germaans batan: burcht, de goede burcht. Naar de Friese kroniek; ‘In het jaar 127 heeft Baate, zoon van de koning der Katten, van Friese afkomst met zijn gezelschap zich voor de eerst maal in de Betuwe neergeslagen daar hij Batenburg en andere plaatsen stichtte. Dat was de oorsprong van de bekende Batavieren die nu Hollanders genoemd worden’.
Bleskensgraaf, ook wel Bloskijns graaf genoemd, Alblasserwaard, 1255 Gravelant, 1331 Blaskens Graveland: naar het water Grave of Graafstroom, gegraven onder een dijkgraaf. In de 13de eeuw verwierf Willem Blassekyn de rechten en bezittingen in dit gebied dat dan naar hem genoemd werd.
Den Burg, Texel, eerder Westerburghem, 1396 Borch: burcht, naar de ronde vesting die hier heeft gestaan. Men wijst er een kelder aan waarin Anna van Holland gevangen zou hebben gezeten na de overgave van den Burg in 1203, maar dat is niet zeker.
Bodegraven, bij Woerden, 1064 Bodegraven. Germaans Bodan graban: gracht of sloot van Bodo, vanouds Bagauda: rover genoemd, een smadelijke naam, mogelijk naar het roven van Diderik Bavo die steeds in het gebied van Diderik V te roven en te branden was. Ouder Bodeloo, dus een eikenbos in de omgeving.
Het werd in 1672 door de Fransen verwoest en geplunderd. In 31 mei 1870 woedde er een brand die het plaatsje vrijwel in de as legde.
Kasteel Kuilenburg uit; http://www.geheugenvannederland.nl/?/nl/items/UBL01:PK-T-1732
Culemborg, Culemborch, 1281 Kulenburg, 1281 Kulenburg: kuil en burcht, burcht in een laagte.
in 1271 kocht Hubert van Beusichem of Rudolf van Bozichem een hoeve van de proost van Oud Munster te Utrecht en daarop bouwde hij een burcht bij een diepe kuil. Kuilenburg, Kuylenburg, ligt in een kuil, anderen zeggen dat het komt van de beruchte held Civilis dat uitgesproken werd als Kivilis. Echter onwaarschijnlijk omdat Kuilenburcht gebouwd zou zijn door Bozichem die in 1164 of 1174 overleden is. Dat kasteel heeft in 1672 en 1673 zwaar te lijden gehad van de Fransen en is later gesloopt.
Het is in 1441 door Arent, hertog van Gelderland te leen gegeven aan Gerrit van Kuylenburg. Eerst was ze echter aan Reynout door Hubert, de heer van Kuylenburg verkocht voor 100 ponden Hollands geld. Dat is te Nijmegen gedaan op Vrouwe Lichtmis in 1280. Van 1639 tot 1714 behoorde het aan het geslacht Waldeck, dat van koningin Wilhelmina. Het was eerder een vrijplaats net zoals Vianen, ging je failliet, misdaad of wat anders dan was het gezegde: ‘Kuilenburg is je voorland’. Beide plaatsen zie je in het spreekwoord: ‘Dat gaat naar Kuilenburg of Vianen om er ongeluk te helen. Die licht is in het borgen moet voor Vianen zorgen’. Niet gemakkelijk voor iemand borg staan, valt die om val je mee.
Doesburg, bij Dieren, 884 Diusburch, 1025 Dusburg, 1053 Duisburg in pago Hameland, 1228 ecclia de Dusburg, 1277 Doesborg: een burcht met ruig struikgewas. Men beweert dat de Romeinse veldheer Drusus de stichter van deze plaats is die dan Drusiburgum zou heten: burcht van Drusus.
De hoge Martinikerk wordt lange Jan genoemd had al in 1783 een bliksemafleider. Hier is geboren in 1735 Jan Hendrik van Kinsbergen die later beroemd werd als vlootvoogd. Hij loofde in 1815 een eermetaal uit aan de vervaardiger van het beste volkslied. De prijs werd toegekend aan Tollens wiens zang door Johann Wilhelm Wilms op muziek werd gebracht, dat was het lied ‘Wien Neerlandsch bloed’.
Vlakbij Doesburg ligt het dorp Angerlo, 891 villa Angrina, 1025 Angarlo, 1273 Angerlo; angar; weide, grasland, lo; bos, met het fraaie landgoed Bingerden.
Domburg, bij Middelburg, 1181 Dumburgh, 1220 Duvenburg, 1271 Domborch. Germaans duban: dof, damp, vochtig, burcht: burcht met half in de bodem verzonken versterking, of van burcht in de duin.
Het had een kerk die in 1848 afbrandde door een onweer. Het had in de kerk 27 ruwe stenen beelden van goden en godinnen en de merkwaardigste was die van de godin Nehalennia. De 7 minst beschadigde werden weer in de herbouwde kerk geplaatst en in 1866 naar het museum van Zeeuwse Genootschap der Wetenschappen overgebracht.
Doornenburg, bij Nijmegen, 891 Doronburc, 1046 Dorinburc, 1163 Thorenburg, 1443 Doirnenburc: burcht van Doro met een oud slot van die naam in het begin van de Linge.
Het was een heerlijkheid van de Aemstels. Tussen het sloot en de kerk staat, stond een van de oudste eiken van ons land. Graaf van Gelderland heeft in 1255 een gedeelte van de tienden geschonken aan het klooster ‘s Gravendaale.
Elburg, 1025 Helberga (of een plaats te Doornspijk), 1255 Elburg, 1292 Elborch, 1318 Eylborch: el: hoger gelegen grond of van berg met laagte, onduidelijk. Dat mogelijk omdat het lang met overstromingen te kampen heeft gehad zodat na de tweede Marcellus vloed in 1362 het besluit werd genomen om het te verplaatsen, later werd pas de kerk erin gebouwd op een hoek die nog vrij was, dus niet in het centrum.
Ze heten naar het baksel waarin ze hun eer in stelden, pepernoten.
Grauwkoop, Gouda, 1282 Gravenkoop: gekocht land van de graaf.
Grave, onder Wijchen, 1304 Gravia: gegraven waterloop, graban; gracht. Het werd als vesting zeer belangrijk geacht en is dan ook door verschillende partijen in en teruggenomen, in 1586 door Parma, 1602 door Maurits, 1672 door Turenne, 1674 door Raubenhaupt en Willen III.
’s Graveland, bij Hilversum, 1245 Gravelant: land van de graaf. Of van Middennederlands graveel: zand, grind, kiezel?
Daaronder liggen de buitengoederen Schaepenburgh, Gooilust, Spanderswouw, Hilverbeek, Swaenenburgh, Trompenburg etc. Die laatste is het huis gebouwd in de vorm van het achterste gedeelte van een oorlogsschip door admiraal Cornelis Tromp die in 1691 overleden is.
Zo ook ‘s Gravendeel, een deel.
’s Gravenhage, ook Den Haag, 1242 Haga, 1630 ’s Gravenhage: omheind gebied van de graaf, hier de graaf van Holland, zo gevormd naar het voorbeeld van s’ Hertogenbosch. Eigenlijk is het in de vanouds gangbare zin geen stad omdat het nooit muren of poorten heeft gehad. Het was wel een jachthuis van een van de Hollandse graven.
Nadat Willem de 2de de 15degraaf van Holland en onder de Duitse keizers gekozen was en Roomse koning is hij uit Duitsland gekomen nadat hij alles daar verricht had trok hij naar Holland en heeft in s’ Gravenhage laten bouwen het koninklijke hof dat nog het Hof van Holland wordt genoemd in 1249. De grote zaal liet hij helemaal van hout maken dat hij uit Ierland liet halen, dit hout is van die natuur en eigenschap dat daar nooit geen spinnen, nog andere venijnig gedierte daaraan of bij kunnen verduren. Hij ordonneerde dat de Staten van het land daarin hun vergaderingen zouden houden. Van deze tijd af hebben de Hollandse graven hun hof gehad in s’ Gravenhage wat voortijds geweest was te Vlaardingen, Leiden of Haarlem.
Bekend om zijn regeringsgebouwen, paleizen, het Mauritshuis uit 1640 gesticht door Johan Maurits, graaf van Nassau, zijn bos en daarin het eigenlijk onder Wassenaar behorende Huis ter Bosch of de Oranjezaal gebouwd door Frederik Hendrik voor zijn gemalin Amalia van Solms. In dat paleis is koning Willem I geboren en in 1899 was het de vergaderplaats van de Internationale vredesconferentie. Er zijn twee standbeelden van prins Willem I, een van koning Willem II. Op 4 november 1897 is een borstbeeld onthuld aan de Scheveningseweg van Constantijn Huygens. Een deel van haar aantrekkelijkheid ontleent de stad aan Scheveningen. Op de weg daarheen ligt Zorgvliet, de buitenplaats waar Jacob Cats gewoond en overleden is in 1660. In de Kloosterkerk is een gedenksteen van Jacob Cats aangebracht in 1853 aan een pilaar boven zijn graf waarin in 1660 zijn stoffelijk overschot werd geborgen naast zijn gade Elisabeth van Valkenburg. Ook woonde daar Anna Paulowna, de weduwe van koning Willem II. In de grote of Sint Jacobskerk is onder ander een praalgraf van Jacob, baron van Wassenaar, die met zijn admiraalschip de Eendracht in de slag tegen de Engelsen op 13 juni 1665 met schip en al de lucht in vloog. Bekers en schotels voor het Avondmaal en ook de doopvont zijn van goud wat aan de kerk geschonken is door een douairière de Bertry in 1773. Constantijn en Christiaan Huygens zijn er geboren, Bilderdijks vrouw Katharina Wilhelmina Schweickhardt en vele anderen meer.
In verband met de ooievaar in het gemeentewapen en die ook in het kerkzegel staat heten de inwoners ooievaars en worden ook naar de deftige wijsgerige houding en bezigheid van die ooievaars waterkijkers genoemd. Een niet zo hoffelijk spreekwoord zegt: ‘Kaal en royaal, Haagse mode’. Bekend van de Haagse mopjes en beschuitjes.
’s Gravenmoer, Dongen, is het veen van de graaf, 1293.
‘s Gravenzande, 1200 Harena comitis: de zandvlakte van de graaf.
Grevelingen heette eerder Greveningen: graven stroom of heuvel.
Grevenberg, Oosterhesselen, betekent gravenheuvel.
Hazelberg, Lochem, 12deeeuw Agastaldaburg. Hermaans Haguastalda burg: burcht van bezitter. (hagu: omheining, stalda: bezitter)
Kasteel Hagestein uit; http://www.kasteleninutrecht.eu/HagesteinI.htm
Hagestein, Hagestyn, bij Vianen, 1241 Gaspward, Gasparde of Gasparein, Gasbaer genoemd, 1274 Hagesteine: kasteel in omhaagd gebied, genoemd naar het kasteel dat gebouwd werd bij het dorp Gaspewerde. Stein is steen. Otto XVI, heer van Arkel heeft het in 1360 met wallen en grachten omringd en bouwde daar een sterk kasteel met de naam Hagesteyn wat later ook de naam van het stadje werd.
‘s Hertogenbosch, Den Bosch, 1184 Busloth, 1222 de Orthen cum Buscho, 1251 Buscho dulcis, 1258 Buscho ducis, 1274 Busco, 1312 ’s Hertoghenbosche, bus of busch: bos. Is door Godefridus of Godfried III, hertog van Brabant tot stad gemaakt en Hertogenbosch genoemd.
Die Godfried wordt ook wel Godfried in de wieg genoemd omdat ze hem in de veldslag in de Grimbergse oorlog in zijn wieg aan de boom hingen om door die aanblik de moed en geestdrift van die van hen aan te wakkeren. Later had Godfried daar een jachtslot en wordt beschouwd als de stichter van de plaats, 1185, kreeg in 1196 handelsvoorrechten van keizer Hendrik VI ten bate van hertog Hendrik I van Brabant. Balduque was de Spaanse naam van ’s-Hertogenbos.
Beroemd is de prachtige gotische kerk van Sint Jan. Een algemene bekendheid kreeg de man die op de buitenmuur aangebracht is die een eetpot omschopt. Het verhaal zegt dat een van de bouwlieden die een braspenning of 6,5 cent verdiende per dag en die een pot met spek en erwten die zijn vrouw hem voorzette omgooide omdat hij het te min vond, zie Oldenhove. Belegering en verovering van ’s Hertogenbos in 1629 is een van de vermaarde wapenfeiten van Frederik Hendrik waarbij veel invloed op de uitslag is geweest de dappere daad van een vaandrig die ongemerkt in de toren sloop en met levensgevaar daarin klauterde en de Spaanse vlag binnen haalde en de Oranjevlag uitstak. Is bekend om zijn koek.
Homburg, Frans Hombourg, Luik, 1070 Hunborc. Germaans Huna: van de Hunnen, van reuzen, burg: burcht, huna kan ook hoog gelegen als ook drassig kan betekenen
Horst, bij Ermelo, 1188 domus Horst. Germaans hursti: beboste opduiking in moerassig terrein. Het is in 1257 door bisschop Godefridus gesticht tegen de Geldersen.
Kessel, Limburg, 950 in loco Cassallo. 1139 Kesle. Romeins castellum: burcht. Kessel-Eik.
Kessel-Lo, Vlaams-Brabant. Latijns Castellum; burcht, vesting, lo; open plek in het bos.
Limburg, genoemd naar zijn hoofdstad Limbourg in België en dat van Germaans lindo: linde, burg: burcht.
Limbricht, Limburgs Lommerich, bij Sittard, 1246 Lemburg, 1296 Lymburgh1351 Lemborg: namen voor de heerlijkheid Limbricht: drakenburcht, mogelijk naar Limburg in België, misschien beter met de riviernaam Lindbeek.
Waar een aanzienlijke hoeve lag, Grasbeek genoemd, waar naar men zegt de Lotharische koning Zwentibold in gewoond heeft. In de buurt is er het kasteel Born waar een oud meubel bewaard wordt die de stoel van koning Zwentibold heet of in hun taal de stoel van koning Sanderbout.
Loevestein, is een stenen burcht die waarschijnlijk genoemd werd naar Didderic Loef van Huerne, 1377 Loeuen steyn.
Luxemburg, 963 Lucilinburhuc. Germaans luttilon, van luttila: klein, burg: burcht.
Maagdenburg, Duits Magdeburg, 952 Magadaburg. Germaans magapa: jonkvrouw, burg: burcht.
Malburgen, bij Arnhem, is een zeer oud kasteel, De Malenburg, recht over Drusus gracht, hier heeft een oude Romeinse legerplaats gestaan die naar Hercules was genoemd. Had zijn eigen heren met de namen Malber, Malburg en Malberge zo ze in open brieven van Keizer Koenraad III in 1145 genoemd worden van Keizer Frederik I in 1165 en meer anderen. Er is nu niets meer van over.
Uit; van Lennep.
Middelburg, Zeeland, 1147 Middelburg, Mittelburgenses, 1189 Middelberg. Germans midila: middelste, burg: burcht, middelste burcht, tussen Souburg en Domburg.
Het had eens een aanzienlijke commanderij van de Duitse orde wiens Orde huis in 1249 gesticht werd op een erf door Nicolaas van Putten geschonken en zeer begunstigd werd door Floris V. De oude Maria abdij was vroeger een beroemd klooster, later de zetel van het provinciaal bestuur. Vele historische personen zijn daar korter of langer geweest als Karel V, Filips II Willem I, Maurits, Willem III en V, koning Lodewijk, Napoleon etc. De nieuwe kerk bevat een gedenkteken van graaf Willem II, Roomse koning, en een marmeren praalgraf van de zeehelden Jan en Cornelis Eversten die geboren zijn te Vlissingen in 1600 en 1610. In de koorkerk, eigenlijk een afgescheiden gedeelte van de Nieuwe Kerk is het graf van Hadrianus Junius die in Hoorn is geboren in 1511 en overleden te Arnemuiden in 1575. Zacharias Jansen, de uitvinder van de verrekijker, is er geboren rond 1580. Ze heten schavotbranders en maanblussers op grond van het verhaal dat men eens de maneschijn die door een kerkraam gloeide voor brand aanzag en aanstalten maakten om die brand te gaan blussen.
Uit de kroniek van Holland; ‘De Batavieren of Hollanders nemen hun oorsprong en afkomst van het volk die men heet Hermonduren gelegen boven dat grote bos en wildernis geheten Hircanië; en is 60 dagreizen lang. En boven Pannonia, dat is Hongarije, bij de Scythen en waren buren met het volk die men Katten noemt, Cerusen, Ligyen, omtrent Hongarije gelegen. Deze Batavieren hadden onderling partij en tweedracht en zijn uit dit land verdreven en gescheiden en zijn gekomen in de uiterste grenzen van de Waalse kust waar het toentertijd vooral nog niemand woonde; en hebben dat eiland van de Rijn met de wateren, bossen, moerassen begrepen en bezet, welk eiland heeft voor de rivier Maas achter de zee en aan alle zijden van de Rijn. De zaak en oorsprong waarom dat deze Batavieren of Hollanders uit hun eigen geboren landen gescheiden zijn is deze: in hun eerste en oude land was een rivier daar men zout uit plag te drijven en winnen zoals men nu in de baai doet. En omdat iedereen van dat volk de naaste en hen deze baak van zout afstemde en eigen maken en bezitten wilde zo hadden deze Batavieren en Katten altijd een gestadige twist en tweedracht met de Hermonduren die bij hen lagen en konden nimmermeer overeenstemmen en overeenkomen. Dit merkte Battus en zijn broeder Salandus dat hij geen vrede mocht houden en heeft zijn plaats geruimd en is in dit eiland van de Rijn gekomen en heeft het zijn naam Batto, Batavia, dat is Holland, genoemd. En was op die tijd met zeer weinig volk bewoond. En zijn broeder Salandus is in het alleruiterste eiland van de Rijn getrokken en het heeft ook van hem zijn naam Zalandt genoemd, dat is Zeeland; en plag daar zijn oude hantering te doen, dat is het zout te ketenen en te zuiveren zoals men Nog dagelijks in Zeeland doet. In dit eiland timmerde Salandus een burcht in memorie van zijn vader Metellus en noemde het Mitelburch dat we nu noemen Middelburg, een sterke en goed gevestigde plaats.
Middelburg, Bodegraven. Ook bekend als Foreest naar de familie van Foreest.
Nederhorst den Berg, onder Weesp, 1345 Ter Horst, 1381 Nederhorst, 1639 ’t Huys Horst/Denburg, een dubbele naam waarvan de eerste horst is: met bomen begroeide hoogte en neder als tegenstelling tot Hoogerhorst in een bocht van de Eem boven Amersfoort. Het er nu mee verenigde Den Berg heeft zijn naam van een zandige verhoging waarop het dorp gebouwd is. In het stift hebben dan twee horsten gestaan, Hoogerhorst en Nederhorst. Hoogerhorst is door Godefridus, bisschop van Utrecht, in 1157 opgeworpen tegen de Geldersen wat door de Geldersen in 1528 onder de voet geworpen is. Nederhorst die aan de Nedervecht staat.
Oostburg, bij Sluis, 941 Osborch, Castrum Osburch, 973 Osburg, 1007 Ostburch, 1014 Osburch tot Ostburg. Germaans austa: oosten, burg: burcht, oostelijk gelegen burcht, zie Middelburg en Souburg. Het komt al in de 7de eeuw voor als een plaats waar Eligius het Christendom preekte. Dan kan het van Osmund, naar de daar verdwenen maar al in 1150 genoemde Ostmundi capella.
Ottenburg, Vlaams-Brabant, 1208 Ottenburch. Germaans Uhtan burg: burcht van Uhto.
Oudenburg, West-Vlaanderen, 866 Aldenburg, Germaans aldan: oud, burg: burcht, verwijst naar een oud Romeins castellum uit de 4de eeuw, de stad is zelf volgens een Romeins stratenplan gebouwd.
Princenhage, Breda, begin 9de eeuw Martras, in de 12de eeuw Haghe,1198 Haga, het gebied wordt sinds de 16de eeuw gesplitst in Hage onder Nassau en Hage onder den Hertog. (van Brabant, zie Baarle-Hertog) Sinds de 18deeeuw behoren beide onder het huis van Nassau en kreeg het zijn huidige naam.
Prinsenbeek, Breda, zal wel doelen op bezittingen van de prins van Oranje. Zo ook Prinsenstee, Brielle.
Ravenstein, bij Grave, 1460 Ravesteyn, raaf en stein als een kasteel, was vroeger een vesting. Het wapen laat een raaf zien op een steen, beter zou zijn op een burcht, die burcht werd in 1818 afgebroken. Ravenstein heeft ook wel als vrijplaats gediend zoals Kuilenburg en Vianen.
Rijnsburg, bij Leiden, kerkelijk geschrift uit 750 zegt: Rudolfsheim dat nu Rinasburg wordt genoemd. 960 Rinasburg, 1063 Rinesburg, 1139 monasterium Rinsburgense. Germaans Rinas burg: burcht aan de Rijn. De oude naam was eind 9de eeuw Rothufvashem, germaans Hropiwufas haim: woning van Hropiwulf. (hropi: roem, wulfa: wolf)
Op 10 augustus 975 won graaf Dirk II Rinasburg in een gevecht met de Friezen.
De kerk heeft vier in de muur gemetselde grafstenen, van graaf Willem I en zijn gemalin Aleid van Gelder, van Ada hun dochter en van Petronella van Saksen, weduwe van graaf Floris II door wie er in 1133 een abdij gesticht werd van adellijke jonkvrouwen. De abdijen van Egmond en Rijnsburg zijn wel de voornaamste die er in ons land geweest zijn.
Rijsenburg, bij Zeist, 1332 Ryzenborch: burcht bij het water de Rijsen, zijrivier van de Kromme Rijn. Met een stichting van heer Petrus Jodocus van Oosthuysen uit 1808. Maar het slot Rijzenburg wijst tot de 13de eeuw.
Rodenburg, Zoeterwoude, 12deeeuw Radenburgh: rode burcht.
Rodenburg is de oude naam van de plaats die nu Aardenburg heet, idem of van de Keltische waternaam Rudanna.
Roomburg, Leiden, 9deeeuw Rodanburg. Germaans raudan: rood, burg: burcht of de burcht van Hrodo.
Rozenburg, bij Maassluis, eerder Rosenburgh, 1639 Roosenburgh: burcht en roos, kan ook van roos: riet, zijn. Het gemeentewapen heeft in een veld van 2 gouden palen waarvan de eerste beladen is met twee zilveren rozen en de tweede met een zilveren burg.
Schuilenburg, Hellendoorn, zal wel als Noord Hoogduits Schulenburg een burcht zijn waar de burchtheer op de loer lag.
Sijpestein. Loosdrecht, Sypesteyn, is de naam van een kasteel gelegen aan de Seipe: het langzaam stromende watertje, stein: kasteel of steen.
Slijkenburg, Fries Slikenboarch, bij Kuinre, van slijk en burg, burcht.
Souburg, Oost, West, bij Vlissingen, Zeeuws Soeburg, Dirk VII en zijn vrouw Aleide schenken in 1198 aan de abdij van Middelburg een vierde deel van de tienden van Sutburg, dus Zuidburgt ten opzichte van Middelburg, een van de drie burchten die de Vikingen bouwden, er is een westelijke, middelste en oostelijke.
Het slot te Souburch is de plaats waar Karel V op 6 september 1556 zijn laatste ordonnantie op het punt van religie ondertekende en waar hij de volgende dag afstand deed van de keizerskroon die hij aan zijn broer Ferdinand overdroeg om nu naar een cel in een klooster van Spanje te gaan, zie Ritthem, 1247 Rithem, 1250 Riethem. Toen het slot in bezit was gekomen van Filips van Marnix, Heer van St. Aldegonde werd het meer en meer ‘t kasteel Aldegonde, Marnix overleed in 1598 in Leiden en werd daar begraven, later kwam het naar het kerkje te West Souburch, het kasteel is in 1781 gesloopt.
Stein, genoemd naar een daar gelegen kasteel, van steen.
Sterkenburg, Utrecht, is wel een sterk kasteel.
Stoutenburg, bij Amersfoort, 1280 Stoutenberch, 1329 Stoutenborch: krachtige burcht. Het kwam in 1615 in bezit van Joan van Oldenbarnevelt wiens zoon Willen zich heer van Stoutenburg noemde. Het kasteel is uit de 13de eeuw afkomstig, in 1861 tot 1864 vernieuwd, maar een tiental jaren daarna gesloopt en door een herenhuis vervangen.
Of, bij Wisch, 1311 Burch, 1352 ter of ther Borch: heet zo naar de burg of kasteel Wisch uit de 13deeeuw. De heren van Wisch behoorden eerst tot de hoogste van de Gelderse adel. Daaronder ligt het landgoed Schuylenburg.
Tilburg, 709 actum publice Tilliburgis, 1157 Tilborg: til: nieuwgewonnen land met een burcht.
Het was een geliefkoosd verblijf van koning Willem II die er overleed op 17 maart 1849 van wie een gedenkteken is sinds 1874.
Valkenburg, bij Katwijk, 9deeeuw Valcanaburg, 1159 curtem Valkenburge, 1246 Valkenborgh. Germaans falkan: valk, burg: burcht, burcht met valken. Was eeuwen beroemd om zijn paardenmarkt waarvan men zegt dat er soms wel 50000 paarden gebracht werden. Er is een tijd geweest dat die markt een week duurde. Bij het begin hing de koster aan zijn woning een kruis uit en op het einde nam hij het weer in, dat gebruik was bij kermissen en jaarmarkten niet ongewoon.
Oud Valkenburg, bij Maastricht, Frans Fauquemont, 1041 Falchenberch, 1096 Falconbere, 1128 de monte Falconis, Germaans falkan: valk, berga: berg, berg met valken, men denkt ook aan de Maastrichtse bisschop Falco uit de 6deeeuw.
Met een vernieuwd maar oud kasteel. Midden in het veld in die buurt staat een kruisbeeldje met het onderschrift wat verwant is met de tekst op de kerk van Meerssen:
‘Eert het kruis
Aanbidt het niet.
Aanbidt den Heer,
Wiens beeld gij ziet’.
Valkenburg ligt dichter bij Maastricht dan het oude, heeft nog een bouwval van een voormalig slot. Wordt ook Fauquemont genoemd wat een berg zegt, het wapen bevat wel een burcht met een valk erop en twee ernaast. Bij de grendelpoort is een waterput waaraan het spreekwoord zich knoopt, ‘die van de Grendel niet gedronken heeft is geen echter Valkenburger’.
In de tweede helft van de 18de eeuw was die streek berucht vanwege een roversbende wiens leden de duivel beloofden dat ze alle mogelijk kwaad zouden doen en zich tegenover elkaar beloofden om nooit elkaar te verraden. In de loop van de jaren werden ruim 180 leden gevangen en gehangen.
Valburg, Overbetuwe, 793 villa Falburc marca. Germaans Falha burg: burcht van (Oost en West) Falen. Of burcht van Falho.
Voorburg, bij Den Haag, rond 771-866 Foreburg, 1198 Vorburg. Germanse waternaam Furo, oudere naam van de Vliet of of Voor, vergelijk Voorschoten, burg: burcht. Het is mogelijk het Forum Hadriani der Romeinen.
Het is een tijdje de woonplaats van Spinoza geweest. Vroeger was er Hofwijk dat door Constantijn Huygens bewoond werd. Ook het huis Arendsburg.
Kasteel Vreeland uit; http://www.regiocanons.nl/utrecht/noordwest/de-bisschop-en-de-graaf-/beeld-en-geluid/kasteel-vreelant
Vreeland, Vredeland bij Utrecht, 1280 Vredelant, een slot die door Henricus, bisschop van Utrecht, gebouwd werd om het stropen van de heren van Amstel tegen te gaan, 1260, die de vrede met het graafschap moest verzekeren. De naam ging hiervan over op het ouder erbij gelegen buurtschap Dorsken. Toen het in vervallen staat verkeerde werd het op last van Karel V afgebroken en de stenen werden gebruikt voor de bouw van het kasteel Vredenburg te Utrecht.
Woudenberg, Woudenbergh, Utrecht, 1333 Woudenborch: burcht en woud, mogelijk het vroegere Westerwoud, een van de vier bossen die door Karel de Grote aan de St. Maartenskerk aan Utrecht schonk.
Het had als patrones St. Catharina en een kasteel van dezelfde naam die in 1313 gebouwd is door Johan II, graaf van Kuilenburg wat in 1353 bemachtigde en afgebroken is door Johan van Arkel, bisschop van Utrecht. Het stond naast de kerk. Met de ridderhofstad Geerestein, de buitenplaatsen Lannzich, De Schans etc. De laatst zou een herinnering zijn aan een door Maarten van Rossem opgeworpen schans in 1543.
Fort.
Fort: doorwaadbare plaats,voorde, voord, voorden, oud Saksisch ford en vurd, oud Hoogduits furt, fjorden, Duits Furt, Furth, Noors fjord, furt of fort wat overtocht betekent, doorwaadbare plaats, zie Frankfort, Erfurt, Steinfort, Montfoort etc. Angelsaksisch ford en fyrd, Engels als Ford, zie Oxford. Bosporus komt van bous; rund, Grieks poros; doorgang, koeiendoorgang, dus hetzelfde.
Amersfoort uit Jacobus Craandijk, 1875.
Amersfoort, aan de samenvloeiing van drie beken in de Eem. 985 Amersfordia bij Oesterley, wat handschrift is van de 13de eeuw. 1028 Amersforde, 1050 Amersfordum, 1242 Amersvorde,
1250 Amersfoort en Amisfurtum, 1285 Amersforde, 1294 Amersvorde, ook Amersfoerde, Amersfoirt. Hemesfurt en Heemsfurt, genoemd naar de rivier de Ame of Amer, nu Eem of Heem, Germaans furdu: doorwaadbare plaats. Het betekent zoveel als voorde van de Eem. Het was een handelsweg die naar Utrecht liep.
Was wel het eerst een dorp met zijn eigen heren met de toenaam Amersfoort.
Volgens anderen, maar onwaarschijnlijk, dat de Romeinen het gesticht zouden hebben en Amorfortia genoemd, amor en fortis: omdat het goed zou gaan met de stad zo lang als de gemoederen der stedelingen verenigd zouden blijven door een sterke liefde. Of dat de Fransen het gesticht zouden hebben en met hetzelfde inzicht amourforte genoemd. Dat zie je in het kerkelijke zegel waarop je twee liefkozende kinderen ziet met het bijschrift: Amor fortis, de liefde is sterk. Of waar Amersfoort later gesticht is zouden twee herbergen gestaan hebben die een hamer als uithangbord hadden. Van deze hamers en van voort of overtocht zou de naam Amersfoort gemaakt zijn. Vanouds schreef men echter Amisfurtum en Emisfurtum omdat het aan de Eem ligt die uit twee beken komt, de Barneveldse stroom heette Amer.
Buiten Amersfoort lag een oud Benedictijnerklooster wat door Anfridus gesticht is op de plaats die eerder Hohorst en later Heilige -berg genoemd werd. (Heiligenbergerbeek)
In 1257 heeft Henricus van Vianden, 38ste bisschop van Utrecht het verschillende rechten en vrijdommen gegeven zoals burgerrechten en zegelrechten. In 1543 werd Amersfoort veroverd door Maarten van Rossem, de veldoverste van Karel van Gelder. Een oude rijm zegt:
‘Amersfoort was een kamp vol stieren,
Keizer nog koning kon haar regeren.
Maar toen Maarten van Rossem kwam.
Die maakte van elke stier een lam’.
In 1595 werd er als toverheks verbrand Grietje Segers, bijgenaamd de rode kater. Geboorteplaats van Johan van Oldenbarnevelt en Jacob van Kampen. De laatste was de beroemde bouwmeester van het Amsterdamse stadhuis en is begraven in de grote kerk of Sint Joriskerk. Amersfoort was bekend om zijn zoetheid, janhagel. Ze heten keislepers of keitrekkers omdat ze in 1661 met veel moeite een grote keisteen haalden en op de Varkensmarkt op een voetstuk plaatsten ten teken van vrede die in dat jaar met Portugal werd gesloten waarbij Nederland met betaling van 8 miljoen gulden Brazilië verloor. Die kei heeft men later laten zakken. Dat inhalen geschiedde op kosten van Everard Meyster een rijke edelman die ook de buitenplaats Nimmerdor aanlegde.
Bavoort, Leusden, 1006 Bachevoort: doorgang over een beek.
Bakvoorde, (Torhout), 1221 Bachforde. Germaans bagna: das, furdu: doorwaadbare plaats.
Bekkevoort, Vlaams-Brabant, 1092 Baccunuuz, 1101 Bacunguez, 1140 Beckevort, verder Bechenvorth, Becchenvort, Bekenvorth. Germaans Bakkin furdu: met Romeins Baccon waid (Germaans wadja) doorwaadbare plaats, van Bakki, Bakjo of Bekka, zie Bekkum.
Bosvoorde, Frans Boitsfort, Brussel 1220 Bouchefort, 1225 Bosfort. Germaans Baldas: van Baldo, (Balpa: koen) furdu: doorwaadbare plaats in een beek.
Bredevoort, bij Aalten, 945 Breitenfurt, 1188 Breidenvorth, Bredervorht. Germaans braideru, van braida: breed, furud: brede voorde, doorwaadbare plaats in een rivier of plas, hier moeras. Met stenen werd het Steenvoorde. Onder Bredevoort ligt de buurt Walvoort waar een Vrijstoel van het Veemgericht gevestigd is geweest.
Coevorden, 1036 in de naam Fredericus van Coevorden. 1148 Koiforde, 1250 fideles, de Covorde, 1259 Covordia, 1291 Kovordia. Germaans ko: koe, furdu: doorwaadbare plaats, vergelijk Oxford: ossenvoorde, Ochsenfurt. Coevorden was vroeger een vesting die dikwijls belegerd werd. Het had een schoolmeester, Meyers Mannes van Thynen. Die was uitgeweken naar Groningen en toen die in 1672 van Munster naar Coevorden trokken zoveel kennis en plaatselijk inzicht aan Rabenhaupt gaf wat hij doen moest om de stad weer te veroveren wat hij opvolgde en de stad weer innam. Hij kreeg een zilveren beker met Cornelis Benter die zich toen ook verdienstelijk gemaakt had. Die bekers dienen nu voor Avondmaalsbekers. Vancouver (Canada) werd in 1792 verkend door Georges Vancouver, die afstamt van Van Coevoorden.
Zo ook Koefoorde, St. Gillis Waas. Beata Maria de Cosford, capella in Wasia, Clusa, ecclesia Cosforde.
Cromvoirt, Vught, eerder Crumvoert: kromme voorde.
Duivenvoorde, bij Leidschendam, 1221 Duvenvorde: doorwaadbare plaats van Doeve.
Erfurt, Thuringen, 975 Erpesfort, 1159 Erpesfordensis. Germaans Erpes furdu: voerde of doorgang van Erp.
Fortmond, Olst, 1237 Vortmen, van voorde en men of man. Zie Helpman.
Frankfurt am Main, 870 Franconofurt, 941 Vranconevurt, 1140 Frankenvort. Germaans Frankono furdu: doorgang van Franken.
Gantenvort, Groenlo, 1188 Gantenvort. Germaans gantan: ganzerik, furdu, doorwaardbare plaats in een beek.
Goesevoorde, Brugge, goes kan van gans, zie Goes, of van Godso, en voorde.
Groot Bronsvoort, aan de Bronsvoorderdijk in Bathmen, Overijssel.
Grunsfoort, Renkum, 11372 Groensfoorde, 1370 Grunsfoirt, van groense: grasmat, en voorde.
Hakfort, Vorden, 1142 Hancvorde. Germaans hangi: helling of van de persoon Hanko? Furdu, doorgang, zie Hengelo, Hengevelde.
Helvoirt, Haren, Helvoort, 1192 Hellevorth, 1416 Helvoert. Germaans halu: afhellend of van hel; woest, moerassig gebied. Furdu, doorwaadbare plaats in een beek.
Hengforden, Olst, 1380 Hengwerden, 1384 Hengverder-marke, 1402 Henweerder-marke, 1450 Hengvorden: voorde aan de helling.
Hollevoort, Bakel, van hol en voorde.
Ipsvoorde, Vlaams-Brabant, voorde van Ibbo.
Ittervoort, Limburg. Ittervoort verwijst naar de Itterbeek en naar een voorde waar de heirbaan Maastricht-Nijmegen de intussen drooggevallen Santforter Beek kruiste. De naam Ittervoort werd voor het eerst vermeld in 1252, terwijl er in 1343 melding werd gemaakt van een brug op die plaats.
Kalevoet, Ukkel, 1220 Calenvort, voorde die met stenen geplaveid is.
Kampfort; voorde aan de kant, de rand, de grens. Kampfort in Tielen, (Provincie Antwerpen).
Koefoorde, Sint Gillis Waas, 1123 Cusfora. Germans koas: bij ko: koe, furdu: doorwaadbare plaats.
Koufurderrige, Z. W. Friesland aan het Koevordermeer, Koufirde is een ondiep meer in Doniawerstal, ook een bocht in het Haanmeer, kou: koe.
Harreveld uit; http://www.oudheidkundelichtenvoorde.nl/node/30
Lichtenvoorde, Achterhoek. 945 als Lihdanfurt, 1200 Lichteren of Litteren, 1312 Lichtenvorde, de lichte of heldere voorde of doorwaadbare plaats. Begin 14de eeuw liet Gijsbert IV van Bronckhorst er een kasteel bouwen bij een voorde in Borculo.
Hier staat het huis Harreveld dat freule Van Dorth bewoonde die gefusilleerd is in Winterswijk en te Lichtenvoorde begraven, zie Winterswijk.
In 1874 gaf de geestdrift van 300 leden van het leerlooiers en schoenmakersgilde kracht genoeg om een steen van 5 kubieke meter die een 26000 kilo woog en in de buurtschap Vragender lag binnen de kom van de gemeente te halen met ijzeren rollen. In Vragender (1188 legio Vragender) is er een ruïne van een oude kapel.
Loveren, Vucht, 14de eeuw Loervoert, dus een voorde in een terreinlaagte, van malho: zak, verlaging.
Maasvoort, Lier, 1205 Malfurt. Germaans malho: zak, verlaging, furdu: doorwaadbare plaats.
Mensfort, Woensel, voorde van Menno of gemeenschappelijke voorde?
Montfoort, 1204 Munfort, 1244 Montfort. Frans mont fort: versterkte berg, sterke burcht.
Het had een sterk kasteel uit 1156 door bisschop Godefridus, Godfried van Renen, tegen de Hollanders gebouwd, een overblijfsel is lang in gebruik geweest als gevangenis en verbeterhuis voor vrouwen en meisjes. Het gemeentewapen spreekt, door een burcht te vertonen (Paulus 1.22) maar nog meer het kerkzegel door een burcht op een berg voor te stellen met het randschrift: ‘Turris fortis nomen Jehovae’, wat de Latijnse vertaling is van Spreuken 18: 10. ‘De naam des Heren is een sterke toren’. Montfoord, Muntfoord, onzeker of het uit Mons fortis als boerenlatijn van de Fransen, of van Nederduits Mont en forde, mond, forde: doorwaadbaar.
Er is uit de oude tijden een rijmpje bewaard dat Montfoort heel laag stelt:
‘Woerden is een stad,
Ouwater is nog wat,
Maar Montfoort is een gat’.
De Malteser ridders hebben er lang een commanderij gehad.
Montfort, in Limburg bij Duitse en Belgische grens, 1258 Montem circumfossarum, 1272 Montfort: sterke burcht bij een doorwaadbare plaats. Oorspronkelijk heette het Miemekar zo in 1258. Heeft nog bouwvallen van een oud kasteel van die naam die in het midden van de 13deeeuw gesticht is. Toen hertog Reinoud I mogelijk ten gevolge van hoofdverwondingen die hem in de slag van Woeringen getroffen had en zo nu en dan handelingen verrichtte die aan zijn verstand liet twijfelen werd hij door zijn zoon Reinoud II op dat kasteel gevangengezet en stierf er in 1326.
Oostvoorne, bij Brielle, 1206 Ostforne et de Westforne, 1494 Oestvoorne: oostelijke overgang? Oost slaat op vroeger Goeree dat West Voorne heette en onze plaats Oost-Voorne werd genoemd. In een schuur te Rugge, een heerlijkheid onder Oostvoorne gelegen, werden op 8 juli 1572 op last van Lumey enige geestelijken, men zegt van 19, na ondergane mishandelingen opgehangen. Ze worden Gorkumse martelaars genoemd omdat ze in Gorinchem gevangen waren genomen. Daarom is Rugge een bedevaartsoord geworden voor Roomsgezinde. Zeker plantje dat daar groeit wordt martelaarskruid genoemd en het volksgeloof weet te verhalen dat als men de bloempjes die van naturen vier blaadjes hebben bewaart er nog 15 bij komen zodat het getal van de bloemblaadjes dan overeenkomt met het getal der martelaren, Colchicum autumnalis.
Papenvoort, voorde van Papo.
Poelvoorde, Wingene, 1205 Polvorda. Germaan pola: poel, furdu: doorwaardbare plaats in een beek.
Rietvoorde, Kluizen, 1122 Ritvorth. Germaans hreuda: riet, furdu: doorwaadbare plaats in een beek.
Rijkevoort, Beugen: voorde van Rikhari of van rijt, waterloop.
Robrechtsvoorde, Korbeek, 1129 Rabresfort. Germaans Raedaberhtas furdu: doorwaadbare plaats in een beek, van Raedaberht.
Roovert, Hilvarenbeek, 139 Rovort: rode voorde, overgang van het water de Lei.
Ruddervoorde, West-Vlaanderen, 1089 Ridarworda en Ridravorda, 1180 Ridervorda, van Germaans hrinthaz: rund, furdu: doorwaadbare plaats in een beek, zie Oxford.
Sandfirden, Wymbritseradeel, Fries Sanfurd, 1132 Santforde, 1399 Zantvoerden. Germaans sanda: zand, furdu: doorwaadbare plaats in een beek, zie Zandvoort.
Santfort, Montfort: zandige voorde.
Stevert, Hasselt. Eerder Steenvoort; doorgang met stenen.
Stevoort, Hasselt, 1136 Steinvert, 1147 Sintvort. Germaans staina: steen, furdu: doorwaadbare plaats.
Steenvoort, Heusden, is een voorde met stenen verstevigd. Zo ook 1147 Stinvort.
Terveurt, Voerendaal: plaats bij de voorde.
Tervoort, Noord-Brabant. Voorde; doorwaadbare plek, namelijk in de Gilzewouwerbeek, een zijriviertje van de Mark.
Vilvoorde, Vlaams-Brabant, 779 Filfurdo. Germaanse waternaam Filo, furdu: doorwaadbare plaats in een beek.
Voorde, eind 12deeeuw Vorda. Germaans furdu: doorwaarbare plaats in een beek. Voort is het woord voor voorde.
Den Bramel en watermolen van Hackfort uit Vorden, uit P. A. Schipperus en Jacobus Craandijk, 1888.
Vorden, bij Zutphen, 1121 capella (U)Vurdene, 1235 ecclesia de Vurden, 1225 Vurden: bij de voorden of doorwaadbare plaatsen, het ligt aan drie voorden. Het heeft een kasteel ’t Huis te Vorden waarvan al in 1372 gewag wordt gemaakt. In de buurt ligt Wildenborch, 1372 ter Wildenborch, waarin Staring heeft gewoond, verder de landgoederen de Bramel, Hackfort, Wientjesvoort, Het Medler, 1418 Midler etc.
Vuren, Lingewaal, 1166 Vurdene, 1203 Vurna; voorde, ligt aan de Waal.
Wijnvoorde, bij Wijhe, 1347 Wiinvoerden, ca. 1390 Wynvorden: voorde van Wijhe.
Zandvoorde, bij Ieper, 1102 Santfort. Germaans sanda: zand, furdu: doorwaadbare plaats in of pad door de duinen.
Zandvoort, Haarlem, 1100 Sandevoerde, 1120 Santfort, 1343 tSantvoirden: zand en voorde, hier wel als droge weg tussen drassig land naar de duinen. Op deze kust landde op 26 april 130 Witte van Haamstede, zie Bloemendaal. Vele keren is daar een walvis gestrand, van een in 1629 is deze rijm vermeldenswaard:
‘Wanneer ont ’t vierde licht van ’t nieuwe jaar quam groeten,
Is hier dees wallevisch, lang drie en sestig voeten,
Van Noordwijk op de zee naar Zandvoort weggestrand,
God wende ’t quaet van ons en ’t lieve Vadeeland’. Was dit iets onheilspellends? Vergelijk in Friesland Sandfirde.
In de maand december 1661was het droevig aan te horen dat arme vissers van de Hollandse zeedorpen van Petten, Egmond, Wijk op Zee, Zandvoort, Noordwijk en Katwijk ‘s nachts met mooi weer om het sobere kostje uit gevaren de andere dag werden verrast van een opstaand water, genaamd bij de oude zeelieden de moer zee, die (zo sommige zeggen) alle 7 jaren eens en om de 21 jaar eens komt zo dat van die arme zeelieden daar gewoonlijk 5 maar op een schuitje is 15 a 16 schuitjes met volk en al bleven, zelfs aan de wal in het gezicht van die aan land stonden. Voor Egmond aan Zee werd een pink door de kracht van de zee rechtop zijn eind gezet. Want het water (zonder dat er enige wind als een draaiing was) verhief zich in de lucht dat heel vreemd was om aan te zien en een ander schuitje sloeg het onderste boven, de 5 mannen klauterden daar bovenop maar werden door 2 a 3 baren, als met een hand daaraf geslagen waarop de zeelui aan land stonden hand aan hand van het strand in stapten en van het derde bootje een touw kregen waarmee het met de mensen behouden bleef.
Zandvoorde, West-Vlaanderen. Van sand en furdu; zanderige, doorwaadbare plaats, een voorde.
1249: Zantvorde, 1250: Zandvorde, 1271: Santforda, 1275: Zantvorde, 1283: Santforde, 1295: Zandtvoorde, 1300: Zandvorde, 1335: Zandvoorde.
Broekgronden, broke, broek. Germaans broka: moeras, Oud-Hoogduits bruoch, Nederduits brock, Duits Brüch, Engels brook, brooke. Romaans broc, bruille, brulle, breuil, Frans brocq,
Broekgronden zijn wat lagere gronden met brak, braak of broekachtige grond, waar dijken doorbraken en waar meer heesters als wilgen groeiden. Ook komt die naam voor in de vorm breeck en breek (vaak wielen genoemd) wat meestal diepe plassen waren die ontstaan zijn tegen de binnenzijde van de (doorgebroken) zeedijken. Zie de namen van de Broecke of zoals in Belgie van der Broucke. Eerder broec, broic, broc, bruec. De bewoner is een broeker of brouker.
Goor, midden Nederlands gore; slijk, moeras, wordt ook vaak als broek vermeld, ook voor visvijvers en na ontwatering de naam voor hooiwinning.
Abbenbroek, bij Spijkenisse, 1206 Abbenbruech, 1334 Abbenbroeke. Germaans Appan: van Appo, plus broka: moeras, drassig land van Abbe, zie Abbekerk. Dat zie je in het gemeentewapen een zeer wijde broek.
Achterbroek, Someren.
Apenbroek, Maasgouw. 1378 Apenbroeck, moerassig land van de persoon Ape of Abe.
Assebroek, Brugge, 1187 Arsabroch, 1202 Harsabro, 1215 Arsbroc, 1231 Ersbroch, 1242 Arsebrouc, 1421 Assebroucq. Germaans hrassa: paard, broka: moeras, oud Nederlands Arse of Ors; paard, brouc, broekland, moerasland, vochtige paardenweide. Zie ook Asbroek bij Halle, 1245 sbruc. Ook Asbroek, Leudal.
Babyloniënbroek, afgekort Broek, bij Aalburg. 1124 en 1131 Babilonia, 1205 Babylonia, 1347 Babyloniënbroec, broec; moerassige grond die in 1130 ontstaan is als ontginning van het klooster Sint-Truiden. Ze voelden zich daar zo eenzaam en ver van hun klooster verwijderd waardoor ze het die naam gegeven zouden hebben. Babylon was in de middeleeuwen bekend door de Bijbelse ballingschap.
Barenbroek (Doesburg) 1139 Berenbruche, 1167 Berrenbruch, 1200 Berenbruke. Germaans birni: beer, op beer gelijkende modder, broka: moeras.
Benningbroek, Bennebroek, bij Medemblik, 1343 Benningbroec, 1396 Benningbroec: drassig land van Benno. Vergelijk het goed Benningehus bij Beilen, 1298 Benningehus, en de Friese familienaam Benninga. Ze worden wel speelmakkers genoemd.
Bennebroek, Bloemendaal, idem.
Berbroek, Belgisch Limburg, 1308 Berbruc; beer: modder, broek: moeras.
Berenbroek, Helmond. Bere, beer; modder, vergelijk beerput, broek; moeras.
Berenbruch, (Kerkrade) 1109, Germaans birnu: beer, op beer gelijkende modder, broka: moeras.
Bijlmermeer, Amsterdam, Bijlmer, 1159 Biddelmerbroke, 1169 Bendelmerbruc. Een meer dat de verbinding tussen twee anderen vormde, broka: moeras.
Blehen, Luik, 1139 Brochyem of Blocheym. Germaans broka: moeras, haima: woonplaats.
Breedenbroek, Achterhoek. 1187 Brendebroc, 1212 Breidenbroec. Germaans braidan: breed, broka: moeras.
Broeck, Appelterre, 1219 Germaans broka: moeras.
Broek, oude naam van Biljoen, Velp, 1076 Bruoche, 1178 Broke, idem.
Broek, Gendringen, 1168 Brucke, idem,
Broek, Gent, 1208 Broec, idem.
Broek Sint Pieters, Holque of Watten, 1093 nova terra qu vocatur Bruoch, idem.
Broek, Letterhoutem, begin 13de eeuw de Bruca, idem,
Broek, Lovendegem, 1210 de Broka, idem.
Broek, Gulpen, idem.
Broek, Peel en Maas, idem.
Broek, 1195 Moerbeke, Bruc, idem.
Broek, Ninove, 1195 Bruc, idem.
Broek, Laarbeek, idem.
Broek, Utrecht, 1206 de Bruke sancti Bonifacii, idem.
Broek, Akkerwoude, Fries De Broek. Broek is waarschijnlijk rond het jaar 1250 gesticht, waarschijnlijk door mensen uit de omgeving van Sneek. Er is zelfs wel gesuggereerd dat de kolonie werd opgezet om de groei van Joure in de richting van Sneek te beperken Halverwege de jaren negentig verzette het dorp, met name Broek-Zuid, zich tegen uitbreidingsplannen van Joure. De gehanteerde slogan luidde: Wij gaan over de rooie als Joure met Broek gaat klooien. Als gevolg van de protesten werd de uitbreiding niet uitgevoerd. Friesland.
’t Broek, Mierlo.
Broekem, Oost-Vlaanderen, 960 Broghem, Brokhem, 1343 Brueckum, idem met haima: woning.
Broekhoven, Meerssen, met hof, boederij.
Broekhuizen, Horst aan de Maas en Landgraaf. Met huizen.
Broekseneind, Bladel.
Broekhoven, Bergeijk, hoven; hof; boerderij.
Broekkant, Cranendonck, Laarbeek, Sint Anthonis, Someren; veengrond bij de moeraskant.
Broeksteeg, Haaren: wegje naar het broek (lager gelegen moerassig gebied).
Broeksitard, 1144 Bruchsitert; moeras van Sittard.
Broekzijde. Oisterwijk.
Bruchem, Bommelerwaard, 960 Brokhem, 1205 Bruchem: een broek en heem of woning.
Broek in Waterland, Monnikendam, 1342 Broec, 1420 Broec in Waterlant: drassig land bij Monnikendam. Vermaard om zijn netheid en zindelijkheid tot in het buitenland wat verder alle N. Hollandse dorpen hebben. De volkstaal noemt tranen soms waterlanders. Ze heten vinken, uitvinken, vinken op de baan. Broek op Langedijk.
Broechem, Antwerpen, is net zoals Broekom, Belgisch Limburg, een samenstelling van broek en heem; woning.
Broekhoven, in Noorderwijk, (Provincie Antwerpen), Morkhoven (Provincie Antwerpen), Riethoven (Noord-Brabant), Tilburg (Noord-Brabant), Meersen (Nederlands Limburg). Hoeve; boerderij in of bij het broek.
Broekhuizen, Dalfsen, 1617 Bruijckhuijsen; is een broek met huizen. Broekhuizen, St.-Omaars (Pas-de-Calais): 1300 Brouchus; in Maldegem (Oost-Vlaanderen). Broekhuizen (Nederlands Limburg, Drenthe, Overijssel, Utrecht), Broekhuysen,Straelen (Duitsland).
Broekkamp, is de naam van landen ten zuidoosten van Mierlo (Noord-Brabant). Ook plaatsnaam Brokamp (Nedersaksen).
Broekkant is de kant van een moeras.
Broekmeers: België, moerassige beemd.
Broeksterwoude, Dantumadeel, Fries Broeksterwâld. Broeks; moeras, wald; woud.
Brussel uit D. H. Fikkert, 1847.
Brussel, Frans Bruzelles Ville. De lis, Franse lys, wordt afgebeeld in de vlag van Brussel en dat al sinds historische tijden omdat in de rivier waar nu Brussel ligt lag het Saint Gaugericus Island, Frans: île Saint-Géry, Hollands: Sint-Gorikseiland, wat het grootste eiland in de Senne of Zenne was en vandaar komt ook Brussel, 966 Bruocsella of Broekzele, Germaans broka: moeras, sali: uit 1 ruimte bestaand huis,een nederzetting in een moeras.
Brustem, Sint-Truiden, 1114 Brustemia, 1224 Brustheim: brust of bors: kreupelhout en woning.
Bulkemsbroek, Simpelveld. Eerder Bulluchem en Bullinkeym. Broek; moerassig land van de plaats Bulkem; van Bullo.
Cattenbroek, Montfoort. Wel een persoonsnaam.
Diepenborre, Zonnegem, 1192 Diepenbruoc: diepe moeras.
Diepenbroek, Zeddam, 1200 Diepenbruc. Germaans deupan, van deupa: diep, broka: moeras.
Diepenbroek, Helmond.
Dikbroeken, Borger, 1223 Dickebruc. Germaans pikwja: dick, dicht, broka: moeras.
Dombroek, Zandbergen, 1217 Donbroc. Germaans dauma: damp, wasem, broka: moeras.
Donkerbroek, Ooststellingwerf. 1408 Dumbraech, copie van hetzelfde charter heeft Dongbroec, Duncbrueck, 1500 Dumbroeck. 1509 Dombroeck. Van donk; zandige opduiling, broek, moeras. Later werrd het meer donker omdat men het begrip donk minder kende.
Ebbenbroek, Hardenberg, broek of moeras van Ebbo.
Elsbroek, Hillegom, 12deeeuw Hiltesbroc, 1259 Hiltsebroic, 1343 Hilsbroec: veen van Hildos.
Gebroek, Echt is een Limburgse vorm voor De Broek, dus het veen.
Geebroek, Tongeren, 1185 Gerbroc. Germans gaizan: spits toelopende stuk land, broka: moeras.
Gendringen, bij Etten, half 11de eeuw Bruocgandringe, 1144 Bruockindringen, 1276 Ginderen, Genderingen. Germaans Gandaharingja: behorend aan Gandahari, broka: moeras, resp. Rijn. Met het oude riddergoed De Wildenborgh.
Haaldersbroek, Zaanstad. Moeraasig land van de Haal, oude buurt in Oostzaan.
Heilbroek, Berchem, Oost-Vlaanderen. Germaans haljo; dieper gelegen plaats, broek; vochtige grond, moeras.
Heisbroek, Sint Katelijne Waver, 1146 Eisebruc. Germaans agisa: schrik: broka: moeras, dus schrikaanjagend moeras of tot Agiso behorende.
Hensbroek, bij Alkmaar, 1120 Heynsbroec, 1312 Hensbroec, 1343 Hensbroeke, 1480 Hensbroeck, omdat ook de spelling Heinsbroek voorkomt zal het wel het lage drassige land van Hein betekenen, of van hein, grens tussen twee weilanden. Het kledingstuk zie je in het wapen van de gemeente, een broek van goud, een bespottelijk stuk.
Hoensbroek, Heerlen, Limburgs Gebrook, 1198 Bruke. Germaans broka: moeras en genoemd naar Herman Hoen die hier in 1360-68 een kasteel stichtte.
Hobroek, Maarke-Kerkem, 1185 Hobruc. Germaans hauha: hoog: broka: moeras.
Kallenbroek, Barneveld, 1571 Caldenbroeck, kan van kaldenbroek: het koude moeras.
Koningsbroek, broek van de koning, in Maarke-Kerkem (Oost-Vlaanderen).
Kranenbroek; ‘moeras waar kraanvogels verblijven’. Craenenbroeck, Plaats bij Mierlo, Steenberg en (Noord-Brabant), in Attenrode, Lembeek (Vlaams-Brabant), Ninove (Oost-Vlaanderen).
Lagebroek, Utrecht.
Langbroek, bij Wijk bij Duurstede, 1219 Langebrucke. Germaans langa: lang, broka: moeras. Er is een Opper en Neder Langbroek. Met vele landgoederen en ridderhofsteden waarvan sommige stammen uit de 13de en 14de eeuw waarvan er nog zijn Weerdestein, Hinderstein, Lunenburg, Sandeburg etc.
Leerbroek, Zederik, 1396 Lederbroec, 1494 Leerbrouc: natte grond van de Leede: gegraven waterloop.
Lisserbroek, Lisse. Broek; moeras van Lisse.
Lijsbroek, Herne, 1210 Licebroc. Germaans lesko: lis, broka: moeras, of van litse: klein.
Loosbroek, Dinther, 1196 paludis que vocatur Loesbruch, 1200 Lozebruc en Lozenbruch. Germaans lausa: vals, gevaarlijk, broka: moeras.
Lutjebroek, Grootebroek, 1312 Lutekebroec: 1507 Luttekenbroic: lutje of lutke: klein laagland, dat woord is verwant met luttig, luttel, Fries lijts wat je ziet in Lijtsewierum voor Lutkewierum en Engels little. Klein genoemd tegenover Grootebroek. De spotnaam is uilen.
Lutjebroek, De Marne, idem. Het Groningse Losdorp heette ook wel Lesdorp en Lutsdorp, ook van luttel.
Maalbroek, Maasniel, 1128 Malbruc. Germaans malho: zak, verlaging, broka: moeras.
Mastenbroek, bij Kampen, 1277 Mastenbroic, 1330 den Masteroke en Mastbroecke: varkensvoer en laag moerassig gebied. De natte plaats tussen de IJssel en het Zwarte water werd zo eerder genoemd. In 1369 werd door verdeling en bedijking van het ontgonnen land Mastenbroek gesticht. Waar de Staatse troepen in 1580 daar slecht betaald werden en zich schadeloos stelden door de boeren te plunderen. Die van Mastenbroek stelden zich te weer en vormden een beden ter bestrijding van de roofzucht van de soldaten. Het werd de desperate bende genoemd. In hun vaandel zag men een zwaard boven een lege eierenschaal met de woorden er omheen: ‘eerst vochten we om het ei, maar thans om de dop.’
Melsbroek, Steenokkerzeel, 1123 Melbruc. Germaans milipa: honing, honingkleurig, broka: moeras.
Meezenbroek, Heerlen, vogel mees en broek.
Meienbroek, Lovendegem, made: weiland, broek, moeras waarvan delen weiland zijn.
Muizenbroek, Ekeren, 1412 Mosyenbroek kan wijzen op midden Nederlands mosie: steekmug, en broek.
Musschenbroek, Heerlen, is wel het moerassige veen.
Nijbroek, Voorst, ontving in 1328 een landbrief en is toen eerst een dorp geworden, 1328 Niebroeck: het nieuwe moeras.
Noordbroek, Menterwolde, ligt ten noorden van Zuidbroek, samen Oosterbroek.
Okkenbroek, Diepenveen, geslachtsnaam Okenbroke al in 1288, rond 1390 Ockenbroick, broek van Okko.
Oldebroek, Gelderland, 1277 palus Hollandenses, 1320 Hollenderbroek, 1378 Audenbroeck, 1496 Hollanderbroek en Aldbroick; wel Hollands moeras.
Oostbroek, de Bilt, 1125 Ostbruch. Germaans austa: oost, broka: moeras.
Overbroek, Anderlecht, 1221 Hoverbruch. Germaans ufera: aan de overkant van, broka: moeras.
Polsbroek, bij Lopik, 1155 Pulsebroch, 1296 Polsbroic. Germaans pulsjo, nog West Vlaams pilse, pelse, puse: ineengestrengeld vlotkruid en waterplanten op een moeras, broka: moeras. Behoorde eerder tot de IJsselsteinse goederen wat te zien is in het wapen die aan die van Benschop gelijk is.
Roosbroek, Sint Amandsberg, half 12de eeuw Rosbruc. Germaans rausa: riet, broka: moeras.
Ruisbroek, Brussel, 1138 Ruschebroc. Germaans ruskjon: rus: bies, broka: moeras, moeras met rusplanten.
Ruisbroek, Ninove, 1147 Rubroc. Germaans ruha: ruig, met ruigte begroeid, broka: moeras, later veranderd tot
Ruisseveen, Veenendaal, rietmoeras.
Sassenbroek, Broekom, broek van Sahso.
Schoorbroek, Denderhoutem, 1179 Scorebruc. Germaans broka: moeras, bij Schoor.
Schakkebroek, Herk de Stad, is een los of onvast moeras.
Schoubroek, Mechelen, 1188 Scaldebruc of Scaldenbruc. Germaans skaldu: lis, broka: moeras.
Schoubroek, Zomergem, 1216 Scoudebruch, idem.
Schiebroek, Rotterdam. Het was veenmoeras, bij het water Schie, (zie Schiedam) dat werd ontgonnen en drooggelegd. Tussen 1700 en 1850 ontstond een plassengebied, dat vervolgens wederom werd ingepolderd en drooggelegd. Daarbij ontstond een groot aantal aparte polders, waaronder de Schiebroekse polder.
Schilbroek, Groesbeek, moeras als grensscheiding.
Sengelsbroek, Bergeijk, sengel van singel: grensstrook of van senegelen: zengen? Met moeras.
Slabroek, Maashorst, kan van Slabbroek: slappe broek.
Spanbroek, bij Hoorn, 1083 Spanbroech, 1343 Spambroek: drassig land van Span of van spang: vlonder.
In de kerk leest men een bijzonder grafschrift:
hier ligt begraven mijn vrouw Griet:
In de hemel is zij niet
In de hel
Dat weet ik wel’. Van het plaatsen van een komma achter zij of achter niet hangt het af waar griet is.
Stabroek, Antwerpen, 1258 Stakebroek, van staak en broek: waarschijnlijk een moeras met kleine boomstammen.
Stobbenbroek, Raalte, moeras met boomstronken.
Stadbroek, Sittard, een stad en broek.
Swartbroek, Weert; zwart moeras.
Tedingerbroek, Stompwijk, broek van Tato.
Uilenbroek, Vlierzele, uilenmoeras. Zo ook in Vlierzele Uilenhoek.
Velserbroek; broek; moeras van Velsen.
Verrebroek, Beveren, 1187 Vorrabroch, moeras genoemd naar de waterloop Verre: van varen.
Vinkebroek, Assebroek, 1142 Vinkebrog. Germaans fangja: soort turf, van midden Nederlands vinken: slechte turf, Frans fange: modder. Zie Vinkt, Deinze, 1123 Vincthe, en Vinkeveenin Utrecht, broka: moeras.
Vijverbroek, Gent, 1165 Viverbrok. Midden Nederlands vivere: wijver, broka: moeras.
Vriezenbroek, Zemst, van vries: moeras of Fries?
Waalbroek, Limburg. Waal (Franstalige) en broek, een moerassig gebied.
Westbroek, De Bilt, gelijk Oostbroek, bij Maartensdijk, 1639 Westbroec: gelegen drassig land dat ten oosten van Utrecht ligt en Westbroek ten westen ervan. Hier is een oude abdij van St. Benedictus orde.
Westbroek, Meerssen, ligt ten westen van Oostbroek.
Westerbroek, Groningen. Westerbroek is een van de oudere dorpen in de gemeente en is ontstaan in de late middeleeuwen; voor 1250 vestigden zich er weideboeren uit Onnen en Noordlaren, die het ter onderscheiding van de bestaande dorpen Noordbroek, Zuidbroek en het bij Onnen gelegen Oostbroek Westerbroek noemden.
Willebroek, Antwerpen, 1182 Willebroc, 1190 Wildebroc. Germaans wilpja: wild, broka: moeras.
Woubrugge, Kaag en Brassem, 1252 Woutbroeke: met bomen bezet moeras, later is de naam dus veranderd.
Wulgebroek: Oostkamp, wilgenmoeras.
Kerk te Zuidbroek uit; http://www.joostdevree.nl/shtmls/romanogotiek.shtml
Zuidbroek, Gronings Zuudbrouk, bij Sappemeer, 13de eeuw Suthabroke: zuidelijk gelegen moerassig land.
De kerk die aan Sint-Pieter gewijd is was een van de weinige kerken van baksteen in de 13de eeuw die er nog in ons land zijn.
Zuidbroek, Zuid-Holland.
Zwartebroek, Barneveld. De plaats wordt in 1132 voor het eerst in schriftelijke bronnen vermeld. 1650 Swartebroeck, 1802-1812 Het Swarte Broek, 1840 Zwartebroek. Samenstelling van zwart‘met een zwarte kleur’ en broek ‘laag moerassig land’. De donkere kleur van het ‘broek.
Met Planten.
Gaard, midden Nederlands gaert, oud Saksisch gard, zie boomgaard; het betekende; hof, bezitting of woonhuis.
Haag, midden Nederlands hage, Angelsaksisch hege; struikgewas, later kreeg het de betekenis heining, dan omheinde plek. Ook Hegge.
Hees; bosnaam, hese, heest, van Germaans haisi, vergelijk midden Nederlands heister: jonge boom, Frans hetre, beuk.
Vore, Hoogduits fohre, oud Hoogduits forha, Engels fir, Angelsaksisch furh, oud Noors furs; vuren en vurenhout, zie Vorchten bij Hattem en Voorhout.
Appel. Malus.
Apel ter, Gronings Troapel, zou kunen van het woord Appello: bos met wilde appelbomen.
Apeldoorn, 790-793 in villa marca Appoldro, Apoldro, begin 13de eeuw Apeldern, 1228 Apeldorne, 1251 Apeldoren, 1335 Apeldoeren, 1349 Apeldoern, Oudnederlands apuldra, Germaans apuldrum; bij de appelbomen, vergelijk Oudnoors apaldr, Oudengels apuldor, Oudsaksisch apuldra; appelboom.
De kerk die na het verbranden van de eerdere in 1698 gebouwd is en in 1745 vergroot kreeg van prins Willem V een orgel ten geschenke in 1780. Bij Apeldoorn ligt het Loo dat in de 16de eeuw een jachtslot was van Johan Bentynck, ook wordt het wapen van Maarten van Rossem er gevonden met het cijfer 1538 op een gevelsteen. Na verschillende eigenaars werd het gekocht door Willem III die er vaak kwam ook toen hij al koning van Engeland was die een nieuw paleis liet bouwen bij het oude jachtslot dat daarna het oude Loo werd genoemd. In 1672 trok er een bende Fransen op aan. Maar een wakkere borst, zekere Jan van Sprang, nam een trommel en ging tussen het hout verborgen zo duchtig aan het roffelen dat ze een aanval vreesden en vertrokken. Ook Napoleon is er twee dagen gebleven. Het beeld van de Faam opgericht door de Nederlandse vrouwen in de tuin van het Loo is een hulde aan Willem III voor zijn moedig en liefdevol optreden bij de watersnood van 1861. Aan het eind van de Loolaan werd op 9 maart 1901 door koningin Wilhelmina een gedenknaald opgericht in verband met haar gesloten huwelijk op 7 februari met hertog Hendrik van Mecklenburg-Schwerin. Wie op de stoep staat van het paleis bevindt zich op gelijke hoogte met de toren top van de grote kerk te Arnhem.
Aperloo, Elburg. 1313 Apelderloe, Apeldorenloe, 1327 Apeldorenloe, 1334-1335 Apeldorlo, 1521 Apperloe, Aperloe, 1573 Apperloo, 1665 Apperloo; lo licht, open bos, apeldore, Germaans apuldra-; appelboom, bos met (wilde) appelbomen.
Appel, Nijkerk. 1146 kopie 14de of 15de eeuw Appele, 1183 Appele, ca. 1400 toe Apel, appel, 1491 to Appel, 1534 Appell, 1936 Appel; Etymologieonbekend. Meestal opgevat als een samenstelling van appel en lo in de betekenis ‘appelbomenbos’, al wordt de naam ook wel geduid als apa; rivier, stroom, met lo; licht, open bos of lo; poel, water.
Appelaar, Oosterhout, is een laar of bosweide met appelbomen.
Appelboom. Appelboom in Adegem (Oost-Vlaanderen) en Liedekerke (Vlaams-Brabant).
Appelscha, Fries Appelskea, Ooststellingwerf, 1247 Appels, 14de eeuw Appelsche: de persoon Appilo of appels, skea dat verwant is met Engels shaw: bos, met oud Noors skogre: bos, wat verder gaat tot schaag, skag, zie Schagen. De buurtschap Hoogappelsche, al in kaarten vanaf 1664, behoorde ook tot dit dorp en maakt er nu een deel van uit. Aan de vaart ontstond ook Nieuw Appelscha en later Appelscha Derde wijk of Ravenswoud.
Appeltern, 1139 ecclia de Apeltre, ca. 1143 in Apeldrem, ca. 1188 in Apelderhem, 1275 de Apelteren, 1294-1295 Theoderico de Apeltern, Apelteren,
1317 Apeltern, 1442 Appeltern, Apeltern, 1665 Apelten, Germaans *apuldrum; (nederzetting) bij de appelbomen.
Appelterre, Eichem, 1219 Aptres, Apeltres, 1238 Apeltren. Germaans apuldra: appelboom.
Pommern, Moezel, 922 in loco Pumeri vocato. Romeins pomarias: appeltuin.
Beuk, Fagus, midden Nederlands boeke, oud Saksisch Boke, ouder boka, Engels beech.
Aldeneik (Maaseik) 830 Eike, 952 Eiche. Germaans aikja: eik.
Beaufaux: mooie beuk. Beaufaux in Elzele (Henegouwen) en St-Denis.
Bergeik, Noord-Brabant, 1151 Eka, 1258 Berrect, 1283 Eikelberge. Germaans aik: eik.
Bergeijk, 1137 Echa, 13de eeuw Eikelberg, Eykelreberge: een met eik begroeide berg. De vorm Bergeyk is wel beïnvloed door Maaseik.
Bernis, (Heeswijk) 1196 Bernehese, Berne, Bernese. Germaans birnu: beer, op beer gelijkende modder, hasjo: beukenbos.
Bernissermade, met maedwo: alluviaal land in zeekleigebied.
Beukelaar, Veghel: een met beuken begroeid, laar; bosweide
Beukelaar bij Twello, 1417, 1451 Bokelaer, met laar.
Beukemare, Brugge, 1225 Bucmara, Germaans bokjon: beuk, maru: natuurlijke waterloop in zeekleigebied.
Beuken, Hendrikkapelle, Germaans bokum: bij boko: beuk, reps. Romeins fagetum: beuk.
Beukhuis te Aalten. Met bok, boke; beuk.
Bokhorst te Laren, en te Putten, 806 Bochursti. Overijssel. Bok; beuk.
Boekelo, 1450 Boekelo en Bokelo. Boek; beuk.
Boxbergen, Olst, 1472 Buckesbergen. Boek; beuk.
Bukhorst, Zalk. Buk; beuk.
Bocholtz, Nederlands-Limburg, is waarschijnlijk afgeleid van beukenbos of beukenhout.
Bocholt, Maaseik, 1162 Bucolt, beuk en hout.
Bockholt, Duitsland, midden 12deeeuw de sicco Bokholto. Germaans boko: beuk, hulta: woud.
Ook Boechout, Antwerpen, 974 Buocholt, 1128 Bucholt, beukenwoud.
Bokhoven, ’s Hertogenbosch, 1243 de Buchoven, 1307 Buchoven: een beuk met een hof. Of de geslachtsnaam Bocco, Bucco.
Bokrijk, Genk: het beukenbos.
Boekel, Sint Blasius, Oost-Vlaanderen. 1132 altare de Bocla quod est in honore sancti Bavonis, 1185 Bocla sancti Bavonis. Germaans boko: beuk, lauha, bosje op hoge zandgrond.
Boekel, Sint Denijs, Oost-Vlaanderen. 1108 Bocle, 1196 Bocla. Idem.
Boekel, in Brabant komt uit boekelo: beukenbos.
Boekhout, Gingelom, Belgisch Limburg, 1096 Bocholz. Germaans boko: beuk, hulta: bos. Verder in Binkom, Meise, Pepingen, Bochout (Vlaams-Brabant), in Meerhout, Bouchout (Antwerpen), in Oosterzele, Ronse, Eeklo, Velzeke, Waasmunster, Scheldewindeke (Oost-Vlaanderen), in Tielt (West-Vlaanderen).
Boekt, Perk, 1219 Bukt, Germaans boko: beuk.
Boekt ter, Terboekt, Genk, 1135 Buch. Idem.
Zo ook Boekelo, Enschede. Ook Boekelte, Friesland. Boekhorst, Noordwijkerhout.
Boekhorst, Ooststellingwerf, Friesland. Boekhorst zou een samenstelling kunnen zijn van het Stellingwerfse woord voor beuk en kreupelhout. Boek = Beuk, Horst = Kreupelhout. Kan ook vernoemd zijn naar een familie Buchorst. Zo ook Boekhof in Zuid-Holland, Bokhorst, Gelderland.
Boekt, Heusden Zolder, komt uit bokothu: beukenbos.
Boksem, Grimbergen, Boxhem 10-11de eeuw Bucsele, later Buoksele. Germaans boko: beuk, sali, huis met 1 kamer.
Boxtel, Noord-Brabant, 1108 Buchestelle, Buxten waar gravin Adelheid aan de Utrechtse bisschop Coenraad haar landgoed Orthen opdraagt treedt als getuige op Herbertus de Buxten, 1173 Bucstel, Boucstele in een charter van 1291, zo ook in 1394 en 1395. Bocxtell op 6 mei 1483, Boextel in 1506, ook Boctella en Bucstel: verblijfplaats van reebok of beter beuken.
Het heeft een statig kasteel, het huis te Boxtel of Stapele. Meermalen is de plaats geplunderd en in 1543 door Maarten van Rossem, in 1563 door muitende Spaanse soldaten, in 1672 door de Fransen waarbij Lodewijk XIV persoonlijk aanwezig was.
In de kapel wordt een altaar kleed bewaard waarop bloedvlekken te zien zijn en ontstaan zegt de overlevering doordat een priester de beker omstootte onder de Mis rond 1380. Jaarlijks trekken er bedevaartgangers daarheen om hulde te bieden aan het heilige bloed. Dat is net zoals het bloedwonder te Alkmaar. Daar was iemand priester geworden na eerst Geuzen te hebben gedood wat hij niet gebiecht had. Bij zijn eerste mis op 1 mei 1429 morste hij wat wijn op zijn kleed wat veranderde in bloeddruppels, het kon er niet uitgehaald worden, ook niet verbrand en werd verborgen in een pilaar. Maar hier gebeurde nog een wonder. Bij Zeeland was een schip in hoge nood en dreigde te zinken. Toen kwam er een engel op de voorplecht die hen vertelde dat hij ze zou redden als ze naar Alkmaar gingen en in die pilaar die bloeddruppels vonden en bekend maakten. Dat beloofden ze en kwamen veilig thuis en sindsdien is er het bloedwonder van Alkmaar dat veel bedevaartgangers trekt.
Buggenhout, Oost-Vlaanderen, 1125 Buckenholt, 1145 Bukenholt. Germaans bokina: beuk, hulta: bos.
Bukhorst, Deventer, 1093 de Buchorst, 1127 Buchorst, 1133 de geslachtnaam van Bockhorst, 1266 Buckhorst: beuk en horst.
Chaufheid, Theux (Luxemburg), Chauveheid,Chevron (Luxemburg), Chauveheis in Bellevaux (Luxemburg) van chauve heis, van Germaans haisj; ô ‘kaal beukenbos’.
Haut-Fays, (Luxemburg) en in Villers-devant-Orval (Luxemburg): hoog beukenbos.
Heesselt, Varik, 850 Hesola, Esola, 1250 ecclia de Hesle, van haisjo: beukenbos en lo: bosje.
Heeze, 784 Hezia, 1172 Hese, 1253 Hese. Germaans haisjo: beukenbos, struikgewas.
Hoboken, Antwerpen, 1135 Hobuechen. Germaans hauha: hoog, bokum: beuk.
Schoonbroek, Turnhout, 1164 Sconebruc, 1221 Sconeboke, geen broek maar beuk, maar van bok: mooie beuk.
Schoonderbuken, Opvelp, 1197 Belfai, laatste van Latijn Fagus: beuk.
Heest komt van Germaans haisi, vergelijk midden Nederlands heister: jonge boom, heester, beuk, vergelijk Frans heistre; struikgewas. Zo ook Heestert. Ook Heist, West-Vlaanderen.
Heerle, bij Wouw, bij Meer en Poederle, 13de eeuw Harella, de naam betekent bos van haagbeuken. Zo ook Heers Veldhoven, 1297 Herle, of van hoger gelegen. Zo ook Heersin Belgisch Limburg, 929 Comitatus de Haire, of; van de heer. Opheers, 1099 Ob Here; hoger gelegen dan Heers.
Heestert, West-Vlaanderen, 1048 villa dicta Hertrudis, naar een zekere Hertrud, maar in 1108 is het Hestrut, in 1182 Hesterd, Germaans haisdropu, van hais-dra: jonge beuk, heester.
Heist op de Berg, Antwerpen, 1008 Heiste. Germaans hais-itja: beukenbos,
Darthuizen, bij Leersum, 1253 Derthesen, van tart: speer, en heest; heester, geen huizen. Darthusen, in een handschrift van de Utrechtse kerk Derthese genoemd waar volgens hetzelfde handschrift een kapel geweest is.
Eik, Quercus, eeke, midden Nederlands eike, eke.
Aldeneik (Maaseik) 830 Eike, 952 Eiche. Germaans aikja: eik.
Chainia, Crehen (Luik) en Meux (Namen); Chenia(t) in Baisy-Thy (Waals-Brabant), Huccorgne (Luik) en Somzée (Namen). Cheneau in Estinnes-au-Mont (Henegouwen) en Bonlez (Waals-Brabant). Frans chêne, Picardisch que(s)ne: eik. Of Oudfrans chesneel: eikenbos.
Cheneau, Estinnes-au-Mont (Henegouwen) en Bonlez (Waals-Brabant). Frans chêne, Picardisch que(s)ne: eik. Of Oudfrans chesneel: eikenbos.
Chenaye, Cheney,Chainaie, Chainaye: Chênaie: eikenbos, Frans Chêne: waar eik groeit. Chenay (Marne, Sarthe), in Pondrôme (Namen).
Eichem, 1317 Eicghem; Germaans aik; eik, haim; woonplaats.
Eekeburen, Oldekerk, huizen bij eiken.
Eekhout, Brugge, 1179 Equoth, 1187 Echout. Germaans aik: eik: hulta: bos, of van eek; laag land.
Eekhoven, Kontich, 1197 Ecoven is eik met hofa: boerderij.
Eekt ter, Anderlecht, 1220 in loco qui dicitur ther Eekt, Germaans aikopu, bij aik: eik.
Eichem, Oost-Vlaanderen, 1142 is eik met haima: woning.
Eckelrade, Eijsden, 1381 Eekeroide, plaats waar eikenbomen gerooid zijn.
Eekhout, eikenbos.
Eeklo, Oost-Vlaanderen: eikenbos, lo; hier zandige heuvelrug.
Eekhoven, Kontich, eik en hoven.
Eekt, Oldebroek, eik en bos.
Eikelhof, Olst, Overijssel, Eikenhof in Apeldoorn (Gelderland). Hof met eiken.
Eke, Oost-Vlaanderen, 1114 Heke: eiken.
Eext, Gieten, eerder Exte, Eechte en Eegeste, van eek: eik met een achtervoegsel st, mogelijk van sate: woonplaats.
Eext, Anloo, 1526; die buuren van Exte, 1544; tusschen den van Rolde, ende van Ext.
Zo ook Eexta, Scheemda, 1435 Eghiste.
Eekeburen, Oldekerk, van eik.
Eibergen, 1188 Ecberghe. Ec; eik.
Ek, Nederbetuwe, 953 Eki.
Eekst, Oldebroek, 1307 Ekit. De Eket in Twente.
Ekehaar, Rolde, hoogte rug met eikenbomen.
Eikberg, Breda, Eikelenbosch, Baarle-Nassau, Eikenheuvel, Uden.
Exloo, Exlo, Odoorn. 1376, in der buerscappe tot Exle, 1446 Exlo, ek; eik, loo; bos; zal wel een gekapt eikenbos betekenen. Zo ook Exel.
Kasen, Nederlands-Limburg, verwijst naar de oud-Nederlandse stam Cas- (eiken) en -wyn (landgoed). Tot de 19de eeuw was het plateau van de Kruisberg één groot eikenbos.
De Looi, Gennep. Mogelijk van midden Nederlands loo: run of eikenschors waar dat gewonnen werd, of een vorm van lo: bos? Zo ook Looienhoek.
Maaseik, Belgisch Limburg, 1139 Ecke, 1400 Eyke, Germaans aikja, van aik: eik, ter onderscheiding van Bergeik noemt men het Maaseik.
Tereycken, Beek en Donk. Ook gespeld als Ter Eijken of Tereijken; ter eiken.
Treek, Henschoten, mogelijk van Ter Eeke en dan een aanplant van eiken?
Zeveneken, Oost-Vlaanderen, betekent 7 eiken.
Els, Alnus, midden Nederlands elze, oud Germaans alisa.
Aalst, Zaltbommel, 709 en 814 villa Halosta, 980 Alisti en Alaste, 983 Aloste, 1088 Alst, Alost: stadje bij elzen. Of van aloks: wild alsemkruid. Of van Germaans alhust, alhusta; woonplaats of heidens heiligdom, van Germaans alha; woning, tempel. Vergelijk Elst.
De vorm van het dorp heeft de spreekwijze laten ontstaan van: ‘lang en smal zoals Aalst’.
Aalst, Buren. Rond 1400 Aelst. Idem.
Aalst, Frans Alost, Oost-Vlaanderen, 866 villa Alost, 1162 Aalst, idem,
Aalten, Gelderland, 828 in Alladna, 1086 Aladnon, 1138-1139 in Alethnin, 1152 Parrochia Aladon, parochie bij de elzen, 1230 Alethim, 1248 Alethen, 1381-1383 Aelten. Waarschijnlijk afgeleid van een plantnaam, verwant met Oudnoord alao; voeding, spijs, Oudnoors aldin; eetbare boomvrucht.
Alnetum, Antwerpen, 1147 de Alneto. Romeins alnetum: elzenbosje.
Arvernen, bij Tienen zou komen uit Gallisch areverno: bij de elzenbomen.
Ellersthaar, Borger: hoogterug die met elzen is begroeid.
Eldersloo, naast Ellersveld, (Ellertsveld) 1302 Heilerslo, 1382 Ellerslo, ellernholt is de naam voor de els in Drenthe.
Elsakker, Hogstraten, 9deeeuw Helsaccra, idem, met akra: akker.
Elsbeke, Hilvarenbeek, 1214 Elsbeca, idem met baki: beek.
Elshout, Heusden. 722 Elisholz, 1316 Elishoute, 1339 Elshout. Els, Alnus.
Elst, Maasdonk, Elzen, Boekel.
Elsschot: ruimte met elzen afgeperkt, bijvoorbeeld Elschutten in Langdorp (Vlaams-Brabant), Helschoot in Laarne (Oost-Vlaanderen), Helschot in Herselt (Antwerpen), Elsschot in Schijndel (Noord-Brabant).
Elsene, Frans Ixelles, Brussel, 1210 Elsela, idem, met sali: een uit 1 ruimte bestaand huis.
Elsloo, Limburg, 1002 Elisla, met lauha: bosje op hoge zandgrond.
Elsloo, Fries Else, Ooststellingwerf, idem. 1408 Elslo(e), lo; bos
Elsakker, 9deeeuw Helsaccra: elzenakker.
Elsbeke, Hilvarenbeek, van els en beek.
Elst; plaats waar elzen groeien, elzenbos’. (Oost-Vlaanderen, Gelderland, Noord-Brabant, Utrecht).
Elze bij Zutphen, 1025 Eliza, Elzen bij Rijssen, 1251 Elsne.
Elst, 10de eeuw Alisti, 896 Elste.
Elschot, 1362 Elscote.
Elzele, Frans Ellezelles, Henegouwen, 1120 Eleseleh. Germaans aliso: els, sali: huis met 1 kamer.
Elzen, Rijssen, 1252 Elsne, 1297 Elsnen; els.
Elzet, Gulpen; elzenbosje.
Es, Fraxinus, oud Hoogduits, Angelsaksisch aesc, uit aski. Met oud Hoogduits ask; es komt overeen Asch bij Buren, 1288 Aske?
Asdonk, Tessenderlo, een uit het veen opstekende landrug die met essen begroeid is.
Eschede, Gorssel, 1046 Ascethe, 1212 Eschethe, 1405 Eschede, 1533 Eschaeten, Esschert, Germaans askipja es, schoot; bebost hogere hoek dat uitspringt in moerassig land.
Asselt, Swalmen. Frankische naam: Aslao, Aschlo, Ascloha, of Ascaloh. Germaans aski; es, lauha; bosje op zandgrond.
Asschen: essenboom, Fraxinus. Verspreide plaatsnaam. Ook Assebroeck, Asbroeck: essenbroek. Een moerasgebied waar veel essen groeien. Asch, Buren (Gelderland) of As, (Belgisch Limburg), eerder Asch. 1264 bi den Asbrouke, Meigem, België.
Asse, (Vlaams-Brabant): 1159 Asche, of verspreide plaatsnaam ten Assche; es.
Asselt, Swalmen, 860 Aslao, 881 Haslao, 888 Aschlo, 943 Asclon, 1202 Assle, Assel en Assele. Germaans aski: es, lauha, bosje op hoge zandgrond.
Assendorp, 1281 Eschendorp bij Heerde en Raalte.
Escharen, Grave, 1282 Escre, Escheren: boom es en haar: heuvelrug.
Essen, Bathmen, komt steeds onder deze naam voor, zo ook de geslachtsnaam van Essende of Essende; es, Fraxinus.
Essenpas, Bemmel, Esseveld, Barneveld.
Esch, bij Boxtel, eerder Hesc, 1200 in Escho: dorp met een es. Het gemeentewapen heeft een boom wat wel een es zal zijn. Maar esch is ook een gemeenteakker zodat het onzeker is.
Esch heeft een toren die lager is dan de kerk en daarom hebben ze de spot te verduren dat ze als het regent hun toren in de kerk zetten.
Essen, (Antwerpen, Overijssel, Groningen, Duitsland), Essingen (Luxemburg).
Esschen Ten, Limburg, is afgeleid van de boomnaam es.
Esveld, Kalken, Oost-Vlaanderen, Barneveld; veld met essen.
Est, Gelderland, vrijwel onveranderd als in 1316, 1400 en 1561, wel van askithi: es.
Fraineux, Nandrin, La Reid, Yernée (Luik): essenbos.
Vrasene, Oost-Vlaanderen, 1149 Urasne, 1184 Frassene, 1187 Frasna: van Fraxinus, es?
Esp, Populus, midden Nederlands espe.
Aspelare, Aspelaar, Ninove, 1118 Hasplar, 1165 Asplar. Germaans aspo: esp, (Populus tremula) hlaeri: bosachtig moerassig terrein.
Asperen, Leerdam, 11deeeuw Asporon, bevat de waternaam aro met het eerste deel esp.
Asperen, Lingewaal. 893 Asperon.
L’Auberaie: (les Salines, Frankrijk) plaats waar abelen, witte populieren staan.
Eijsden, bij Maastricht, eerder in orocaspide: in loco Aspide, 1168 Espede of Espide: espenbos, ratelaar, Latijns Haspere. Dat is waar de Maas in ons land komt. Waar men Eijsden op de Berg ziet staat moet men denken aan Sint Geertruide.
Esdonk, Gemert, 1364 Espedonc, 1448 Eespendonck, een donk: zandige opduiking in moerassig gebied die begroeid is met espen. Zo ook Esp.
Espeet, Barneveld, eerder Espet, Espit. Uit Germaans aspithi: esp.
Espel, Urk, Urk lag in 1317 in parochia dicta Espelo. Het zal wel te verklaren zijn als Espelo, vergelijk de plaats Espel bij Osnabrück die in de 12de eeuw Espelo heette: gerooid espenbos. Ook Espelo bij Holten, 1188 Espelo, 1455 Espenlo.
Espe, in Espete, Overijssel. Populier.
Espelo, 13deeeuw ter Esphorst. Horst met populieren.
Exmorra, Fries Eksmoarre, Bolsward, bij Wonseradeel. 855 Aspanmora, 1275 Exmora, 1399 Exsmora, Germaans aspon, van aspo: esp, ratelpopulier? Mora: turfwinningsterrein. Ten noorden ligt Exmorrazijl, 1474 Exmorigere sylt, zijl; sluis.
Hespelaar, Oosterhout, wel te verstaan als Espelaar: espenbos.
Nieuwe Abeele, Middelburg, van de abeel.
Ospel, Nederweert, wel van Ospelo: espenbos. Of van ossepeel omdat turf uit de Peel vaak met ossenwagens werd vervoerd.
Berk, Betula.
Berkel, Rodenrijs, 1066 Bircla, 1085 Bercla, 1234 Bercle, later meestal Berckel. Germaans birko: berk, lauha, berkenbosje op hoge zandgrond. Zo ook Berkel,Horst, 1219 Berkele.
Berkelaar, Susteren, 1180 Berclaram. Germaans birko: berk, hlaeri, bosachtig moerasachtig terrein.
Berkenbos. Bos met berken. Berkel in Asse (Vlaams-Brabant), Heusden (Limburg). Vergelijk Duits Berkenbusch.
Berkenwoude, Zuid-Holland. 1326 Bercou; woud met berken.
Berkhout, Hoorn, Berkou of Berkwout, bij Hoorn, 1312 Berchout: land waar berken groeien, dus ook vochtig, berk, oud Hoogduits biricha. Berkhouterwaal is in 1626 bedijkt.
Berkmeer, bij Obdam, 1639 Berckmeer, meer met op de oevers berken.
Berkt, bij Beernheze, Noord-Brabant, Berkt bij Veldhoven, Noord-Brabant, voor het eerst vermeld in 1294, naar de daar aanwezige berkenbomen, 1495 Bercket: berk.
Berkum, Overijssel, 1394, 1388 en 1394 Bircmede: berk en mede of made: weiland.
Berlaar, Antwerpen, Berlaer, Berlar, Balaert, 1155 Berlar. Germaans birnu: ber, op beer gelijkende modder, hlaeri: bosachtig moerasland, een Duitse plaats Berlar heette in 1090 Berklare: berkenbos.
Berlare, Oost-Vlaanderen, 1173 Berlare, idem.
Berloz, Berlo, Waals Bierlo, Luik, 1135 Averbode, 1171 Berlos, 1206 Berle, 1218 Herkenrode. Germaans birko: berk, lauha klein bosje op hoge zandgrond.
Birkhoven, Amersfoort: berk en hoven.
De Birkt, Soest: laag gelegen berkenbos. Zo ook Lagenberkt, Bergeijk.
Hof van Borculo uit; http://www.mijngelderland.nl/#...
Borculo, Borkeloo, Borklo, bij Lochem, 960 villa Borglo, 1190 de Burkelo, 1200 Burglo, Burclo tot Burchlo. Germaans burgon: berk, lauha: hoge zandgrond.
In het oud kasteel, zogenaamde Hof van Borkelo, is een paardenstoeterij geweest al in de Franse tijd die na de val van Napoleon naar Frankrijk vertrok.
Borgerweerd, Zwijndrecht, 1146 Burgerwert, 1161 Burgerwerth. Germaans burgon: berk, waripa: riviereiland. Borgvliet, Bergen op Zoom. Burkel, Oedelgem etc. hebben een naam van burgon omdat ze gekenmerkt worden door de aanwezigheid van berken en is het verleidelijk om dit te zien voor birko: berk, lauha: bosje op hoge zandgrond.
Borgele, Diepenveen, 939 Burgila, 1221 Burgelo. Talrijke toponiemen, Borgele, Deventer.
Borgerhout, Antwerpen, (1214 Borgerholt, borger; burcht of dijk, hulta: bos)
Borger, bij Assen, 1327 Borghere, 1381 Borgheren, maar van een burcht is niets bekend. In plaatsnamen betekent here of haar scherpe, lang gerekte hoogterug. Het 1stegedeelte is dan wel te verklaren als in Borculo: berkenbewoners. Daar vind je hunebedden waarvan de ene zegt het zijn graven van de machtigen, door andere legersteden der doden.
Borgercompagnie, Groningen. Is in de 17de eeuw ontstaan toen een groep, compagnie, borgers, burgers, uit de stad Groningen hier een veenkolonie stichtten.
Borgertange, Groningen. Borger; plaats Ter Borg, tange; zandrug.
Biezen. Algemene plaatsnaam ‘biest’ = een plaats waar veel biezen groeien. Deze plaatsnaam komt op zeer veel plaatsen in Nederland België voor. Biezen (Zeeland, Noord-Brabant). Reeds in 1608 werd de Biezenpolder heringedijkt. Dit was het zuidelijke gedeelte van de Beoosten Eedepolder wat 435 ha besloeg. De buurtschap is met name bekend vanwege het feit dat in de eerste helft van de 17de eeuw hier vele Doopsgezinden neerstreken die, vanwege de vervolging, uit de Zuidelijke Nederlanden waren gevlucht. Uiteindelijk trokken dezen naar Aardenburg, waarna een katholieke bevolking hun plaats innam. Daarom heette de Biezenpolder oorspronkelijk Dooperspolder en de noordelijke dijk heet nog steeds Dooperdijk.
Of ter/n Biezen: plaats waar biezen groeien, bijvoorbeeld bij Maldegem (Oost-Vlaanderen), in Watou (West-Vlaanderen). 2. Aldenbiezen/Oudenbiezen (Limburg): 1223 Bisen.
Alden Biezen, Haspengouw, 1233 Bisen. Germaans beusum: bies.
Beesd, Geldermalsen, 1129, 1148, 1166, 1210 Bisde, 1224 Beseth: bies.
Beesel, Swalmen, zal wel uit Bieslo ontstaan zijn: een open bos met biezen. Zo ook Bist: biezenland, Antwerpen.
Biesbos: een in een moerassig gebied gelegen rietbos.
Biesheuvel, Aalburg: bies en heuvel.
Biesland, Maastricht: land met biezen. Zo ook Biesterveld, Limburg, en Bijsterveld, Putten, 12de eeuw Bekesteren. Biezem is dan een woning bij biezen, Laren.
Biest, Houtakker: laag gelegen land met bies, er is ook echter een woord bist: dorpsplein, markt.
Biesstraat in Herdersem (Oost-Vlaanderen), Heythuysen (Nederlands Limburg) of Bieststraat in Hever (Vlaams-Brabant): straat waar biezen groeien, Biesthoek, Uden, Biezenheuvel, Bladel, Biest-Houtakker, Hilvarenbeek.
Biezenmortel, Haaren. Biezen; bies, mortel; moer; drassig land.
Bobeldijk: bij Blokker, 1608 Bobeldyck, mogelijk van het woord bobel: waterbies, en dijk.
Boelare, Petegem, 821 Buonlare, tot Bunlare. Germaans bon verwant met oud Engels bune: riet? Hlaeri: bosachtig moerassig terrein. Of het 1ste lid van bon of ban: vlak land. Zo betekent Boendaal (Boondaal) dan vlak dal, Brussel.
Hembeke, Zwalm, 838 Heembeke. Germaans hain: zegge, (Carex stricta) baki: beek.
De Heen, Steenbergen. Genoemd naar de Heense polder, die is genoemd naar een water Heendracht of Heen; zeebies, Bolboschoenus maritimus, wat later Eendracht werd.
Lies, Glyceria aquatica.
Liesbos, Liesbosch, bevat net als Lieshout de naam lies van een slechte grassoort, ook in De Lieskamp, Wageningen, en Liesveld, Groot Ammers. Liessel, Deurne, is met een lo: bos. Zo ook Liessent, Laarbeek.
Lieshout, bij Laarbeek, 1146 Litholz, 1283 villa de Lisehout: hoogstammig bos en liesgras.
Een daar bekend gezegde die uitgaat van de mening dat vreemde dingen de voorboden zijn van het einde van alle dingen beweert dat ‘als Lieshout zonder dieven is en Beek zonder moordenaars en Aarle zonder lichtekooien de wereld niet lang meer zal bestaan’.
Lisse, Zuid-Holland, 9deeeuw Lux, 1198 Lis, de naam Lux zal wel een verkeerde spelling zijn, beter te verbinden met de plant lis, midden Nederlands lisce. Lisserbrug. Zie Lisserbroek.
Lissewege, West-Vlaanderen, 1060 Liswege. Germaans lesko: lis, wega: weg.
Luissel, Boxtel, van lies, rietsoort en lo: bos.
Schildwolde, Gronings Schewol, Slochteren, 11de eeuw Sceldwalda: moerasbos met veel lis, 1204 Skeldensi.
Zegge, Carex, waterplanten.
Zegge, Rucphen, laag gelegen land waar veel zegge (Carex) en rietgras (Phalaris) voorkomt.
Zegveld, Woerden, van zegge en veld.
Zegwaard, Zegwaart, bij Leiden, moerassig gebied dat met zegge is begroeid.
In 1757 werd de predikant van de Remonstranten, Pieter van den Bosch die na nog verschillende andere gemeente gediend te hebben, ambteloos ging wonen in het naburige Zoetermeer en werd het slachtoffer van woeste en wrede partijhaat. Hij was de zaak van Patriotten toegedaan, 1787, daarom viel men op hem aan met vergaande mishandelingen en bracht hem tot zo’ n vertwijfeling dat hij te water sprong en verdronk. Met zijn lijk werd nog allerlei baldadigheid uitgehaald totdat pas vijf dagen later twee gerechtsdienaars er een touw omsloegen en aan een schuit bonden naar het kerkhof sleepten waar het zonder kist in een kuil werd gesmeten. En toen moest zijn weduwe op last van de baljuw nog 50 dukaten voor de begrafenis betalen.
Bent, Nardus stricta.
Bent, Alphen aan den Rijn, van de grassoort bent. Zo ook Bente, 1519 die Beente.
Bentelo, Delden, 1297 Bentlo, 1457 Bentele en bentloe: open veld met bent, Nardus. Bentem is net zoals het Duitse Bentheim, een heem of woning met bent. Bentveld, Zandvoort, 9de eeuw Benetfelda, 10de eeuw Binutloge, later Binutloga en Benedlage. Germaans binuta: bent, grassoort, lauha: bosje op hoge zandgrond: veld met bentgras.
Benthuizen, bij Leiden, 1280 Benthusen: huizen bij buntgras dat gebruikt werd om bijenkorven te vlechten. Uit de onregelmatige ligging van de woningen is het spreekwoord te verklaren wat van iemand die een onregelmatig gebit heeft gezegd wordt dat zijn tanden staan’ als de huizen van Benthuizervenen’.
Bentlage, Ter Apel, lage; open vlakte tussen bossen met bent, Nardus.
Beunt bij Lier; Bunt,Aalter en Bellem (Oost-Vlaanderen). Bent, bunt: bentgras, hard gras, Nardus.
De Bunt, Hoenderloo, net als bent de naam voor een taaie grassoort.
Bunt in Soest (Utrecht), Ede (Gelderland), bij Nunspeet (Gelderland). Bent, Bunt, Beunt, Bong, plaats waar veel (bunt) gras groeit’.
Westerbeintum, nu Hogebeintum, Ferwerderadeel, half 8ste eeuw Bintheim. Germaans binuta: buntgras, haima: woning. Zie Beintum.
Deurle, Oost-Vlaanderen, 1114 Durle. Germaans dura, dolik, (Lolium temulentum) lauha, bosje op hoge zandgrond. Zie Darfeld, Duitsland, Dorla, Doullens, Dourlers, Frankrijk.
Dubbeek, Aarschot, zal wel ontstaan zijn uit Dudbeek, een beek met lisdodden.
Braam, brama, Gelders dialect brome, braam is verwant met brem. Braamakker, Voorst, de Bramel bij Vorden, 1265 Bramlo, Brammelenbroek bij Nede, 1484 Brammelo, Braamt, 1241 Brameth, Bremeth, Bremt, Brempt, Bruempt, Brumt, Voorst, etc.
Brem is verwant met braam, brim, midden Nederlands bremme, brimme, zie Brummen.
Braamberg, Stadskanaal: berg met stekelige struiken als braam of brem. Zo ook Braambosch, Bergeijk.
Braamdonk, Oost-Vlaanderen, is met een donk of zandige hoogte in moerassig terrein.
Braamt, Achterhoek, 1211 Brobantia, 1241 Brameth, is duidelijk een verzameling bramen.
Bramel, bij Vorden is een samenstelling van broom, brem, braam en lo.
Brammelo, Haaksbergen, 1188 Bramlare, 1408 Brameleer, 1421 Bramler: Germaans braeman: braam, hlaeri: bosachtig moerasachtig terrein.
Brommelen, Nuth, bevat het woord brom: braam of brem en lo. Zo ook Brommelenin Meerssen.
Boorsem, Maasmechelen, 1230 Burseme, kan van bossumnio, van bors, burs: iets stekeligs als een klis.
Borsbeke, Oost-Vlaanderen, 825 Bursitbace, 911 Borsteka: burs: klis, stekelige plant, ook braam, brem, baki; beek.
Borssele, Borsele, onder Middelburg, Borsselen, 976 Brumsale, 1003 Brumsela, 1148 Brinsila, 1161 Brunisila. Germaans burs: stekelige plant ook braam, brem, sali, uit 1 ruimte bestaand huis. In 1530 verdween het onder water en in 1616 werd het weer teruggewonnen.
Breemen, Groningen, eerder Breemhaer: een met bremstruiken begroeide landrug.
Brempt, Bronckhorst, 1196 Bremet. Germaans braemjopu: braam, komt overeen met die naam bij Aken die in 1196 Bremet heette: brem.
Runkelen, Sint-Truiden, 1108 Runchirs. Romeins rumicarias: braambosje, of van Latijn runcaria: ontginning.
Doorn.
Doorn, Midden Nederlands dorn, Engels thorn; doornstruik. Zie Doornik, Doornspijk, Doornweerd, 10de eeuw Thonuuurdh.
Met de benaming “doorn” werd in de middeleeuwen mogelijk (ook) bedoeld: 1. een poldergebied/uiterwaard tussen een splitsing van twee rivieren (met vorm van een doorn/punt/driehoek; landtong). Onder andere De Doornwaard bij Nederhemert. Gebied bij oude (afgedamde) verbinding Maas–Waal. De (voormalige) Doornwaardtussen Lexmond en Vianen. (niet ver van Jaarsveld/Ameijde). Plaatsje Deurne (gemeente Antwerpen). Deze plaats lag in de 7de eeuw op zandheuvels ingesloten tussen toestromende rivieren: Schelde en Schijn. Vergelijk Oudengels thorn; driesprong. Vergelijk Durgerdam met de er bij liggende polder IJdoorn.
Deurne, Antwerpen, 1161 Torninis; doorn.
Deurne, bij Helmond, 721 Durninum, 1069 Durna, 1110 Thurne, 1479 Doerne. Oud Germaans purninum, van purnu: doornstruiken, zie Tourinnes.
Daar is in 1729 Johannes Florentius Martinet geboren die bekend werd door zijn Katechismus der Natuur toen hij predikant te Zutphen was.
Deursen, Oss. Eerder Dorne, Doirne, Doerne, Deurne en Doren. Pas in de 17de eeuw werd de plaats als Dorsen geschreven. Net als Deurne; doorn, meidoorn.
Doorn, bij Wijk bij Duurstede, 885-896 Thorhem, 12de eeuw Thornen: plaats bij doornstruiken. Bij Heda staat: ‘Villla Thorhem. Ten tijde van Beka begon men het al met een D te schrijven. Wiens vruchtgebruik door bisschop Alfricus in 838 verleend is aan graaf Rotgarius. Het Huis te Doorn dateert uit de 14deeeuw. Merkwaardig is vanwege aanleg en inrichting het landgoed Hydepark.
Doornenburg, Bemmel, begin 9de eeuw Doronburc. Germaans purnu: doorn, burg, burcht.
Doorslaar, Eksaarde (Oost-Vlaanderen) ‘laar met doornstruiken’.
Dormaal, Zoutleeuw, 1015 Tormales, 1139 Durmale. Germaans purnu: doorn, malho: zak, verlaging.
Germaans busku; struikgewas, naam lijkt veel op Buxus.
Bokselaar, Aalst, 1293 Buxlar: een laar: weideplaats in moerassig terrein, met reebokken, of Buxus.
Bossenare, Bossenere, Etikhoven, 1063 ad Businarias. Eind 12deeeuw Gozuibus de Bosner. Romeins buxinarias: bij Buxus, buksboom?
Bossuit, Avelgem, 1038 Bossuth, wel van Germaans buksothu: Buxus.
Dikkebus, Ieper,1089 Thicabusca. Germaans pikwja: dik, dicht, busku: struikgewas.
Labuissière, Henegouwen. Van buxarias: plaats waar buksboom groeit, Buxus.
Roborst, Oost-Vlaanderen, 998 Bussuth, 1145 Bost, van Germaans buksothu: Buxus, ro van rooien: ontginning.
Dennenboom, Pinus.
Fochteloo, Ooststellingwerf, eerder Vuchtle, is wel een lo naam met het Friese fucht: dennenboom.
Kinholt, was wel een eikenbos, maar de naam wijst op een nog ouder dennenbos, vergelijk kin of kien: grove den.
Teylingen uit; http://www.kastelenbeeldbank.nl/Zuid-Holland/Teylingen-Sassenheim/index.htm
Voorhout, bij Leiden, 1064 Voreholte, 1083 Forenholte, 1109 Furneholte, Foreholt en Vuoreholt, vooraan een hoog opgaand dennenbos, vergelijk Germaans furhjon: pijnboom, hulta: bos.
Bij Sassenheim verheft zich de ruïne van het slot Teylingen waar Jacoba van Beieren haar laatste jaren doorbracht en op 36jarige leeftijd aan de tering overleed. In de gracht zijn verschillende aarden drinkkannetjes gevonden waarvan de legende verbonden heeft dat Jacoba die voor tijdverdrijf maakte en elk kannetje na eens gebruikt te hebben over het hoofd in de gracht wierp. Op een van die kannetjes staat dan ook:
‘Dat’s Vrouw Jacobs kannetje gelooft.
Die hier maar eens uyt dronck:
Smeet het dna over ’t hooft
In de vijver, dat het sonck.’ Maar die kannetjes worden overal gevonden ook waar Jacoba niet geweest is. De naam Jacobakannetje heeft alzo die grondslag dat ze even breekbaar zijn als de kannetjes zijn. In 1668 werd daar Herman Boerhaave geboren wiens vader er predikant was. Was een van de vermaardst hoogleraren van de Leidse hogeschool, overleed in 1738. Er is een standbeeld van hem in Leiden en bij de Pieterskerk staat van hem een gedenkteken met de spreuk:
’ Simplex sigillum veri:’ eenvoud is het kenmerk van de waarheid’.
Voorhoute, Kemzeke, 1117 Forola, 1183 Vorhout, idem.
Esdoorn, Acer.
Lijndonk, Oosterhout, mogelijk van esdoorn, vergelijk midden Noord-Duits lonenholt, oud Engels hlyne, met donk: zandige opduiking in moerassige grond.
Loonbeek, Vlaams-Brabant, 1177 Lunebeke: esdoornbeek.
Uit; van Lennep.
Meppel, 1141 Meppele, 1298-1304 ad navem magnam apud Mappele, 1368 Mepplo: mogelijk van Germaans mapula: esdoorn, oud Saksisch mapulder, oud Engels mapuldor, Engels maple, lauha: bosje op hoge zandgrond.
Het ontving van koning Lodewijk stadsrechten. De burgers heten kloeten naar hun boterkluiten en muggenspuiters naar het verhaal dat er eens een jongen die muggenzwermen door de avondzon beschenen op de toren zag dansen en vuur dacht te zien en brand ging roepen waarop in allerijl de spuiten werden aangevoerd. ‘Hij gaat naar Meppel’ is een spreekwijze die men te Vollenhove bezigt om iemand aan te duiden die een dutje doet. In Zutphen zegt men: ‘hij gaat naar Gorsel’, in Breda: ‘hij gaat naar Oosterhout’, te Gorinchem: ‘hij gaat naar Heusden’. Iemand die naar Meppel gaat wordt gezegd: ‘moet hij gekeerd worden?’ Daar werden vroeger de treinen omgedraaid.
Meppen, Zweelo, Tedinghe goet to Meppen,…. in den kerspel van Zwele, idem.
Haagbeuk, Carpinus.
Carmoit, van Latijn carpinetum: plaats waar haagbeuk, (Carpinus) groeit. Plaats in Zullik, Meslin-l’Evêque, Moustier-lez-Frasnes en Stambruges (Henegouwen), Bever (Vlaams-Brabant).
Carnières, bij Morlanwelz (Henegouwen) of bij Kamerijk (Nord). Carnière, van Latijnse Carpinaria ‘haagbeukenbos’.
Charneux, Luik, van Latijn carpinetum: haagbeukenbos. Le Charneux, Fraipont, Jalhay (Luxemburg) en Harsin.
Charleroi, Henegouwen, 1050 in villa Carneto supra Sambram. Romeins carpinetum: haagbeuk. De Spanjaarden noemden het naar koning Karel II in 1666 Charleroi, Latijn Caroloregium. Zo ook Charnois, 12de eeuw Carnetum.
Herent, Vlaams-Brabant, 1140 Herenth. Germaans hirnopu, bij hirn: haagbeuk, vergelijk Vlaams herenteer, Engels hornbeam.
Herenthage, Zillebeke, 1212 Herenthaga, idem, hago: bosje.
Herentals, Antwerpen, 1181 Hernehals, 1186 Hernehalt, hirn of hern: haagbeuk, halt kan van smalle verbindingsstrook.
Herenthout, Antwerpen, 1183 Herenthout, idem, hulta: bos.
Herlaar Oud, aan de Dommel, 1075 Herlar, 1173 Herlarh. Germaans hirn: haagbeuk, hlaeri: bosachtig moerassig terrein.
Hernen, Wijchen,1214 Harnen, 1247 Herne, zal wel het woord hern voor haagbeuk betekenen.
Hersel, Someren. Zo ook Herzeeuw, Frans Herseaux, Henegouwen,1108 Hersels.
Kermt, 1213 Kermete, 1222 Kermpte, mogelijk van karm: haagbeukenbosje, van carpmus naast Carpinus, haagbeuk.
Wilsele, Leuven, 1154, Wilcela, 1180 Wilsella, wils: haagbeuk en lo: bos, of van sele: woning met 1 zaal.
Hennep Cannabis.
Cheneval, Chenevet. Afleiding van Oudfrans cheneve: hennep. Waarschijnlijk plaatsnaam: hennepveld. Vergelijk Chenevaz(Hte-Savoie), Chenevey (Frans Comté).
Chenevière. Plaatsnaam Chenevières (Meurthe-et-Mos.), Chennevières(Meuse, M.-et-Mos., Seine-et-Oise): hennepveld, hennepkwekerij.
Cheneval, Chenevet. Afleiding van Oudfrans cheneve: hennep. Waarschijnlijk plaatsnaam: hennepveld.
Chenevière. Plaatsnaam Chenevières (Meurthe-et-Mos.), Chennevières (Meuse, M.-et-Mos., Seine-et-Oise): hennepveld, hennepkwekerij.
Jeneverbes, Juniperus.
Aalter, bij Gent, in 974 Haleftra, 12deeeuw Haltra tot Haltre. Germaans halahdrja: jeneverbesstruik, of van Keltisch voor houten vesting?
Haaltert, Oost-Vlaanderen, 1046 Haletrut. Germaans halahdrja, vermoedelijk jeneverstruik, afleiding op –dra, zie apuldra etc., mogelijk stekelig en misschien verwant met oud Noors hulfr, oud Engels holegn, oud Hoogduits hulis: hulst.
Halsteren, Bergen op Zoom, 10de eeuw Halahtron, mogelijk net als Haaltert naar jeneverbes genoemd? Of van Halhtron, van midden Nederlands halchter: en halster: halsriem van een paard. Of van Halha, uitloper van hoogland, stert; staart. Of Alta Terra; hoog land.
Helcheteren, Houthalen, 1107 Haletra. 1114 Haletre en later Halechtra. Germaans halahdrja: jeneverbesstruik.
Houtel, Rijkevorsel, 1148 Halterla. Germaans halahdra: jeneverbesstruik, zie Haaltert, lauha: bosje op hoge zandgrond.
Houwaart, Vlaams-Brabant, 1151 Halderth, 1154 Haldrut, Holdrut, Germaans halahdrja: jeneverbesstruik, of hellend akkerstuk.
Hazelaar, Corylus, midden Nederlands hasel, haselaer, zie Hasselt, Hasselo, Hazeler, Hazelaar, Roosendaal. Hazeldonk, Zundert.
Corroit, uit coruletum: plaats waar hazelaren groeien. Heel wat plaatsnamen zijn hieruit ontstaan: Corroit (Henegouwen), Corroy (le Grand) (Somme, Marne, Namen, Waals-Brabant), Cauroy(Ardennes, Marne, Pas-de-Calais) en zelfs Koeruit,Opwijk en Koereit, Asse (Vlaams-Brabant).
Halleux, (Luik) en in Charneux, Comblain-au-Pont, Nandrin (Luik). Afleiding op -etum van Germaans hasal: plaats waar hazelaren groeien.
Hasselo, Twente, 900 Haslo: hazelaarbosje, elfde eeuw Haselo, 1457 Hasseloe. Hasselt is een van de eerste plaatsen geweest die een drukkerij heeft gehad. Geboren is er Caspar Ammon die als kloosterling een Hebreeuwse spraakkunst schreef, Luther heeft er Hebreeuws uit geleerd.
Hasselt, bij Tilburg, 1227 Haslet: bosje met hazelaars, 1171 Hasselth.
Hasselt, bij Dedemsvaart. 1227 Haslet, 1260 Hasle, Het kreeg in 1252 stadsrechten van de Utrechtse bisschop Hendrik van Hasselt, Belgisch Limburg, Germaans hasaluth; hazelaarsbos.
Hasselt, Overpelt, 718 Haeslaos. Haesloas, van haisjo, hasi: beukenbos, lauhas: bosje op hoge zandgrond.
Hazelberg, Dinther, 1205 Haseleberg. Germaans hasla: hazelaar, berga: berg.
Hazeler, Henis, 1225 Haslare. Germaans hasla: hazelaar, hlaeri: bosachtige moerassig terrein.
Hesselen, Havelte, 1206 Hesle, 1409 in der maerke van Hesselen, 1421 to Westerhesselen. Germaans hasla: hazelaar, lauha: bosje op hoge zandgrond. Zo ook Hesselte, Drenthe, zie ook Oosterhesselen.
Hieslum, Wonseradeel, mogelijk te verbinden met de naam Hasalon in de Traditiones Fuldenses, dan Haslum in 855 en Heselom in 1398: Germaans haslum: hasla: hazelaar.
Nederhasselt, Oost-Vlaanderen, 11de eeuw Haslaht. Germaans haslopo: hazelaar.
Ophasselt, Oost-Vlaanderen, 1015 Haslud. Germaans hasllopu: bij hasla: hazelaar.
Oosterhesselen, Drenthe, in een oorkonde van het klooster te Ruinen vermeld als Oosterhelsel, 1381 in den kerspelen van Hesselen, 1419 Oesterhesselen; dat wel hazelaarsbos betekent, zie Hesselte. Het ooster is ter onderscheidig van Westerhesselte.
Heide, Calluna.
Baneheide, Bocholtz. Bane; weg, hei.
Heeten, Raalte, 1300 Heden en Hetene, 1371 Heten: heide.
Heetveld, Sint Jansklooster: heideveld.
Heibergen, Gent, 833 Hedberga, heide en berg.
Hei, Peel en Maas, Weert, Laarbeek, Heiakker, Heibloem, Heide, Leudal, Peel en Maas, Echt-Susteren, Venray, De Heide, Horst aan de Maas en Venlo, Heihoven, Heerlen, Heihorst, Heijen, Gennep, Heioord, Leudal. Heidveld, Gemert-Bakel. Heieind, Bladel, Deurne, Someren. Heiereind, Bergeijk, Heihoefke, Bergen op Zoom. Heihoek, Grave. Heikant, Alphen-Chaam, Baarle-Nassau, Tilburg, Bladel, Cranendonck, Hilvarenbeek, Laarbeek, Oosterhout, Oisterwijk, Boxmeer, Reusel-De Mierden, Boxmeer, Sint Anthonis, Someren, Uden, Baarle-Nassau, Tilburg, Waalre, Hulst, Heikantse Hoeve, Sint-Michielsgestel, Heimolen, Bergen op Zoom, Deurne, Heistraat, Eindhoven, Oosterhout. Hoogerheide, Noord-Brabant, 1339 die hoeghe heide. Terheijden, Drimmelen, ter heide.
Heidebergen, Sint Martens Latem, 833 in Hedberga. Germaans haipjo: heide, berga: berg.
De Heiberg: heideberg; vergelijk Heibrink. Plaatsnaam in Veldhoven (Noord-Brabant).
Heibloem, in Herenthout, Olen (Antwerpen) en Roggel (Nederlands-Limburg).
Heischeut, Oss, 1288 Heteschete: heide hoek.
Herike, Elsen, 1188 Hederke, 1456 Hederick. Germaans hederikja: hederik, herik, (Sinapis) of van hede: heide, en reke: houtrand.
Heythuysen, Limburgs Heitse, Heithuizen wel van heide en huizen.
Hietveld, Beekbergen, hiet is heide.
Hindel, Luik, wel van ouder Heiendaal, heide en dal.
Solheide, Overijsel, 1299 Tsolheide wel van Te Solheide, sal: waterkom en heide.
Hulst, Ilex.
Holsbeek, Vlaams-Brabant, 1129 Hulsebec. Germaans hulisa: hulst, baki: beek.
Holset, Limburgs Hozelt, eerder hulsithi, van hulis: hulst.
Zo ook de Holst, onder Olst. Of van Germaans hulta; (hoogstammig) bos.
Houthulst, West Vlaanderen, 1151 nemus de Woltehust, 1187 Wouthulst: bos van hulstbomen.
Houx, (Namen, Eure-et-Loir). Houx: hulst.
Hulsbeke ter, Vinkt, 969 Hulosbeka. Germaans hulisa: hulst, baki: beek.
Hulsberg, Nuth, 1147 Huleberga, idem, met berga: berg.
Hulsel, Poppel, 710 Hulislaum, idem, met lauhum: bosje op zandgrond.
Hulsel, Oosterwijk, 710 Hulislaum: in de hulstbossen.
Hullebusch, 1457 Hulstbussche: hulstbos.
Hulsbeek, Oldenzaal, 969 Hulosbeka: hulstbeek.
Hulshorst, Nunspeet, 1295 Hollhorst: met hulst begroeide hoogte.
Hulshout, Antwerpen, hulst en hout.
Hulst, bij Goes, 1139 Hulst: plaats van hulstbomen.
Met een van de oudste kerken van Zeeland en de toren is de hoogste van Zuid-Beveland. In de kerk is een tombe van arduinsteen van Philibert van Tuyll van Serooskerken, burggraaf van Zeeland, schepen van Middelburg in 1562 die standvastig de koning van Spanje trouw bleef.
Hulst, Harderwijk, 930 Hulste, 1315, nemus den Holste, idem.
Hulst, Antwerpen, 1187 Hulest, idem.
Hulsterlo, bij Hulst, 1139 Hulsterlo, van eerder hulisothu-warjalauha: bos van hulstbewoners of gewoon bos bij Hulst.
Hulsvelde, Harelbeke, het woeste met hulst begroeide veld.
Hulzen, Almen en Hatert, 1247 Hulsene, van Germaans hulisa: hulst.
Olst, bij Wijhe, 947 Holsto, 1303 Oelste: hulst.
Onder deze gemeente liggen de havezaten De Haere en Boksbergen, 1472 Buckesbergen. Bij de laatste staat een oud stenen kruis in het veld, volgens de legende opgericht na broedermoord die daar gepleegd is en waaraan het volk het geloof verbindt wie dat wegneemt dat er op dat land niets meer zal groeien, wat eens gebeurd zou zijn.
Gaspeldoorn, Ulex.
Ajou, (Eure), Ajoux, Ardeche, van Oudfrans ajpu, Frans ajonc; gaspeldoorn.
Altforst, bij Appeltern, 1134 Altfurse, 1242 de Altvorsh, 1250-1290 Altvorst, 1296 Altforsche, 1322 Altforst, 1367 Audforst, alte: oude, furse, Oudengels fyrs, nieuw Engels furze: gaspeldoorn. De jongere vormen zijn gereinterpreteerd als vorst; niet omheind bos, banwoud.
Gorsem, Sint-Truiden, 1064 Grusmithis. Mogelijk van Germaans gorsmipum: van gorsma: gaspeldoorn of van grosman: weide.
Rijkevorsel, Antwerpen, 1186 Vorsala, 1194 Forsela: van Germaans fursi: gaspeldoorn en lauha: bosje op hoge zandgrond.
Varsseveld, Gelderland, 828 Wastervelde, 1152 Versnevelde, 1200 Versevelde. Germaans fursjon: gaspeldoorn?, feldu: woeste vlakte.
Vorselaar, Antwerpen, 726 Sprusdare, lees Furisclare, 1122 Vurslar, 1180 Forslare, van fursa: stekende brem, gaspeldoorn, hlaeri: bosachtig moerassig terrein.
Vorsen, Belgisch Limburg, 1146 Fresin, 1145 Verssen, van furskina: bremstruiken?
Vosselare, Nevele, 1087 Furslara, 1122 Vurslar, Germaans fursi: gaspeldoorn, hlaeri: bosachtig moerassig terrein.
Vossem, Tervuren, 1129 Forsham, 1152 Fossem, Fossam, 1139 Fosham, van fursa: gaspeldoorn, ham: landtong, of Germaans fuhsa: vos, hamma, landtong die uitspringt in overstromingsgebied.
Vurste, Gavere, 1110 Vorste. Germaans fursitja: gaspeldoorn of; domeinbezit. Latijnse forestum ‘bos, woud’.
Vuursche, oude offersteen, Drakenstein met kapel uit P. A. Schipperus en Jacobus Craandijk, 1888.
Vuursche, bij Baarn, ook wel Lage Vuursche tot onderscheiding van de Hoge Vuursche, 1085 Furs, 1200 Furs, 1207 silva in Vurse, van fursa: gaspeldoorn.
Men vindt voor de herberg die vroeger het Rechthuis heette een hunebed van vijf zware stenen. Huis Drakenstein heeft als eerste bezitter gehad keizer Otto I in 953.
Linde, Tilia. Zie Linden, Lindenschot te Ruurlo, Lindveld bij Eibergen, Lintelo bij Aalten en Haaksbergen. Lindele bij Deventer.
Kaulille, Bocholt, 1345 Caulille, 1586 Cauwelille: van kauw: kraai, lille: lindenbos.
Leende, Brabants Lint, Eindhoven, zou van linde kunnen. Zo ook Leenderts.
Leisele, West-Vlaanderen, 1114 Lincelam, 1130 Linselers. Germaans lindo: linde, sali: uit 1 ruimte bestaand huis.
Lembeek, Halle, 1108 Lembecha. Germaans laima: leem of linde, baki: beek. Zo ook Lembeke in Oost-Vlaanderen, 1108 Lembeca.
Lemberge, Oost-Vlaanderen, 973 Lintberga. Germaans lindo: linde, berga: berg.
Oud Leusden uit Jacobus Craandijk, 1875.
Leusden, bij Amersfoort, Loysden, wordt in een brief van Karel de Grote in 776 Lisduna genoemd of Lisiduna, aan de linkerkant van de Eems in het land Flehite. Butkins noemt het bij Karel de Grote Lindinia en voegt erbij: intelligitur Linden: linde, in 838 Lididinon, 1057 Lesde. Het kan ook van een uitgang dunum, eigenlijk een Keltisch woord voor versterkte hoogte, stad, zie Lugdunum.
De heerlijkheid Aschat ligt er, landgoederen de Treek en De Heiligenberg, die laatste ligt op de plaats waar in de 11de eeuw bisschop Ansfried een man van het altaar werd nadat hij er een van het zwaard was geweest en de abdij Hohorst of Hoogenhorst stichtte, Heiligenberg is een herinnering aan zijn stichting.
Lienden, Buren, Lyenden, 970 Liendle, Liendna, 966 Liende, eind 11de eeuw de Lino, Lyndinia, Liendna, 1530 Lienna: later Linden genoemd bij Tiel, mogelijk naar de boom linde.
Onder Lyenden, tegenover Rhenen, lag eertijds het slot Lyenden met de heren van dezelfde naam. Het huis te Lienden wordt ook wel genoemd de toren van Aspremont is in 1106 gesticht door Arnold van Aspremont, de stamvader van de Van Lijndens die roemrijk van de eerste kruistocht teruggekeerd is en een dochter van Robert, heer van Beusichem huwde en toen Lienden of Lijnden als huwelijksgift ontving. Het zou ongemeen sterk zijn geweest maar men weet zijn plaats niet meer. In een brief van Keizer Otto de Grote vindt men Liendle geschreven, wel een schrijffout.
Liendert, Amersfoort, lindenbos
Linthout, Sint Martens Lierde, 1220 Lenhout. Germaans lindo: linde, hulta: bos.
Lille, Antwerpen, 1123 cum Lisleio, Germaans lindo: linde, lauha: bosje op hoge zandgrond.
Lille, Sint Huibrechts, 712 Levetlaus, idem.
Lille, Rijsel, N. Frankrijk, 1063 ad insulam; Romeins insula: op het eiland, oud Frans a l’ isle, middel Nederlands ter ijsel waaruit Frans Lille en ons Rijsel.
Lillo, Antwerpen, 1124 Linlo; linde en bos.
Limbos, Meise, 1183 Lendbosc, idem, met busku: struikgewas, bos.
Limburg is genoemd naar het kasteel Limburg dat in 1093 Lintburch heette: lindenburcht.
Linde, Dedemsvaart, 1290 Linlo, 1543 bij der Linden; lindebos of bij de lindeboom.
Linde, Ommen, 1387 Lijnne, 1484 Lijnde, linde?
Linde, Zuidwolde, 1543 bij der Lynden: linde.
Lindele, Vriezenveen, 1387 Lindelo: bos van linde.
Linde, Deventer, 1390 en 1399 Lijnloe, 1408 Linloe, idem.
Lindelo, Oldenzaal, 1172 Lindelo, 1387 Lindele. Germaans lindo: linde, lauha: bosje op hoge zandgrond.
Linderte, Raalte, 1390 Lijnderte, Lindert: linde.
Lindrot, Den Ham: plaats waar linden gerooid zijn.
Lindveld, Eibergen, 1215 Lintfelde: Germaans lindo: linde, feldu: woeste vlakte.
Ook Lindergem, Kortenberg, 1154 Lindrenghem.
Linschoten, Montfoort, behoorde tot Utrecht, 1172 Lindescote, 1247 Lintscote. Germaans lindo: linde, skauta: beboste hoek land uitspringend in het laagland, of een waternaam Linde: de zachtjes stromende. Uit een brief van Karel de V blijkt dat Linschoten soms Lange Linschoten genoemd werd en dat de Weert eigenlijk de Snelle waert genoemd zou moeten worden.
Lint, Antwerpen, Germaanse lindo; linde.
Lintelo, Aalten, mogelijk te verbinden met 10de eeuwse Lindlohon: linde en lo: bos.
Linthorst, Wijk,1352; tijenden, van der Lijnthorst, 1421 Lynthorst, 1363 Linthorst, linde en horst.
Linthout, 1221 Lenthout: lindenbos.
Lijndonk, Noord-Brabant.Donk; zandige opduiking in moerassig terrein en lijnde‘lindeboom’.
Prekelinden, kan genoemd zijn naar een linde waaronder hagenpreken gehouden werden.
Terlinden, Limburg. Uit linde, Tilia en voorzetsel te; bij de lindeboom.
Notenboom, Juglans, Vlaams noker.
Nokere, Oost-Vlaanderen, 1154 Nochere, 1177 Nokera, van Latijn nucarius: notenboom, Juglans.
Okkerdries, Zwevegem, 1760 Nocker Dries, van Latijn nucarius: notenboom.
Okkerhout, Snellegem, idem.
IJp, olm, iep, Ulmus.
Almelo, Twente: 1165 en 1160 als geslachtsnaam Everardus de Almelo, 1387 Almeloe. Germaans alma: olm of iep, laha: op hoge zandgrond. Of van aa; water, de Almelose Aa.
In de buurt staat het kasteel van de graven van Rechteren uit midden 17deeeuw die op de grond van een burcht staat van drie eeuwen ouder.
Almen, Lochem. 1188 ingevoegd eind 13de eeuw Almen, 1272 Almen, 1381-1383 Almen, 1665 Almen, 1936 Almen; Wordt, evenals Almelo geplaatst bij de boom naam olm (Ulmus); (nederzetting) bij de olmen.
IJpelo, Rijssen, Iepelo, 1475 Ypeloe, iepenbos.
IJpelaar, Breda, van iep en laar: weideplaats, Ypelaer.
Lomme, bij Rijssel, 1101 Ulomo, dan naar olmen genoemd.
Zie ook Lommel, Belgisch Limburg, 1261 Lummele, van Loemelo, loem; vochtig, lo; bos. Of van Midden Nederlands loeme, lomme: gat in het ijs en loemen: gaten in de weg maken en dan met lo: bos, vormen met veel kuilen?
Olmen, Balen, 1288 Olmele, olmenbos of van een Germaanse waternaam Olmena.
Wiekevorst, Antwerpen, 1213 Wichenvorst. Germaans wikjon: bergiep, furosta: vorstelijk bos.
Riet, Phragmites.
Pekela, mogelijk van het Noord Friese woord peke: moerasriet. Of van pekel; brak water, met A; rivier.
Pikmeer, Grouw, Fries Pikmar, vergelijk Engels Pickmere, mogelijk verwant met Fries peke, pik: moerasriet.
Renesse, bij Brouwershaven, 1244 Riethnesse, Rietnesse, 1300 Renisse, 1326 Renisse: uitstekend land in water, met riet.
Het adellijke huis Moermont dat in het midden van de 18de eeuw is opgebouwd is de opvolger van het oude Moermont wat de zetel was van het aanzienlijke geslacht der Renesse.
Reidland, Bedum, reid kan van riet, ook waterloop.
Reiderland, Finsterwolde, Duits Rheiderland, 10de eeuw Hriadi, Hredi, 11de eeuw Hriade, Redi, Hriede, Germaans hreudja: riet. Zo ook Reit. Reitdiep is rietdiep.
Reiderwolde, Groningen, begin 11de eeuw Redi in Walda. Idem, Germaans walpu: sompig bos vooral in zeekleigebied.
Reusel, Noord-Brabant, 1173 Roselo, roos van Gotisch raus: riet. Het dorp is genoemd naar een beek die in de Dommel valt, lo zal hier wel waterloop betekenen, dus rietbeek.
Reutum, Tubbergen, wel van riet.
Reuzel, Eindhoven, 1173 Rosole, Roselo: een moerassig en met riet begroeid open bos.
Riemeers, Geluwe, 1115 Ritmaresch. Germaans hreuda: riet, mariski: meer, moeras.
Rietbeek, Boekelo, 1220 Retbeke. Germaans hreuda: riet, baki: beek.
Riethorst, Mook, riet en horst: struikgewas.
Riethoven, Bergeijk, hoeve met riet.
Rietmeed, Brugge, 1220 Ridmed: rietmade of weiland.
Riemeers, Geluwe, 1115 Ritmaresch, 1390 Ridmersc, van hreuda: riet, mariski: moeras.
Rietveld, Woerden, 1129 Rietvelt. Germaans hreuda, feldu: woeste vlakte en riet.
Rietvoorde, Gent, 1122 Rituorth: voorde met riet.
Rillaar, Aarschot, 1146 Rienlaar; riet, laar; ontgonnen plaats.
Rilland, Reimerswaal. 1186 Relant, 1213 Rielant, 1219 de Rietlande, 1223 Ridlant: Germaans hreuda: riet, landa: land, rietland. Is in 1530 bij de Sint Felix vloed verloren gegaan.
Roeselare, West-Vlaanderen, Frans Roulers, 821 Roslar, 847 Rollare, 1002 Roslere. Germaans rausa: riet, hlaeri: bosachtig moerassig terrein.
Roest, Sint-Oedenrode, van roes: riet.
Roeven, Nederveert, mogelijk van rietven.
Roosbeek, Haspengouw, 1224 Roscebeke, 1236 Rosebeke, Salisch-Frankisch roos; riet, beek.
Roosendaal, Noord-Brabant. Roos; riet, dal. Of dal der rozen zou verwijzen naar de Heilige Maria, aan wie de eerste kapel te Roosendaal oorspronkelijk was gewijd.
Roost, Alsemberg, 1221 Roest. Germaans rausopu, bij rausa: riet.
Roost, Sint Maria Horebeke, 1154 Rost, idem.
Roostwijk, 1165 Rostwic, idem, met wika: dochternederzetting. Zo ook Rost, Vessem.
Roosbroeck, Sint Amandsberg, 12de eeuw Rosbruc: rietmoeras.
Rosengaerde, Overijssel, Rosengaerde; gaarde; plaats van riet.
Rosep, Oisterwijk, van roos: riet, apa: waterloop.
Rosmalen, Bergen op Zoom, 815 Rosmalla, Rosmella, 1295 Roesmale, ros: riet, maal: laagte in terrein of riet bij grond van rechtsspraak. Het heeft een wapen met drie rozen om het hartschild dat een leeuw bevat.
Maar Rosmalen bij Hertogenbosch heette Roesmalen waar de paardenmarkt werd gehouden, de roesmalen of rosmerct, dus van een ros of paard.
Rosmeer, Haspengouw, 1149 Rosmere. Germaans rausa: riet, mari: waterloop.
Rosep of Rozep betekent rietbeek, 2de lid is van apa: waterloop.
Rozeveld kan van roos: riet.
Rozendaal, bij Arnhem 1317 Rozendale, 1320 Rosendale, is opgekomen bij het kasteel Rozendaal: dal der rozen, de residentie van de graven van Gelre. Op het kasteel daar werd hertog Reinoud III die een twist had met zijn broer Eduard door die gevangengezet in 1361. Het wapen bevat een natuurlijk een roos.
Sudse, Aerdenhout, van zudde: strook riet om een land.
Terziet, Gulpen. 14deeeuw Rosit of Rosyt; Germaans rausa; riet.
Westrozebeke, (ook is er Oost, West-Vlaanderen, 1066 Rosebeca, 1072 Rosebeke, 1200 Rousebeke. Germaans rausa: riet, baki; beek, de rivier Rozebeke. Roze is verwant met roes, zie Roeselare.
Zemst, Vlaams-Brabant, 1181 Semse, ook Semse, Sempst, kan van riet, vergelijk oud Hoogduits semida.
Taxus, ief, ijf.
Ieuwland. Terwolde: met Taxus begroeid.
IJhorst, Staphorst, 1292 de Ywenhorst en Yewehorst, 1449 Yworst: horst met Taxus, vergelijk Ihorst in Oldenburg.
Hijfte, Gent, 1187 Iveta, 1195 Yweta: Taxus of ief.
Rieuwers, Meppel, is ontstaan uit IJhorst, is Iewehorst: Taxus bos.
Yde, Tynaarlo, 1207 Gelmarus van Ide, of Ide, 1323 persoonsnaam; de Yde Henricus Blinkinge, 1544 toe Ide. Germaans iwithja, bij iwa: Taxus? Of van de persoon Aida of Ide, van oorsprong uit Scandinavië?
Varen.
Brakel, Gelderland, 1212 Bracle, 1258 curtis Brakele. Germaans brako: varen, lauha: bosje op zandhoogte. Vergelijk oud Noors feorn braca in Engeland.
Zo ook Brakel in Noord-Brabant en Brakele bij Xanten en Brakethe bij Düsseldorf.
Brakel, Sint Martens Latem, 736 Brakela, 823 in Brachelaria tot Brakla, Brakle. Meer een voor middeleeuwse waternaam Brakulo, verwant met Braine dan Germaans brako: varen, lauha: bos op zandige hoogte.
Bruggelen, Apeldoorn, 801 silvan que dicitur Braclog. Germaans brako: varen, zie Brachelen, lauha: bosje op hoge zandgrond.
Varent ter, Nevele, 1203 Varenth. Germaans Farnopu, bij farna: varen.
Varenberg, Vossem, 1129 silve Varenberch dicte. Germaans farna: varen, berga: berg.
Vlier, Sambucus. Oud Noord-Duits Fliedar (fleodra of fleodhra), fliert, vliert, zie Fleringen bij Ootmarsum.
Flaeren, Elahuizen, komt van Fries flear: vlier.
Fleerde, Losser, 10deeeuw Fletharrothe. Germaans flepaz, flepar: vlier, ropa: gerooid bos.
Fleringen, Overijssel, als geslachtsnaam al in 1227 als Vlederingen en in 1310 van (U) Vlederinghen, 1333, Vlederdingen en Vlederingen, 1430 Vlederinghe, wel van de vlier of fledder. Er is ook een woord fledder: moerassig weiland.
Fliert, Lunteren, 1502 Vliert. Daarbij ligt de Fliertenkampdie ook Vlierkamp genoemd wordt, 1602 het erve Flijertenkamp, de vlier.
Hellendoorn, Overijssel, 1362 Helendorn, rond 1380 Helendorn, 1383 Helendoren, van holendere: vlierboom.
Vlierbeek, Leuven, 1147 Fliderbecca, 1148 Friderbecca: beek met vlier.
Vliert, Vught, van vlier of vledder.
Vlierden, Deurne, 1191 Fleodrodum. Germaans fleuparopum: van fleupar: vlier.
Vliermaal, Kortessem, is een ingezonken, zakvormige streek met vlier beplant.
Vlierzele, Oost-Vlaanderen, 639 Flitseritsale, 864 Flithersala, 941 Fliteritsale, 1412 Vliendersele. Germaans fleuparitja: vlier, sali: uit 1 ruimte bestaande woning.
Wilg, Salix, oud-Hoogduits wida, wede, waida.
Karrebroek, Kerrebroek: moeras met teenwilgen; in Lokeren, Aalst, Lebbeke (Oost-Vlaanderen).
Rijsbergen, Zundert. Rijs; rijshout, en berg.
Rijsoord, Zuid-Holland, kan een plaats zijn waar rijshout groeide.
Rijssen, Holten, 1188 en 1297, Risnen, 1349 Rijsene, zal ook wel van rijshout afgeleid zijn.
Rijst ter, Heikruis, Frans Risoir, 1207 Riscit, 1233 Rist, kan van Germaans hrisothu: rijs, ontstaan zijn. Zo ook Ter Rijst bij Sint Antelinks, 1181 silvam Riist.
Rijswijk en Buiten Overvoorde, brug bij Huis te Werve uit P. A. Schipperus en Jacobus Craandijk, 1888.
Rijswijk, bij Maurik, 866 Riswic, Rijswich, 896 villa Ryswich, 960 Ris(uu)wich, 1205 Rosewihe. Germaans hrisa: rijshout, wika dochternederzetting, plaats van bindwilgen, rijs. Meestal is de naam aan het Duitse Rijswijk bij Kleef ontleend. In de lijst van de Utrechtse goederen wordt Ryswich een Villa: stadje, genoemd, lag op een eilandje in de Lek, niet bij Den Haag. Rijswijk bij Maurik, daar is een commanderij geweest van de Maltezer ridders naar hun verblijf op Malta zo genoemd die eerder te Jeruzalem de Orde van Sint Jan heetten, ook Johannieters en Hospitaalridders.
Rijswijk, bij Den Haag, 1083 Risuuic, (uu-w), Germaans hrisa: rijshout, wika; wijk, dochternederzetting, plaats van bindwilgen, rijs.
In 1697 werd daar op 20 september een vrede gesloten tussen Frankrijk en de Republiek der Verenigde Nederlanden en wel in het huis Nieuwburg of het Huis te Rijswijk, een door Jacob van Campen uitgevoerde stichting van Frederik Hendrik. Het werd in 1788 gesloopt. Onder Rijswijk heeft een klooster gestaan, Sion, waarin Erasmus zijn eerste opleiding kreeg.
Rodenrijs, Berkel, 1167 Rodanrisa. Germaans raudan: rode; rooien, hrisa: rijshout.
Warenberg uit Santpoort en Velsen van P. A. Schipperus en Jacobus Craandijk, 1888.
Velsen, Noord-Holland, 719 Felisun, Felison, 960 Velesan, ca. 989 Vellesan, 1083 Velson, 1329 Felsen, 15deeeuw Velson, Velezam, later Velzen, in een oorkonde van 719 van Karel Martel wordt gesproken van in villa Felison en super flumen Velisana, mogelijk van vals, vels: schrale grond en Felison van felisa, in Hoogduits fels: steile duinen zou kunnen betekenen, of stromend water bij wilgen.
Heette ook wel Bevervoort. Mogelijk heette het eerst Beverhem, 9de eeuw Bevorhem. Germaans bibru: bever, haima: woning. Zie Beverwijk.
Gerard, heer van Velzen, was een van de leiders in het verraderlijk verbond tegen Floris V. De man die de graaf, toen de mensen van Naarden hem ontzetten wilden, eerst de handen afhieuw en andere wonden toebracht. Waarschijnlijk was hij woedend vanwege dat Floris zijn vrouw bezocht had bij zijn afwezigheid. Een boerderij, het Huis ter Velzen geheten, bewaart de herinnering aan het oude slot der heren van Velzen dat in de 11de eeuw gesticht is en door die van Gooi en Kennemers in 1296 verwoest is vanwege de moord op Floris die bij het volk bemind was waar ook vele andere adelen sneuvelden. Onder Velzen liggen de buitengoederen Watervliet, Waterland, Velserbeek Beekestein etc.
Zaalheuvel, Velp, van Germaans salah: wilg en heuvel.
Zeelhorst, ook Selhorst of Zelhorst, Harderwijk, 13de eeuw Selehurst: Germaans salhjon: wilg, horst: struikgewas.
Weende, Vlagtwedde, van het Groningse ween: wilg.
Werkhorst, Meppel, 1355 Waerghast, 1402 Warchurst: warg een vorm van midden Nederlands werf: wilg met een horst.
Wichelen, Oost-Vlaanderen, 12de eeuw Wichline, 1174 Wighelen, van wilglina: wilgenbos. Of van Germaans wikjon; iep, lauha; bos.
Wijshagen, Belgisch Limburg, 1157 Wiscath. Germaans wipwo: teenwilg, skagan: bosje. Zie Wijtschate en in Engeland Wishaw, 1066 Witscaha.
Wijtschate, West-Vlaanderen, Wytschaete, (W)desgad. Germaans wipwo: teenwilg, skagan: bosje. Zie Wijshagen.
Willige Langerak, bij Schoonhoven, 1396 Wilghen, 1573 Willighen, 1639 Willige Langerack: plaats bij wilgen, later met Langerak: recht vaarwater.
Wijngaard, Vitis.
Wijngaard, Maastricht, 1198 que terra vocatur Wingart. Germaans winagarda: wijngaard. Wijngaard bij Brugge als de naam van een Begijnhof.
Wijngaarden, Molenwaard, Wyngaarden, eerder Wingardo, 1282 Wyngairden, 1514 Wijngaerden: plaats waar druiven groeien, hoewel het in de 9de en 10de eeuw hier te koud voor druiven was.
Nadat Willem, heer van Brederode er afstand van deed is het te leen opgedragen aan Arent van Gent. In 1451 is het van Arents nakomelingen overgegaan op Godeschalk Oem. Floris V zei in 1283 dat Wijngaarden een oude en vrije heerlijkheid is waar dus alle ballingen, moordenaars en dergelijke mogen komen.
Overige.
Baunonia, (Oost-Fries eiland) 9de Baunonia 11de eeuw Raunonia. Germaans bauno: bonen, Vicia.
Blekslage, Onstwedde, lage is de Gronings vorm voor lo, blek is Gronings voor blaikens en Drentse blekber; bosbessen.
Bogaarden, Pepingen 1184 Bongart in Mor. Germaans baumagarda: boomgaard, bauma: boom: garda: omheinde tuin.
Zo ook Bongier, Bongierd bij Boazum. 1475 Bongyerd, 1531 bonghe jeerde. Of van bong, verbonden met ban; gebieden, en ier; gard; afgeslote ruimte, stuk bouwland.
Boom, Antwerpen, begin 14deeeuw; parochie ad arborem; bij de boom, oude, merkwaardige of heilige boom?
Burst, Oost-Vlaanderen, 825 Bursitia iuxta fluviola Bursitbace, 1096 Borsta. Germaans bursitja: moerasrozemarijn, Ledum palustre, zie Borsbeek, Borste, Bosperde.
Blaarmeers, Gent, 966 pratum nomine Bladramercs. Germaans blaepro, van blaedro: blaar, mogelijk van en plant als blaasjeskruid, mariski: meer, moeras.
Gageldonk, Breda, 1212 Gageldunc. Germaans gagala: gagel, (Myrica) dunga: zandige opduiking in moerassig terrein. Deze plant groeit op slecht bewaterd land en vandaar veldnamen als Gagelveld en Gagelkamp.
Genderdijk, Zaamslag, 1163 Genderdihc. Germaans gandra: ganzerik, Potentilla anserina, dika: dijk.
Gerwen, Nuenen, 1439 Garwen, van de plant gerwe of duizendblad, Achillea?
Glaaien, Luik, 1034 Gladons, vergelijk Waals Glons, zwaard, gladiool of lis?
Herfte, Zwolle, 1310 Her(u)veten, 1531 Herffte, mogelijk een oud woord voor vlas, vergelijk oud Hoogduits haro.
Hiept, Venray, van hiep: bes van meidoorn, Crataegus.
Hummelo, Bronckhorst, 828 en 1117 Humelle, 1200 Humele. Germaans humulan: hop, (Humulus lupulus) lauha: bosje op hoge zandgrond.
Huppel, Winterswijk, 1168 en 1188 Huppelo. Germaans huppan: hop, lauha: bosje op hoge zandgrond.
Kalmthout, Antwerpen, 1146 Calmetholt. Germaans kalmitja: mogelijk van Calmais, Latijn calamus: riet, of Keltisch calmetum: open vlakte, onzeker, Germaans hulte: bos.
Kersbeek, Miskom, Vlaams-Brabant, 1139 Kyersbech, 1139 Kersbeke. Germaans kressan: waterkers, baki: beek.
Kerselaar, Oost-Vlaanderen: groep van kersenbomen.
Mespelare, Dendermonde, zal wel de naam mispel bevatten.
Nettelhorst, Lochum, 1357 Netelhorst, 1357 Nethelenhorst, komt van netel en horst.
Knikkerdorp, Limburg. Vermoedelijk een verwijzing naar de kwaliteit van de aardappelen die als knikkers uit de grond kwamen.
Kroddeburen, Ten Boer: krodde, een onkruid.
Postel, Mol, 1138 Postule, 1173 Postulo. Germaans Nederlands postel: kraakbes, Vaccinium, lauha: bosje op hoge zandgrond, of post; planten, boomstam. Zo ook Posterholt, Roermond, dan met hout. Holst bij Posterholt, 1835 Holst, 1840 De Holst. Misschien een variant van hulst‘hulstbos’.
Raams, Raamsdonksveer, Geertruidenberg, mogelijk verwant met oud midden Noord-Duits ramese, oud Hoogduits ramusia: daslook?
Raamsdonk, Geertruidenberg, 1253 Ramesdunc, 1330 Raemsdonc, van hramasa: daslook. Of van hramm: raaf, donk: verhoging. Zo ook Ramsel, met baki; beek, Antwerpen. Ook Ranst, Antwerpen.
Rapenburg, Leiden, van raap en burcht.
Reutel, West-Vlaanderen, 1520 Ruetele, kan van roten van het vlas, vergelijk Drentse namen als Reutakker, Reutmaat.
Reuvekamp, Gorssel, van reuve: raap.
Serskamp, Gent, 1148 Cerskamp. Romeins ceresia: kers, campus: veld.
Sleen, bij Coevorden, 1355 persoon; Johannes de Snelis, Jacobus de Scleen ecllesiarum rectores, 1335 Scleen, 1359 Jacob van Sleen ac universis curatis, 1538 Schleen, in Sle: slee, sleedoorn, of van Sleden, dan van oud Saksisch slada: diep dal, Westfaals slade: dal.
Het is de eerste plaats in Drenthe waar de Hervormde leer werd gepreekt en wel door Menso Alting in 1566.
Speelt ter, Zingem, 1145 Spelth, 1177 Speleth. Germaans spilopu: witte meidoorn. Vergelijk oud Engels spilu: spits, oud Noors spila.
Speurtdries, Oost-Vlaanderen, van spork, speurk, wegedoorn, Rhamnus.
Sprakelhorst, Staphorst, van sprakel of sporkel: vuilboom, Rhamnus, en horst: struikgewas. Zo ook Spurk.
Unjer, Zwaag, van unjer: paardenstaart, Equisetum.
Vaassen, bij Apeldoorn, 800 in villa Fasna, 891 villa Fasna in pago Northgouue, 1176 capella de Fassen, 1180 Vasnon, 1454 Vaesen, wel van fahsa: soort ruw gras. Daar staat de Cannenborgh, Cannunburch, die in 1372 door de Hekerens werd ingenomen en rond 1400 bewoond werd door ridder Claes van Herwen. Va veel wisselingen kwam in 1543 Maarten van Rossem in, daarna is het 3 eeuwen in het geslacht Isendoorn a Blois geweest waarvan de laatste stierf in 1865 en zijn weduwe in 1881, het kwam toen in het bezit van de familie Van Lijnden. De kerk is gewijd aan Ursula en de 11 000 maagden.
Vasse, Tubbergen, ca. 900 Fahsi, 11de eeuw Fasle, 1280 Vasle. Germaans fashja: soort ruw gras. Zo ook Veessen, Overbetuwe, 1365 Vesen.
Vitshaag, Oost-Vlaanderen, vits van Latijn Vicia.
Weite, Vlagtwedde. Kan van boekweit.
Wierum, Adorp, 855 Wirem, UUirum. Germaans wirim: moerasmirt of gagel.
Witteveen, Drenthe, is veen met wit wollegras. Of van Germaans widu; bos, fenja; moerassige plas.
Wulven, Houten, 1196 Wluinne, 1200 Wolvene: veengebied met wollegras?
Zoersel, Antwerpen, 1240 Surcele, 1257 Zursela, wel van surkele: zuring, Rumex, sele: woning met 1 zaal, of van suder: zuidelijk.
Roden.
Roden, rode, rooi, rade, in zuidelijke gebieden tot raden, soms tot raa of ray als in Assenray, zo Sint-Oedenrode, Wanroij, Kerkrade, Venray; rooien van planten, bos. Frans esart, van Latijn exsartum: rode, gerooide plaats.
Altrade, Nijmegen. 1285 Alderadeland, 1986 Altrade, alt, alde; oud, rade, rode; rooien van bos, ontginning.
Amstenrade, Schinnen. 1223 Osterode, 1274 Anstenroden, 1298 Anstenrode; rooien van een bos door de persoon Anstro.
Asenray, Roermond. 1267 vicum qui dicitur Asenraede, 1272 Asenrade, 1294 Vresuindi de Asenrode, hier betekent ray hetzelfde als rode: dus gerooid bos, van de persoon Aso.
Assenrade, Hattem, een naam voor een gerooid stuk bos, van de persoon Asso.
Attenrode, Wever, 1147 apud Atteroda: gerooid door Atto.
Baasrode, Oost-Vlaanderen, 821 Baceroth: Ropa; gerooid gebied, gerooid gebied van Batse.
Benzenrade, Bensenrade, Heerlen: gerooide land van Benso.
Bettenrode, Venray, 1144 Germaans Bettan ropa: gerooid bos van Betto.
Bokkenrode: Meerhout, door Bokko gerooid land.
Brederode, Santpoort: gerooid heide of bosland.
Castenray, Venray: ray van rode: rooien het 1ste deel mogelijk van castanea: kastanje.
Doenrade, Schinnen, 1170 Dudenrode: ontginning van Dudo.
Douvenrade, Limburg, 1450 Doyvenrade: oprooien van Duve.
Elkenrade, Gulpen, wel het rooien van Aliko.
Ekenrooi, Aalst, plek waar eiken gerooid zijn.
Etzenrade, Schinveld. Etzenrath, Etsenrade, 1140 Evecenrode, 1135 Evescenrothe, 1144 apud Euecenrode, 1359 Etsenrode. Samenstelling van de persoonsnaam, mogelijk rooien van Avitso.
Gelrode, Aarschot, 1211 Helrode, 1526 Gheelrode wat aansluit op geel. Helrode is wel een gerooid perceel, 1ste deel van helling of van hel in de betekenis van noorden?
Gijzenrooi, Eindhoven, Geyzenrooi is een door Giso gerooide plek.
Gontrode, Oost-Vlaanderen, 980 Rothen, 1189 Guntroden, Germaans rothe; naam voor gerooid bos dat behoorde aan Gundo.
Gruitrode, Meeuwen, 1078 Roda, 13de eeuw Gruytroede: gerooide plek met veel kiezelzand of gerooide plek van Sint Gertrudis.
Haanrade, Kerkrade, 1119 Hagenrothe. Germaans hagan: bosje, ropa: gerooid bos, of van de persoon Hagan.
Haasrode, Leuven, 1210 Hagarsrode. Germaans Haguhardas ropa: gerooid bos, van Haguhard. (hagu: omheining, hardu: koen)
Haringrode, Antwerpen, 1148 Harincroth. Germaans Haringa ropa: gerooid bos van de mensen van Hari.
Herkenrode, Hasselt, 1209 Herkenrode, 1248 Harkenrode. Germaans Harikan ropa: gerooid bos, van Hariko.
Hier is begraven Ada van Holland met haar echtgenoot Lodewijk van Loon.
Zo ook Herkhuizen, Herikhuizen, Rheden, 1463 Herinkhuizen.
Hillenrade, Swalmen, ontginning van Hille.
Hilleshagen, Gulpen, is het bosje van Hille.
Hobbelrade, Spaubeek, is een plek waar gerooid is en veel oneffenheden bevat.
Holllandsche Rading, De Bilt, vorm van raing, van raai, rade of rooi: scheidingsgreppel, grensscheiding, omstreden grens tussen Holland en Utrecht, oud Frans raie, roie: streep, voor, vergelijk rooilijn.
Hulgenrode, Wommelgem, 1130 Hylincrode, rooien van Hulinc.
Imstenrade, Heerlen, 1381 Emsenroide, rooien van Imiso of afgeleid van umsteinrode; rooien rondom een stenen gebouw.
Kinrooi, Belgisch Limburg, 1345 Kynre, kien: grove den, en rooien. Minder waarschijnlijk van Germaans kinon; kreek, afgesneden rivierbocht, rode; rooien.
Kuilenrode, Hooge Mierde, 1212 Culutsrode, rooien van?
Kunrade, Voerendaal, 1130 Kunroth, 1448 Kongeroide: waarschijnlijk naar Kuno van Mingersborg die daar bossen rooide.
Landsrade, Gulpen, 1450 Lanserode: rooien van Landso.
Langerode, Hainaut bij Edingen, 1177 Longaroda. Germaans langa: lang, ropa: gerooid bos.
Lansrode, Vlaams-Brabant, 1210 Lansceroda: rooien van Landso, 1301-1310 Sint Genesius Rode.
Lochristi, Oost-Vlaanderen. “Lochristi” komt van “Loe Sancti Christi”, dus “Lo in de Christusparochie” (in onderscheid met Lo-ten-Hulle/ Lotenhulle). Lo; “open plaats in een bos”.
Lutterade, Geleen, klein of luttel rooien.
Middelrode, Noord-Brabant, 1251 Decimae de Middelrode, verder altijd Middelroy of Middelrode, is rooien in het midden, tussen Heeswijk en Berlicum.
Mulrade, Schinnen: is een ontginning op mulle grond.
Nieuwrode, Holsbeek, 1141 Nuenrode, 1235 Nurode, . Germaans niwin: nieuw, ropa: gerooid bos.
Niewenrode, Vlaams-Brabant. 1155 Nuenroht (Latijn: “Novum Sartum”) een bosrijke plek, die recent gerooid (ontgonnen) werd.
Nistelrode, Bernheze, 1205 Nisterle, 1291 Nysterie, 1560 Nistelroye, rooien van netels?
Onrooi, Boxtel: slecht gerooid gebied, zie Wanrooi.
Oprode, Sint Genesius Rode, 1221 Oborda. Germaans upa: hoger gelegen, ropa: gerooid bos.
Passenroth, Gelderland, pas en rode, of rooien van Pasko.
Raa, Steenderen, 996 Rathe van rade, rode: ontginning. Zo ook Raai, Drachten. Raaiend is het eind van een gerooid stuk land, Grubbenvorst.
Rha, Steenderen, 1059 Rothe. Germaans ropa: gerooid bos.
Raalte, bij Deventer, 1275 in parochia de Ralte, 1310 Ralte, 1371 Raelte, ontstaan van Rodlo: bos waarin men gerooid heeft, vergelijk Rolde.
Het heeft een kerk waarvan de toren lager is dan het dak. Onder het dorp ligt de havezate Schoonheten, een naam aan die van Benticks verbonden. Vele leden van dat geslacht zijn als Schoonheten geboren zoals in 1651 Hans Willem. Toen Willem III de pokken kreeg en de artsen het wenselijk vonden dat er een jong persoon naast hem zou liggen die de ziekte kon overnemen bood zich daartoe zijn kamerjonker Hans Willem aan. De prins herstelde maar Jan Willem kreeg nu de pokken, ook hij herstelde. De prins overlaadde hem met gunsten, schonk hem bijvoorbeeld de heerlijkheid Roon en Pendrecht.
Rhaan, Hellendoorn, 1415 Raden, 1457 Rhaen, 1477 Roden, 1583 Eelenraan, roden: gerooide plek.
Raar, Meerssen, 1382 Roderen: rooien, haru: spitse heuvelrug.
Raath, Bingelrade, is een ontboste plek.
Reutje, Posterholt; 1645 Raetgen, 1840 Reutjen; kleine ontginning, van rode afgeleid.
Rha, Olburgen, is een verkorting van rade of rode.
Huis te Rhoon uit; http://www.geheugenvannederland.nl/?/indonesie_onafhankelijk_-_fotos_1947-1953/items/UBL01:P333N190/&st=buiten&sc=(buiten)
Rhoon, bij Rotterdam, 1230 Ecclesia de Roden, 1299 Roeden: plaats waar gerooid is, de oorsprong van de plaats is een indijking geweest van een zandplaat in de Maas onder Dirk VII. Rhoon is samengetrokken uit Roden.
Er is een oud kasteel, het Huis te Rhoon en de Hervormde kerk bevat een mooie graftombe van de familie Bentinck van wie Rhoon en Pendrecht een heerlijkheid is geweest.
Rijnrode, Bekkevoort, 1114 Renhrode, uit hrainrutha: Germaans hraini: rein, ropa: gerooid bos, dus de schone, geheel ontboste gerooide plek.
Rolde, bij Assen, eerder Rotlo, 1298 apud Roetlo, in parochia Roetlo, 1325 de Roelte: gerooid of rood bos.
Daar zat in de herberg in 1623 een man aan een tafeltje met een glas bier voor zich toen er een paar soldaten binnenkwamen. Hij bezag dat met achterdocht en betaalde snel en liet zijn bier staan. Dat was een aanleiding dat de soldaten hem achternagingen en oppakten. Ze hadden de gewezen Bleiswijker predikant Slatius, de medewerker van Stoutenburg’ s aanslag op het leven van prins Maurits waartegen hij ook een boosaardig geschrift had uitgegeven’ Klaarlichtende Fakkel’, vanwege dat geschrift was hij gaan zwerven, had zich zo verraden en ging de weg van het schavot. Naar dat geval vormde zich onder de drinkers het spreekwoord: ‘ik wil niet doen als Slatius en verlopen mijn bier’.
Bij Rolde ligt een plek met aarden wallen omgeven die Ballerkuil heet en onder Germaans voorgeslacht tot plaats van rechtspraak diende.
Rolduc, zie Kerkrade, het rooien die op last van de hertog van Brabant was ondernomen.
Rode Sint Agatha, Vlaams-Brabant, 1140 Rode. Germaans ropa: gerooid bos.
Zo ook Roden, Sint Pieters Aalst, 814 Rodum.
Roden, bij Groningen, eerder Rothen, 1225 Roden, 1259 pactum de Nortwalde apud Rode, 1350 Johannia de Eleden et Tyssonis de Roden ecclesiarum curatorum, 1561 Roon: rooien van woeste gronden.
Mensinga, Roden, 1381-1383 Mensinghe goet.
Roderwolde, bij Roden, 1350; de van Roderwolde, 1529 Roederwalde; woud van Roden.
Roderesch, de es van Roden.
Nieuw-Roden. Drenthe. Nieuw-Roden is op een merkwaardige manier ontstaan rond een school. Op de woeste heidegronden waar enkele plaggenhutten stonden, werd deze school gebouwd in de twintigste eeuw. De ontstaansgeschiedenis van het dorp is een bitter verhaal van hard werken en barre leefomstandigheden. Een foto van de bezembindsters staat symbool voor deze ontstaansgeschiedenis: met blote voeten, eeltige handen en verweerde maar vastberaden gezichten vormen zij een icoon voor Nieuw-Roden. Veel mannen namen aan het eind van de week hun toevlucht tot de alcohol en probeerden zo te ontsnappen aan het barre bestaan. Omdat veel mannen van huis waren om te werken en andere waren gestorven stonden de vrouwen er vaak alleen voor. “Bessems binden” was een belangrijke bron van inkomsten om zichzelf en hun kinderen te kunnen voeden.
Roon, Oost-Vlaanderen, 1108 Rothe. Germaans ropa: gerooid bos.
Rossem, Vlaams Brabant, 1111 Rothem, 1222 Rotheheym, 1225 Rothem, 1406 Rossen. Germaans ropa: gerooid bos, haima: woning, woonplaats die gerooid is. Of van rausa; riet, heim, woning, ontginning in moerasgebied.
Het had zijn eigen rechtbank. Marten van Rossem is te Bommel geboren die tijdens Karel V een krijgsoverste was.
Rotselaar, Vlaams-Brabant, 1140 Rochelar. Germaans ropa: gerooid bos. Hlaeri: bosachtig moerassig terrein.
Rotem, Dilsen Stokkem, 1174 Rotheim, rooien, met haima: woning.
Rotem, Halen, 1119 Rotheem, idem.
Rott, Vijlen. 1665 Rot, 1840 Rodt, 1899 Roth. Van rode of ontginnng.
Ruurlo, bij Borculo, 11318-1127 de Ritherlo, Germaans hrinpiz: rund, lauha: bosje op hoge zandgrond, maar in 1313 Roderlo, 1326 de hof te Roderlo, 1470 Ruderloe: roden en lo: bos.
Het heeft een mooi kasteel dat al in de 14de eeuw wordt vermeld als bezitting van het geslacht van Roderloo, dan van ridder en lo: bos. In een veld bij Ruurlo staat een zeer grote eik bekend als de dikke boom.
Schelderode, Oost-Vlaanderen, 866 Rodus, 1002 Rotha, 1101 Roden. Germaans ropa: gerooid bos, een ontginning.
Stramproy, 1244 Stramprode: gerooid gebied waar strampen of boomstronken zijn blijven staan. Stamprooysch, stramprooysch. Van munten, geslagen te Stramproy, (Stramprooi), stamprooysch, stramprooysch gulden.
Stokrooie, 1154 Stochenrode, 1218 Stocrode: Germaans stukka: stok, boomstronk, ropa: gerooid bos, bos waar de boomstronken zijn blijven staan.
Tetterode, oude naam van Overveen, Haarlem, oorspronkelijk Tetrode was in de Middeleeuwen een nederzetting met boerderijen, een kapelletje en een regthuis. Een dorpje, een buurtschap, een banne, een ambachtsheerlijkheid van Van Brederode.
Tielrode, Oost-Vlaanderen, 866 in valle quae dicitur Tigelrodo. Germaans tegula: tegel, ropa: gerooid bos waar tegels gebakken werden.
Tienray, Horst aan de Maas. Germaans Thiadodinggahem; woning van Theuabod, raai; rode; rooien.
Vaesrade, Nuth, 1139 Wastrode, ook Rode St. Servati, uit Servaas bleef dan alleen Vaas over, rode: rooien.
Venray, 1197 Venirode, 1224 Rodhe, 1400 Venrode: rooien in een veengebied.
Vronerode, Ukkel, 1173 Fronrode. Germaans frauna: heerlijk, ropa: gerooid bos.
Zo ook Vroonstalle, Wondelgem, 966 dominis curtis Fronestalla. Idem, dan met stalla: stal.
Wanroij, Noord-Brabant, Wan-Rooij, Wanraay, Wanrode, Wanrade, Wanradenen Wanraij. Het betekent waarschijnlijk ‘slechte armelijke ontginning. Het woord ‘roij’ is verwant aan ‘rooien’ of ‘-rode’, een open plek in een bos. ‘Wan’ zou dan ‘slecht’ betekenen. Of ‘Wan’ persoonsnaam, Germaanse naam ‘Wano’.
Waanrode, Kortenaken, 1139 Walrode. Germaans Walha ropa: gerooid bos van de Walen of Walho.
Wallerode, Luik: ontginning van Waal of Walho.
Welkenraedt, Luik, 1442 Welkanrot: ontginning van Walko.
Weustenrade, Limburg; woeste rode, hetgeen ‘woeste ontginning’ betekent. De eerste officiële vermelding van de plaats was in 1420.
Wiegelrade, Bingelrade, 1381 Wingerode, 1423 Wijgeroide, rooien van Winge.
Wijnandsrade, Limburg, is genoemd naar Wijnant van den Bongart, Winand Maschereil, die in 1326 heer van het dorp was, met rode; rooien, He(e)rwinandsrode.
Overige.
Inleiding.
Aa; water, Aa, A is een bijrivier van de Dieze te Hertogenbos, van Germaans ahwo: natuurlijke waterloop, A: bijrivier van de Mark te Breda, midden 13de eeuw, A: bij Breukelen, Aa: bij Anderlecht. AA, Aam zoals bij Amsterdam, Ameland, Aamsveen, Pekel Aa, Pekela, Oude en Eijde A bij Leiden, Havelter Ae bij Beilen, Friese Aa, bij almeloo, Aa bij Boekholt, Aa, bij Benthem, Aa, bij Steenwijk, Olda A bij Blokzijl, Mossel Aa bij Wedde die in de Ruiten Aa loopt bij Bourtange, Aa door Groningen tot aan Adorp, Aa uit de Peel door Helmond, Aa bij Turnhout, Aa bij Grevelingen, Aa loppt door St. Omer. Aar als in Ter Aar en zoals in Duitse Ahr, Engelse Oare, Franse Arne, Italiaanse Arno, Ae, E, Ee (Purmer Ee, Dokkumer Ee, (Eede naar het water Eede dat nu Die = d’Ie genoemd) of Eem, als bij Eems, verder Ei (eiland) Ie, IJ, Y, Ye of water, Ysel of IJsel, zo ook OverYsal of Overijssel, gebieden over de IJsel. Frans île, van Frans eau, Latijn aqua: water. Eems, bij Tacitus Amisia, Aasios bij Ptolomaeus. In de 11de eeuw Emisa en Emesa. Zie ook de Duitse Ems. Eem, rivier bij Amersfoort, 777 Hemi, midden 12de eeuw ad aquam Emme, zie ook Amstel, Amersfoort en Eems. Germaans *ahwô, verwant met Latijn aqua, Russich oka.
Aard; beploegde of bebouwde grond, bouwland’. Middennederlands aert; beploegde of bebouwde grond, bouwland, Oudhoogduits art; het ploegen’, Oudengels earo; het ploegen, veldvruchten’, een afleiding bij Germaans *arjan ‘ploegen’ (Gotisch arjan, Oudengels erian, Middennederlands erien, eren).
Akker; ploegland, bouwland. Oudnederlands ackar, accar, akre, Middennederlands acker; ploegland, bouwland, Oudfries ekker, Oudsaksisch, Oudhoogduits ackar, Oudengels æcer, met verwanten in o.a. het Latijn, Grieks en Sanskriet. De West-Germaanse vormen kregen in bepaalde naamvallen verdubbeling van de -k- voor de -r-. Den Akker in Neder-Betuwe; bij de akker.
Arend, aro; arend, zie Arnhem, geit in Gietel en Giethoorn, havik in Havikshorst, hert in Hertelaar, Herten, kievit in Kieftskamp, Kiefteshaar, valk in Valkenburg, vos in Voskuil, Vossen, vink in Vinkwijk, wolf in Wolfheze.
Ast, Est; droogoven.
Bakeland: afgebakend land. Op diverse plaatsen in Vlaanderen, onder andere Waregem, Deerlijk, Haren.
Banbos, dat is een banbos ‘bos binnen het rechtsgebied van de heer’. ’t Hof ten Bambos in Lede, Oost-Vlaanderen. Vergelijk Banwoud en de plaatsnaam Banholt (Nederlands-Limburg).
Bant; streek, zie Swifterbant.
Beemd, ook Beemte, Hummelo, bempt, bempd, bampd, alluviaal land aan een waterloop, zie Beemd, Breda en Bernheze, Beemdkant in Laarbeek en Someren, Beemden, Genderbeemd, Dommelbeemd, Eindhoven, Malsbenden, Duitsland, Zuurbemde, Vlaams-Brabant. Mogelijk van banu-maepa, banu uit banwa: ban, maepa zoals in oud Engels maep, oud Hoogduits mad, nieuw Hoogduits Mahd, verwant met maedwo: meed, maad. De oorspronkelijke betekenis zou dan zijn: het banhooiland, gemeentelijke hooiland.
Belt, Bilt; kleine hoogte, bult, die we nog herkennen in vuilnisbelt.
Beuven, een naam voor veen, natte heide als bij Mierlo, Someren.
Bilant: aangeslibd land. Vergelijk Duits Biland.
Blokland; blok, afgesloten, omheind land.
Bon, Ban; rechtsgebied, beschermd gebied, beschermde plaats.
Born: bron, waterput.
Burg en berg namen werden vaak verward.
Braak. Middennederlands brake, braec: braakland. Braak, Eersel, De Braak, landgoed bij Paterswolde, Braak, polder bij Obdam, Braak, een waterloop in Noord-Holland.
Bracht, Brecht, van Germaans brakti, afleiding van breken ‘breking, hoogte’. Brecht (Provincie Antwerpen) en in Balegem (Oost-Vlaanderen). Bracht bij Aken, Dusseldorp, Munster (Noordrijn-Westfalen), die Hohe Bracht bij Siegen (Noordrijn-Westfalen).
Breugel; een moerassig en/of bosrijk gebied, Brogel.
Brielle; moerassig terrein.
Bijsterveld ; verwilderd, woest veld, hongerland, Noord-Brabant. Biesterveldin Nederlands Limburg.
Cope, kop, koop; contract om een gebied te mogen ontginnen, die worden door een coper in kavels verdeeld onder kolonisten die het ontgonnen. Deze plaatsen die hierop eindigen liggen in Utrecht en oosten van Zuid-Holland.
Cortil, van Latijn curtile, van curtis: hoeve, hof.
Dijkslag. Het deel van een dijk dat in het oude stelsel van Verdijkslaging’ of Verhoefslaging’ een dijkplichtige te onderhouden had.
Doel, ten Doele; schietbaan.
Donk: als een zandige hoogte in een moerassig terrein. Een aardige parallel met donk levert krocht (kroft) op, Angelsaksisch, Engels croft; small enclosed field, pasture. In Noord-Holland betekent het ‘tussenveld, nog niet uitgegraven stuk land te midden van veenderijen’, maar ook ‘hoge zandgrond, akker in de duinen’. Le Franck van Berkhey noemt onder de ‘veele groote valleijen en moerassen’ in Kennemerland ‘De vlakke Kroften’. Behalve in Noord-Holland (vooral de Zaanstreek, Tessel, Terschelling, Wieringen), waar het woord inheems is, komt het hier en daar in veldnamen voor in Utrecht, Zuid-Holland, Noord-Brabant.
Dorp, Gotisch paurp, Hoogduits dorf, een stam, Latijn tribus, menigte, woonplaats, verder kolonie, boerenplaats, verzameling huizen.
Met Dri, telwoord drie, schijnen samen te hangen Driel in de Betuwe, Drie of Drijne in Overijssel en Drie bij Ermelo, 855 Thri, 996 Thriendum.
Drecht in verschillende plaatsen is een naam voor een water, vaart, tocht. Het is een echt Germaans woord, mogelijk van Germaans dragan: trekken als overzetplaats. Of van drift: drijven, een natuurlijke waterloop. Zie Dordrecht.
Dries is in midden Nederlands driesch: braakliggend land, onvruchtbare plek, in Zuid-Holland weide die tot zaailand gemaakt wordt, in Vlaanderen met gras bezaaide weide. Vergelijk verder in Brabant de vorm drees en dres, in Friesland treesch, tresk, treaske en traask. Eigenlijk betekent het woord dus ‘tijdelijk braak liggend land, woest liggende velden en zelfs met gras begroeide dorpspleinen’.
Drum, Drem, midden Nederlands drom, midden Hoogduits drum, Engels thrum, Hoogduits trumn, vergelijk ook midden Nederlands dromel en dremel, verwant met Latijn terminus; een stuk grond, eindstuk. Zie Dremt, Drempt bij Doesburg, 1069 Thremethe, Dreumel, 893 Tremile.
Echelmeers: meers met echels; bloedzuiger. Deze bloedzuigertjes hebben hun naam aan veel poelen, vennen en plassen gegeven.
Ede; hede of heide, of Eede; uit de riviernaam de Ee.
Elsmoortel: drassige grond met elzen.
De Elve; ook een waterloop in Zeeuws-Vlaanderen.
Eng, oud Engels ing betekent in oud Noors weide, in Angelsaksisch en Noord-Duitsland akkerland, veld bij een dorp, op de Veluwe tot enk, enge, zie Enghuizen bij Hummelo, Engeland op de Veluwe, Averenck bij Borculo, 1462 Avering, bij Twello, 1424 O(u)vereng, bij Hengelo, 1484 to Averenge, bij Didam, 1475 Avereng.
Es of Esch, wel van een stamvorm dat eten betekent, oud Hoogduits ezisc, Gotisch atisk; zaadveld. Het ongedeelde zaaiveld van de gemeente, later bouwland in eigen bezit maar niet door een wal of haag begrensd wat wel het geval was met kamp. Zie de vele namen met Esch, Es, Hessen in Barneveld, 1053 Aszi, na 1500 Essen. Zie verder Esse.
Gouwe, gawe, gouwe, ga, go, gey, goy, gooi, oud Hoogduits gouwe, Duits Gau, Gotisch gawi, oud Hoogduits gewi: een vlakke en meestal grazige streek, grazige weide, zie landouwe wat vruchtbaar betekent, Germaans gaawja.
Ga, Gea. Dat heim is in de Friese plaatsen vervangen door ga, gea, gau, gouw, gooi, go, goo: landstreek die enige marken of honschappen: honderd schappen, bevat, honderd vrije hoeven vormden vroeger een honschap,zoals in Oudega, Wolvega en Warrega, in andere delen van ons land met de betekenis van landstreek, bestuurlijk gebied, gewest. In Groningen betekent het ook laag land met een zachte ondergrond van veen zoals in Noord en Zuidhornerga.
Gaver; moeras, drassige grond.
Geest; hoog gelegen zandgrond, Fries Gaast.
Gouw is ook een naam van vaarwaters en wegen zoals Kromme Gouw, Nieuwe Gouw en in Friesland Gauw, in gaweg of goweg: streek- of dorpsweg, zie Delfgauw, zo’ n belangrijke weg liep vaak langs water en zou ga of go als water zijn opgevat zodat gaweg of goweg weg langs water ging betekenen, tenslotte verdween ‘weg’ en bleef ga of go over. Ook in Gaag of Goog, ouder Golda: gouden water, zie Gouda, a: water, vergelijk Henegouwen.
Geer; puntvormig stuk land.
Geest; hoog gelegen land ten opzichte van broekland. Geestgronden. Ook waren er zandgronden die geest- of gaastgronden genoemd werden, soms groter of kleiner en soms wat uitgerekt. Geest (gheest) is een wat hoger gelegen zandgrond en vaak ook wat minder vruchtbare grond. De Friese vorm is gaast en gast, zie Gaasterland, Gaastmaburen, hoewel in Friesland de naam ook in plaatsnamen voorkomt: Rinsumageest, Westergeest en Wijgeest (Kollumerland) en ook elders, De Geest in Zundert. In een uitspraak van ‘s Graven raden omtrent geschillen in West-Friesland van 1319: „Item segghen wi, dat di gheestvan Vroenen” dat is de zandstrook waarop nu St. Pancras ligt. Zie verder Geesteren.
Glinde: schutting van hout tussen twee erven, midden Nederlands gelende: omheining.
Goor, midden Nederlands gor; laagland, moeras, in plaatsnamen heeft het de betekenis verloren, Goer, Gore.
Griend: Midden-Nederlands grient, greent ‘zandgrond, strook grond met bomen, buitendijkse gronden met rijshout bezet’. De Greent(e) was een stadsweide bij Kampen en in Genemuiden, Overijssel. Griend was een eiland in de Waddenzee.
Griet; rivierzand, zie Grind; kiezelzand.
Groes, groeze, gors, schor, schorre, schol of kwelderbetekent buitendijkse landaanwas, weiland, eigenlijk de jonge groene zode.
Haak: een hoekvormig perceel land.
Haar, (Groningen) of de Haar (Drenthe, Gelderland, Overijssel) zandige heuvelrug.
Haard, oud Hoogduits hart silva; woud, bos, zie Spessart, ook met Haert.
Haasdonk, Hazedonk, Hazendonck, Haesendonck: opstekende heuvel waar wellicht hazen leefden.
Hake; zandplaat, zandhoogte, of een landmaat. Zie Hackfort, Zutphen, een zandhoogte bij een voorde in een beek.
Hal, oorspronkelijk een vertrek, later voor het hele huis, midden Nederlands halle, Hall.
Ham, wordt vaak gelijkgesteld met hem, heem, heim, vergelijk Buckingham. Van Germaans hamma: landtong uitspringend in overstromingsgebied, hoek buitendijks land uitspringend in het water of in land dat nog onderhevig is aan ebbe en vloed ham; bocht, buiging, inham, uitham, hoek, landtong, weiland.
Hees, Heist, Hese. Een hese is een jong beukenbos of ook struikgewas. Heester.
Helle, uit helde; helling, dus in heuvelachtig land of uitkijkpost. Of van helle; zware arbeid vergeleken met de hel, lijkweg.
Hellebos, Zegelsem (Oost-Vlaanderen), Eylenbosch in Kester (Vlaams-Brabant) of Hellebos in Lubbeek (Vlaams-Brabant). Alle namen wellicht uit: bos + helle-delle (= helling - inzinking in het terrein).
Huurne, is hetzelfde als heurne: hoek.
Hide, Hyde: haven (aan de kust), bijvoorbeeld in Koksijde, Lombardsijde, Raversijde.
Hille. (Noordzee Germaans Huile voor heuvel), Engels Hill.
Hoek. Dit naar de plaats waar de winkel zich vaak bevond: op de hoek, meestal van een huis. Vergelijk Winkelhaak.
Hof, hove, hoeve; omheinde ruimte, boerenplaats, hofstede.
Holm. Nederduitse holm: klein eiland in zee of rivier.
Horik: hoek
Holt; hout, bos.
Horst, komt van hursta, dat rond 1200 in horst veranderde, oud Saksisch Hurste, Hursti: bosachtige hogere plaats, Oud Hoogduits horst en hurst; struikgewas, begroeide hoogte, nest, waarom een kasteel welke gebouwd werd om de stad min of meer te bedekken en een hurst of hursta genoemd werd, zie Hursley.
Huus; huis. Oud Hoogduits hus, Huussen.
Izen, ijs-; water, het woord Ise komt in Duitsland vaak voor in de betekenis van beek of rivier. IJsel, IJssel, IJzendoorn, 864 Isandra. IJzenloo. IJzevoorde, 1234 Ysenvord. IJzendijke, Zeeland.
Kaag, Koog: polder, buitendijks land. Zuid en Noord-Holland.
Kamp, komt uit Latijn campus; afgesloten, afgeperkt stuk land.
Karrebroek, Kerrebroek: moeras met teenwilgen.
Kate; kleine boerenwoning, hut, huisje, kot.
Keel, Kel; buis, pijp, geul; (ook) smalle strook, stuk land tussen twee sloten.
Keer: bocht, wending.
Kemenade, Kemna. Middennederlands kemenade, kimmenade ‘kamer met stookplaats; hofstede, boerenwoning’, uit Latijnse caminata, waaruit ook Frans Cheminée ‘schoorsteen’.
Kestre, uit Latijn Castra; legerplaats.
Kemmenade, kemenade; vertrek met stookplaats, daarna aangebouwd gedeelte, meestal een vrouwenvertrek.
Keppel, naast Kapelle; kapel of bedehuis, midden Latijn capella, van Germaans kappe; mantel, de naam van een bedehuis waarin de mantel van Sint-Maarten bewaard werd, kapel, Kappel. Kapelle (Zeeland) of Kapelle-op-de-Bos, Vlaams-Brabant. Ook verspreide plaatsnaam ter Capelle, Kapel(le) ‘kapel’.
Kersbilk; bilk, blok, omheind stuk waar waterkers groeit. Kersbeek.
Kloese, kluis, cluse, cluyse, clouse, midden Latijn clusa; ommuurde plaats, meestal voor asceten.
Kloot, Kleut. Middennederlands Cloot ‘kluit, klomp, hoop (aarde, klei, turf).
Koppenol: inzinking met bolvormige heuvelrug.
Kote, Kate; kot; kleine hofstede. Zie Elschot bij Ruurlo, Kolmschate bij Deventer en Katerveer bij Zwolle, Koten, Cothen.
Kouter: bebouwd land, akker, van Latijn cultura.
Kraaiwinkel: kraaienhoek.
Kruis, ter/ten Cruce/Kruise, Cruijsse; kruis (vaak het strafwerktuig, de galg, de schandpaal).
Lake, Laak; beek, poel, laak, leek of lek zie je in het Engels als lake en in Frans als lac; slaat op water, waterleiding, lekken, een doorlaat, Leek.
Laar, Hoogduits leer; onbebouwde streken, open bos met grasland, bosachtig moerassig terrein.
Langschoot; lange afgeperkte ruimte, lange beboste hoek hogere grond die in moeras uitspringt.
Langendonk; lange zandrug.
Lede, Leede, Leye, Leie, Ley, Lee, Angelsaksisch lad, lade, Engels lode; kanaal, Hoogduits leita, oud Germaans laida en naast Leithe en Leithen tot Leiden; waterleiding, vaart.
Leeuw, Leeuwen, oud Saksisch hleo, Angelsaksisch hlaw, Gotisch hlaiwa; grafheuvel.
Linthout; lindenhout.
Loo, Lo, Loe, Oud Hoogduits laok, lok, loch, Midden Hoogduits loch, lo, (lucus); laag hout, bosje met weide, Angelsaksisch leah, leag, Engels lea, ley, lay; weide, vlakte, open plaats in een bos, zie Bromley, Hawley, bij ons ’t Loo.
Maat, made, maet, Engels meadow, Duits Matt, Mede; weide, laag liggend maailand, mede, meen of meent.
Male (Mâle); inzinking of depressie in het landschap.
Mar, oud Hoogduits mari, oud Saksisch meri; water, maer, mar.
Marel; mergel, mergelgroeve.
Mast: voer, van mesten.
Mersch, Meers, Meersch, sinds de 16de eeuw meest marsch; Noordduits mersch, Angelsaksisch mersc; aanslibbing, lage weidegrond, morsch.
Mark, Noordduits marka; grens, landstreek, oud Noors morkr; woud, verwant met Latijn margo; rand, landstreek tussen de ene en de andere vestiging, de marke.
Miede’ grasland.
Moere, Moer; veengrond, moeras.
Molde, midden Nederlands moude; los zand, zie Mook.
Molder, oud Saksisch maldar, oud Hoogduits maltar; korenmaat, zoveel als in eenmaal gemalen wordt, zie ’t Molder in Lichtenvoorde.
Mond, muid, mund; mond van een rivier of water, zie IJsselmuiden.
Moos; moeras.
Most; een plaats waar mos groeit, modderige plaats. Een berkmoest is een drassige plaats bij een berk.
Nes, uit nesse, nassi; van nat, laagte.
Nieuw komt meestal voor als nij, nie, nun, zie Nunspeet. Hiertegenover staat veru; vroeger, zie Vernehuizen te Lienden, nu Verhuizen.
Ooi, ouwe van een grondvorm awj-, uit ouder agwi-, verwant met oud Germaans ahwa, Latijn aqua; waterachtig of waterrijk, vervolgens laagland, laag weiland tot land in het algemeen, zie landouw en gouwe. Oy, Oye, Oey, Ooije, Ooij, Ooien, Ooien.
Oud, alt, old, olt, out.
Park, perk; afsluiting, omheinde ruimte, tot parik en perik, prick, pirick, pierik, parryck.
Pas; doorgang.
Rak; een streek, vaart, eind weg.
Reede, rede, rheidt, reide mogelijk van ouder raid; rijden.
Riet, Rijt: lange waterloop, langwerpig nat land.
Rijst, Riest: plaats waar rijshout groeit.
Rorije, roer: rietland, riet.
Saal, seel, ouder salo, midden Nederlands sale en seli; aanzienlijke woning van 1 kamer,
Schede, eigenlijk scheed, Hoogduits scheidt, Angelsaksisch scheede, scheide; scheiding. Enschede. Schey, Scheiding, Scheet.
Slag; stuk land.
Sipe, midden Noordduits sipe; sijpelen in de betekenis van beek.
Sil; waterafvoer. Zijl, Ziele, Syl, ‘sluis, uitwateringssluis, afwateringskanaal’.
Speet, van spit; omgespit land,
Speulde, spoolde, spelda wel in de betekenis van splijten, klieven, dus een bos waarin gehakt en gekloofd werd?
Spijk; midden Noord-Duits spick, specke, pineus, oud Noors spik, Engels spike; paal, boomstam, dan brug van boomstammen met zoden bedekt. Zie Doornspijk.
Steen; stenen gebouw, meest een kasteel.
Strod, oud Hoogduits struot; moerassig bos. Zie Stroo bij Vorden en Stroe op Wieringen.
Tange; zandrug in het veen.
Veen, venne, fene, oud Germaans fanja, zie Zutphen.
Veld; vlakte, oorspronkelijk onbebouwd veld in tegenstelling tot hollt, bos of woud, wold.
Vlaas: waterplas, poel, ven.
Voorwerk, oorspronkelijk een onder afzonderlijke beheer staand deel van een landhoeve welk huis en erf met andere uithoeven en met het saalgoed of de hoofdhoeve een landgoed uitmaakte. Zie Vaarwerk bij Eibergen.
Waai, Waa; plas, poel, wiel, in Hattem (Gelderland), Culemborg (Gelderland), Lienden (Gelderland) en Neer (Nederlands Limburg).
Waard, Waarden, Weerd; beemd, eiland, samengevat aan het water gelegen land.
Waas; drassige grond. Het Land van Waas of Waasland in het noorden van Oost-Vlaanderen, grenzend aan Oost-Zeeuws -Vlaanderen: 868 Wasia.
Wade; wad; doorwaadbare plaats, zie Ravenswaaij.
Wedage; haag van wede, teen, twijgen.
Weem, Wimen, Wijmen; (uit wipwo): plaats waar wilgentenen groeien.
Wijk, wik, wika, Latijn vicus: dochternederzetting of handelsplaats of wijk van, zie Kootwijk, een stadboek was een wich-billet, zie de namen in Engelse steden met Wijk en Weichbilt bij Maagdenburg.
Wijk; kreek, baai, vaart, midden Noordduits wik, oud Noors vik, zie Katwijk, Wijk aan Zee, dus bij plaatsen aan water en daarna ook voor wateren die door indijking in het land kwamen te liggen. Zo bij Wijk aan Zee, Beverwijk.
Winne; oud Hoogduits winne, Gotisch winja; weiland, zie Herwijnen.
Wische; weide, midden Noord-Duits wische, zie Wisch bij Terborg, Franeker Wiske, Terwisch bij Vlagtwedde en Kleine Wiske bij Workum.
Woerd, Woord; geringe terrein verhoging in het gebied der grote rivieren’. De Woerd, in Appeltern (Gelderland), Zoelen (Gelderland), Engelen (Noord-Brabant).
Worp, Werp; aangeworpen, aangewassen land, of in Friesland ‘buitendijks land, opgeworpen vluchtheuvel’ Plaatsnaam de Worp in Deventer.
Woud, Wold, korte Germaanse voornaam wald.
Zoom; zoom, rand. Bergen-op-Zoom (Noord-Brabant). De Zoom is de heuvelrand tussen Harderwijk en Elburg (Gelderland) en een buurt in Nunspeet (Gelderland).
Zwetsloot; grenssloot.
Zijp, Zijpe ‘afwatering’. De Zijp (Gelderland), Zijp (Noord-Brabant), Zijpe (Zeeland), De Zijpe, met Zijpersluis (Noord-Holland), De Zijpte (Kortrijk, West-Vlaanderen), Zijpt (Lichtaart, Provincie Antwerpen).
Zuid, sud, zuyd. Noord, norden. Westen, wester, weester, west. Oost, ast, oster, oester. Midden, mid, midde, med, middel. Middag is ook een landmaat, zie Middachten.
Romeinse namen die eindigen op acum, dan is het eerste lid meestal een persoonsnaam.
A.
Aalbeek, Nuth. 1324 Oelbeek, 1410 Aelbeke, 1596 Oelbeek. De vormen met oel wijzen op –ool; land aan water met een beek; natuurlijke waterloop.
Aalbeek, bij Hulsberg. 1136 Abeccam, rond 1175 Albeca, mogelijk van Germaans alha; eiland, of aal; mest of aal; paling.
Aalsburg, Wijchen.; burg; burcht, versterkte plaats, aal; paling.
Aaldonk, Gennep. Aal, mogelijk Germaans alha; eiland. Donk; verhoging.
Aalswijk, Buren. 1313 in Aelwyc; wijk met paling.
Akmarijp, Friese Meren, 1335 de consecratione capelje in Accomaripe: kapel geconsacreerd in Ake, rijp: smalle strook, deel van een dorp.
Aagtdorp, bij Bergen, 9deeeuw Accasthorp, later Eechtrop, 1420 Ekthorp, 1698 Aachtsorp. Germaans Akkas porpa: dorp: dochternederzetting van Akko, of van Fries aagt: laaggelegen weiland.
Het huis te Poelenburg in 1345 gebouwd, is mede geruineerd geweest, toch gelijk wederom opgetimmerd in de vorm van een hoeve. Het raakte weer in verval en werd in 1893 opgeruimd. Ook wel Huis te Eechtrop genoemd.
Aalbeke, West-Vlaanderen, in 1136 Albeccam, tot Albeca en in 1175 Albeche, 1219 Albecca. Germaans alha, meervoud eland: aela: aal, plus baki: beek.
Aalden, Coevorden, 1010 Alodum: geheel woest gebied, of van Alede in 1332: waterloop.
Aadorp, Overijssel. In de periode 1900 – 1920 wordt het gebied ten westen van het kanaal, genaamd de Binnen Woesten en Buiten Woesten ontgonnen in het kader van de werkverschaffing ter bestrijding van de werkloosheid. Het ontstaan van de buurtschap Aadorp, met bebouwing op het kruispunt van en langs de verbindingsroutes naar Almelo (Gravenweg), Wierden (Bruglaan) en Vriezenveen (Parallelweg), is een feit. Tot 1930 heette de buurtschap die nu Aadorp-West is De Woesten en het huidige Aadorp-Oost Buiten Wonen. De naam Aadorp wordt in 1930 voor het eerst gebruikt.
Aalschoot, Eeklo, in 1140 ‘in Alscot loco silvestri’, 1140 Alescot. Germaans alha: eland? Skauta: bebost hogere hoek dat uitspringt in moerassig land.
Den Aalhorst, Dalfsen. Aal kan de persoonsnaam Adel, van aal: abeel, horst: struikgewas, meestal als rest van een vroeger bos.
Aalmeers, als in Rumbeke (Ael, Germaanse voornaamdeel wat adel betekent of paling, -nat weiland/moeras.
Aalsmeer, 1199 Alsmaer, Alsmer en Alsmar. Germaans alha: eland, mar: natuurlijke waterloop in zeekleigebied, zie Mare. Of van mere of mar: waterloop en Al. Sommige noemen het ’t meer van de elzen, zie Aalhorst. Sommige denken van Alsmar; palingmeer. Aalsmeerderbrug kwam in 1936 als brug over de Ringbvaart.
Aam, Overbetuwe. Eind 11de eeuw apud Ambam, ca. 1200? de Ambe, 1294-1295 Amme, Ambe , 1419-1420: van Ambe, van Aem , 1936 Aam; Gaat mogelijk terug op een prehistorische waternaam *Amba. Met Indo-Europees *amb- ‘water’ werden over het algemeen kleinere wateren aangeduid. Het in 1350 vermelde Armere in Bemmel kan wijzen op de oude bedding van de *Amba , aangezien de meer -namen in het rivierengebied betrekking hebben op oude stroombeddingen. De plaatsnaam eind 11deeeuw Ambraueld is een samenstelling van Oudnederlands ueld; veld, ambra; bij de nederzetting Aam behorend.
Aandijke, Zaamslag, Zeeland, in 1157 Addendike, 1220 Adendic en Adendie, Germaans Apan: van Apo, plus dika: dijk.
Aanschot, bij Eindhoven, 1312 Anscot, van aan en schot: afgeschoten stuk land, of een verkorting van schoot, Germaans skauta: uitstekende beboste landpunt.
Ter Aard, Assen, 1335 Arth, domo… sita in Arth, 1436 erve ende guede ghedijten ter Aert, van ard of aard: algemene weide of akkerland.
Aarlanderveen, bij Alphen aan de Rijn, 1214 Arledervene, 1345 Arlendervene. Germaans Aralaidawarja: van de aan de Aralaidu wonende. Oud Germaans of Keltische waternaam Ara plus Germaans laidu: geleide: gegraven, plus fanja: moerassige waterplant, in het kort: gegraven sloot aan de Arle in het veen.
Ze zijn daar zeer eenvoudig zoals in het spreekwoord: ‘op zijn oud Harleveens’.
Aarde,Voorst. Begin 13de eeuw in Arthe, 1257 Arde, 1409 Aerde, 1502 van Aerden; aard ‘beploegde of bebouwde grond, bouwland’. Oorspronkelijk een marke, midden 19de eeuw verdwenen.
Aarderbroek, Voorst. 1432 Aerderbrueck, 1448 Arderbroeik, 1648 Aerderbroeck, 1839 Aardenbroek, 1843 Aardebroek, land: 1936 Aardenbroek; broek; moerassig, drassig land, bij Aarde.
Aarle Rixtel, bij Helmond, 1249 Arleh, 1441 Aerle: aan de overzijde een, le of lo; bos. Rixtel, eerder Ricstel, rond 1200 Richstelle, 1202 Rikestelle, 1249 Rixtelle, 1279 Ricstelle: nederzetting van Riko, Ric of bij ric: smal pad, of ric; machtig, stel; kunstmatig opgeworpen hoogte op buitendijkse schorren.
Heeft bekendheid gekregen vanwege de klokkengieterij:
‘Muurvast in de grond gesloten,
Staat de vorm, uit leem gebrand,
Heden moet de klok gegoten’.
Aarle, Oirschot. 1312 Dirk Willemszoon van Aarle.
Aarlen, Belgisch Luxemburg. Romeinse stadje Orolaunum, van Keltisch ar; berg, lun; bebost.
Aarschot, bij Leuven, in 1107 Arescod en Arescoth, 1137 Arescloth, 1179 Arscot en Aerscoet. Germaans arnu: arend, en skauta: hoger bebost land, naar de eerste graaf Arnold I in 1096, of van Germaans aa; water, de Demer.
Aarsele, West-Vlaanderen, 868 Arcella, in 1038 Arcela, 1085 Arcella, 1206 Arscela en Arsee in 1213. Germaans arda: weide (voor schapen?) plus sali: uit een ruimte bestaand huis.
Aartrijke, West-Vlaanderen, in 893 Artiriacum, 1089 Artrica. Gallo Romaans Arturiacum: toebehorend aam Artur, Arturius.
Aartselaar, Antwerpen, 889 Arcelar; van aart; veld, sele; nederzetting en laar: open bos met grasland, of van Latijn arca; grenswal, met laar.
Aartswoud, bij Hoorn, 1312 Nedartswoude, 1342 Edaertswoude, 1718 Eerswoud: woud van Edaeert. De spotnaam is blote benen. Braakbeer is bedijkt in 1631.
Aasdom, Abcoude, in Friese streken betekent aesdom, asega dom, een oudere rechtspraak, vonnis van de Azig, vonnis naar Fries recht in tegenstelling tot Scependoem, Frankisch recht.
Aasterberg, Susteren, 1395 Aeserberch, berg, heuvel op een Aast. Plaats? Of van Limburgs aost; esdoorn.
Abbekins polder, Watervliet, 1200 Abbekins polra. Germaans Abbakinas: van Abbakin, plus polre: polder.
Abeltjeshuis, Vlagtwedde. Abeltjes huis was de naam van een eeuwenoude boerderij annex herberg voor reizigers die naar Westfalen trokken.
Abbenes, bij Hoofddorp, 1342 Abnesse, 1344 Abbebess, nes: een in water uitstekend land van Abe. In de middeleeuwen zou hier het later verzwolgen eiland Abbenes gelegen hebben die de afscheiding vormde tussen het Kagermeer en het Leidse meer.
Daar is in 1876 een gedenkteken opgericht voor de volksdichter Jan Pieter Heye die in die omgeving land bezat.
Abbendonk, bij Antwerpen, 1157 Abendunc, Abbendunc, 1179 Albendunc. Germaans Abban: van Abbo, plus dunga: zandige opduiking in moerassig terrein.
Abcoven, bij Goirle, 130 Aleydis van Abbinchoven: boerderij van de mensen van Abbo.
Abolens, Luik. Het dorp wordt voor het eerst beschreven in het jaar 125o als Abolenz, naar de Germaanse god Aboldus.
Abstede, Utrecht, 1132 Abbenstade. Germaans Abban: van Abbo, plus stapa: aanlegplaats, later beïnvloed door stadi: plaats, stede. Omdat het echter de woonplaats van de abt van de St. Servaas van Utrecht was kan men ook denken aan een herkomst van Abtsstede.
Achel, Belgisch Limburg, In 1139 Achile, later Aghel en Aeghelen, van aha; water, en lo; bos op zandige grond meestal bij een nederzetting. Dus het op een zandgrond gelegen bosje bij het water.
Acht, Eindhoven. 1303 Achtermere. Op grond van het feit dat er sprake is van “watre” als een der begeerlijkheden in het Achtse zou de naam Acht daarvan afgeleid kunnen zijn. Daarbij moet gedacht worden aan achwa, of aqua. Er liepen inderdaad enige beken op de verder droge heide. Of van achte, rechtsgebied voor een heer.
Achterdrempt, Achter-Drempt, Bronckhorst, 1977 Achterdrempt; achter; achterwaarts gelegen, ten opzichte van Drempt, dat ter onderscheiding ook wel Voor-Drempt wordt genoemd.
Achterenk, Epe. 1830-1855 Achter Enk, 1843 Achter-Enk, 1866 Achter Enk, 1936 Achterenk; Naar de ligging achter de Emster Enk, eng; bijeen gelegen hoogte met bouwland van een dorp.
Achterhoek,Nijkerk. 1608 in den Achterhoeck, 1643 tot Niekerck in den Achterhoick, 1752 in den Agterhoek, 1839 Achterhoek, 1936 Achterhoek; achter; achterwaarts gelegen, en hoek; (afgelegen) plaats, ten opzichte van Nijkerk. Oorspronkelijk een gebiedsnaam ter aanduiding van het zuidwestelijk deel van de polder Arkemheen.
Achterstehoek, Duiven. 1913 Achterste Hoek, 1936 Achterste-Hoek; achterste; meest achterwaarts gelegen, hoek; (afgelegen) plaats, vergelijk
Achterhoek.
Acquoy, Akkooi, bij Beesd, Geldermalsen. 1305 in den lane van Accoy, 1319 Eckoye, 1329 an de side van Eckoy, 1340 Ackoye, 1379 in den gherichte van Eckoye, 1386 tot Akoeyen, ooi: aan water gelegen land, de Linge, van Akko, zie Akengem. Het werd gesticht in 1140 door Jan VIII, heer van Arkel na zijn terugkeer van een kruistocht door het Heilige Land. Onwaarschijnlijk, want er waren toen geen kruistochten, dus niet genoemd naar Akko in Israel. Of is Acquoy een verfranste naam van Arkel?
Geboorteplaats van Cornelius Jansenius in 1585 die bisschop van Iper is geweest. Hij liet een boek na getiteld Augustinus die door Urbanus VIII en Innocentius X werd veroordeeld. Velen die met hem instemden sloten zich hier te lande aan bij de gemeente der Oud Roomsen of Oudbisschoppelijke cleresij wiens leden Jansenisten genoemd worden.
Kasteel van Abcoude uit; http://www.kasteleninutrecht.eu/Abcoude.htm
Abcoude, onder Amsterdam, Abkou, 1085 Abecenuualde, 1186 Abbenkewolde, 1220 Abekenwalde, Abbekowde. Germaans abbakan: van Abakako, Abeke, verkleinvorm Abe, Abo, plus walpu-abstede; sompig bos in zeekleigebied. Mogelijk een eigen naam van Abe, een naam die ook voorkomt in het Friese gehucht Abe Heringa-Zijl onder Achlum, het is dus het woud van de kleine Abe. Beka noemt het Abkoude, vanouds Abekewalda of Abekewoude, als een dorp met slot die tot Utrechtse stift behoort, 1085.
De heren van Abcoude waren rijk en machtig, de eerste, Willem van Abcoude, leefde in de 11de eeuw.
Het kasteel is in 1328 getimmerd door heer Zweder of Zweer van Zuilen. In 1471 kreeg het recht van een vrije paardenmarkt.
Abtswoude, bij Delft, ook wel Paapswoude genoemd, 1206 Popteswolde, 1317 Popswoude: woud van Popte, later vervangen door abt omdat Egmond hier het rechterlijke macht bezat.
Daar is in 1639 Hubert Cornelisz Poot geboren de dichter die met deze regels bekend is:
‘Hoe genoeglijk rolt het leven
Des gerusten landmans heen!’
Achterdiep, Groningen. Genoemd naar het kanaal Achterdiep; het diep achter het Winschoterdiep.
Achthoven, Montfoort. 8 hoven; boerderijen.
Achttienhoven, Nieuwkoop. Achthuizen, Goeree-Overflakkee.
Achtmaal, Zundert, 1294 Gilberti de Achtmale, wel van achte: rechtsgebied, maal: rechtsplaats, dingvergadering.
Adorp, Winsum, 1371 Artharpe, 1398 Ardorpe, mogelijk van de persoonsnaam Ari, of van Arth-tharpe: terp in het bouwland? Zie Aekamp, Midwolda: kamp of akker aan een A of waterloop gelegen.
Adorp: Nederlandstalige naam van Orp-le-Grand en Orp-le-Petit (Waals- Brabant).
Adzeux, Louveigné (Luik): au-dessus; bovenaan.
Aerdenburg, Rijnwaarden. 1830-1855 Aerdenburg, 1867 Aerdenburg, 1913 Aardenburg; burg; statig huis met de bijgedachte aan een burcht, en Aerden-,dat betrekking heeft op het nabijgelegen Aerdt.
Aerdt(Rijnwaarden). 1294-1295 Arde, 1340 Aerde, 1419 Aerdt, 1665 Aert, 1936 Aard. Middennederlands aert, art, aard; beploegde of bebouwde grond, bouwland.
Aerdenhout, Bloemdaal. Van Den Anderen Hout, een ander hout dan de Haarlemmerhout.
Afferden, Bergen, 11de-12deeeuw Afrithon, 1165 ecclesia de Afreden, 1176 Aferden, 1260 Aferden,1293 Afordia, 1294 Aferde. Etymologie onbekend,mogelijk geen Germaans. Een poging tot verklaring herleidt Afrithon als een afleiding van een oude waternaam *Abara met het verzamelsuffix -iflum in datief meervoud. Een vergelijkbare verklaring is gegeven voor Deuverden en Asperden (Duitsland). Een andere verklaring gaat uit van Indo-Europees *Abharitôs, eveneens een prehistorische waternaam, bij de wortel *abh- , *ap- ‘uitbuigen, schitteren’, naar de ligging aan de monding van een gebogen beek. Of mogelijk van een waternaam aa; water, en voorde; doorwaadbare plaats.
Afferden, Druten, 11deeeuw Afrithon, van een oude waternaam Abhara, met suffix -iflum te r aanduiding van een nederzetting bij dat water.
Affinkhof, Eibergen, 1188 Avekinchof. Germaans Abakinga hofa: hof van de mensen van Abako.
Afsnee, Gent, 707 Afsnis; die bij de beek Absna wonen.
Agelo, Twente, 1255 Aglo, 1408 Agele, 1457 Ageloe, lo: bos van Ago, verkorte naam als Agabert en Agrafrid.
Agodorp, Vlagtwedde. Ontstaan uit de bebouwing voor de werknemers van de n.v. AGO, Maatschappij voor het drogen, veredelen en verwerken van hout.
Aijen, Bergen, Limburg. 1336 Oyen, 1406 Ayen, Aien. Van ooi; land aan een water.
Aken, Duits Aachen, Frans Aix-la-chapelle, Aa: aquis: water, uit tiende eeuw. En door de Romeinen Aquisgranum of Aquis grani: bij het water, naar de thermale bronnen, Limprand noemt het Palais de eaux of waterpaleis.
Akersloot, onder Alkmaar, 1083 Ekerslato, 1175 Eckersslote, 1182 Ekkerslot. Germaans Aggiharis slauta: sloot van Aggihari. (Agjo: zwaard, harja: leger) Akersloet: akker met sloot. Acker is in het Middelnederlands een akker, maar ook een landmaat, vooral in de noordelijke gewesten. In Vollenhove, Kuinder en IJsselham was 1 akker 28 voet (30cm) breed en in Drenthe 24 voet. In een verstoeling van het Lange Loopveld onder Amstelveen van 20 december 1486: „ende deze negen hoven ende vier halve hoven hebben zevenhondert ende anderhalve ackeren”. Uit de mededeling daar dat elke acker een roede in het Lange Loopveld te onderhouden had zou men kunnen afleiden dat alle akkers even groot, dus van een bepaalde maat waren.
Heeft echter drie eikels in zijn wapen als verwijzing naar aker, aecker of eikel. Maar de naam aker voor eik is pas in gebruik sinds de 17de 18de eeuw. Zie Akerbaan, Akerbuurt, Akerpolder en Akerendam en lang geleden was er te Amsterdam op een gevelsteen, hoek Damrak en Kapelsteeg een eikel te zien met het onderschrift: D’ aker. Zie ook de naam aardaker voor Lathyrus tuberosus. Ook zou het sloot af kunnen stammen van een vorm van lo: hoogte, het ligt op een zandrug.
Adgeringelant, moet omstreeks Akersloot gelegen hebben. Germaans Audagairinga landa: land van de mensen van Audagair (auda: rijkdom, gaiza: speer)
Zo ook Gebbeingemad. Germaans Gebbinga: van de mensen van Gebbo, maedwo: vruchtbaar alluviaal land vooral in zeekleigebied.
Zo ook Hocamp, Akersoot. Germaans hauha: hoog, kampa: veld, afgeperkt stuk land.
En: Horscamp, zo in 1175. Germaans hrussa: paard, kampa: veld, kamp.
En Siwirdingelant, 1083 Siwrdingelant. Germaans Sihuwardinga landa: land van de mensen van Siguward. (sigu: zege, warda: bewaker)
Verder Lantlosamade, Hildebrandslant.
Akkerveken; sluitboom aan een akker, in Wuustwezel, Antwerpen.
Albanië: wit, omdat aldaar volk wordt geboren met wit haar.
Alblas. Voormalige rivier in de Alblasserwaard, ook Alblasserdam. Ook plaatsnaam Oud-Alblas (Zuid-Holland). 1064 fluminis Alblas: mogelijk van Keltisch woord alb: wit, zie Merksplas, Antwerpen, 1148 Marcblas, aan de rivier Mark.
Aldenhof, Nijmegen (Gelderland), Guigoven (Belgisch-Limburg); als; oud, hof; boerenerf, hofstede.
Algeraburen, Fries Algeraburren. In 1648 wordt in een Oud Friese tekst de brug (holt) bij Algara bura aangehaald. Algera; de voornaam Alger: edele (strijder) met de speer, Buren; buur.
Alkmaar, 1063 Alcmere, 1083 Alcmere, Alcmera, 1132 Alkmare, 1148 Alcmere, Alechmeer, Almere (ook de oude naam van de Zuiderzee, in 755 Aelmere) Elmere, Aelmere: binnenzee of van Allecmere: overal meer, het lag ingeklemd tussen meren. Het zou ook zo maar kunnen dat het oude Flevo achter Alkmaar lag en dat Oudorp er de haven van was. De Flie of Vlie heette later Almere en het is aannemelijk dat Alkmaar aan dit Almere de naam gaf want tot daar strekte zich de plas uit met enige eilandjes. Volgens Gysseling van Germaans alha: eland, mari: meer, plas. Het kan ook van alke: modder, omdat het oude Alkmaar moerassig was en dat vooral vanwege de ligging aan de Schermer: helder water, dat in tegenstelling tot Alkmaar: modderig water.
Kroniek van de stad Medemblik zegt in 1728; vanouds Alekmeer genoemd; dat is een Lekmeer, want in de oude Duitse taal wordt de letter A voor een bijwoord gesteld en betekent zoveel als een, plus meer.
Alkmaar had maar een kleine zandrug waarop wel wat huizen of hoeven gestaan hebben. De rest was moerassig en waterachtig. Om daar te wonen moet je dus kanalen graven zodat je ook een verhoging krijgt. Vele straatnamen getuigen daarvan, onder andere bij de kaasmarkt is dit nog te zien. Houttil, waar til een ophaalbrug is, een oversteekplaats met een houten brug. Laat is een afwatering en gedempte Nieuwesloot. Dat moerassige land ging wel door tot de haven van Oudorp waar het vroegere Voormeer liep. Het Voormeer liep mogelijk tot de Mient (West-Fries voor meente, meent, algemene weide, zie gemeente). Zo is het Verdronkenoord, Groot en Klein Nieuwland daar wel uit gevormd. Dat Voormeer had door een vernauwing, het Zeglis, een verbinding met de Schermer en andere wateren, dat werd ’s avonds met een op het water drijvende balk, zogenaamde boom, afgesloten. Zie het biermuseum “de Boom”.
Maar rond 1250 was er de strijd om de Friezen te onderwerpen. Die is lang geweest. Al in 993 sneuvelde graaf Arnoud in de buurt van Winkel tegen de Friezen. De Roomse koning Wilhelm of Willem II wilde de Friezen ook onderwerpen. In het zuiden had hij geen last, daar liep het kanaal van Egmond naar Oudorp en bij Heiloo kwam daar de Herenweg bij. De Westerse weg eindigde dan bij Vroonen, de hoofdstad van de Friezen die daar wel een versterking gehad hebben op de plaats waar nu nog resten van een oude burcht staan. Dus aan die kant moest hij de Friezen observeren en maakte daartoe een afslag van de Westerse weg die nu nog naar hem heet, de Koningsweg. Die liep tot aan de Herenweg. Rond die hoek bouwde hij een kasteel, Torenburcht, nu vervallen maar leeft in de straatnaam Torenburg nog voort. Van die sterkte voerde een dam naar de Koningsweg die deels Dijk heet naar de oorspronkelijke gedaante. Die voerde naar de Kooltuin, de tuin van de daartoe behorende hof. Het was dus een vestingstad, Willem II bracht daar dus bouwlieden en waarschijnlijk ook een leger. De stad groeide dan zeker door die activiteiten. Zo werd Alkmaar groter en kreeg het van Willem II enige rechten in 1254 waardoor het zelfstandig werd. Zie Vroonen en Ouddorp.
Lodewyk Guicciardyn meent dat deze stad gebouwd zou wezen met het vervallen en afspoelen van de oude stad Ouddorp die door Jan van Henegouwen omtrent het jaar 1300 om hun slechte trouw en rebellie verbrand en afgeworpen is en niet weer herbouwd en voorts door de zee is weggespoeld, overvloeit en op deze plaats zou overgebracht zijn; hiertoe zou de versierde naam van Altena passen gelijk zoals sommigen deze stad willen noemen uit oorzaak dat een zekere vorst van Ouddorp aan de burgers van Ouddorp die vertrokken vermaand zou hebben dat ze zich niet al te nauw aan de zee zouden verplaatsen,
Daarna is graaf Floris de vijfde van die naam in zijn vaders plaats de negentiende graaf van Holland geworden. Toen hij oud werd nam hij voor zijn vaders dood te wreken, anno 1272 verslaat hij tenslotte (na verlies van veel Hollandse heren) de West-Friezen, sticht een sterk kasteel te Wijdenes en heeft ook victorie te Schellinghout en trok naar Hoogwoud waar hij over de 600 West-Friezen verslaat en krijgt een oude man gevangen die hem zijn vaders graf wees. Hij liet het graf openen en zijn vaders gebeente naar Middelburg in Zeeland brengen en liet hierna te Hoogwoud daar het lichaam van zijn vader had gelegen een kerk bouwen die hij met goederen en renten begaafde.
Bij edelen houdt de strijd dan niet op. De kroniek van de stad Medemblik zegt in 1728; De oorlogen waarbij die van Alkmaar tegen de Friezen getuigen genoeg van haar oudheid daarvan leest men bij Joann. à Leidis kroniek (Belg. lib. 7. kapittel 11, bij de grote kroniek van Holland divisie 5. kapittel 4): dat graaf Diderik met de aanvang van zijn graafschap in het jaar 1303 de Friezen na een harde strijd tot gehoorzaamheid had gebracht, doch dat die hun verbond niet hielden en een jaar daarna met een grote macht van volk wederom op Holland aankwamen en stad Alkmaar stormenderhand innamen en alles dood sloegen wat ze daarin vonden. Hieruit kan men genoeg van de oudheid van de stad oordelen omdat die voor de tijd van de graaf van Holland al aanwezig geweest is en van haar eerste stichting bij geen schrijvers vermeld wordt. De stad Alkmaar heeft veel ongemakken en ongevallen van de Friezen moeten lijden en zijn in gedurige aanloop en aanstoot tegen die geweest zoals onderen anderen in het jaar 1072 onder de bultenaar Govard is het over de twee maanden zeer streng en zeer nauw belegerd geweest totdat het eindelijk bij de graaf met hulp van de bisschop van Utrecht ontzet is geworden. In het jaar 1132 is Alkmaar van Floris, bijgenaamd de Zwarte, een tweede zoon van Diderik de VI van die naam en graaf van Benthem, met geweld ingenomen en te vuur en te zwaard in de grond bedorven. Kort daarna zijn wederom die van Alkmaar van de Friezen belegerd wat vervolgens daarna noch eens, tweemaal en meer geschied is totdat het geweld der Friezen door koning Willem is begonnen gestuit te worden die bij de stad het sterke slot Torenburg heeft laten bouwen in 1254 en tot meer zekerheid en grote kosten een dijk heeft laten aanleggen van Alkmaar af tot de uiterste grenzen van West-Friesland toe op welke dijk hij tegen de inbreuken der Friezen in Holland mede twee kastelen en sterkten heeft laten maken, het ene genaamd Nieuwburg en het andere genaamd Middelburg.
Dus is Alkmaar al die tijd wel een legerplaats geweest. Door de vernietiging van Vroonen kwam het centrum nu te liggen in Alkmaar. En vooral omdat de Beemster en Purmer en andere polders droog gelegd werden waardoor de handel zich nu op Alkmaar concentreerde die een goede ligging en vaarwegen had. Ook omdat Oudorp zijn haven zich verplaatste naar Alkmaar waar het bekend is als Luttik (klein) Oudorp.
Volgens anderen, die Alkmaar graag oud zien, is het afgeleid van Germaans alha: tempel of huis. Lijkt onwaarschijnlijk gezien voorgaan en omdat alle oude wegen om Alkmaar gaan richting de eerder belangrijke plaatsen Oudorp en Vroonen.
De West-Friezen vernamen in 1166 dat graaf Floris 3de van die naam elders veel te doen had zo zijn ze met een groot leger over de rivier Okkenvoort getrokken en hebben Alkmaar ingenomen, geplunderd en verbrand, behalve de kerk die alleen overbleef. In 1168 verzamelde Allardus de 12de, heer van Egmond, zijn krijgsvolk te Schoorl in de winter en trok vandaar met zijn volk naar Schagen en heeft dat dorp beroofd en verbrand omdat de West-Friezen Alkmaar wel driemaal verbrand hadden, maar de Schagers met hun medehelpers trokken ze van achteren na en hebben de heer van Egmond met veel van zijn edelen doodgeslagen en hun geroofde buit wederom ontnomen. In 1169 kwam de heer van Egmond (toen was hij stadhouder van Noord-Holland) met veel volk uit Kennemerland en met de burgers van Alkmaar en trokken West-Friesland in en hebben Winkel en Niedorp in de brand gestoken tot weerwraak omdat de Westfriezen Alkmaar in het jaar 1166 verbrand hadden.
Rond 1500 had de stad een 3000 inwoners, rond 1800 een 8000.
Alkmaar was vroeger een parochie die onder Heiloo viel. Achter de oude kerk van Alkmaar heet de straat dan ook Geeststraat, van geest of gaast: hoge grond.
De afleiding van tempel of huis komt wel van de tekst die op een houten bord in de grote kerk staat: Anno 1605, 20 julij.
| Ontrent geleeden duijsent jaar Werd’ hier gestelt kerck en Autaar Den heijdenschen affgooden Niet wel 3 hondert iaar daar naar (zoo d’ oud memorien zijn waar) zijn die weer quijt geworden doe ‘t licht van Christ offerhant glinsterde door heel Kermerlant sticht men een Kerck ter eeren van St. Laurens d’ welck naederhant dick van d’ Westfriesen is verbrandt D’ oorloch can t’ al omkeeren Maer doe tijver creech meerder cracht Werd daer neffens met goed aendacht Een kerck in reverenci Van d’ Matijs gestelt sube pracht Te sijn onser voor ouderen pracht Daernaer den tooren seer vermaart Van S. Laurens stortt naede waart T’welck oirsaeck gaff te vellen Beijd d’oude kercken tot op d’ aad En in haar plaets (als wert verclaert) Dit Heerlick werck te stellen | Ongeveer duizend jaar geleden Wed hier een kerk en altaar gesteld Voor de heidense afgoden. (rond 505) Een goede 300 jaar daarna (als de oude memories waar zijn) die ze die weer kwijt geworden toen het licht van Christus offerande glinsterde door Kennemerland en stichtte men een kerk te eren van St. Laurentius, (rond 805) die naderhand vaak van de West-Friezen is verbrand de oorlog kan alles omdraaien maar toen de ijver meer kracht kreeg werd daar naast met goede aandacht een kerk in referentie van de Mattheüs gesteld in zoete pracht om onze voorouders pracht te zijn daarna de toren zeer vermaard van St. Laurentius stortte neer wat een oorzaak gaf te vellen beide oude kerken (toren en kerk) tot op de aarde en in haar plaats (als verklaard werd)dit heerlijk werk te stellen |
Hieruit kan men opmaken dat er eerst een toren was, van Laurentius, meestal een uitkijktoren. De torens stonden vaak los van de kerk wat in het Noorden nog hier en daar te zien is. Later werden torens en kerk meest aan elkaar gebouwd. De toren is vaak noch eigendom van de gemeente en de kerk van het geloof dat erin is.
Ook kan men zien dat het geloof uit het zuiden kwam via Kennemerland, Limmen of Heiloo. Dat was de strijd tegen de heidense Friezen die de voor hun afgodische kerk weer verbrandden.
Ook is te zien dat de tekst uit 1605 stamt. Je mag aannemen dat de tekst klopt. Maar nu hebben we al moeite om een paar eeuwen terug te zoeken of te onthouden. Hoe is het dan mogelijk dat men toen een duizend jaar geleden noch wist dat er een heidense kerk was? Ook omdat de kerk vele malen verbrand is geweest met oorlogen waarbij manuscripten wel ook wel verbrand zijn en niet bewaard gebleven. Dan moet men die tekst van elders gehaald hebben. Maar van waar?
Het eerste kerkje van Egmond zou pas in 980 door graaf Dirk II van Holland gesticht zijn. De abdij veel later. Als er een kerkje te Alkmaar stond zou dat dus pas veel later gebeurd zijn. Behoorde Alkmaar ook niet eerst tot de parochie van Heiloo?
Ook staat normaal de kerk in het midden van een plaats met een markt er omheen. Hier niet. Dat komt als men ging bouwen was dat op 21 maart bij zonsopkomst want dan is de dag even lang als de nacht. Zo werd de Oost-Westzijde bepaald. Het belangrijkste deel van de kerk, het altaar, moest naar de kant van de opgaande zon geplaatst worden waardoor de kerk in Oost-West richting gebouwd werde. Dat komt omdat het woord Gods uit Oostelijke richting kwam. (verlicht uit het Oosten). Om de kerk, die op het hoogste punt staat, lopen wegen en gaan van daaruit. Ook meestal een marktplaats. Hier niet. Blijkbaar liep de wegen eerst anders en zijn later de wegen aangelegd, ingedijkt en was er al een markt elders. Op de kerk staat uit kruis, dat betekent dat het een Katholie Kerk is of geweest. De appel onder het kruis staat symbool voor de verleiding. In die appel, die meest van ijzer was, werd traditioneel de tekening van de kerk en toren bewaard. Bij brand kon die zodoende altijd worden gered.
1595. Dient niet verzwegen dat binnen Alkmaar een persoon Pasquier Lammertyn genoemd gevonden heeft een kunst om in het linnen te weven door trekwerk allerhande beelden, histories, veldslagen, ja alles wat iemand begeert wat nooit tevoren is gezien of gevonden, voor welke kunst hij van de Heren Staten Generaal octrooi gekregen heeft voor ettelijke jaren.
Hofje van Splinter. Splinter was een koopman te Alkmaar die als eerste al zijn schepen terugkreeg uit de Oost. Hij was dus zeer rijk. De naam Splinter is verwant met het Spaanse Spinoza wat ook splinter betekent omdat ze een splinter uit het Kruis gekregen zouden hebben. Zijn vrouw was een hoerenmadam die buiten de stad, toen Oudegracht, haar werkterrein had in de Vrouwenstraat. Op latere leeftijd liet ze een huis oprichten voor oude maîtressen, vandaar die blote afbeelding. Hoe klein die huisjes waren is te zien als je binnengaat en het huisje aan de linkerkant ziet. Daar staan nu een paar fietsen in, maar achterin zie je een schouw. Denk daar eens een tafel en een paar stoelen in met een ladder naar zolder dan heb je het huishouden van vroeger. In 1960 zou het nog bewoond zijn geweest.
Ook zie je dat de huizen in het begin van de Oudegracht (ook elders in het oudste gedeelte) scheef staan, zo ook de straten. Dat zie je ook in oud Amsterdam en andere oude steden. Waarschijnlijk is dit vanwege het hoge water dat voor de inpoldering dit gebied wel eens bedreigde. Immers een huis dat scheef gebouwd is daar zal het water sneller weg lopen dan bij een recht huis waar het vuil zich gemakkelijk kan ophopen en zo het huis laat omvallen.
Opvallend is ook de plaats van de grote kerk. Als je goed kijkt zie je dat die niet centraal staat. Ook lopen de wegen niet gelijk recht uit de kerk. Dus moet er vroeger een andere afslag zijn geweest met waarschijnlijk een marktplein. Waarschijnlijk wat toen Dijkweg heette.
Het Gulden Vlies had voor 1990 een zeer grote schouwburg, nu staan er huizen. Achter het Gulden Vlies staat het standbeeld van Rudi Carrell op de plaats waar hij ongeveer het eerste opgetreden zou hebben.
In 1672 hHebben de ingezetenen van Alkmaar hun wallen die zwak waren zeer verbeterd en met 9 goede bolwerken voorzien, de tiende kon niet voltrokken worden vermits een molen die in de weg stond. De wal en bolwerken zijn met een dikke en vaste borstwering de gehele stad rondom bezet en redelijk hoog en hebben overal boven op de kruin een breedte van 10 voeten. Aan het grootste bolwerk waren twee stormkatten om de gracht te bestrijken, de andere had een enkele met geschut bezet, op de wallen bracht men 70 stukken en onder die enige van metaal en zwaar die op twee van de grootste bolwerken zijn gelegd, op een hoek van een weg daar men Noordwaarts uit rijdt of aankomt kon men oppassen met 3 stukken waarmee men kruisvormig over de weg kon schieten, schietgaten waren er overvloedig en als het nodig was noch meer geschut aan te voeren, tot het maken werden de burgers gebruikt en dat bij pozen en van de omliggende ingezeten, de vluchtelingen uit beide stichten van Overijssel en Utrecht werkten mede daaraan, maar werden beloond.
1671. Is te Alkmaar gestorven een stads zwaan die oud was 102 jaren wat uitwees zijn halsring waarop stond 1572 in welke tijd de stad van Alkmaar 7 weken van de Spanjaarden belegerd was.
Rond 1900 is er een nieuwe wal om Alkmaar gemaakt. Dat kan je zien aan de statige huizen die met de erachter gelegen huizen, die vaak veel ouder zijn, geen verbinding hebben. Er was een grote aannemer die dactt dat hij het ziekenhuis mocht bouwen, wat niet doorging. Hij had veel grijze stenen gekocht zodat er veel huizen op de wal van die grijze stenen zijn.
In de grote of Sint Laurenskerk is het hart en ingewand van Floris V begraven, wiens lijk naar Rijnsburg is gebracht bij zijn gade, Beatrix van Vlaanderen. Men zegt dat zijn honden hun dode meester toen hij naar Alkmaar gebracht werd volgden en dat ze stierven omdat ze eten en drinken weigerden. Volgens van Lennep echter was een van die honden nog aan het eten gebracht en in het leven gebleven. Had die iets minder trouw? Ook is er in die kerk van de in 1597 overleden beroemde geneesheer Pieter van Foreest of Peterus Forestus die wel de Hollandse Hippocrates genoemd werd en die door de Staten belast werd met het onderzoek van het lijk van prins Willem I. Bij de eerste moordpoging was Willem dodelijk gewond en wist hij hem in leven te houden. In de 16de eeuw zijn daar ook geboren de broers Adrianus en Jacobus Metius die als wiskundigen beroemd werden. Cornelius Drebbel in 1572 vermaard als wis en werktuigkundige, hij maakte onder meer een duikboot. Jan Arends een van de eerste predikers van de Hervorming hier te lande en overleden tijdens het beleg in 1753. Anna Louisa Geertruida Toussaint is er op 16 september 1812 geboren. De Waag met de klok die als ze slaat laat ze enige ruitertjes in beweging brengen en op de wijzerplaat geeft het de les van: ‘Singulas horas vitae singulas vitas puta: beschouw ieder levensuur als een leven’. Het moedig afslaan in 1573 van de Spaanse belegeraars waarin zeer Jacob Cabeljau, Nicolaas Ruychave en Trijn Rembrandtz zich onderscheidden liet het spreekwoord ontstaan: ‘Van Alkmaar begint de victorie’ en gaf aan de stad de naam Alcmaria Victrix: het zegevierende Alkmaar.
In de kapel van Boxtel wordt een altaar kleed bewaard waarop bloedvlekken te zien zijn en ontstaan zegt de overlevering doordat een priester de beker omstootte onder de Mis rond 1380. Jaarlijks trekken er bedevaartgangers daarheen om hulde te bieden aan het heilige bloed. Dat is net zoals het bloedwonder te Alkmaar. Daar was iemand priester geworden na eerst Geuzen te hebben gedood wat hij niet gebiecht had. Bij zijn eerste mis op 1 mei 1429 morste hij wat wijn op zijn kleed wat veranderde in bloeddruppels, het kon er niet uitgehaald worden, ook niet verbrand en werd verborgen in een pilaar. Maar hier gebeurde nog een wonder. Bij Zeeland was een schip in hoge nood en dreigde te zinken. Toen kwam er een engel op de voorplecht die hen vertelde dat hij ze zou redden als ze naar Alkmaar gingen en in die pilaar die bloeddruppels vonden en bekend maakten. Dat beloofden ze en kwamen veilig thuis en sindsdien is er het bloedwonder van Alkmaar dat veel bedevaartgangers trekt.
Het huis te Nieuwburg bij de Munnikenweg is weleer is de burcht eerst geweest van de graven van Holland tegen de moedwilligheid der West-Friezen. Het was gebouwd van graaf Floris anno 1287, maar is verbrand van de Zwarte-hoop of Gelderse Friezen en Friezen met Grote Pier. Het heeft gelegen tussen Alkmaar en Ouddorp; doch ligt nu als een puinhoop.
Het huis te Middelburg heeft gelegen omtrent Alkmaar en was mede gebouwd door graaf Floris de vijfde van die naam anno 1287 en is zoals boven van de Friezen vernield.
Ze worden spottend gortzakken genoemd en gortbuiken doelende op de vele grutterijen die er bloeiden, in de 17de eeuw meer dan 20. Marten Schagen, zelf Alkmaarder van geboorte in 1699, zong ervan:
‘De garste degelijck
Maakt Alleckmaer vernaamt en maakt de burgers rijck:
Hierof zoo maakt men ’t Ghort…’
Vroonermeer is bedijkt in 1631. Zwijnsmeer in 1567, voormeer bij de Bierkade is in 1631 bedijkt, Achtermeer in 1566,
Almere, oude naam van het IJsselmeer of Zuiderzee. 755 Aelmere, 9de eeuw Almere, Almeri. Germaans ala: reusachtig, mari: meer.
Allaertshuizen, Wulpen. 1129 terram filiorum Wlberti filii Alnoth, 1184 Alnotshus. Germaans apalnanpas hus: huis van Apalnasp. (apala: adel, nanpo: waaglust)
Albergen, Tubbergen, 900 Alberge, maar in de 11de eeuw Alfbergen, 1280 Afberge: mogelijk oud Frans alberge (nu auberge; herberg) of van elvenberg. Oorspronkelijk was het de naam van een klooster dien 1407 gesticht is door broeders van het Gemeene Leven op de erve Hoberghen (Hoeborghen). Dan van Germaans alah: heiligdom, of van aal: abeel. Zie Aalburg.
Alinghuizen: Winsum, eerder Aldinghuisen; woning van de mensen van Alo, Ale.
Alkemade, Zuid-Holland: wel van made of weide waar zich alken plachten op te houden.
Alken, Belgisch Limburg, 1066 Allecha, 1078 Alleca, 1155 Alleke. Als het een Gallische naam is van Alliacum betekent het de villa van Allius. Of van een rivier, a; de Herk en alek; alk.
J. J. Allanstraat, Zaanstad. De oorspronkelijke naam van de buurtschap is Krabbebuurt. De huidige naam is afkomstig van Johannes Jacobus Allan (1862-1933), die in 1915 een autobusdienst begon van Westzaan naar Koog aan de Zaan, een primeur in Nederland.
Allardsoog, Fries Allardseach, een oog; gebied van Allard; edel, sterk, ontstaan uit Adalhard. In het boerenhuis op deze plek zit een gevelsteen waarin het ‘oog’ van Allard staat afgebeeld. Dat oog hield een scherp toezicht op de vervening. In de achttiende eeuw was hier een herberg en uit die tijd dateert de naam. Hier werd in 1932 de eerste Nederlandse volkshogeschool gebouwd.
Allersma, Winsum: van de mensen van Allard, een naam uit Adalhard. Bekend van de Allersmaborg.
Alloo, Texel, vermoedelijk uit andel-lo: bos bij de kwelder.
Altena, Noord-Brabant, Outhena. Als men het woord vergelijkt met het woord Huoltena dat in 966 als een waternaam in Teisterbant, in comitatu Testrabatensi super fluvio Huoltena, opgegeven wordt zou het kunnen van holt-anna: water bij een bos, hout. Sinds 1166 heette het regelmatig Altena.
Altena, zou kunnen uit altanna of altumna: rivier in een moeras? Denkt men aan Alteveer zou het eenvoudig kunnen zijn: al te na, afleiding is verder al te ver. Altena in Aardenburg (Zeeuws-Vlaanderen), Hengelo (Overijssel), Peize (Drenthe), Wonseradeel (Friesland), bij Den Bosch (Noord-Brabant), maar ook bij Hamburg en op verschillende plaatsen in België als Oost-Vlaanderen. Altena, Hulkestein, aan de oever van de Zuiderzee was al te na die van Holland
Alteveer, Arnhem. 1874 Alteveer, 1986 Alteveer; al te ver.
Alting, Beilen, 1372 Altynghe, afstammelingen van Alte.
Altweerterheide, Weert. Alt; oud, heide van Weert.
Alverna, Wijchen. 1887 Alverna, 1936 Alverna; De nederzetting ontwikkelde zich bij het minderbroedersklooster (1887), dat vernoemd is naar het klooster
Alverna in Toscane dat genoemd is naar de berg La Verna, waar de stichter van de orde, Franciscus van Assisi, vaak verbleef en op 17 november 1224 de stigmata ontvangen zou hebben.
Altweert, Weert, 16de eeuw Aldt Weert. Alt; oud, ter onderscheiding van Weert.
Amby, Maastricht, 1157 Ambeia, uit Gallisch Romaans Ambiacum: omheining.
Ameide, Alblasserwaard, 1021 Huis ter Amonde, 1266 Ameyde, 1414 Ameide: hekwerk of afsluiting, of van a en mede: weiland aan een water, de Lek. Het was vroeger een ommuurde stad en werd de stede Ameide genoemd. Later huis te Haarlaar.
Geboorteplaats van Adrianus Francois Goudriaan naar wiens ontwerp en leiding de Zuid-Willemsvaart tot stand kwam.
Amel, Luik. Genoemd naar de gelijknamige rivier. Frans Amblève.
Ammerstol, Zuid-Holland. Ammers- tol, Latijn Theloneum de Ambers, er werd tol geheven in Ammers.
Anna Jacobapolder, Tholen. In 1847 werd op initiatief van Willem Frederik del Campo een polder met een oppervlakte van 869 hectare aan Sint Philipsland gehecht. Del Campo vernoemde de polder naar zijn vrouw.
Alphen aan den Rijn, bij Boskoop, 7de eeuw Albanianis of Albinianis, 9de eeuw Alfna, 11de eeuw Alfna. Oud Germaans Albanum, nederzettingsnaam afgeleid van de waternaam Albano: de witte. Of van een Romeinse legeroverste Alphenus Varus die Tacitus ook vermeldt.
Mogelijk de geboorteplaats van Wilhelmus Heda, raad en geheimschrijver van keizer Maximiliaan I die de levens van de Utrechtse bisschoppen beschreef tot 1524, overleden in 1525.
Alphen, Appeltern, Alphen aan de Maas ter onderscheiding van Alphen aan den Rijn. 709 Alfheim, 1173 Alpheim, 1203 Alfen. Is het eerste lid alf: elf, het woord voor een bovennatuurlijk wezen? Of van de man Alf bijvoorbeeld gekort uit Athawulf? Beter van oud Germaanse waternaam Albano/albino: de witte.
Ameland, 2de helft 8steeeuw: insula que dicitur Ambla, Ambulon, van ama: waterloop als in Amstel en Eem.
Koning Radboud raakte slaags met Karel Martel die al brandende en stropende hem achtervolgde tot de eilanden Amistrachia (Ameland) en Austrachia (Terschelling). Bij de rivier Burdo, (Boerdiep, Boorne of Borndiep) was er een zeer zwaar gevecht zodat zijn leger op de vlucht ging en hij verslagen werd en sneuvelde. Borndiep kan een water zijn tussen Terschelling en Ameland.
Na de dood van Radboud werd het eiland geschonken aan Tekla, de dochter van de Friese koning Gondebald, door haar kwam het aan het oude adellijke geslacht der Cammingha’ s omdat ze met Tacke van Cammingha trouwde. Die veranderde het door Radboud gestichte Heidense heiligdom van Foste in een Christenkerk dat later Foswert heette, ook een Foswertklooster. Ten zuiden van Ferwerd komt de naam Foswert, Foswerd, voor. Op een kaart uit 1931 staat Ferwerder Klooster (voormalig). De eerste keer dat het klooster op deze plaats wordt genoemd is in 1290. Er staat dan slechts Be. Dat staat voor Bethania, de officiele kerkelijke Bijbelse naam. Het klooster stond sinds de 9de eeuw te Hollum op Ameland maar is vanwege de invallen van de Noormannen naar de plek ten zuiden van Ferwerd verhuisd, rond het jaar 1000. Het is met vele andere kloosters in 1580 opgeheven en grotendeels verwoest. De buurtschap die er nu ligt heet sinds de 19de eeuw Kloosterburen. Het is een werth of wierde naam. Er zijn er die meenden dat dit het oude Fositeseiland was te Ameland waar men de goding Fos(i)te vereerde. Daar slachtte Willibrord heilige koeien en heeft er een heilige kerk gebouwd. Daarom zou het klooster op die plek zijn gebouwd. Maar dat was wel Callantsoog, oog van eiland voor de vorming van het IJsselmeer.
Op dit eiland zijn drie dorpen als 1, Hollum. 2, Ballum, 3, Nes met een slot daar de heren van Camminga hun residenties op houden of opgehouden hebben. Later werd Ameland eigendom van het huis van Oranje, daarna van een Friese grietenij, ook is het nu door een dijk aan het vasteland gehecht. (naar Laurillard) Naar de drie schuine balken in het gemeentewapen heten de bewoners balkendieven, dat naar het oude rijmpje:
‘De Amelander schalken
Die stolen drie balken
‘s Avonds in de maneschijn:
daarom zal het hun wapen zijn’.
Amelins Brugge. 1072 Amelini pontem. Germaans Amalina brugjo: brug van Amalin.
Amelsdorp, Bilzen. 1096 Amelestorp, 1221 Hamelsdorp. Germaans Amalas porpa: dorp van Amal. (amala: scherp)
Amen, Drenthe. Genoemd naar de Amerdiep, vovenloop van de Drentse Aa.
America, Venlo. Wel genoemd als ontginnigsdorp naar Amerika naar de van afgelegenheid van het gebied.
Amerongen, bij Tiel, 1126 Amerungon, 1188 Amerungen, Ameronge, Amerunge, Amerunga. Germaans Amarungum: bij de mensen van Amara. Of bewoners bij de rivier Amern, zie Eem.
Godebaldus, bisschop van Utrecht heeft op bevel van Keizer Lotharius het eigendom van de moerassen en Bergen tussen Amersfoort en Zeist gelegen in 1126 weer gegeven aan de domkerk van St. Maarten. Hij heeft het synodale recht, de tienden, aan de kerk van Amerongen gelaten. Het heeft een aanzienlijk oud kasteel, het huis te Amerongen dat onder de Fransen in 1672 verwoest is, maar weer opgebouwd. Onder Amerongen lag ook de ridderhofstad Natewisch die al in 1270 bekend was. In de kerk, vroeger aan Sint-Andries gewijd, werden in 1585 verschillende muurschilderingen ontdekt, maar al gauw ging de witkwast er weer over. Bij Amerongen bracht de Spaanse krijgsoverste Tassis in 1585 de Staatse een nederlaag toe. Op de Amerongse berg staat een monument ter ere van de held van Quatre-Bras, (vier armen), Willem II, toen nog prins van Oranje.
Amerchot, Borculo, 1188 Amerscoten, Amerscote. Germaans amaro: gors, in Duits Ammer, skauta: beboste hoek in hoger uitspringend moerassig land.
America, Horst aan de Maas. Oorspronkelijk een kolonie in de Peel en naar de afgelegen ligging naar Amerika genoemd en ontstaan nadat de gemeente Horst in 1819 toestemming had gekregen de gronden in ontginning te nemen. Zo ook Amerika bij Norg.
Ammers, eerder Ambers, 1233 Ammers: waternaam als Eem en Amer. Twee dorpen aan de Lek, de ene Groot Ammers in het Hollandse rechtsgebied, de tweede over de eerste gelegen is Klein Ammers of omdat er tol geheven werd Ammerstol genoemd.
Ammersoyen, Ammersooien, Bommelerwaard. 1026 Ambersoi, 1196 Ambershoye, 1205 Ambersoye. Germaans Amaros, van voor middeleeuwse waternaam Amaro, plus agwjo: vruchtbaar alluviaal land aan een waterloop.
Amsterdamscheveld, Erica. In 1850 kocht een groep Amsterdamse beleggers een stuk veengrond en noemden het naar hun woonplaats.
Ammerzoden, Bommelerwaard, 1026-1044 vervalst 12de eeuw de Ambersoi , 1196 Ambershoye , 1205-1233 Ambersoye, Ambershoye, 1196 Ambersoye, 1294-1295 Everardi de Ambersoye , 14de eeuw Amersoyen, 1481 Amelroyen, Amelrooy, 1618 Ammersoyde, 1665 Amelroy , 1936 Ammersooien;
Samenstelling van een waternaam Amer of Ammer, van *Ambarô- , verwant met *ambra- ‘nevel, water, rivier’, met ooi: een aan water gelegen stuk land.
In de buurt is er het beroemde kasteel dat op het eind der 13de eeuw eigendom was van heer Johan van Herlar en later van het ene geslacht in het andere overging en eindelijk kwam aan de Belgische familie De Woelmond. Die verkochten het in 1874 en toen deden de nonnen hun intocht van de orde der Clarissen. Bij de grote watersnood van 1861 was het Hooge Huis van Ammerzoden voor velen uit de omtrek een wijkplaats.
Amsweer, Delfzijl, 1448 Omptsweer, 1449 Amptesweer, de wierde van het ambt en doelt misschien op het Oosterambt van Fivelingo.
Andel, Woudrichem, 814 Analo, 850 Analo, 1212 Anle. Germaans ana: op: hoger gelegen, lauha: bosje op zandgrond.
Den Andel, bij Baflo. 820 Antlida, 855 Andleda, 858 Andleda, eind 11de eeuw Anladon en Andledon. Germaans anda: tegenoverliggend, laidu: geleide of gegraven waterloop? Of een Gronings woord voor kweldergras, is dus op kwelders gebouwd. Of naar de waterloop waaraan de polder Den Andel of de Naal op Texel zijn naam ontleent. Die naam was tot het eind van de Middeleeuwen Den Andel, later verbasterd naar Den Aal, later versprong de n en werd het De Naal. De naam Den Andel was weer vertaling van de Friese benaming voor het gebied, Antilda.
Andelst, Overbetuwe. 855 kopie ca. 900 Andassale, 1294-1295 Anders, 1327 Andels, 1380 Andelst, 1665 Aendelst, 1741 Andelst of Aalst, 1877 Andelst of Aalst; Samenstelling van Oudnederlands sale; zaal uit 1 ruimte bestaande woning van Ando.
Anderen, Drenthe, 1217 Anderne, mogelijk van Annerhorne: een hoek die uitspringt in het land van Anno.
Anderlecht, Brussel. 1046 Andreleth, 1047 Anrelech, 1075 Andrelech, Andarlech, 1111 Andrelet, 1123 Anderleth, 1195 Anderlet, 1205 Anderlechtensis. Mogelijk van Gallisch Romaans andernacum: vaarzenweide, lecht: waterloop, leek of waternaam A, aan het water A.
Andijk: Wervershoof, aan de dijk gelegen. De familienaamTensen, Tent geeft aan waar de eerste naamdrager woonde, te weten in ‘De Vlaemsche Tent’ te Andijk. “Die naam kan erop wijzen dat het een polderkeet was, waar gehuurde Vlaamse dijkwerkers hebben gebivakkeerd in de periode van dijkherstel na de stormvloeden van 1675.” Jan Sijmensz (Wervershoof 1659-Andijk 1723) woonde hier omstreeks 1680-90 en hij werd daarom Jan Tent genoemd.
Angelslo, Emmen, anger: grasland, lo: bos. Zo ook Angerlo, Zevenaar.
Ankeveen, bij Naarden, 1344 Tankenveen, 1381 tAnkeveen: veen van Anke. Behoorde tot de familie van Wael.
Daar gebeurde iets op 3 mei 1829 wat denkelijk min geen andere onzer dorpen is gebeurd: de doop van een Mohammedaan. Het was een Javaan die met een familie uit Indië meekwam. Hij werd Willen Karel Vrijdag genoemd.
Anklaar, Apeldoorn. 146: vpp de Ankeler , 17de eeuw den Anckeler , 1830-1855 den Ankeler , 1839 Ankelaar; laar’ intensief benut bos, bosweide, ang; vochtig weidegebied.
Anloo, bij Assen, Anlo, 1148, 1250 plebano in Anlo, ook Aenlo, Anloe. Germaans lauha: bosje op hoge zandgrond en genoemd naar het naburige Annen, 1382 tot Annen in den dorpe.
In de oudste kerk van de provincie hielden de 24 etten of gezworene af en toe hun rechtspraak nadat dit niet meer in de openlucht gebeurde en nog niet in het bij de Hervorming ontruimde klooster te Assen was.
Anna Paulownapolder, bij Alkmaar, is ingedijkt in 1845 en 1846 en genoemd naar de gemalin van koning Willem II, moeder van koning Willem III.
Anna Paulowna, Schagen.
Anneburen, Friesland. Rond 1700 wordt de nederzetting ten noorden van Tirns aangeduid als Anne Buiren, buren; buur, van Anne. Anne Siezes van der Kerk die hier een boerderij had.
Anreep, Assen, 1302 de Anrepe, 1597 Anriepe. Reep of riep: strook land gelegen aan een water, een van de bronbeken van de Drentse Aa.
Antoing, Henegouwen, Naam uit het Gallo-Romeinse Antonium, horend bij Antonius.
Ter Apel of klooster Ter Apel, bij Vlagtwedde, dat in 1564 gesticht is wat het Huis des Licht heette. Al eerder was er iets van de Premonstratenzers. In 1464 de stede Apel, 1517 tho Apell, van Aa, de Ruiten Aa: waterloop, en pol: poel.
Appels, Oost-Vlaanderen. Naam is al vanaf de 13de eeuw in gebruik. Onzeker. Naam uit de oude Keltische riviernaam Abalona of de rivier Apls. Of naar de heilige Apollonia.
Appen, Voorst. 1299 Appenses, 1327 Appen, 1665 Appen, 1936 Appen. Etymologie onbekend. Een afleiding van de waternaam apa; rivier, stroombehoort tot de mogelijkheden.
Arcen, Limburg. Ca, 1100 de Arsnan, 13de eeuw Arsen, 1305 Arsene, 1354 Aersen, omdat het vroeger een vesting is geweest zou het kunnen uit Latijnse arx: burcht. Of van Latijn arx; boog. Of Latijn arus; vegetatie die verbrand is.
Arendonk, Antwerpen. 1219 Arendunc. Germaans a; water, de Wamp, dunga: zandige opduiking in moerassig gebied.
Arensgenhout, Nuth, aren; graan, hout; bos. Een kleinere is Kleingenhout.
Argelo: Plaatsnaam bij Wiene (Overijssel): 1284 Erghelo, 1495 Argelo.
Ark, Nijkerk. 855 kopie ca. 900 in Archi, midden 12de eeuw in Erca, midden 12de eeuw in Herca, 1313 in Erke, 1434 Arck, 1630 inden ampte Nijkerck toe Arck, 1752 tot Arck, 1830-1855 de Ark; Verband is gesuggereerd met Oudhoogduits archa en Westgotisch arca, ontleend aan Romaans arcus; boog, die voor de gelegenheid worden vertaald als ‘dam’, respectievelijk ‘grenswal’, maar deze betekenissen zijn niet van elders bekend. Middennederlands arke; boog om een waterrad, gewelfde oven of kist, offerkist. Daarnaast komt Middennederlands arke, grontarcke, voor in de betekenis ‘kleine sluis of val- of schuifdeur van de sluis’. Voorbeelden van deze laatste betekenis: in de 13de eeuw wordt een weerd “ghelegen boven den arcke tot Wijck” vermeld. Het betreft de locatie in Wijk bij Duurstede waar de Mazijk of Arkgracht in verbinding stond met de Rijn via een arke. De oorspronkelijke nederzetting is voor 1400 verzwolgen door de zee; de naam leeft nog voort in de boerderijnamen Grote Ark en Kleine Ark.
Het slot Arkel, uit; http://www.dbnl.org/tekst/gron052albl01_01/gron052albl01_01_0011.php
Arkel, bij Gorinchem, 983 Arkloa en Arkalo, 999 Arclo, rond 1205 in Harkele. Germaans arkke: kunstmatige dam of kleine sluis, plus lo: waterloop. Of hoge plaats op een oeverwal, arke: stromend water. Of Germaans arga; slecht, en lo; bos.
Suidbertus zou een kerk gesticht hebben, dat Ian, eerste heer van Arkel niet alleen te Arkel, maar ook te Hagestein en de Hoornaar een kerk heeft gesticht in 642 die door de Noormannen is verbrand en weer door Jan II opgebouwd in 679 die zouden door Suidbertus gewijd zijn. Het geslacht der heren van Arkel is een van de machtigste en aanzienlijkste geslachten hier te lande geweest en vermaard om hun moed en hoogheid. Jan X die in 1397 gestorven is was beroemd om zijn geweldige kracht en werd de Sterke genoemd. Van hem wordt verhaald dat te paard onder een balk door rijdend de handen om die balk sloeg en zich dan optrok zodat hij het paard die hij met zijn benen omknelde en van de grond optilde. In de Waterpoort te Gorinchem zie je de afbeelding van dit krasse stuk. Het slot van Arkel gesticht in de 13de eeuw is al vier eeuwen verdwenen maar mede vanwege zijn omvang en sterkte de koninklijke burcht genoemd. Nadat de van Arkels uitgestorven waren is het tot de heren van Egmond gekomen.
Men heeft aan Arkel, Rietveld, Kedichem, Eesterwijk en Leerbroek de naam gegeven van de vijf Arkelse dorpen, de vijf beginletters vormen samen het woord Arkel. Eesterwijk, ook Eterswijk, is de oudere naam van Oosterwijk bij Kedichem.
Armhoede, Lochem. 1839 Armhoede of Armoede, 1936 Armhoede. Zou oorspronkelijk de naam van een weide zijn, die diende als algemene weide voor de minvermogende veehoeders en is de plaats daarom armoede genoemd.
Arnemuiden, bij Middelburg, 1217 per portum, id est Arnam, 1235 Arnemeuden, 1342 Arnemuden, heet naar de monding van het water de Arne (zie Aar) die al lang niet meer bestaat, er kwam een nieuwe die ook weer verdween, rond 1462 werd het tegenwoordige Arnemuiden gesticht.
Zie voor Muiden, Velzen.
Hier is geboren Joost van Laren in 1586 die een groot aandeel heeft gehad aan het tot stand brengen en herzien van de Statenvertaling van de Bijbel en als predikant te Vlissingen overleden is in 1653. Hadrianus Junius is er gestorven, maar begraven te Middelburg. Is eens een bloeiende koopstad geweest.
Arnoud, Hillegom. Genoemd naar De Arnoud, kalkzandsteenfabriek in 1904.
Arques, Nederlands Arken of Arke, Pas-de-Calais. Naam komt uit Ariacum; plaats van Arius.
Ark, Gelderland, Ter Arken, Brussel. Naam uit het Romaanse arca; boog waaronder het rad van de watermolen draaide.
Arras, Nederlands Atrecht. Atrabatis, 6de eeuw Atravatum of Atrabatum, 768 Adradis, 840 Atrebatis, Atrebais, Atrebats, Atrasi, 887 Atrebas, 1189 Arras. Hoofdstad van de Atrebates. De Vlaamse vorm van de naam verschijnt voor het eerst in een gehucht met de naam Kwatrecht of Wetteren, 1295 Quatatracht, 1327 te Quade Atrecht, 1368 Quaet Atrecht: slecht Arras of Kwaad Ieper.
Artois, Nederlands Artesië, streek genoemd naar de Gallische volksstam van de Atrebates. Oud graafschap in Noord-Frankrijk dat in de 12deeeuw deel uitmaakte van het graafschap Vlaanderen, maar in 1223 aan de Franse kroon werd gehecht.
As, Hasselt, as, es, aaneengelegen bouwland van een dorp. Nielbij As; Gallisch Nigella, zwart, waternaam. “As” zou een prehistorische waternaam (“aska”) zijn waarmee men eerst de Bosbeek aanduidde en later het dorp zelf: “Assche, Asghe, Asch, As”. Een andere lezing is dat het woord afstamt van es, een aaneengesloten akkergebied.
Asch, Buren, 899 Aska mansam, mogelijk deze plaats. Germaans asch, van aske; es, Fraxinus.
Asschat, Leusden; afscheiding, een oude grenslijn.
Asse, Vlaams-Brabant. Naam uit de middeleeuwse riviernaam Aska. Of uit de oude naam hasi; kreupelhout, essenbos.
Assendelft, bij Zaanstad, 1063 Ascmannedilf, 1083 Escmundelf, 11de eeuw Asmedelf, 1342 Assendelf, 1728 Essendelft. Germaans askimanna dilbja: gedolven waterloop, sloot van Askmannas of Noormannen of zeerovers die vanuit het erbij gelegen Assum begonnen. Vergelijk oud Engels Ashmanhaugh, aesc-mann: zeeman, piraat. Maar de gracht zal wel later gegraven zijn en dan is het eerste lid eerder een persoonsnaam, vergelijk de Friese geslachtsnaam Askema. Ze worden spottend kiplanders, gortlanders en Spanjaarden genoemd. De eerste twee naar de veel uitgeoefende bedrijven, hoenderteelt en grutterij. De derde mogelijk omdat Gerrit, Heer van Assendelft, bij het Spaanse hof hoog aangeschreven stond en op zijn voorspraak de Spaanse troepen bij hun plundertochten Assendelft verschoonden, ook was het een steunpunt van de Spanjaarden tijdens het beleg van Haarlem.
Asper, Gavere, 960 Haspra, later Haspera, Aspera. Wordt verbonden met hasp: door een weiland kronkelende beek.
Asperen, bij Leerdam, eerder in Asporon, onzeker. De naam is zeer oud en zou hetzelfde zijn als Caspingium, mogelijk ook Hasperen, Chasperen en Casperen genoemd waarvan de Romeinen Caspingium gemaakt hebben, ingen is de uitgang van vele Dietse woorden.
Het had een kasteel van die naam aan de linkerzijde van de Linge, eerst een leen van de heren van Arkel, later onder Holland gekomen. Er is een klooster van de Kruisbroeders geweest want Jan van Arkel heeft enige van die broeders uit Keulen laten komen en heeft in 1314 een klooster voor hen gesticht. De Asperen die uit de van Arkels gesproten zijn liggen midden in het kerkkoor in zeer prachtige graven begraven. In de kerk zie je het volgende opschrift: ‘In ’t jaar 1517 namen de Oost-Vriezen, die men noemde Gelderse Vriesen, deze stad Asperen met geweld in, en sloegen al dood, man wijven en kinderen, geestelijken en wereldlijke en daar bleven vijfhonderd Geldersen verslagen’. Het slot is in 1672 door de Fransen verwoest. De bekende Dirk Willemsz die zijn door het ijs gezakte achtervolger het leven redde maar desondanks als gevaarlijke ketter ter dood gebracht werd in 6 mei 1569 was poorter tot Asperen.
Assel, Apeldoorn, 814 silvam in Hasle, van Germaans hasi of haisi: kreupelhout en lo: bos.
Uit; van Lennep.
Assen, In 1259 werd het nonnenkloosterMaria in Campis of Mariënkamp verplaatst van Coevorden naar een dekzandrug op de plek waar nu het centrum van Assen ligt. 1267 conventum de Assen, monasterii dominarum in Assen, ordinis Cisterciensis, 1287 Ascen, 1294 Azcen, onzeker, mogelijk van Asse of Aske, of van oud Fries esna: pacht, wat verschuldigd was aan de bisschop van Utrecht. De vorm in de 13de eeuw Hassen zal wel verkeerd gespeld zijn. Of een heem naam en verbonden met de persoon Asko of Asso, vergelijk Assum.
Het werd pas tot stad verheven door koning Lodewijk Napoleon in 1809. De oorsprong van de plaats ligt in de stichting van een abdij van de Cisterciënzer nonnen in de 13de eeuw, Mariakamp, Sancta Maria de Campe of Marienkamp, geheten. Daarom wordt in het gemeentewapen Maria gezien zittende met het Kind op de schoot gezien. Dat klooster werd in 1602 opgeheven. Daarna ontstond er pas een nederzetting.
Assendorp, Zwolle, 1060 Aschendorpe, 1230 Ostendorp, 1309, Oestendorp, maar meestal als Oostendorp geschreven: dorp gesticht door een zekere Asko.
Assenede, Oost-Vlaanderen, 1135 Hasnetha. Mogelijk van Latijn astanetum: droogoven, zie ook Assent.
Assenois, Belgisch Limburg, Waals Les Asnoes. In de Belgische provincie Limburg en een in Belgisch Luxemburg. 12de eeuw komt een Astinetum voor, Romaanse vorm op –etum van het Germaanse astan; tak, es, ook droogoven, + iacum; Romaans achtervoegsel dat op een nederzetting wijst.
Assent, Vlaams-Brabant, van oud Nederlands asnoth: bebouwde grond, vergelijk Gotisch asans: oogst. Hotbert schonk zijn bezitting aan de abdij Sint-Truiden in 838; Hasnoch super fluvio Merbato in pago Hasbaniensi sive Diostiensi. Merbato is wel Meerbeek.
Assink. In Geesteren werd een erve al in 1188 Assinc genoemd. Van de persoon Ase/ Asse.
Asten, Noord-Brabant, 1200 Astenen, naar een document over de tienden van dit dorp, 1221 Hastene, mogelijk van ast: droogoven, beter van ast: schapenweide, vergelijk Gotisch awistr: schapenstal. Net zo met: Astene, Oost-Vlaanderen, 865 Astennaria mariscum, 11de eeuw Astine.
Attenhoven, Luik, Frans Ottoncourt. 1189 Ottonis curtem, 1213 Octencurt 1262 Attenhouen (u=v). Germaans Ottan hofum, Romeins Otton curtis: boerderij van Otto.
Atjetille, Harlingen, tille of kleine brug behorend aan Atsje. Zie Kingmatilla, Hoptille, Enumatil.
Atzeburen, Wymbritseradiel, (ook is er een bij Hieslum), Fries Atsebuorren, wordt in 1478 genoemd als Aetzabuyren; van Atse; edel, en buren.
Augsbuurt, Kollum, 15deeeuw Aeltsbuur, later ook Alterbuur, Augsburg rond 1700 en 19de eeuw Ausburg, en genoemd naar de Duitse stad met die naam, door migranten? Of verkeerde spelling voor Ausbur: hoeve van Auso. Is ook bekend als Lutjewoude, Ausbuyr at Lutkewolde in 1664, Fries Lytsewald, dat Ausbuyr werd aangepast tot Augsbuurt. Zo ook Augsterp, Wonseradeel, terp van Auso.
Austerlitz, bij Zeist, in 1804 werd daar een kamp van Franse soldaten gevestigd onder generaal Marmont. Daar begonnen zich ook enkele burgers te vestigen en na de overwinning van Napoleon bij Austerlitz in Moravië op 2 december 1805 werd het Austerlitz genoemd. Ter ere van Napoleon maakten de Franse een piramide van zoden die een houten obelisk op de top draagt. In 1808 werd die gesloopt en in 1894 door een stenen zuil vervangen.
Averbode, Scherpenheuvel, 1135 Averbodio maar later ook Eurebode, bevat de persoonsnaam Eburbod.
Avereest, Salland, 1263 Resten, 1287 Restene, 1390 O(u)erreest, van aver: over, reest: een water de Reest dat Drenthe en Overijssel scheidt, of met rijshout begroeide stuk grond.
Avergoor, Elp, uit aver: over, goor: moeras.
Avest, Borculo. 1298 Oves, 1415 Avest en in 1428 de naam “Aves”. Oves is een variant van het Middelnederlandse “ovese”, met korte vormen “ose” en “oose”. In het Oudengels komt dit woord ook voor, maar er was tevens een variant “efese”. Hieruit heeft het Engelse woord “eaves” zich ontwikkeld, waarmee een buiten de muur uitstekende punt van een rieten dak aangeduid wordt. Maar de oudste betekenis is “rand”, bijvoorbeeld een bosrand, en dit is een zeer aanvaardbare verklaring van de naam “Avest” voor erven die aan de bosrand gelegen waren; hoewel de betekenis “overdekte schuilplaats” ook aannemelijk is. Eerder is ooit gesteld dat Avest stamt van een Germaans woord, dat in het Oudengels “eowestre” en in het Gotisch “awistr” luidde; de betekenis was “schapenstal” ofwel een omheinde ruimte waar men schapen hield. Het is afgeleid van “awi” dat in het Nederlands nog voortleeft als “ooi” voor een vrouwelijk schaap. De bron waar dit vandaan komt herroept zijn stelling tot de eerstgenoemde verklaring.
Axel, Zeeuws Aksel, 991 Axla, 1085 Axala, 1218 Acsla, 1220 Acselle. Germaans agnos, van agnu: ekster, lauha: bosje op hoge zandgrond, ax: bijl, de vorm, of de vogelnaam akka: ekster of een korenaar. De burgers van Zaamslag noemen die van Axel strooplikkers, die van Axel noemen hen weer aardappelkappers. Vergelijk oud Engels agu, Fries akke en hier Eksel, ook Eksmere onder Wondelgem, 1347 Eghesmere. Eksaarde, Oost-Vlaanderen, Akspoele.
Axwijk, bij Kwadijk, Edam, 1300 Havicswijk, 1500 Haecxwijck, er zit wel de Friese naam Ake in.
Azewijn, Bergh, 828 Asnon en Asuin, 1025 Asawon, pas sinds de 18de eeuw Asewijn. De naam is dus aangepast aan woorden met wijn, van Germaans woord winjo: weide.
Azelo, Borne, 1439 Azele, 1443 Asele, 1512 Aeszello, wel een lo: bos van Aso.
Baaiduinen, Terschelling, baye: bes, duinen. Er groeit zeer veel van een soort bosbes.
Baak, Steenderen, 1190 de Baco, 1503 den Hoff te Baeck, Germaans baka: rug of heuvelrug, vergelijk Bak, zandrug op Rukfen, Baakhoek, scherp afgetekende rug tussen Eke en Godewaarsvelde. Of van Germaans baki; beek, Baakse beek.
Baakhoven, Susteren: boerderij van Bago, vergelijk ook Baexem.
Baaks-Sweijer, Simpelveld. Baak; beek, naar jonkheer Baxen die vroeger de eigenaar was van het landgoed Sweijer.
Baal, Groningen, 11deeeuw Barla, van Barlo: bos op hoge zandgrond.
Baal, Bemmel, 850 Barla, begin 13de eeuw Barle. Germaans baza: bara: bloot, bar, lauha: bosje op hoge zandgrond.
Baalhoek, Kloosterzande, mogelijk van midden Nederlands bal, bael: de slechte hoek.
Baankreis: Plaats in Gorssel (Gelderland): 1491 Baeinckreyse.
Baar, Capelle aan de IJssel, 1280 Baer, 1271 Bare, 1352 Baere, dat wel woest land zal betekenen.
Baarlo, Peel en Maas. Baar; bloot, kaal, lo; bos.
Babylonië, Baard, bij Sneek, 1329 Bawerth, later Bardwike: plaats aan de rand.
De burgers heten daar katten. Daar heeft Juw van Dekama gewoond, geboren 1450, de laatste gekozen potestaat van Friesland. Zijn stins is later een boerenplaats geworden.
Baarderadeel, Fries Baarderadiel, 1369 Baverderadeel: afstammelingen van Bavo, zie Bavegem.
Barendonk, Baardonk, Beers, 1185 Bardunc. Germaans baza: bara: bloot, bar, dunga: zandige opduiking in moerassig terrein.
Baardwijk, Waalwijk, 1110 Barduwich, 1136 Barduvich, 1205 Bardewihc. Germaans Bardanal van de (Longo)bardi, wika: dochternederzetting of handelsplaats of wijk, barda; rand, uiteinde, of van Bardo.
Baarland, bij Goes, 1342 Barland: baar of onontgonnen land.
Heeft een beer in het gemeentewapen die vroeger ook wel baer heette. Er heeft het sterke slot Hellenberg gestaan. Het was een heerlijkheid van een zeer aanzienlijk geslacht waarvan er 1, Hugo van Baarland, voorkomt onder diegenen die Floris V vermoorden en hij verloor daarom te Dordrecht zijn leven op een rad.
Baarle, Noord-Brabant. 820 in Barloria mariscum: moeras van de bewoners van Baarle. 1237 Baerle. In 1403 trouwt de Duitse graaf Engelbrecht I van Nassau met Johanna van Polanen, de dochter van de Heer van Breda Jan III van Polanen. Naar toenmalig recht werd hij Heer van Breda. Met hem komt de naam van Nassau niet alleen terecht in het Nederlands Koningshuis, maar ook wordt de naam gegeven aan de Nederlandse gebieden van Baarle. Baarle-Nassau.
Baarle, Limburg, 1025 Barla. Germaans baza: bara: bloot, bar, lauha: bosje op hoge zandgrond.
Baerle in Zegelgem en Tielt (Waals-Vlaanderen).
Baarn, Utrecht, Baerne, 1308 Barne, 1310 Beerne: branden of brandstof, vergelijk Barneveld, van barnen; branden. Of beter van born: bron, naar de nabijheid van de Eems. Een stadje tussen Zoest en Emmenesse wat door bisschop Zuederus van Kuylenburg met burger en stadsrechten is begiftigd. Uit die brief verstaat men ook dat Baarn al lang tevoren stad was.
Vlak erbij ligt het lustslot Soestdijk, aangelegd in 1674 door Willem III, later als eigenaars Johan Willem Friso, Willem IV en Willem V. In 1795 werd het een staatsbezitting, maar in 1816 werd het aan de prins van Oranje, later Willem II, ten geschenke gegeven wegens zijn moedig gedrag te Quatre Bras. Onder Baarn is een pronkzuil opgericht ter herinnering aan Waterloo. Bij het slot Soestdijk staat op de hoek van de weg een zwart houten bord in de vorm van een gedenknaald ter ere van Chrsitoffel Pullmann, grenadier in het regiment Hessen-Darmstadt die daar op wacht stond in de nacht van 27 juli 1787 en door een troep patriotten uit Utrecht overvallen werd die zijn wapens eisten en hem verboden alarm te maken op straffe des dood. Hij antwoordde: ‘ich bin ein ehrlicher Kerl’, en schoot zijn geweer af waarop hij onmiddellijk afgemaakt werd. Maar de waarschuwing was geschied en de aanslag verijdeld.
Het villapark dat Amalia park heet is zo genoemd naar de prins zijn eerste vrouw, Amalia, dochter van de hertog Bernard van Saksem Weimar. Bij Baarn behoort het grote landgoed Pijnenburg en het riddergoed Groeneveld wat onder andere in bezit was van Oldebarnevelds zoon Reinier.
Baarschot, Deurne, 1368 Bascot en wat later Baescot, van Babo of Bavo, schot: afgesloten ruimte, of schoot: beboste hoek in een veenachtig gebied.
Baarschot, Breda. 1301 Baescot, 1312 Bascot.
Baarsdorp, Borsele, hier is de naam ontstaan uit vleivormen van de man Bero, Berwald, zie Barradeel.
Baarsdorpermeer, Koggenland. Genoemd naar het water, dat zelf weer vernoemd zou zijn geweest naar een oudere plaats die Baarsdorp genaamd was.
Babberich, Zevenaar, 1358 Babborch, Babbergen, Babbrich; van Babbo, rik van midden Nederlands reke: rij, zoom, lange woudstrook.
Baclain: waternaam, afleiding van Germaans baki: beek. Plaats in Leuven (Vlaams-Brabant), Bornai, Longueville, Mont-Saint-André, Neerheilissem, Opprebais, Adorp, Bierk, Waver (Waals-Brabant), Geer, Hollogne, Warnant-Dreye (Luxemburg).
Badhoevedorp, Haarlemmermeer. Genoemd naar de modelboerderij de Badhoeve van Jacobus Pauls Amersfoordt, burgemeester van Haarlem.
Baflo, bij Winsum, 945 Bestlon, staat bij de koninklijke schrijver Emo als Villa: stadje, te boek, 11deeeuw Bathlon, Baflon. Midden Nederlands bacht: achter, vergelijk Fries befta: bos achter de moerassen of lo als open plaats.
Hier is Rudolf Agricola geboren in 1442 die in Heidelberg in 1485 overleed. De patriarch van Venetië, Hermolaus Barbarus, maakte een grafschrift: ‘Frisii soli spes decusque, de hoop en sieraad van de Friese bodem’, zodat Groningen toen ook tot Friesland behoorde of Friezen waren. Daar was ooit een Catuurt, (uu=w), Catwert, eind 8ste eeuw. Germaans kattu: kat, wurpi: werf, wierde.
Bahr. Zevenaar. Bahr is eeuwenlang de residentie geweest van de heren Van Baer, ook wel Baar, Bare of Bahr gespeld.
Bailleu, Henegouwen. 9deeeuw Baliolo, van het Latijnse “baliolum”, een paal, bij uitbreiding een omheining of omheinde plaats.
Bakel, Gemert, 714 actum Bagoloso, Bagolosa, 721 Baclaos, 1069 Bacle. Germaans bagna, verwant met midden Nederlands big en Engelse badger: das. Komt veel voor in Engelse bosnamen waar de betekenis das het meest waarschijnlijk is. Vergelijk ook hier Bacwaldus, Bakelrot met lauha: bosje op hoge zandgrond, welving, van bak; rug, Engels back; welving en lo; bos.
De spot noemt die mensen dom, ‘Bakelse toeren’ zegt men, net zoals Kamper streken.
Bakeland: afgebakend land. Op diverse plaatsen in Vlaanderen, onder andere Waregem, Deerlijk, Haren.
Bakendorp, Borsele, zal wel de naam hebben van een baken of seinteken. Er kan ook de naam Bako in steken, zie Baexem.
Bakenes, zal wel betekenen: uitstekende punt met een baken. Vroeger lag het aan de Spaarne bij Haarlem en werd in de 14de eeuw in die stad opgenomen.
Bakhuis, Almen, 1188 domus Bachus: bakhuis. Zo ook Bakhuizen, Friese meren, 1487 Backhusen, 16de eeuw Bachuysen. Het was oorsprokelijk een buurtschap van Mirns, het wordt in 1508 als Mirlemsebachuysen vermeld, van de man Bakko of Bakke; gebieder of strijder. Of gewoon bakhuis.
Bakkeveen, Bakkefean. Opsterland, bij Siegerswoude. 1228 en 1230 Backenvene, 1328 Backefene, 16deeeuw Backefeen: veen van Bakko, Bacco. Het lag een half uur van het huidige Bakkeveen. Het was ooit een kloosteruithof en was eigendom van Mariengaerde. Het grote veengebied was hier tot de 18de eeuw niet afgebakend en niemand wist prezies waar de grens lag, dan van bakenveen, baken in het veen als grens, bij een schans.
Bakovensmee, Vlagtwedde. Bakovensmee is de Groningse benaming voor hooilanden die lagen aan de Bakovenkade.
Baldinghus, Ruinen, 1191. Germaans Baldinga hus: huis van de mensen van Baldo. (balpa: koen)
Balderhaar, Hardenberg, eerder erve Rotgerink. Johan de Bake die in 1581 trouwde met Anna Hagen veranderde de naam, baar en lo: bos in een kale gerooide streek, haar: hoogte, lange heuvelrug.
Balen, Antwerpen, 1173 Banele, 13deeeuw Baenle, baan: vlakte en lo of van ban-lo, een aan een rechtsgebied behorend bos.
Balg is in Noord-Holland de naam voor waddengeulen als Dove Balg, de Wierbalg, Wieringerbalg, Dorre Balg en Kromme Balg. Balg is de naam voor de zandplaat, eigenlijk wat uit zee opzwelt.
Balgoij, Balgoy, 1172 in pago qui Balgoie nuncupatur. Germaans balga: zwelling, agwjo: vruchtbaar alluviaal land aan een waterloop, of een ooi naam: door water omspoeld land, balwa: slecht.
Balk, Harich. In 1491 Balc, 1500 Wyckelderbalk, later vaak Balck. Balk betekent hier brug, balk over een kanaaltje, de Luts. De oorspronkelijke buurtschap is ontstaan op de grens van 2 dorpen. Het zuidoostelijke deel werd in 1520 door Worp en Peter van Thabor Wyckelerbalck genoemd toen ze schreven dat de nederzetting in 1486 was verbrand. Dat behoorde tot Wijckel. Het noordwestelijke deel, aan de overzijde van het water dat de dorpsgrens vormde, behoorde tot Harich.
Balkbrug, Hardenberg. Naar de balk die onder de brug van de Dedemsvaart lag. Die moest voorkomen dat schepen met te grote diepgang hier konden passeren.
Balken. Germaans balkan: balken, ook haag. Frans Bauc.
Balkend, Balkein, Leeuwarderadeel. 1540 Balckeijnd, balk; bruggetje, eind; uiteinde, deel, hier het deel van het dorpsgebied waar de balk lag.
Ballingbuur, Fries Ballingbuer. Van de persoon Balling; stoutmoedig, en buur.
Balloir (le). Verspreide plaatsnaam, bijvoorbeeld in Luik: Balveér (Frans boulevard) van Nederlands bolwerk.
Balloo, Rolde,1298-1304, apud Banle una domus, 1381 Banlo, open stuk bos waar recht gehouden werd, vergelijk de Ballerkule waar men vroeger nog zodenbanken voor de rechtszitting gevonden heeft.
Balmahuizen, bij Niehove, huizen van de familie Ballema, van de persoon Balle, zie Ballum.
Bambrugge, Oost-Vlaanderen, 1117 Banbrugga, 1167 Banbrucge, 1219 Bambrughe. Germaans banna: ban, brugjo: brug. Bon, Ban; rechtsgebied, beschermd gebied, plaats. Onderworpen aan gerechtelijke schouw of in onderhoud bij een bestuurlijke gemeenschap?
Bamburg, Westende, 1210 Bombore. In West Vlaamse polders dragen talrijke boerderijen een naam met –burg: dus zoveel als: tegen de zeevloeden versterkte plaats?
Bangerd, Hoorn: boomgaard.
Bangeweer, Gronngen. 1379 Bawinewere; weer; grondbezit van Bawa of Bavo.
De Bangert, Hoorn. 1745 Bogert, Westfriese naam voor boomgaarden.
Bant, Noordoostpolder. Is genoemd naar het vroegere Bantega of Bant in Lemsterland, waarvan de landerijen zich ver naar het zuiden, dus tot in het huidige poldergebied, uitstrekten. Na de oorlog is Bantega ook de naam geworden van een dorp op het oude land, iets ten noorden van de polder. Bant zit ook in Suiftarbant, eertijds op de Veluwe, waarnaar Swifterbant is genoemd, in Teisterbant in Gelderland en in Brabant. De betekenis is ‘streek’, ‘gebied’. Daarnaast is er een ander woord bant met de betekenis ‘bentgras’, gras dat op vochtige zandgrond voorkomt. In die betekenis komt het voor in de Banten, een streek bij Siddeburen en, dichter bij huis, in Vollenhove. In het dialect van Vollenhove komt bente als soortnaam voor weiland voor. Met bent of bente zijn een aantal Vollenhoofse namen gevormd. In Lemsterland verschijnt Banterakkers als veldnaam.
’t Hof ten Bambos in Lede, Oost-Vlaanderen. Banbos, dat is een banbos ‘bos binnen het rechtsgebied van de heer’. Vergelijk Banwoud en de plaatsnaam Banholt (Nederlands-Limburg).
Banholt, Eijsden: het aan een gemeenschap behorende bos.
Barbierbeek, Sint Niklaas, 1242 Bordebure: een uit planken gebouwde woning.
Bariseele, Brugge, 1144 Warnesela, huis van Warino die 1 kamer heeft.
Barlage, Gronings Ballege, in Groningen betekent lage een lo, dus open vlakte in een bos. Zo ook Barlo, Aalten.
Barlaque, Moerdijk. 1278 Berlake, 1294 Baerlake, 1639 Barlke, bar: modder, lake: genoemd naar de kreek Barlaecke die de Mark verbond met de Dintel.
Barnegaten, gehucht bij Warfhuizen, betekent barnde gat: brandende of bron gaten, van de twee gedempte dijkdoorbraken van de dijken van het Reitdiep.
Landgoed de Schaffelaar uit P. A. Schipperus en Jacobus Craandijk, 1888.
Barneveld, Barreveld, 1307 Bernevelde, 1370 Barne(u)velt, branden, naar de heide die afgebrand werd of waar men brandstof haalde. Maar in 1174 wordt al een Wolfram van Barneveld vermeld. Mogelijk van Barn, de bakermat van dit dorp, rond 1400 den guede to berenen, dan van born, bron.
In 1482 heeft zich in de toren genesteld de moedige Kabeljauw wiens naam immer aan die van Barneveld verbonden is, Jan van Schaffelaar. Maar de Hoeken steken de toren in brand. Het is niet meer uit te houden en spijtig roept de held: ‘wij geven het op’. Het antwoord is: ‘we laten allen vrij, maar een moet vallen als losprijs, we eisen Jan van Schaffelaar.’ Dat willen de anderen niet en willen liever samen met hem in de vlammen omkomen. Maar om zijn vrienden te redden springt hij uit de toren en valt met het woord ‘Daar hebt gij Jan van Schaffelaart!’ in het midden van zijn vijanden neer en sterft.
Barsbeek, Overijssel, 1353 Berspic, 1363 Berspijck, 1456 Barspijck: ber: modder, spijk: plas of waterstuwing door een planken schot.
Barnflair, Vlagtwedde, beter te schrijven Barnfleer uit Barnfledder: laagveen dat voor brandstof gebruikt werd.
Barrier, Voerendaal. Franse barrière; tolbetalingspunt.
Barwoutswaarder, Utrecht: laag liggende land van Barwoud, zie Barsdam, Barisdambrug.
Basècles, (Henegouwen). Kerk (Basilicain het Latijn).
Bassevelde, Oost-Vlaanderen, 1171 Baszevelde, 1183 Bazcevelde. Germaans batsa: van de man Bato of van batsa: woest? zie Baasrode, feldu: woeste vlakte.
Bassin. Méan, Waals bassène: laag gelegen plaats.
Bastelaar, Oost-Vlaanderen, lijkt op een laar of bosweide aan te duiden waarvan men van de bomen de bast of schors won.
Bastenaken, Frans Bastogne, Duits Bastenach, Belgisch Luxemburg, 634 in Bastonego, 887 Bastonica, 907 Bastoniense, 1050 Bastenacha. Gallisch Romaanse naam van bastum: stok.
Batadorp, Best. Dat in 1934 voor de van oorsprong Tsjecho-Slowaakse schoenenfabriek Bata is gebouwd op grond die het bedrijf van de gemeente Best had gekocht ten behoeve van de arbeiders.
Batavi, Germaans volk in de Betuwe, Bataven, Plinius Batabi of Uatavi, Caesar noemde insula Batavorum. Germaans Batawoz, bij bata: nuttig, vergelijk baat, beter.
Bathmen, Deventer, 1284 Bathmen, 1310 Batmen: van Bado, en in Oost-Nederland vormt men namen met erven vaak met man, zoals in Stroetman.
Battel. Mechelen. Battel duikt voor het eerst op in de twaalfde eeuw. Zo zou de naam volgens een legende afkomstig zijn van het Engelse woord battle of veldslag. De Heilige Lambertus zou hier ooit de Noormannen verslagen hebben. Het is waarschijnlijker dat de naam een samenvoegsel is van “lo” (een bos op hoger gelegen zandgrond) en “bachten” (= achter). Of Battel komt van de persoonsnaam Batto of Bato.
Battenoord, Goeree: batte: krib in een rivier.
Bavel, Breda,1173 Baule of Bavele, in een akte op perkament en gedeeltelijk met zegels. het lo of bos van Bavel.
Bavikhove, West Vlaanderen, 1120 Bavinghova, 1206 Bavincove. Germaans Babinga hofa: hof van de mensen van Babo. Zo ook Bavinkhove, Frans Bavinchove.
Bavinkel, Almelo, kan van Bavink lo: open bos van de mensen van Bavo.
Bazel, Kruibeke, 1156 Barsela, 1222 Barzele, Germaans baza: bara: bar; bloot, slai, sela: uit slechts 1 ruimte bestaand huis. Zie Beerzel en Beersel.
Bazuin, Bezoen: Plaatsnaam (Drenthe): 1415 Vyzuden, 1418 by Suden, 1485 Bezueden, 1515 Besuen: ten zuiden van, van de familienaam Bezoen. 1763 Jan Jansz van Basoen = van Bazuin (vader van) Geert Jansz Bezoen, (en die woonde op Basuin/Basoen in) IJhorst, Overijssel.
Beau Bois in Halanzy, Luxemburg; mooi bos.
Baume, Haine-St-Paul (Henegouwen) en La Louvière (Henegouwen), Al Baume in Seraing (Luxemburg), Waals borne: kuil.
Beaumont, Picardisch Biômont; mooie berg, in Henegouwen, Nord, Pas-de-Calais, Somme.
Beaupré, mooie weide. De abdij van Beaupré is een 13de-eeuwse abdij in de omgeving van Grimminge. De stichtster was Aleidis van Boelare, een rijke weduwe, die in 1228 een stuk bos en een stuk weide schonk om er een klooster op te bouwen.
Beaurieux, van Beau Rieu: mooie waterloop, mooie beek. Beaurieux (Aisne, Nord) en in Court-St-Et. (Waals-Brabant) en Heure-le-Romain (Luxemburg).
Beau Sart, Beausart; ‘mooie rode, mooi gerooid terrein’. Er zijn zeker drie plaatsen met die naam in Wallonië, namelijk in Bossut (Waals-Brabant), Steenkerque (Henegouwen), Biez (West-Brabant). En dan is er nog Beaussart in het departement van de Somme.
Becken; van beckin ‘kom’, duidend op een eventueel komvormig landoppervlak. Becken in Uitkerke of Lissewege en Schoondijke.
Bedaf. Baarle-Nassau en Uden. Oorspronkelijk heette het Zandberg, maar het is Bedaf(verbastering van Bid-af) gaan heten toen het een bedevaartplaats werd.
Bedarawalda, verdwenen bij Bedum. Begin 11de eeuw in Bedorovalda, eind 11de eeuw in Bedara uvalda, ook Bedderewalde, Bederuvalde, Bedere uvaldmanna. Germaans Bedwarja: van de bewoners van Bedum, walpu: sompig bos vooral in zeekleigebied.
Bedum, Gronings Beem, eerder Bederavv(w)alde: bos of woud van de mensen van Beda, 1214 Bethdum, veranderd in Beda hem, dan de woning van Beda.
Beekbergen, bij Apeldoorn, 1243 Bekberge, 1314 Beghberge, Begbergen, 1410 Beekbergen, een heuvelachtig gebied bij de Oude Beek die pas rond eind 1800 ontwaterd werd.
In het koor van de kerk is begraven Martin Orges, de ‘oldeste papyermaker van Gelderland’. Hij leefde in de 17de eeuw.
Beek, Limburg, 1145 Becca, 1175 Beke, 1180 Beccham. Germaans baki: beek, natuurlijke waterloop, de Keutelbeek.
Beek, Maaseik, de Aabeek.
Beek en Donk, Noord-Brabant. Donk; zandige opduiking in moerassig terrein.
Beemd; weiland, alluviaal land aan een waterloop.
Beemdkant, Laarbeek. 1681 Beembt cant, aangeslibd land langs een waterkant.
Beemster, Noord-Holland, is de in 1608 bedijkte en drooggemaakte Waterlandse meer, flumen Bamestra of Barmestra in 1083: vloed. Hier werd Leeghwater aangesteld om watermolens te stellen. Er werden 26 watermolens van 32 en 34 voeten stijlen en die gesteld op al zulke plaatsen als toenmaals tot de beste uitwatering bevonden werden bekwaamst te wezen. In januari 1610 kwam een zodanige hoge vloed dat de buiten dijken doorbraken. Maar in 11 maanden tijd, namelijk van de 24ste juni 1610 af tot eind mei of begin van juni 1611 toe al het water voldoende uitgemalen was. In het voorjaar 1612 werd het door de molens (die tot het getal van 36 vermeerderd waren) wederom daaruit gebracht en de gehele Beemster op de 19de mei 1612 geheel droog gevonden.
In de spreekwoorden komt Beemster voor in het gezegde: ‘Al sterven alle koeien in de Beemster, dan erf ik nog geen poot’, komisch droevige uiting van iemand die zeggen wil dat hem alle fortuin ontgaat. Van de misschien wel 24 000 koeienpoten niet een voor hem.
Beers, Cuijk, tussen 1050-1200 Berse, 1308 Berze, vermoedelijk van het woord beers: stoppelveld, vergelijk borstel.
Beerschot, Wilrijk, 1161 Bernescoth. Germaans birnu: beer, op beer gelijkende modder, skauta: beboste hoek die hoger ligt dan het moerassige terrein. Zo ook Beerschoten.
Beerse, Turnhout, 1187 Berse; van bar; woest, niet beschut.
Beersel, Vlaams-Brabant, 847 Bersalis, 1154 Bersela, Germaans birnu: beer, op beer gelijkende modder, sali, uit slechts 1 ruimte bestaande woning.
Beersel, 847 Bersalis, zie Beerzel.
Beerst, West-Vlaanderen, van beers: stoppelveld of met stronken bezet gerooid bosperceel. Minder waarschijnlijk van bariza: gerst.
Beert, Frans Brages, Vlaams-Brabant, eerder Beritgia, dan Beerte, Bierte. Misschien hetzelfde als in Biervliet: opborrelend water, bron.
Beerzel, Antwerpen, 1151 Barsale. Germaans baza: bara: bar, bloot, sali: uit 1 ruimte bestaand huis. Zie Beervelde.
Beerta, Oldambt, 1391 Berda, van Beert, een Berht naam: glanzend, of van berd, bird: buurschap langs een water of weg.
Beervelde, Oost-Vlaanderen, van bar: open, woest open liggend veld, zie Beerzel. Of van beer: modder.
Beerze, Ommen, 1328 Beerse, 1381 geslachtnaam van Beerse, naam van een water dat wel genoemd is naar de modderige kleur van het water of van een moeras eromheen.
Beets, Edam, 1575 Ter Beeks: genoemd naar een beek dat in Fries beets heet.
Beets, Opsterland. In 1315 wordt het in een Latijnse tekst Beke; beek, genoemd, het dorp is vrijwel verdwenen. Vanuit het dorp ontstonden twee nederzettingen, Beetsterzwaag in de 13de of vroeg 14de eeuw en als turfafgraversnederzetting in de 19de eeuw nog Nijbeets.
Nij Beets, Opsterland. Nij Beets is gesticht in 1863 door veenarbeiders. Deze kwamen rond 1860 naar Nij Beets om het veen van de veenbazen af te graven en er turf van te maken.
Beertsenhoven, Wijlre. Hoeve van Berthso.
Beetsterzwaag, Fries Beetsterswaech,1502 Bextra swaegh en Bexterswaegh, 1505 Bexterszwaege. Mogelijk is de oudste vermelding Suagh uit 1315: zwaag is een weiland, veehof. Op 1 augustus gaat Oud Beets op in Beetsterzwaag.
Beggelder, Aalten, van de man Baggi, Bagjo.
Beijerland, Oud, bij Dordrecht, is ontstaan na indijking van enige lagen gronden door Lamoraal van Egmond die het ter ere van zijn gade, Sabina van Beieren, het de naam Beierland gaf. Op haar kosten werd in 1604 de hoge en mooie kerktoren gebouwd en een van de twee klokken heet Sabina.
Beijerland Zuid bij Oud Beierland wordt ook Hitsert genoemd, zo genoemd toen de slikken van de Hitsert werden ingedijkt in 1631.
Beilen, bij Assen, 1139 Bele, 1205 Beile, 1298-1304’ item apud Bielen una domus’, van bele, oud Fries beile: zwelling of buil, open gehakte plaats, een terpdorp.
Het heeft een van de oudste kerken van Drenthe, bleef alleen over na de grote brand van 1820. Er zijn in die kerk twee Avondmaalbekers van merkwaardige oorsprong. Toen in 1795 een burgerwacht werd opgericht gaven enige jonge dochters de nodige koperen trommen ten geschenke. Na de ontbinding van die wacht kregen de geefsters hun trommen terug na gerechtelijke uitspraak. Ze waren er nu niet bepaald op gesteld om zich in het trommelen te beoefenen en kochten voor de kerk twee bekers van de opbrengst.
Beinsdorp, Haarlemmermeer. Genoemd naar het eiland Beinsdorp, eiland in de Haarlemmermeer.
Bekelaar, Mierlo. Beek; beek, laar; bosachtig moerassig gebied.
Bekhoven. Plaats bij Brecht, Antwerpen. Betticoven, 1248-1271, Hof van de lieden van Betto.
Bekkerzeel, Asse, 966 Becchensela, 1150 Bekensele, 1154 Beckenzele. Germaans Bakkin sali: uit 1 ruimte bestaand huis, van Bakki, Bakjo.
Bellaire, Luik, en in Cortil-Wodon, Marchin (Luxemburg), Vaux-Chavanne, Luxemburg. 2. Bel + Oudfrans hère: figuur, gezicht, gelaatsuitdrukking; Oudfrans bêle hère: bonne mine.
Bellecotte, Ecaussines (Henegouwen). Van Belle Côte: mooie helling, oever.
Bellem, Aalter, 1291 Bellem; van Keltisch pullam; omheining of van Bethelehem?
Bellingwolde: wold; woud van Bello.
Bellewaerde, bij Ieper, van Picardisch vorm Beaureward= Beauregard: mooi uitzicht. 1336 vicum de Biaurewart.
Belsele, Oost-Vlaanderen: van Belle sele: woning van Bella die uit 1 ruimte bestaat. Of van balwa sali: slechte, ongunstige nederzetting van 1 zaal of een verband met de plant bilze, Hyoscyamus.
Belt; een kleine hoogte in veengebied, een bult die we nog herkennen in een vuilinsbelt. De Belt in Wieringen (Noord-Holland), De Belt, Overijssel, Op de Belt in Bergen (Nederlands Limburg), Bilt in Stevensweert (Nederlands-Limburg), De Bilt, (Utrecht).
Belfeld, Venlo. 1326 Belven, later Beblevelt, Bollefelt en Belsveldt. Germans bala; wit, ven.
Belgenhoek, Peel en Maas. Genoemd naar de Belgen die in de tweede helft van de 19de eeuw de Helenavaart aanlegden.
Belvaux, Belgisch-Limburg. Naam uit belle, en valle; mooie vallei(tje)
Bemmel, bij Huissen, 1178 Bemmele, 1254 Benemele, 1281 Benemale, 1281 parochia de Bennemale, mogelijk samengetrokken uit beemd lo; weidebos.
Een dorp met kasteel de Kinkelenburg. Heeft een 12deeeuwse hervormde kerk die eerder aan de heilige Donatius was gewijd. In 850 is het geschonken aan de kerk van Utrecht.
Benneveld, Coevorden, 1276 de Bonevelde, 1303 Buoneveld: veld van Bono.
Benschop, Benskoop, Benscoop, bij Lopik, 1280 Benscop: gekocht land voor veenontginning van Benne.
Ze worden spottend berenschieters genoemd omdat iemand dacht op een beer te schieten wat een kruiwagen was.
Berchem, Antwerpen, 1119 Bernis, 1154 Bernes. Germans birnum, van birnu: beer, op beer gelijkende modder, en heem; woonplaats, er is daar geen berg, mogelijk van Upten Berch die bij de Hooghen Weg ligt, een verhoging in het vlakke land.
Berendonck, Arendonk: opstekende zandrug in moerassig gebied.
Berg, Terblijt. Berg.
Berg, Cranendonck.
Berg aan de Maas, Stein. 1296 Berghe supra Mosam, met toevoeging aan de Maas om die van de andere Berg te onderscheiden. Bergen, Limburg. Aan de Bergen, Leudal. Berghof, Gulpen.
Bergakker, bij Tiel.
Bergambacht, Krimpenerwaard, 1254 Mons, 1331 Berchambocht: berg en ambacht: rechtsdistrict. Ook Heeraartsberg, Aartsberg en Heer-Aartsberg genoemd, voor heer Aart van Arkel op en berg gebouwd, daarom worden de heren van Bergambacht in oude brieven heren van de berg genoemd.
Alkmaar vanuit de duinen te Bergen, Willibrordsput te Limmen, kerk van Bergen uit Jacobus Craandijk, 1875.
Bergen, bij Alkmaar, 9deeeuw Bergum, 1094 Berga, 1230 de Barge, later Barghen: bij de bergen.
Daar ligt Evendyk, nu Evendijk en eerder Havendyk.
In 1574 Hebben de Spanjaarden te Bergen de toren en de kerk tot het koor afgebrand en ook menigte van huizen.
In de buurt van dit dorp was het op 19 september 1799 dat de verenigde Engelsen en Russen geslagen werden door de verbonden Fransen en Bataven, de slag bij Bergen.
Bergen, Frans, Mons, Henegouwen, 1036 Montensis. Romeins montis: berg, heuvelachtig terrein. Monteberg, West-Vlaanderen, heeft de naam berg tweemaal, Germaans mondus; verdediging.
Bergenhuizen(Limburgs: Bergenhoëze) hoog gelegen huizen in Nederland-Limburg.
Bergenshuizen, Vught.
Berghof. Nederlands-Limburg, op een berg gelegen hof, op het plateau van Margraten. Berghof in Belsele (Oost-Vlaanderen) en Oorderen (Antwerpen). En wellicht nog op andere plaatsen.
Berghuizen, bij Heerde, Gelderland. In de buurtschap, aan de weg die nu de Belt is geheten, heeft de Hof te Berinchuijsen, voorheen de Arnsberg, gelegen. Deze hof is het stamgoed van de familie Bentinck en is vanaf circa 1400 tot 1809 ononderbroken in het bezit van deze familie geweest. Het goed is in de loop der tijd onder verschillende namen bekend: Berchuys(en), Berencamp, Beringhuijs. Het wordt vervolgens in de 18e eeuw nog Berinckhuys genoemd om vervolgens in de 19de eeuw als Berghuis bekend te staan. In de twintigste eeuw verandert dat in Berghuizen.
Berghuizen in Drenthe.
Uit; van Lennep.
Bergen op Zoom, 966 Bergon, 1219 Berga, 1261 Berghen super Zoem: heuvel aan een natte rand, zoom of soma; moeras.
Het was vroeger een sterke vesting, een meesterstuk van Coehoorns bouwkunst. In 1747 viel ze bij verrassing in de macht van de Fransen, tot dan noemde men het de ongerepte maagd omdat ze nooit was overmeesterd hoe fel het ook bestookt werd, vooral in 1588 en 1622. Op 29 maart 1831 richtte het springen van een kruitmagazijn grote verwoestingen aan. Bekend van de ansjovis.
Bergharen, Wijchen, 1250 capella Hare, 1322 Harin, 1497 Haeren, 1664 Borcharen: een met struikgewas begroeide heuvel.
Beringe, Peel en Maas, naam van de plaats waar de mensen van Bero (=beer) woonden.
Beringen, Belgisch Limburg. 1120 Ber-ing, (van inga-heim) woonplaats van Bero.
Bern, Duitsland, 709 Birni, Germaans birnu: modder.
Bernheze, Noord-Brabant, 1196 Bernehese, Germaans birnu: modder, haisjo: (beuken) bos.
Beselare, West-Vlaanderen, 1085 Bevesclare, laar; weideplaats of moeras van Bevo, Bivo.
Besselaar, St. Oedenrode, Noord-Brabant. Berselaar, van berse (beers) = ‘dicht struikgewas’. (Berselaar wordt tegenwoordig Besselaar genoemd)
Besoyen, Waalwijk, ooi: door water omgeven land.
Best, Oirschot, 1206 Bast, van bies? Zie Beesd.
Bethelehem. Elkerzee. Op 31 juli 1590 bevestigde de koning de rechten van ‘mevrouw van Bethlehem’ en haar mede-cisterciënzinnen op het Sint-Agnesklooster. Zoals alle cisterciënzers voorzagen de nonnen in hun eigen levensonderhoud, onder meer door exploitatie van een boerderij en met betaalde gebedsdiensten (‘zielemissen’). Omdat hun grondbezit op Schouwen in 1572 verloren was gegaan, het land was verkocht ten bate van de bouw van een nieuwe, gereformeerde kerk in Elkerzee, dreven zij in Damme een wasserij, met onder meer de plaatselijke parochiekerk als klant.
Ook in Kantens (Groningen), Deutekom (Gelderland) en bij Beetsterzwaag (Friesland).
Bettenhoven, Frans Bettincourt, Luik, uit Bettinghoven, de man Betto, zie Beetgum en Bettegem.
Betuwe of Betouwe, 50 v. Chr. Insula Batavorum, Caesar Bello Gallica, Tacitus, Plinius Batavorum insula, 310 Bataviam, 725 Bathua, 793 Batuwe, 840 in pago Batavua, 855 insula Batue, 1192 Bethua, Bettue, van Bat of bet: beter of groter, ouwe of ouawe net als gawe, gouwe, ga, go, gey en goy: een vlakke en meestal grazige streek, grazige weide, zie landouwe wat vruchtbaar betekent.
Toen de Batten, een stam van de Katten, de streek tussen de Rijn in bezit namen hebben ze die streek Bat-awe genoemd, het bovenste gedeelte van het oude Batavie, nu Betauwe of Betuwe, zie de plaatsnaam Batenburg. Karel Martel noemt de Betuwe een pagus, dat is een grote landstreek die doorgaans in verschillende graafschappen of rechtsbannen werd verdeeld. Hij schonk het aan de kerk van Utrecht.
Ook is er een gehucht bij Tongeren Betuwegenoemd, met de oudste vormen in 1267 Bethen, Bethem, 1412 Bethouwe, 1657 Betho, 1582 Bethoven (waarnaar de naam van de componist Ludwig van Beethoven genoemd is). Hier moet men wel denken aan een persoonsnaam als Bado of Bato.
Blik is de naam voor aangewassen zandgronden die met weinig of geen klei bedekt zijn en dan ook wit in de zon schitteren. Zie Blikplaatin de Lauwerszee. Het kan ook plas beteken zoals De wijde Blik bij Kortenhoef.
Beutenaken, Slenaken. Bottinachs (1111), Butenacho (1146), Butenachen (1356) en Botenaken. Aken gaat terug op het Gallo-Romeins woord ako of acum, dat “toebehorend aan” betekent. De totale naam Beutenaken is ontstaan uit Butiniacas of Butiniacum, een Romaanse afleiding van een Germaanse persoonsnaam met als betekenis ‘nederzetting toebehorend aan Buto’.
Beveren aan de IJzer, Veurne, 805 Bebrona, Keltisch bebrana of Germaans bibruna; bever.
Bezuidenhout,is een wijk in het Haagse stadsdeel Haagse Hout. Ligt ten zuiden van het Haagse Bos. Vergelijk Benoordenhout, deze ligt aan de andere kant van het Haagse Bos.
Bommelerwaard, Bommelerwaert, Gelderland, 118 Bomelreweerde, 1202 Bomelrewerde, Germaans Bomalwarja waripa: waard (eiland tussen 2 rivieren) van de bewoners van Bomala: Zaltbommel. Nu door de vereniging van Maas en Waal een eiland geworden dat onder Gelderland behoort.
Beulake, Sint Jansklooster, 1389 de Buedelakem 1390 de Bodelake, 1471 de Boedelake: lake of moerassig gebied van Bodo, is verdronken in 1776 wat nu Beulakkerwijde heet.
Beutenaken, Slenaken, Gallisch Romaans Butiniacas: woning van Buto.
Bevel, Nijlen, 1295 Beverle: bos waarin bevers woonden.
Bern, Herpt, 709 Birni, 1108 de Berno, 1134 Berna. Germaans birnja van birnu: beer, op beer gelijkende modder.
Beveland, 966 Bievelant, 976 in pago Bevelande, 1192 Biulandia. Waarschijnlijk heeft het de naam van de abdij van St. Bavo te Gent. Of van Germaans bibon: beven, dus land dat trilt onder de voeten?
Bever, Frans Bievene, Vlaams-Brabant, 946 Beurene, 962 Breuene, 1139 Beurna, 1212 Buerene. Keltisch bebrona of oud Germaans bibruno: waternaam afgeleid van Keltisch bebro of Germaans bibru: bever. Zo ook Bever, (Halver) Bivere midden 12deeeuw. Ook Beveren en Beverlo: dan een bos met bevers.
Ook: Bever, (Strombeek), Bevere, Beveren-Waas (Oost-Vlaanderen), Beveren-aan-de-IJzer, Beveren-Leie, Beveren in Oostkamp (West-Vlaanderen).
Beverlo, Beringen, 1186 Beverlo. Germaans bibru: bever, lauha: bosje op hoge zandgrond. Hoewel het wat vreemd lijkt.
Ook Beverloo aan het Schoonebekerdiep ten westen van Wijerswold in Coevorden (Drenthe).
Gesloopt kloosterpoortje en zomerhuisje van Wolffen te Beverwijck uit Jacobus Craandijk, 1875.
Beverwijk, bij Haarlem, rond 960 Beverhem, Beorhem: plaats van bever. Of Bever is beevaart, bedevaart, omdat het in de eerste helft van de 11de eeuw naar de patrones van de kerk Agathakerk, Aagtekerke, Agathenkyrica in 1063, 1222 Agathenkiricha, Agathenkiricha geheten is, Germaans Agathan kirika, kerk gewijd aan de H. Agatha. 1718 St. Aagten kerk. Werd in 1204 verbrand door Lodewijk, graaf van Loon omdat Adelheid zijn dochter Ada door list had getrouwd
Maar omdat de namen Beverbeek, Beverdam, Bevermeer, Bevershoek, Beversoord, Bevervoorde, Beverweerd en het erbij gelegen Velzen dat oudtijds Bevervoort heette zal dan meer slaan op het dier dan een processie.
Aaghtendijk of S. Aaghten weg is door Foris V aangelegd een het zeewater te keren.
Er is een priorij van de Tempelieren gevestigd geweest. Zeer oud is het in de nabijheid gelegen Adrichem. Het werd door Karel Martel aan Willibrord geschonken. Onder Beverwijk ligt de buitenplaats Scheibeek waar Vondel toen hij angst kreeg en in gevaar kwam vanwege de uitgave van Palmedes een tijdlang schuil gehouden bij zijn vriend Laurens Joosten Baake.
Ze worden spottend klapbessen genoemd naar de belangrijke fruithandel die ze dreven.
Biddinghuizen, Noordoostpolder. In 1963 is Biddinghuizen ontstaan. Het dorp is vernoemd naar een verdwenen dorp met dezelfde naam, in 790 voor het eerst genoemd als Bidningahusum.
Bierbeek, 1034 Birbais, 1134 Birbecca, 1146 Birbecha, 1198 Birbaiz. Germaans birnu: beer, op beer gelijkende modder, baki: beek. Zo ook Biertbij Geervliet. Zie Biervliet, Terneuzen, 984 Fluvium Berverna, 1075 Bierfletum, idem.
Bieren De, bij Waaksens. In 1543 en 1700 al de Bieren. De erbij gelegen boederij heette toen het Bierster guedt. Meervoud van oud Fries bere; huis.
Biervliet, Zuid-Holland en. Hier zou een overslagplaats geweest zijn van bier, uit Zuid-Holland. Een afleiding daarvan is Biert, Voorne-Putten. Onzeker, zie volgende.
Biervliet, Terneuzen, 984 Fluvium Berverna. 1075 Bierfletum, 1187 Bierflita, Birulit, Birvlit: Germaans birnu: beer, op beer gelijkende modder, fleuta: vliet.
Toen in 1204 Constantinopel werd veroverd door Fransen, Vlamingen en Venetiërs waren het de Biervlieters, zegt men, die het eerst de muren beklommen. Het is de geboorteplaats van Willem Beukelsz de uitvinder van het haringkaken, de stadhuistoren heeft op de spits dan ook een haring. Op een glasraam zie je ook in de kerk een afbeelding met het bijschrift: ‘Willem Beukels sterf in 1397’.
Bierum, in 1511 Berum, 1543 Birem, 1664 Bierumerterp en Bierum. Oud Fries bere; huis en heem of woning. Of het eerste deel met een persoonsnaam in de betekenis van beer.
Op de Bies, Schimmert. Bies; wind, winderige plek.
Biesme, Namen, 1161 Beverna, 1184 Bevena. Keltisch Bebrona of oud Germaans Bibruno, waternaam afgeleid van Keltisch bebro, resp. Germaans bibru: bever. Zo ook Bievre, 770 Beveris. En Bievres, 955 Byeura, Beura. Ook Biewer, 929 Bevera, 10130 Bivera.
Daar ligt ook Biesmeree. 866 Bermeriacas. Germaans Romeins Berhtamariacas: behorend tot Berhtamar. (Germaans berhta: schitterend, maeri: beroemd)
Biezelinge, bij Kapelle, 1246 Byzelingen, 1248 Biselingen: plaats van Busilo of naar een water dat vroeger zo heette waar biezen groeiden. Had een kerk daar voor de Hervorming dat een stift genoemd werd een Stift van adellijke jonkvrouwen dat Jeruzalem heette.
Groot Bijgaarden, Dilbeek, 1110 Bigardis, 1125 Bigarden, 1183 Bygarden. Germaans bi-gardum: omheining, tuin, zie Biache Saint Vaast.
Bijleveld, polder, Leidsche Rijn: zo genoemd omdat het land de vorm had van een bijl.
Bijloke, Gent: omsloten ruimte. Zo ook Bijvank den, Twello, 1365 den Bijvangh, en Bijvoorde, Boutersem, is een plaats bij een voorde of doorwaadbare plaats.
Bijsteren, Putten, midden 12de eeuw Bekestre, Bekistere. Zie Bikschote, West-Vlaanderen, en vele met bick beginnende namen in Engeland, zeer waarschijnlijk van Germaans bika: spits, sterja: uitloper, zie stier. Of van Germaans baki: beek en dan van een vorm Bekesetere: bewoners aan een beek. Of van bijster land; hongerland.
Bijsterveld: wild, woest of verwaarloosd veld, hongerland, net zo ongeveer als Biesterveld. Bijsterveld (Noord-Brabant en Putten), Biesterveld (Nederlands Limburg), Biesterfeld (Duitsland).
Bikschote, West-Vlaanderen, 1216 Beckescothe, 1223 Bekescote. Germaans bika: spits, skauta: beboste hoek zandgrond uitspringend in moerassige grond of schot; houten schaaldelen waarmee landerijen vroeger werden afgescheiden. Bikbergen, Huizen.
Bilande in Waver (Waaals-Brabant). Middennederlands bilant: aangeslibd land. Vergelijk Duits Biland. Bijland bij Millingen (Duitsland).
Het Bildt, Friesland, behoort tot de Friese veldnamen als Bile, it Bil, die Bijle. Het woord zal wel samenhangen met bol: zandplaat, en bult: dus nieuw aangewassen land. Of van opgebild, wat opgeslibd betekent. Je woont dan ook niet inmaar op Het Bildt.
Oudebildtzijl; met uitwateringssluis.
Bilgaard, bij Leeuwarden. 1481 Bilgaerd, van bollig of min of meer rond en werth of wierde. Of van de familie Bollinga.
De Bilt, bij Utrecht, 1307 die Bilt: bol, (bil) bult of bolvormige heuvel, de Utrechtse zandrug. Of van belt of in de betekenis gordel, de zoom van de hoge zandgronden. Of moet men denken aan bil: jachtplaats? Met de landgoederen Vollenhoven, 943 Fulnahi, 1133 Fullenho, en Houderingen. Vanouds stond er het adellijke vrouwenklooster Coelenberg, ook Het Klooster genoemd, de vrouwen waren daar gebracht in de 14de eeuw uit de vermaarde abdij Oostbroek die toen monniken en nonnen herbergde. Van die abdij was de beschermheilige Sint Laurentius die op een ijzeren rooster werd gebraden. Vandaar dat het kerkzegel en het gemeentewapen een rooster hebben. Op de gronden van het klooster werd in 1897 het koninklijk Nederlandse meteorologische instituut gebouwd. Had een beroemde paardenmarkt op Palmzondag. In 1457 werd een stenen kruis opgericht omdat daar Nicolaus Iperus, burgemeester, Gerardus Noltwius, schepen, om daar enige schattingen op de geestelijkheid te heffen daar gedood werden door Walraven bastaard van Brederode.
Bilthoven, De Bilt. De geschiedenis van Bilthoven gaat terug tot 20 augustus 1863, toen de spoorlijn Utrecht - Amersfoort in gebruik werd genomen en bij de kruising van de spoorlijn met de Soestdijkseweg een station werd geopend. Het nieuwe station werd Station De Bilt genoemd, hoewel het op een halfuur lopen van De Bilt lag. Mensen die in De Bilt op bezoek wilden gaan, bleken regelmatig de trein naar Station De Bilt te nemen en omgekeerd namen mensen die in De Bilt-Station wilden zijn vaak in Utrecht de tram naar De Bilt. Om deze reden werd in 1917 besloten de naam van het nieuwe dorp te wijzigen. Een meerderheid van de raad ging uiteindelijk akkoord met de naam Bilthoven.
Bilzen, Belgisch Limburg, 950 Beila, 1096 Belisia, Keltische god Belenos of van Keltisch belisa; helder water. Ook wel Beukenbilzen, 1239 Bucholtbilsen, tot onderscheidt van Eikenbilzen Eigenbilze. Eigenbilzen, 1096 Eigenbilesen, aigina, eigen; allodiaal goed.
Binche, Henegouwen. 1124, Bincium, 12de eeuw Binchium, 1159 Binzium, ca. 1162 Bins, 1179 Bince, 1181 Binc, heim; woning van Binc.
Binckhorst, ‘Gravenhage (Zuid-Holland) of Binkhorst in Losse, Overijssel. Reeds in de 10de eeuw werd het erve Binkhorst bij Losser in Overijssel vermeld. Een vroegmiddeleeuws geslacht Van den Binckhorst zou haar naam echter aan de hofstede Binkhorst te Voorburg in Zuid-Holland ontleend hebben.
In Heerhugowaard in Noord-Holland kennen we nog een buitenplaats Binckhorst, die in verband gebracht kan worden met de familie Binkhorst die in de 18deeeuw de heerlijkheid Oudkarpel verwierf en zich vervolgens Binkhorst van Oudcarspel en in Koedijk noemde.
Binderseind, Gemert-Bakel en Helmond. Naam verwijst mogelijk naar de voornaam Binder-Beijnder, dat nu nog bestaat als Beint; voornaam uit de heiligennaam Bainus, en uit eynd; het einde.
Binderveld, Belgisch Limburg, 1135 Bilrevelt. 1218 Bilrevelht. Germaans bilim: bili: spits, feldu: woest land, het ligt op het uiteinde van een lange smalle uitloper van het hoogland. Of van bile: bijl naar de vorm van het veld.
Bingerden, Zevenaar, 970 Bingart: gaard: hof of woonhuis.
Binnen Ae, Scheemda, verbasterd tot Binderij, naar het riviertje Oude Ae.
Binnenwijzend, Westwoud, 1312 Binnenwisen, 1494 Binnewysen: dijk en waternaam Wijzend, vergelijk Oosterwijzend, het wijst het gebied aan ten zuiden van Westwoud en werd daarvan door een dijkje gescheiden waarvan het laatste in 2010 weg gehaald is. Of dat wijzend van aanwijzen komt, die wijst naar een waterkering aangewezen van de overheid, het dijkje. Ze worden theekisten genoemd, waarom?
Bioul, Namen. De naam is afkomstig uit de Keltische naam bi-gorto; behuizing.
Bisselt, Mook, van Bissel waarin het woord lo zit, bos met open plaats van Bisso.
Bitsingen, Frans Bassenge, Luik, 1105 Bacenges, 1130 Bacinga. Germaans Badtsingum, van het geslacht van Badtso. (Badwo: strijd)
Bladel, bij Eindhoven, 1173 Pladella, later Bladela, 1280 en 1284 Bladel, 1400 Blaedel: zwelling of blaar en el of lo: bosje, hoog bosje. Deze plaats wordt schertsend met Duizel, Eersel, Hulsel, Knegsel, Netersel, 1340 Neters, Reusel en Steensel verbonden onder de naam van Acht Zaligheden.
Blaak, Rotterdam, waternaam dat men verbinden kan met blakstil, vergelijk Duitse blach: vlak. Dan betekent het dus het stille water.
Blaardonk, bij Varendonk, 1185 Bladresdunc, 1200 Bladerdunc. Germaans Bladaharis van Bladahar: met dunga: zandige opduiking in moerassig terrein.
Blankenberg, Eijsden, 1171 Blankenberge, 1224 Blankinberch. Germaans: bij de glanzende berg.
Blaasveld, Antwerpen, 1125 Blaresfelde: blaar: dorre grond, veld.
Blankenberge,West-Vlaanderen, wit duin.
Blankenham. IJsselham, De naam werd gegeven door bisschop Frederik van Blankenheim die rond 1420 vergunning gaf tot het bouwen van een kerk in den Hamme: een met gras begroeide landhoek langs het water.
Blauwe Sluis, Drimmelen. 1560 Den Blauewe Sluis. Naar het gebruik van blauwe hardsteen, Naamse steen, bij de bouw van de sluis. Zo ook in Druten en Steenbergen, Gelderland. Ook Bovensas; sas; sluis.
Blauwverlaat, Fries Blaufallaat of Blauforlaet, Achtkarspelen. Genoemd naar de blauwgeverfde schutsluis of huisje dat bij het verlaat stond.
Bleiswijk, bij Rotterdam, 1242 Blesewic, 1342 Bleeswijc: plaats van Bles of Blas, Blasius, naam van een in 1242 uitgegeven veen ontginning.
Simon Episcopius is daar predikant geweest, 1610-1612, werd na Gomarus hoogleraar te Leiden en vanwege zijn Arminiaanse gevoelens vervolgd en week uit naar Frankrijk en keerde na Maurits dood terug en werd hoogleraar in 1634 te Amsterdam aan het Atheneum.
Blekkom, Loksbergen: kan van bleek heem: woning op dorre grond. De eerste vermelding in 1308 was Blecheem,van een persoonsnaam Blikko. Een andere verklaring is dat het van bleeckomt wat goed zichtbaar betekent.
Blerick, Maasbree, 365 Blariaco, eind 8ste eeuw Blarige, 1213 Blereke. Gallisch Romeins Blariacum: toebehorend aan Blarius. (Keltisch blaros: grijs)
De Blesse, Friesland. Zo zou de naam voortkomen uit het riviertje “Bles”, dat op haar beurt afkomstig blijkt van de familie “Van de Bles”, die in de 15de eeuw op een boerderij “De Oude Bles” nabij De Eese woonden. Ook zijn er die de naam “Bles” in verband brengen met de betekenis van “plas”.
Blide, verdwenen waterloop waarvan de naam bewaard is gebleven in Boostenblijde. 1164 trans Blide. Germaans blipi: blij, vrolijk, ahwo: natuurlijke waterloop vooral in zeekleigebied.
Blidzaerd, Leeuwarden. 1451 Blitzardera terp, 1490 Blitzaerdra weij; van blik; glinsteren, een werth; wierde of terp. Mogelijk liepen de landerijen vaak onder water toen de nederzetting werd gesticht en glinsterde het natte land daardoor.
Bliekebos, Schagen. Bliekenbos was een schiereiland ten westen van het verdwenen Niekeland.
Blija, Fries Blije, bij Dokkum, 12de eeuw Blitha,1418 Blia, later Blye of Blije, blij; slijk, en van a: water, de Blije: het blije, kalme rustige water.
Ze heten bellefleuren. Ze beroemen zich er op de vlasteelt in Friesland ingevoerd te hebben. Zo ook Blije bij Aksel.
Blijdenstein, bij Ruinerwold. 1152 Blidenstat,1374 Blidensteden en Blydensteen. Germaans blipi: blijde, stadi: plaats.
Blijham, Bellingwedde, van blij dat mogelijk slijk betekent en ham: strook buitendijkse grond. Het kan ook de blijde ham zijn.
Blitterswijck, Nederlands-Limburg, werd voor het eerst vermeld in 1242. De oudste akte op naam van de schepenen van Blitterswijck dateert van 14 april 1360. Kort voor 1670 werd een eigen schepenbankzegel ingevoerd, met de kerkpatrones de Heilige Maagd Maria dragende op haar linkerarm Jezus als kind. In haar rechterarm houdt ze een scepter die op haar schouder rust. Het omschrift is Blitterswick.
Bloemberg, Zuidwolde, Drenthe. Afleiding van Duitse plaats Blomberg?
Bloemendaal, bij Haarlem, eerder Aelbertsberg, Albrechts-berg, naar het in de 12de eeuw gestichte lusthuis der Hollandse graven Floris de Vette, Dirk VI en anderen dat Sint Aelbertsberge heette naar de apostel van Kennemerland of beter van hertog Albrecht van Beieren die er een slot bouwde. Dit slot kwam later aan Brederode wimes familie hier uitgestrekte goederen had. Later werd dit hui te Bloemendaal genoemd.
Vele buitenplaatsen als Meerenberg, krankzinnigengesticht zo in 1843, Elswoud, Wildhoed, Bloemenheuvel, Lindenheuvel, Leiduin, Boekenrode, Hartenlust, Duinendaal, Woestduin werd tot renbaan bestemd. Ook de hoge duintop de Blinkert waar de Haarlemmers hun vreugde over de komst van Witte van Haemstede in 1304 onder groot gejubel de vlag met de Hollandse leeuw ontplooiden.
Bloemendaal, Arnhem, 1360 Blomendael.
Blokker, verdeeld in Ooster en Wester Blokker, al in de 13de eeuw onderscheidde men een oostelijk en westelijk Blokker. In 1312 bloecwere, blocwer, een verwijzing naar het rechthoekige en vierkante land dat beloken of besloten werd door de twee sloten die aan weerszijden van het land zijn gelegen, were: erf.
De mensen worden daar bonen genoemd. Zie Blokdijk, Venhuizen. De Blokken, Baflo. Blokum, Slochteren.
Blokhuizen(Westfries; Blokhúze) , Niedorp, Noord-Holland. 1660 als Blockhuysen, 1575 Blockhuysen. De naam is mogelijk ontleend aan het feit dat de kern ongeveer op de plek ligt waar ooit twee blokhuizen stonden. Blokhuis, versterkt huis, vesting’. Opvallend is het feit, dat de kern van de buurtschap is verdeeld in een soort van blokken. Hoewel dat door de sloop van twee boerderijen voor de aanpassing van de provinciale weg 24, die dwars door de buurtschap loopt, minder goed te zien is.
Blokland, Montfoort, betekent aan alle zijden ingesloten stuk land, zonder toepad of uitweg. Het land rondom Montfoort werd laat in de vroege Middeleeuwen ontgonnen door zogenaamde copers. Deze copers ontgonnen het land, zogenaamde copen, volgens vaste maten. Als er tussen twee copen een gebied overbleef waarop de vaste maten niet konden worden toegepast, werd het gesloten oftewel beloken genoemd, verbasterd tot Blokland.
Blokland, Nieuwkoop.
Blokum, Slochteren, is ontstaan uit Blokheim: woonplaats op een afgesloten stuk land.
Blokzijl, bij Vollenhove, eerder Groote zijl genoemd en sinds het beleg van Steenwijk door Rennenberg in 1581 wordt het Blocksyl genoemd omdat het toen geblokkeerd, versterkt werd, Maar de naam Bluckzijl komt al tussen 1542 en 1580 geregeld voor: houten blok of afsluiting en sluis. Het gemeentewapen door prins Maurits geschonken vertoont een blok, een heiblok en boven een sluis of doorlaat. Er stond dan ook op de voormalige Waag:
‘Blokzijl heeft meer schepen in getal,
Dan Overijsel heel en al’.
Bloming, Geesteren, 1188 Blominc. Germaans blominga, van bloman: bloem.
Blootacker; onbegroeide grond, in Brielen, Hooglede en Meulebeke (West-Vlaanderen).
Bod, is in de Zaanstreek een losstaand stuk rietland langs de berm, vandaar De Bod en De Bodveen.
Boeicop Hei, Zederik, betekent een stuk land door de graag in koop gegeven aan een zekere Boye of Bodo.
Boeiink, Roosendaal. Eerder Boedonk. Donk; verhoging, zandrug van Boe.
Boekel, Castricum, 889 Bodokenlo, 1169 Bukle. Germaans Bodukan: van Boduko, lauha: bosje op hoge zandgrond.
Boelare, Oudenaarde, Oost-Vlaanderen. Nederboelare heette oorspronkelijk kortweg Boelare, voor het eerst in 822 vermeld als ‘Buonlare’, wat ‘moerassig bebost terrein” (Germaans ‘hlaêri’) op vlakke grond (Germaans ‘bôn’) zou betekenen. Of van Germaanse bon; riet, vgl. Oudengels bine. Laar; open plaats in het bos. Nadat in de 13deeeuw op het domein Boelare een tweede parochie ontstond, ging men het onderscheid maken door aan de namen respectievelijk Neder- en Over- toe te voegen, overeenkomstig de ligging van de beide parochies ten opzichte van de Dender.
Boelenslaan, Friesland. Genoemd naar de familie (van) Boelens.
Boer, als De Boer en Ten Boer: woning, zie Duits Bauer, Nachbar, Engels bower; woning, neighbour, Deens buur.
Boer,dorp in de Franekeradeel, Friesland.
Boerakker, Marum, 1686 Buiracker; boerenakkers.
Boerdonk, Noord-Brabant. 15de eeuw Bordonck of Bourdonck. Donk; verhoging, zandrug van Bor of boer.
Boerendans:1725 Olden Boerendans, bij Bathmen Overijssel. Dans betekent hier ‘dorsvloer, dorsveld’, aangezien vroeger met de voeten gedorst werd.
Boermastreek, Drenthe. Genoemd naar de grootvader van de Drentse dichter Harm Jans Stevens (geboren aldaar 2 maart 1913). Deze grootvader, de landbouwer Albert Boerma (1821-1905), vestigde zich in de 19deeeuw als eerste in deze streek.
Boesdaal, Denderhoutem, 1165 Boxdale, 1178 Bockesdal. Germaans buknas, van bukna: reebok, dala: dal.
Boesdaal, Sint Genesius Rode, 1221 Bufsdal. Germaans Bobas dala: dal van Bobo.
Boesingheliede, Haarlemmermeer. Genoemd naar een verdwenen dorp in de oude Haarlemmermeer net zoals het verdwenen Nieuwerkerk.
Boesmolen, Herne, 1219 molendinum quod dicitur Bossemuel, 1224 Bosmolen. Germaans busku: struikgewas, mulin: molen.
Boevelo, Petegem, 1203 Bovinclo. Germaans Bobinga lauha: bosje op hoge zandgrond, van de mensen van Bobo.
Bohan, Namen, 1226 lueta domina de Bouhang.
Boijl, Friesland. 14de eeuw Boylo. Mogelijk heeft men het Beul genoemd naar beulen = hard werken. Harder dan normaal, omdat de grond moeilijker dan elders was te bewerken. Toch neigt deze verklaring naar volksetymologie. Het kan ook buil zijn (zoals de bewoners het nu nog noemen) = beult, wanneer het zoals nu nog de kerk, hoger dan de omgeving lag. Niet zo vreemd, want gezien de vele overstromingen vestigde men zich liever iets hoger. Het kan ook afkomstig zijn van het Oudfriese beile, het Friese bule of Nederlandse buil dat ronding, zwelling betekent. Dat het in bosrijk gebied lag duidt het lo; bos uit het genoemde Boylo aan.
Bokhorst, Putten, 806 in Bochursti, tot Buchust. Germaans bukna: reebok, hursti: beboste opduiking in moerassig terrein.
Bokum, Groningen, laat het zich vergelijken met de familienaam Bokema dan bevat het de naam Boko, Bokke; stoutmoedig. Zo ook Bokkum bij Akkrum, 1664 Bockmeer, in 1543 wordt de belangrijkste boerderij aangehaald, Bockma saete en Boekema sate.
Boksum, Menaldumadeel. 1275 Boxum, 1400 Boxim, 1420 Buxim, 1496 Boxsem. Van de persoon Bokke stoutmoedig, heem; woning. Het klooster Lidlum had hier twee uithoven, Monnikhuis en Terpoorte. D abt Eelke Liaukema werd hier door zijn monniken vermoord waarna de volgende dag op zijn graf rozen bloeiden, volgens de legende.
Bolder, Zichen-Zussen-Bolder. Belgisch-Limburg. De naam Bolder komt van bollaar, dat leemheuvel betekent.
Bolderberg, bij Zolder, 1154 Balreberh. Germaans balan: wit, of balwan: slecht, berga: berg.
Bolgarijen, Utrecht, is naar de naam van het land genoemd. Vergelijk Polanen en Portrengen.
Bollebeek, Mollem, 1106 Bolenbeca, Bolebeca. Germaans Bula baki: beek van Bulo.
Bolenberg, Belfeld, naar het vroegere landgoed Aen den Bollenbergh; bolle berg.
Bolnes, Slikkerveer, bol: weel, moerassig, nes: landpunt.
Bolplaat, zandbank in de Dollard, bol: rond, opgezwollen, plaat: zandplaat die boven het water uitsteekt.
Bolbeek, Frans Bombaye, Luik. 1108 Bubais, 1145 Bulsbach. 1147 Boubais. Germaans bulnas: stier, baki: beek. De naam moet het resultaat zij van een migratie omdat er geen beek is.
Bolshuizen, Winsum. Huizen van de familie Bolsema.
Boltklap, Ten Boer. Eerder Belteklap, klap; (draai)brug of een belt; bult.
Bomal, Waals-Brabant. Wordt ook wel Bomal-lez-Jodoigne genoemd, naar zijn ligging nabij Geldenaken (Jodoigne), ter onderscheid met het gelijknamige Bomal-sur-Ourthe in de provincie Luxemburg. In 1770 als dorp Bommal.
Bombois in Ebly, Luxemburg: banbois, dat is banbos.
Bommenede, Zeeland, 1165 insulam Bomne, 1198 Bomena. Germaans? Ahwo: natuurlijke waterloop vooral in zeekleigebied.
Bommerig, Epen. 16deeeuw Bamberg; van Banberg; heuvel die bij een ban hoorde.
Bommershoven, Borgloon, wel van Bodomarshoven: hof van Bodomar.
Bonaarde, Kortrijk, 847 Bonart, ard: algemene weide, 1ste deel onzeker, mogelijk van boen: vlak land.
Boneffe, Namen. Van Bonne eau; goed water. De plaats van de voormalige abdij van Boneffe waarvan de oude ommuring nog aanwezig is.
Bonfond, Jupille (Luik). Font: bron, fontein. Wellicht van Beaufont: mooie bron.
Bonjahuizen. Met de tegenwoordige huisnaam Boniastate werd eerder naar een kleine nederzetting verwezen ten oosten van Idsegahuizum die in 1664 en 1700 als Bonjahuysen voorkomt. Van de familienaam Bonninga, van de persoon Bonne; gebieder of hij die doodt, en huis,
Bonnecroy, Broechem, 1003 nemus Bunniggerotha, 1040 Bunningerotha: gerooide bos van de mensen van Bunno.
Bonrepas, Zuid-Holland. Bon repas is Frans voor een goede, lekkere maaltijd.
Booischot, Antwerpen: van Boye, schot: afgesloten stuk grond of scoot: uitstekend stuk bebost land. Zie ook Bonheiden, Antwerpen, Boidenheide; heide van Boide.
Boomvliet, Dirksland, eerder Boernvliet: born: bron.
Boondaal, Frans Boondael, Brussel, van bon; goed, en dal, 1234, “Bondale”.
Booneschans, Groningen. De buurtschap ligt op de plek waar vermoedelijk in 1589 in opdracht van –wederom vermoedelijk– de Friese gecommitteerde Alfred Evert Boner (of Bonen) de Booneschans werd gebouwd ter beveiliging van het Groningse gebied tijdens de Tachtigjarige Oorlog. De herkomst van de naam van de schans is onduidelijk. Deze zou kunnen verwijzen naar opdrachtgever Boner, maar aangezien schansen doorgaans naar plaatsen werden vernoemd, is het ook goed mogelijk dat de schans vernoemd is naar het nabijgelegen dorp Bunde (ook Bone of Boene genoemd).
Boornbergum, Fries Boarnsburgum, is gelegen aan de Boorne. Zo ook Boornsterhem, Fries Boarnsterhim.
Boorne, Fries De Boarn, naam van een rivier die zich later tot de Middelzee verwijdde, rond 576 wordt het Bordaa genoemd, 734 super Bordine fluvio, 755 Bordne. Het zal wel grensrivier betekenen. Is er eventueel verband met de oudste naam: Widrus?
Boornzwaag, Fries Boarnsweach, Langweer. In 1275 Benningaswach,1456 Bonningswach, 15deeeuw Bonswage, is een weide of zwaag bij een bron of Boorne of naar de familienaam Benninga, van de persoon Berhard; sterk als een beer.
Bonheiden, Antwerpen. Het is niet geheel duidelijk waar de naam ‘Bonheiden’ vandaan komt. Volgens een overlevering stamt de naam van het dorp van Bodo’s heide. Bodo zou een 15e-eeuwse heer (mogelijk uit uit Friesland) geweest zijn die in Bonheiden een stuk heidegrond bezat. Volgens sommigen is dit het Dorstveld, volgens anderen Mispeldonk.
Bon-Secours, Goede hulp, meestal bedevaartsoord of klooster, in Blaton (Henegouwen), Corbais (Waals-Brabant), Péruwelz (Henegouwen), Zittert-Lummen (Waals-Brabant).
Bontebok, bij Heerenveen. Is genoemd naar een herberg met een uithangbord waar een bonte bok op geschilderd stond met de tekst’ Een bok is een bok, een bok ben ik geheten. Menigeen is een bok maar wil het niet weten. De oudste vermelding is van 1640, rond 1700 Bontebock. Met het graven van de vaart was men toen tot aan de Bonte Bock gevorderd. Die turf werd met een soort praam, die bok werd genoemd, vervoerd zal dat de oorsprong van de naam zijn.
Borchering, Ootmarsum, 1188 Borchardinc. Germaans Burghardinga: toebehorend aan Burghard.
Borgharen, Maastricht, 1152 in castro aput Haren. Germaans haru: lange zandige heuvelrug, borg: burcht.
Borlo, Gingelom, 1065 Borlov, Burlon, 1107 Burlo, 1136 Burlos. Germaans burgon: berk, lauha, bosje op zandgrond, berk lo is wel gewaagd. Eerder te verbinden met oud Hoogduits bor: hoger gelegen gedeelte.
Borgloon, Frans Looz, Belgisch Limburg, 938 Lon, 1078 Lon, 1147 Los. Zie meer vormen bij Loon, het graafschap waarvan Borgloon de zetel was. Germaans burg; versterling, lauhum: bosje op hoge zandgrond, of van borgon: berk, loon of lo: gerooid bos. Groot Loon, 15de eeuw Groetloen; afhankelijk van Borgloon?
Groot-Loon, Belgisch-Limburg. Oorspronkelijk heette dit dorp: Niel-Sint-Servaas, waar het werd aangeduid als: Nyel Sancti Servatii. Geleidelijk kwam de naam Groot-Loon in zwang, voor het eerst vermeld in 1365 als Groet-loen.
Borgvliet, Bergen op Zoom, 1224 Burchfliet: burcht bij een vliet, mits er een burcht gestaan heeft, anders mogelijk van burgon: berk, fleuta: vliet.
Borgworm, Frans Waremme, Luik, borg: burcht, worm: beek, wer; stromen, de Jeker, vanwege zijn kronkelende loop dat van de wortel wer: stromen.
Born, Sittard, 1125 Burne, 1154 Borne, Germaans brunnan: bron.
Bornem, Mechelen 1108 Burnehen, 1117 Busnehemensis, 1148 Bornehem. Germaans brunnen: bron, haima: woning.
Bornem, Mielen, 1173 Burneim, 1181 Borneheim, idem.
Borne, bij Almelo, 1206 Burgunde (of beter de naam voor Borger), 1369 Borgonden, 1385 Borgenden, 1385 Borgonden. Oud Germaans burgundjo, Keltisch brigantia: hoog gelegen plaats.
De mensen hebben als schimpnaam meelvreters.
(Bois-et-) Borsu (Luik): 1146 Bossoit; ook Borsu in Gesves (Namen) en Verlaine (Luxemburg) van bruscetum: struikgewas.
Borteldonk bij Roosendaal (Noord-Brabant) Bort; berk, lo; open plek, donk; zandige opduiking in moerassig terrein
Bosbeek, Brussegem (Vlaams-Brabant) en Nederename (Oost-Vlaanderen). Borsbeek (Antwerpen).
Boskamp, Overijssel. Wordt al vermeld in 1382, ontginnigsgrond van een stuk bos.
Bosschelle in Balegem, Hakendover, Montenaken, Vliermaal. Oudfrans boschel, bosquel: bosje, struikgewas.
Bosschenhoofd, Noord-Brabant. Hoofd; kade; turfoverslag bij het bos. Het wordt ook Seppe genoemd. De naamsverwarring is als volgt ontstaan. Ten tijde van de aanleg van de spoorlijn Roosendaal-Breda in de jaren 1854/1855 woonde er de graanbouwer Jacobus Sep, die er ook een herberg Huis ten Halve dreef. Toen de Belgische ingenieur, die belast was met de aanleg van de spoorbaan, naar de naam van de omgeving vroeg om er het te bouwen stationnetje naar te vernoemen, kreeg hij in onvervalst West-Brabants dialect als antwoord: ‘ier ist bij Seppe’. Door dit misverstand kwam ‘Seppe’ aan zijn naam.
Boshuizen, Leiden. 1083 Buschusa. Germaans busku: struikgewas, husa: huis.
Boshuizen, bij Leiden (Zuid-Holland), in Venray (Nederlands-Limburg en Dilzen (Belgisch-Limburg).
Boskoop, Alphen aan den Rijn, 1222 Buckeskop, 1233 Bockiscope tot Boescoep. Germaans Bukkas: van Bukko, kaupa: koop, gekocht land van Bucke of Bocki, door kolonisten voor vestiging aangekocht land, de kopen zijn langgerekte dijkdorpen in Z. Holland. Of kon men toen al bukses kopen?
Bosselaar, bij Rijkhoven (Belgisch- Limburg), 1275 Bosulo: bos van Boso. Bosselen in Bilzen en Kleine-Spouwen (-Belgisch- Limburg).
Bosselare, Zevenbergen, bos en laar: heuvel met een bos.
Bosselen bij Rijkhoven (Limburg), 1275 Bosulo: bos van Boso. Vergelijk Bosselen in Bilzen en Kleine-Spouwen (Belgisch-Limburg).
Bost, Tienen, Vlaams-Brabant. 1290 Walterus dictus de Bost, 1321 mertini de bost, enz. De naam is te vergelijken met Bossuit(Kortrijk) Bossut-Gottechain (Nijvel), enz. en komt uit Germaans buksothu, een collectief bij buks, uit Latijn Buxus “buksboom’, met Germaanse evolutie. Bost kan dus verklaard worden als verzameling buksbomen. Vergelijk ook Bost in Boutersem, Lovenjoel, Vertrijk of Webbekom (Vlaams-Brabant).
Bosveld: Plaatsnaam bij Borgharen (Nederlands Limburg) of Sterksel (Noord-Brabant). Bosveld in St.-Blasius-Boekel, Hechtel (Limburg), Liedekerke, Ronse en Zandbergen.
Boterbeke, 1190 Boterbeika. Germaans Latijn butyrum: boter, baki: beek, naar de kleur van het water? zie Gouda.
Boterberg, Bekkerzeel, Laken en Beersel (Vlaams-Brabant). Het boter-deel kan komen van ‘bot-stomp’ of van Bouter, een Germaanse voornaam. Berg verwijst naar heuvel.
Boterzand, verdronken in de 15de eeuw, noordelijk van Biervliet. 990 Boltreshana, 1019 Baltreshande, 1218 Botersande. Germaans Baldaharis: van Baldaharis. (Balpa: koen, harja: leger) plus?
Botlek, verbinding van de Oude en Brielse Maas, bot: kort verbindingswater, lek: smal, stromend water.
Bottelare, Oost-Vlaanderen, kan van bot: boomstronk, laar: onbebouwd land.
Bouchauterhaven, Terneuzen. Eerder Bochaut; haven van Boekhoute, plaats in Belgie. Bochaut; beukenbos..
Boudelo, Sint Niklaas, 1210 Bodelo. Germaans balpa: koen, driest, lauha, bosje op hoge zandgrond.Vooral bekend door de middeleeuwse abdij.
Bourdeaux, Frankrijk, 1160 Bordeel, 1182 Bordiel, 1220 Bordiaz. Romeins bordellum: hut.
Bourtange, Gronings Boertang: tange is wel van een pas of zandrug of tang, te vergelijken met tong in landtong, omdat men alleen hier door de venen naar Groningen kon, vandaar loopt het Boertangermoeras of heide en vrijwel tot Hannover ging. Bour van boer: woning.
Het is al vanouds gebruikt als de enige doorgang na Emmen. Zo op 5 september 1580 de strijd tussen de Spanjaarden onder Rennenberg en de Staatse onder Hohenlohe, de laatste verloor. In dat jaar begon Sonoy met de aanleg van een schans die in 1593 werd voltooid op een radiaal plan met 5 bastions naar pannen van Adriaen Antonisz van Alkmaar.
Bouvignes-sur-Meuse (Namen) Bouvignies (Henegouwen, Nord) Bouvigny (Pas-de-Calais, Meuse). Koewachter.
Bouwel, provincie Antwerpen. Ca. 1000 Bolo. Mogelijk uit het Germaanse bol; week, slap, drassig.
Bouwerschap, Ten Boer. 1431 Bawert, bouwerd; bouwland.
Bouwhuis. Middennederlands bouhuus ‘boerderij, hoeve’. Bouwhuis bij Hellendoorn, Overijssel, Zwolle, Groenlo (Gelderland), in Doetinchem (Gelderland).
Bovenberg, Zuid-Holland. Ligt boven Bergambacht en Benedenberg eronder.
Bovenrijge, Ten Boer. Boven; hoger ten opzichte van de Stadsweg, rijge; rij, verwijst naar de ligging ten opzichte van elkaar.
Bovenstreekof Tonke(n)soord, Westerlee. De alternatieve benaming Tonke(n)soord verwijst naar een van de rijkste boerengeslachten van Meeden, namelijk de familie Tonkes.
Boxmeer, bij Grave, eerder Mera, 1459 Boxmere, naar Jan Boc de Mere die in 1308 heer van Mera werd, Boks meer, het gemeentewapen bevat een bok er was een kasteel van de voormalige baronnen van Boxmeer.
Bra, De Lienne doorstroomt het dorp dat soms ook met Bra-sur-Lienne wordt aangeduid (Luik) of Bras, bij Libramont, Bras bij Bastenaken (Luxemburg). 4. Bijnaam uit het Nederduitse brâsch: lawaai.
Braak. Middelnederlands brake, braec: braakland. Braak, Eersel, De Braak, landgoed bij Paterswolde, Braak, polder bij Obdam, Braak, een waterloop in Noord-Holland.
Braambos, Breembos: bos met bramen, talrijk in West-Vlaanderen, in Alsemberg (Vlaams-Brabant), in Noord-Brabant (Nederland), Breembos, Nuenen.
Braambrug, Gent. 1199 ad pontem Brabant, later Braampoort, lag op de weg naar Brabant.
Brabander, (Venray, Nederlands-Limburg) of De Brabandere in Oostburg (Zeeland).
Brabant, 7deeeuw in pago Pracbatinse, 707 in pago Bracbatense, 743 in Bracbante. 825 Brachbantum, 1133 Bragbatensis, 1139 Braibanth. Het tweede element is van Germaans banti: regio dat ook voorkomt in Teisterbant, Switarbant en betekent een afgesloten gebied, vergelijk band. De betekenis van de naam zal dus wel zijn: braakliggend (grens) gebied.
Bracht, bij Balegem, 1116 Brath. Plaatsnamen eindigen op bracht liggen meestal hoog, ook Barse, Bra, Bras in Vlaamse streken hebben Bracht en Brecht met hoogtes. Waarschijnlijk is brakti (van brikan: breken) de Germaans uitsprak van Latijnse fractura en een bergbetekenis. Zo Bracht bij Balegem. Brechen. Brecht. Brachterbeek, 1500 ter Beek in den kerspel Bracht.
Braine.’s Gravenbrakel, Frans Braine-le-Comte, Eigenbrakel, Frans Braine-l’Alleud, Waals-Brabant, Kasteelbrakel, Frans Braine-le-Château, Waals-Brabant, Woutersbrakel, Frans Wauthier-Braine, Waals-Brabant, Woutersbrakel ontstond uit de in de 13de eeuw aan de gemeente gegeven Latijnse naam Brania Walteri, die vermoedelijk verwijst naar de ridder die hier woonde en het goed bezat. Oorspronkelijk heette de rivier de Hain Brakel (Frans: Braine), waarmee het zijn naam aan drie Waalse dorpen gaf. In Ophain heette het ook ri d’Ophain. Ophain, dat oorspronkelijk Op-heim betekende, werd in het Waals begrepen als op de Hain en zo ging men de rivier de Hain noemen. Alsof dat nog niet genoeg is, wordt het riviertje soms ook verward met de Hene (Frans: Haine), waar het niets mee te maken heeft.
Brakzand. In Fries Braksaun, de naam van een zandbank tussen Schiermonnikoog en de vaste wal, betekent wel: het braak liggende, dus dorre zand.
Brandemolen, Arcen. Een brandermolen of moutmolen maalde men mout voor branderijen, ook wel ruw of roumolen genoemd, rou; grof.
Brandwijk of Braank, Zuid-Holland. Wijk waar brandstof gehaald werd.
Brasschaat, Antwerpen, 1267 Breesgata, Germaans Braktis: de weg, gata; toegang, naar Brakti: Brecht.
(la) Brassine, in Thines (Waals-Brabant), Sprimont (Luxemburg), (Les) Brassines in Bombaye (Luik). Oudwaals brassine: brouwerij.
Bray, (Henegouwen), brago, Gallo-Romeins: moeras, slijk. Zo ook Debray, Dubray.
Brecht, Antwerpen, 1173 Brecte, heeft men verklaard als braakland, bre, braec of brakti; ontginning, maar ook als aanduiding van een bodemverheffing, zie Bracht. Brecht in Balegem, Oost-Vlaanderen.
De Leie met boerderijen uit omgeving van Brede en tervoort, uit P. A. Schipperus en Jacobus Craandijk, 1888.
Breda, 1125 Breda, 1213 Bredha, Germaans braida: breed, ahwo: natuurlijke waterloop vooral in zeekleigebied: naar de brede Aa, werd ook wel Mark Aa genoemd, dus brede A.
1590 is bekend, de inneming via het turfschip, 1625 de verovering door Spinola, 1637 herovering door Frederik Hendrik, 1667 de gesloten vrede tussen de Algemene Staten en Karel II van Engeland, 1793 de bemachtiging door Dumouriez.
Beroemd is de graftombe in de grote kerk van Engelbert II van Nassau, heer van Breda en gestorven in 1504 en zijn vrouw Limburg van Baden, een werk dat sommigen, althans voor een deel, hebben toegeschreven aan Michelangelo en waarvan wordt verteld dat eens iemand, gewoonlijk een Engelsman, die dit of dat stuk wilde kopen voor de waarde van het gewicht in goud. In het oude kasteel van Breda is in 1828 de militaire academie gevestigd.
Bredene bij Oostende, 1190 Bredana betekent hetzelfde als Breda.
Ten Brede in Opwijk (Vlaams-Brabant) en Lebbeke (Oost-Vlaanderen). 1415 Lodewijck van den Breeden... op een stede gheleghen ten Breeden, Opwijk. Ten Breeden, tussen de Breestraat en de beek, was in de 16de eeuw nog bewoond door Van den Breen. Afgeleid van Ten Brande; plaats waar brandstof gehaald werd?
Bree, Belgisch Limburg, 1007 Britte, 1078, Brida, Bride. Germaans bridja: brede akker op een es. Vergelijk Maasbree.
Breedeweg, in Groesbeek (Gelderland) en Bredeweg, IJsselmonde (Zuid-Holland).
Breedveld, breed veld, in Groot-Bijgaarden (Vlaams-Brabant), Tourneppe of Dworp (Waals-Brabant), Breeveld in Schilde en Borsbeek (Antwerpen) en Woerden (Zuid-Holland). Een Nederlandse famille gaat terug op de plaatsnaam Breetvelt bij Zevenhuizen.
Breemeers, Breemeersen: brede meers, beemd, onder meer in Oostkamp.
Breedwater, in St.-Omaars (Pas-de-Calais), (nu het Minnewater) in Brugge en als Breewater erg verspreid.
Breendonk, Willebroek, 1211 Bredendunc. Germaans braida: breed, dunga: zandige opduiking in moerassig gebied.
Breezand, Anna Paulownapolder: brede zand. Gesticht in 1861 aan de Zandvaart. Geschikte zandgrond voor de bollenteelt.
Brel. Brel uit Breil, Breuil: moerassig land. Brel in Templeuve (Henegouwen).
Breskens, Zeeuws Bresjes, Sluis, eerder Breskin: naar het midden Nederlandse britse: latwerk en duidt het zo een dijkbescherming aan?
Breugel; dat is een moerassig en/of bosrijk gebied. (Noord-Brabant). Verscheidene dorpen ontlenen ook hieraan hun naam: Breugel (Noord-Brabant), Brogel (BelgischLimburg). Vergelijk Brogel in Belgisch-Limburg.
Oudaan uit; http://www.hansvanosch.nl/html/vechtstreek_12.html
Breukelen, bij Utrecht, 1139 Broclede, Bruklede, 1307 Broicleede, in oude brieven Broklede, Brockenlandia en Bracola. Germaans broka: moeras, laidu: gegraven waterloop door drassig land. Breukeleveen.
Het is in 838 aan de kerk van Utrecht geschonken door graaf Rotgarius. Het is verdeeld in Breukelen-Nijenrode (nieuw gerooid) en Breukelen-Sint Pieters. Met vele buitenplaatsen en ridderhofsteden als Nijenrode, Oudaan en Gunterstein. Die laatste was een bezit van Oldenbarneveld. Brooklyn heeft zijn naam van de Nederlandse immigranten daar.
Huis ter Aa gesticht door Walter of Wouther rond 1159, is in 1672 door de Fransen verbrand. Oud Aa aan de Vecht.
Briel, naam van vaak talrijke (vaak bosachtige) moerassige terreinen, weide, begroeid met houtgewas in Nederlanden die zowel in Romaanse (Bruille, Brule,) als in Germaans. (Briel, Broel, Bruul, Breugel, Bruhl) Ontleend aan Keltische brogila, Midden Hoogduits bruel, oud Hoogduits Brogil, midden Latijn Brogilus, Frans breuil, Italiaans broglio en bruola, Angelsaksisch broel, in Holland meest in de vorm briel en in de Graafschap bruil, zie Breul en Broil. Vergelijk Breugel en Bruil, Gelderland, Brildiep, Zuidhorn, Breul in Amersfoort en Zeist, Breugel in Noord-Brabant, eerder Bruegel, geboorteplaats van Pieter Breugel, de Brol in Leeuwaren, de Broel in Kortrijk, Breuille Doornik.
Briel, Den Briel, Brielle, Zuid-Holland, 1257 Briel als zetel van de Burchgraaf van Voorne, 1316 ten Briele, 1330 Briel, 1345 den Briel: van Gallo-Romeins brogilos, een term voor een afgesloten (jacht) gebied en hier gebruikt werd voor omheind grasland met geboomte.
Het wapen van de stad heeft als onderschrift: ‘Libertas primitiae: de eerstelingen der vrijheid’ en doelt op de inneming der Geuzen op 1 april 1572. Drie eeuwen er na werd een gedenkteken gesticht voor die triomf der piraten en uit dezelfde herinnering werd een Geuzengesticht Wilhelmus van Nassauwen opgericht voor oude zeelieden in wiens gevel het forse beeld staat van een watergeus die een bijl draagt en een vaandel. ‘Het blijf in de gedachte van het volk:
Op de eerste april
Verloor Alva zijn bril’.
Willem Blois van Treslong was een van de hoofden van de Geuzen, Koppelstok was het die hun opeisen van de stad bij de overheid bracht, Rochus Meeuwiszoon, de stadtimmerman die door de sluis van ’t Nieuwland open te hakken er zoveel toe bijdroeg dat Bussu ’s poging om Den Briel te veroveren mislukte. Ook zijn er de zeehelden zoals Marten Harpertsz Tromp, Witte Cornelisz de With en Filips van Almonde geboren, van die laatste die in 1711 overleden is op zijn hofstede Haaswijk bij Oegstgeest is in de grote kerk te Brielle een graftombe aanwezig.
Ook (den) Briel in Wulpen, een verdronken eiland bij Cadzand (Zeeland):
Briels Nieuwland, bij Brielle heet ook kortaf ’t Nieuwland en Vierpolders. De gemeente voert een wapen die een opstaand zwaard vertoont met vijf penningen aan de ene en vier op de andere met een op de spits, naar Alva’ s tienden penning.
Brijdorpe, Zeeuws Briepe, Schouwen-Duiveland, 1231 (datering kopie onzeker) Bridorpia, 1225-1250 Brithorp, 1288 Bridorpe, 1342 Bridorpe, brij in de betekenis van slijkerig land, vergelijk ook de naam braai voor uiterwaarden in Gelderland.
Brillerij, Winsum. Van bril; moerassig weideland. Of naar de familie Bril. Net zoals met ij eindiging van Heuvelderij, Eemsmond, van de familie Heuvel.
Briltil, Zuidhorn. Bril; moerassig land, til; ophaalbrug.
Brink, (gras)rand, open ruimte bij een erf of in een dorp, dorpsplein.
Brinkhuis, Hengelo en Reutum. Huis op een brink.
Boesveld, Brummen; boos veld?
Briscol, Erezée, Ardennen: gevaarlijke plaats waar men zijn nek dreigt te breken. Waals brîhcô.
Brogel, groot en klein. Belgisch-Limburg. Brugele (1329). Broegel (1361) en Breugel(1477. Het adjectief”groot” verscheen in de 16de eeuw om het onderscheid tussen Bruegel en Cleyn Bruegel duidelijker te maken. Groot Bruegel kwam al voor in 1558, hoewel gewoon Bruegelook later nog opdook. Naam uit Keltisch brogil; moerassig, vaak bossig gebied, dat werd in Germaans Briel, Bruul en Breugel en in het Romaans Bruillle, Brûle.
Bronckhorst, Bronkhorst, Steenderen, 1127 Brunckst, 1166 Brunchhurst. Germaans brunka: heuveltje in drassig land, of van bronk uit brink; plein, grasveld of marktveld. Hursti: beboste opduiking in moerassig land. Horst, Oud Hoogduits horst en hurst; struikgewas, begroeide hoogte, nest.
Bronsveen, Pekela, veen van de familie Brons.
Bronx, New York, naar Jonas Bronk, immigrant die daar een farm had.
Broodhuis, Leuven. 1188 Brothus. Germaans bruada: brood, husa: huis.
Brouwershaven, Zeeuws Brouw, boven Zierikzee, dat in 1312 den Dorpe van Brouwershavene ontving, volgens een oude kroniek, die naam omdat er grote zendingen van Delftse en andere bieren plachten gebracht te worden om verder verzonden te worden. Dat omdat de haven van Brijdorpe verzand was.
Jacob Cats is er geboren in 1577 en in 1829 werd er een standbeeld voor hem opgericht.
Brugge, Frans Bruges, 840 Bruggas, Bruccia, 1012 Bruggis, 1120 Brudgis, Brudgensis, Brudgas, Bruggis, Bruggas. Noors bryggia, Germaans brugjo: brug, havenbrug, knuppeldam, landingsplaats.
Bruilweering, Groningen. Van bruil; drassig land, weering; dijk.
Bruinisse, Zeeuws Brunisse of Bru, bij Zierikzee, 1481 Brunesse: van Bruno of van bruy: brei of slijmerige grond, en nes: uitstekend land in water. Toen de Spanjaarden onder Mondragon op 20 oktober 1572 door het water wadende tot Goed op te trekken en elk met een zak buskruit en een zak beschuit op het hoofd of om de hals was Bruinisse de plaats waar ze aan land stapte. Ze verdreven de Nassause belegeraars van Goes.
Bruinbeke, Oost-Vlaanderen, Bruynbeke, idem.
Bruisbeke, Sint Lievekens Houtem, begin 13de eeuw Brunsbeke: beek van Bruno.
Bruisterbosch, Sint Geertruid. Bos van Breust. Bruisterbosch is gesticht in 1157, toen zeven inwoners van Breust van de heer van het gebied, het kapittel van Sint-Martinus te Luik, toestemming kregen om op het plateau een nederzetting te stichten. Ze noemden het dorpje naar hun geboorteplaats Breust.
Brummen, bij Zutphen, 794 villa Brimnum, 1216 Bremmen; brem, of van Oud Germaans briminum, van brima; branding: bewoners van een oever, rand, vergelijk Engels brim: rand. (Zo ook Brumagne, 1238 Brimangne)
Hier waren buitengoederen als De Engelenburg, De Rees, Empe, Voorstonden en meer. Brummens raad wordt wel bespot als’ hij is zo wijs als het raadhuis van Brummen, en: hij gaat naar Brummen om raadzaad te halen’, dat is mogelijk met Bremen verward waarvan gezegd wordt: ‘hij is zo wijs als het raadhuis van Bremen dat van wijsheid boog drie dagen voor het omviel.’
Brunsbergen, Brummen, 1405 Broynsbarghe: berg van Bruno.
Brunssum, Limburgs Broenssem, 1150 Brunsham. Germaans Brunas: van Bruno: hamma: landtong uitspringend in inundatieterrein, mogelijk is haim; woning bedoeld.
Bruntinge, Drenthe, 1516 Bruntinghe; (boerderij van) Brunt.
Budel, Cranendonck, 779 Budilio, 844 Bodilio, 947 Budil, vergelijk het met de Duitse naam buttel, oud Fries bold: huis, woning. Of verwant met bode en oud Hoogduits butil; gerechtsdienaar.
Uit; van Lennep.
Buiksloot, bij Amsterdam, 1544, Bukesloot: sloot van Buke.
Er is door alle tijden heen een druk verkeer geweest van Amsterdam naar Buiksloot en omgekeerd. Het spreekwoord: ‘Sta vast in de Buiksloter’ betekent een veerschuit die tussen beide plaatsen voer en stotend en schokkend in de vaart en bij het landen was. Veel bezocht was de uitspanning Het Tolhuis. Er was ook veel denkbeeldig verkeer en zeker net zo druk. Immers onder Buiksloot ligt de Volewijk, samentrekking van Vogelwijk, en zo gauw er een kleintje bijkwam heette het steeds dat men naar Volewijk was gegaan om een kindje te halen. In de Volewijk stond tot 1795 de Amsterdamse galg, werd dan ook Galgeveld genoemd en zeker doelt het spreekwoord hierop: ‘Aan de Volewijk tot bokking drogen.’
Buikstede, Grootegast. Genoemd naar de borg Boekstede. Een buurt werd in de volksmond bekend als Kievitjeburenof Kievitsburen (mogelijk net als Eibersburen (ooievaar) naar de vogel die hier veel voorkwam).
Buurt, Drechterland. De Buurt, Midwoud, 1745 De Buert; groepje huizen. ‘t Buurtje, Schagen.
Buissonville, (Namen), uitspraak bouchon. Waals bouhon, Frans buisson, van midden Latijn boscionem: struikgewas.
Bûtefinne, Buitenfenne, sate onder Aalsum.
Bûtemoark, Buitenmark, streek onder Rinsumageest.
Bûterêst, Buitenrust, huis onder Giekerk; vergelijk Binnerêst.
Bûte-Tynje, Buitentijnje, oude dijk onder Garijp.
Bûtewei, Buitenweg, sate te Morra.
Butenfenne, buurt te Winschoten, Groningen.
Bûterherne, sate onder Hallum.
Bûterherne, Butterham (in de Leeuwarder spreektaal Butterhoek), buurt te Leeuwarden. Idem, te Sneek.
Bûterpôlle, Boterpolle, eilandje in de Zandmeer, onder Gaastmeer.
Buitenhuizen; huizen net aan de buitenkant, verder. (Drenthe, Assendelft, De Wolden).
Buitenkaag, Haarlemmermeer. Kaag, Koog: polder, ligt aan de Kagerplassen.
Buitenpost, Fries Bûtenpost. In 1480 als Butapost, 16deeeuw Butepost. De oudste variant lijkt Post te zijn, in 1388 en 1503. Het dorp lag buiten de post, aan de oostelijke kant van de post; voetbrug of houten brug. Met die post zou dan de brug in het dorp Lutkepost (lutje; klein) kunnen zijn bedoeld. Die variant Post zou dan ook op dat dorp hebben verwezen.
De Bult; Bellingwedde, van bult; kleine heuvel, die werden opgeworpen als vluchtplaats voor het vee bij hoog water.
Bunde, Meerssen: van bunte: een land dat met een heg tegen vee beschermd is.
Bukhorst, Zalk, 1127 Buchorst. 1145 Bokeshorst. Germaans bukna: reebok, hursti: beboste verhoging in moerassig terrein.
Bulskamp, West-Vlaanderen, 1149 in campo de Buleskamp. Germaans bulnas kampa, heide van de stier.
Bunsbeek, Vlaams-Brabant, 1076 Bonesbeches, 1125 Bunsbecce, 1163 Bunesbekes. Germaans Bunas baki: beek van Buno.
Bunschoten, bij Naarden, 1294 Bonscoten, 1300 Bunschoten, bun: karrenweg of buntgras, schoot: hoge hoek met gras die uitspringt in het land. Bij de ouden Hengeschote genoemd, Hegeschoten, dat al in 1294: hoge hoek met een haag, of van schot; houten schaaldelen waarmee landerijen vroeger werden afgescheiden.
Het is vanouds een stadje geweest welke door Floris van Wevelinchove, 51stebisschop van Utrecht, vanwege de trouwe diensten die ze hem hadden gedaan enige burgerrechten kregen. In 1383 ommuurd en in 1426 verwoest door de Utrechtenaren onder leiding van bisschop Johan van Arkel omdat ze het met de Hollanders hielden. Ze zijn blijkbaar voor traag gehouden want om een luiaard aan te duiden wordt gezegd: ‘Hij heeft Bunschoter haar onder de armen’.
Buren, Fries Bueren, Ameland. Al in de 15deeeuw met deze naam, meervoud van buur; woning. 17de eeuw Nes in de Buyren, 19de eeuw ook wel Nesserburen. Het dorp Nes bestond toen uit twee buurtschappen, Buren en Nes. Zo ook Buren-Oosterzee, Fries Eastersee-Buorren.
Buren, bij Tiel, de driesprong tussen Tiel, Wijk en Kuylenburg, aan het riviertje Molengraft gelegen, 772 villa Buria, 983 Burion en eind 11de eeuw Buiram: bij de woningen. Zie Buurlo.
Het heeft vanouds zijn eigen heren gehad die daarom heren van Buren genoemd werden. Het slot van Buren is in 1806 tot 1815 afgebroken. Bekend vanwege het verzaken van kinderplicht. Immers hertog Arnoud werd er gevangen gezet door zijn zoon Adolf in 1465 wat zes jaar duurde.
Tegen de kerk staat een openbare pomp met het opschrift 1782 en het opschrift: ‘Grassante flamma sum civibus solatio: bij het woeden van de brand ben ik de burgeren troost.’ Buren is in 1502 door Maximiliaan I opgericht tot graafschap, door trouwen in het geslacht van Egmond gekomen, vandaar door trouwen weer in de familie van Oostenrijkers.
Burgh, Zeeland. Het is sinds jaar en dag met het noordelijk ervan gelegen Haamstede ot één bebouwde kom verbonden; daarom beschouwt de gemeente de dorpen ook als één kern: Burgh-Haamstede. Burgh is ontstaan om een ringwalburg die aan het einde van de negende eeuw werd opgeworpen tegen de Noormannen.
Burgemeester Beinsdorp. Vlagtwedde. Genoemd naar de toenmalige burgemeester Fredrik Adolf Beins van de gemeente Vlagtwedde.
Burger Nieuwland, Texel. De polder werd tussen 1503 en 1532 ingepolderd waarna op de dijken ervan en in de polder zelf bewoning kwam. Omdat het een kleine polder is is het gebied ook als woonkernnaam in zwang geraakt om aan te duiden waar men woonde.
Burgervlotbrug, Schagen, heeft een drijvende vlotbrug, gemaakt voor de mensen van Burgerbrug. Burgerbrug; bur; woning, en dan verbastering van erbij gelegen Eenigerbrug?
Burmade, Zoeterwoude, bur: woning, made: weide, zie Merwede.
Busselte, Westerveld, Drenthe, 1412 Busschelijn: kleine groep struikgewas, de uitgang elte kan van Havelte overgenomen zijn.
Butsel,Boutersem, Vlaams-Brabant. De naam komt van het Middelnederlandse woord butsedat versterkte heuvel betekent.
Buunderkamp, Wolfheze, Veluwe, buunde, vergelijk oud Hoogduits biuntea: met een heg begrensd particulier bezit in de algemene mark, zie Bunde.
Buurmalsen, Geldermalsen, Borchmalsen, eerder Burchmalsen ter onderscheiding van Geldermalsen en onder invloed van het nabijgelegen Buren. De oude heerlijkheid Malsen had 2 delen die door de Linge gescheiden zijn en dragen de naam Malsen. Malsen, 983 Malsnon, 1216 Malsen, is een oude waternaam of gevormd van het woord mahal: gerechtsplaats, zie Mechelen. Een of beide dorpen worden in een brief van 850 waar enige goederen aan Budgerus, bisschop van Utrecht, geschonken onder de naam Uberan Malsna, Malsna mansus duos; dus twee. In een brief van Otto III in 916 vindt men de naam Malsne. In een brief van Lotharius II uit 1134 staat Malsum.
Geldermalsen; behorend bij Gelderland. 1494 Gelremalsen.
Buurmalsen; is bij Buren, 850 Uberan Malsna, 1251 Malsen superior, Overmalsen. Germaans uferan: hoger gelegen, nu Burgermalsen genoemd en nu Buer-malsen, Buurmalsen, die zou door Jan van Arkel op terugreis van Jeruzalem gesticht zijn.
Men zegt dat de kerk van Buurmalsen haast 13 eeuwen oud is en gesticht door Sint Suidbertus die stierf in 713. Onder Buurmalsen bij Tricht staat het adellijke huis Craeijstein.
Buurlo, Apeldoorn, 814 sylva in Burlohe, 855 silva Burlo: bar: woning en lo: bosje.
Cabouw, Lopik. Cabbau zou van kade en bouw kunnen komen. Op sommige kaarten zie je ook “Kabou” staan. Of dat de naam afkomstig is van het oud-Utrechtse woord cabeeuwen; ruziën.
Caberg, Maastricht, kan het midden Nederlandse woord ca: kraai bevatten, kraaienberg.
Cadier en Keer, Maastricht, uit Latijn Calidarium: plaats van warme baden aan de Romeinse heerweg tot Calidier, rond 1400 werd het Caieer wat rond 1600 geschreven werd als Keer. Ok Keltisch kadeir; hoogte, zie Cauberg.
Cadzand, Vlaams Kezand, Zeeland, 1111 Cadesant, via Caesant en Casant tot Cadzand. Germaans cadeau(n): kleine zeedijk, verdedigingswerk, zanddijk. Hieruit Nederlands kade, kaai, Frans quai.
Calslagen, Kalslagen, Aalsmeer, 1165 Kaveslo, 1316 Calflo, 1334 Calfsloe, Calslae, Germaans kalbaz: kalf, lauha: bosje op hoge zandgrond, of van Kalf. Na eerst een zelfstandige gemeente te zijn is het later gedeeltelijk tot Leimuiden en ten dele tot Uithoorn gebracht.
Onder Calslagen ligt de buurt Bilderdam en het gezegde: ‘we zullen eens Bilderdamse kermis houden’, is met zinspeling op de eerste lettergreep een waarschuwing voor ondeugende kinderen.
Callantsoog, Schagen, heette zowel als het Oge, ’t Ooge, ook Callinge tot Kallinge en het 1396 Calense en in 1728 Callans: het dorpje van Kallo, vergelijk de Friese familienaam Callens, oog is van oud Fries âge, each: eiland, zie bijvoorbeeld Schiermonnikoog, Fries Skiërmûntseach, It Warkumer-Each, naam van een eiland bezuiden Workum gelegen, dat in 1628 door bedijking aan de vasten wal gehecht is, en sedert, als polder, It Warkumer-Nijlân heet. Rottumeroog. It Eachfliet, Oogvliet, meertje onder Wanswerd, in 1848 droog gelegd.
Het heilige eiland der Friezen? Die Nerthus dienst wordt door Tacitus aldus beschreven: ‘Op een eiland in de oceaan vindt men een maagdelijk woud en daarin met een kleed overdekte gewijde wagen. Alleen de priester mag die aanraken. Hij weet wanneer de godin onder het deksel gekomen is en volgt haar, die door 2 koeien getrokken wordt, eerbiedig na. Dan heeft men vrolijke dagen en feesten op alle plaatsen die zij met haar bezoek verwaardigt. Men begint geen oorlog, sluit alle strijd op en kent vrede en rust totdat diezelfde priester de godin, nu verzadigd van het bijzijn der stervelingen, naar het woud terugbrengt. Vervolgens worden de wagen en kleren en zelfs de godin in het meer afgewassen. Die dienst wordt door slaven verricht die het meer terstond inzwelgt. Vandaar een geheimzinnige schrik en heilige onbekendheid met dat wat niemand ziet dan in de schaduwen des doods.’ (Tacitus d. Mor. Germ.40.)
Van Eeden: Callantsoog heette eerder Callinge, een naam die me onwillekeurig herinnert aan Caligula. Nemen we in aanmerking de richting van de oude Romeinse heirweg, wiens overblijfselen in de Anno Paulowna polder zijn gevonden, dan is er niets vreemds in het denkbeeld dat Caligula over deze weg zijn tocht naar het Noorden heeft gemaakt en dat hij zijn naam gaf aan de plaats waar die weg eindigde.
Op Allerheiligen dag 1570 waaide een vervaarlijke sterke en verbolgen stormwind uit het Noordwesten waardoor het water in de Noordzee zo sterk en hard werd opgedreven dat het bij mensen geheugenis nooit zo hoog in deze landen geweest was. Veel zeedijken liepen over of braken door en voornamelijk de hoge dijk bij Medenblik beoosten der stad naast de Nes in het kwartier van de Opdammer dijk alzo het water in de eerste instantie hier niet zo hoog liep, maar daarna kwam het water dat in Waterland door de Waterlandse inbreuk van hun dijken was ingelopen hier in dit kwartier van de 4 Noorder-Koggen, Drechterland en de Veenhopper-Kogge zo hoog dat het land niet anders dan een gladde zee geleek waarover de schuiten recht toe aanvoeren, uitgezonderd de Zwaagdijk, de Huigendijk en wat andere hoge wegen die hier en daar boven lagen. Te Edam dreven twee grote schepen door het gat aldaar in de dijk ingebroken en werden boven op het groene land gezet. De Zijpe liep weg met alles dat erop stond, de zanddijk bij Petten brak door. De Hondsbos leed grote schade. Als ook Callantsoog met zijn 300 huizen stroomde glad weg; de kerk bleef alleen staan en is afgebroken en in nieuw Callantsoog gebracht en uit de ruïne opgebouwd daar het tegenwoordig nog staat. De meeste dorpen aan de zeekant in en aan de duinen leden grote schade. Dit water liep 13 voeten hoog in de tijd van twee uren en het is wederom in de tijd van twee uren vertrokken. Gooiland, Friesland, Groningerland, Emmerland en overal aan de zeeplaatsen hebben ze hetzelfde sop gezopen.
Camminghaburen, Fries Kammingabuorren. Leeuwarden heeft een woonwijk die genoemd is naar de brucht van de familie Kamminga. Het voetbalstadion Cambuur is naar de plek genoemd en staat ongevee rop de plaats van de oude nederzetting. Eeind 12deeeuw Kapenggabure, 16de eeuw Camingabuiren en varianten. Het gebouw lag op een terp die in 1545 de Camminga tarp wordt genoemd. Genoemd naar de familie Kamminga, Kampenga in de oudste overleveringen, van de persoon Kempa; strijder, met buur.
Camstraburen, Fries Kamstrabuorren lag ten noorden van leuwaren, rond 1700 Kamstra buieren, 1847 Camstra buren. Naar de familienaam Kamstra, van de persoon Kempa; strijder. Of van -stra; bezitter, bewoner, van kamp; afgepaald stuk land, met buur.
Camperduin, bij Schoorl, 10de eeuw Campthorpa, een versterkte Romeinse plaats? In 1639 Camp tot Camper Duyn: afgesloten hooiland dat zich later ontwikkelde met en tot duin.
Cartils, Gulpen. Latijn cortilis, bij een cortis; hofstede; hoeve.
Catrijp, Schoorl, 1745 Catryp: strook land, vooral langs het water. Het woord kat kan verschillende betekenissen hebben, zie Katwijk.
Casteren, Bladel, 1173 Kyrcasterle in een schenkingsakte, 1216 Casterle, Latijn castra: legerplaats, zie Kesteren.
Casterle, Castelré,Baarle-Nassau, 1130 Castelre, 1213 Casterle, 1333 Casterl, 1404 Casterlee, 1558 Castel, idem, met lo: bos.
Caestert, Eijsden, 842 Chaystris, van castra: Romeins kamp.
Celles, Namen. Rond het midden van de 7de eeuw vestigde de (later heilig verklaarde) monnik Hadelinus er zich als kluizenaar. Van zijn kluis (in het latijn: “cella”) is de plaatsnaam “Celles” afgeleid. Doordat volgelingen zich bij hem voegden, groeide de kluis uit tot een kloostertje, dat later omgevormd werd tot een kapittel van kanunniken.
Ceresdorp, Stadskanaal. Genoemd naar de godin van landbouw, Ceres.
Chaam, Ulvenhout, 1243 silva de Cambe, 1311 eeuw Came: mogelijk van mouterij, camba, waar men gerst laat kiemen om bier te brouwen. Of van Keltische woord kambo: krom, naar het daar stromende beekje. Vanouds bekend als Ham zen of ook Villa: stadje, genoemd zijn omdat het zo genoemd wordt door Theodoricus, abt van St. Truien. Heeft men door de ch uit te spreken als k iets gevonden van kam? (in Zuid Nederlands is kam ook een brouwerij) Aan het gemeentewapen zie je dat want het is van lazuur met drie kammen van goud.
Champagne, Franse provincie, Romeins campania: plateau of vlakte.
Charlois, bij Rotterdam, 1639 Chaerlois: heet naar de graaf van Charolais, de latere Karel de Stoute die hier enige gronden liet bedijken. In 1512 zou er een kerk worden ingewijd. Het was winter en enige duizenden trokken over de ijsvlakte van de Maas. Opeens kraakte en scheurde het ijs, de lofzangen werden noodkreten en een groot aantal mensen verdronk onder de ijsschotsen.
Chevremont, (Kerkraads; Sjevemet) Kerkrade. Chevremont komt van een foutieve Franse vertaling van het Latijnse cavatum montem, wat vrij vertaald steile berg met afdaling naar de holle weg betekent. Rond 1363 wordt het gebied Chevremont, Schaveymont genoemd. De naamsontwikkeling loopt dus van Cavatum Montem, via Schaveymont en Sjevemet naar Chevremont. Tegenwoordig wordt vaak de (foutieve) spelling Chèvremont aangetroffen waardoor de naam als vertaling uit het Frans een onterechte betekenis kreeg: die van Geitenberg.
Clermont: schitterende berg (onder meer Oise, Luik, Namen). Clermont-sur-Berwinne (Luik).
Clinge, Klinge, bij Hulst, 1857 Clinge, hangt samen met het vlak over de grens gelegen De Klinge: hoogte, heuvel, dorre duinen. Heeft een sprekend wapen met een zwaard, het moest echter zijn van clingen: heuvels of hoogtes, zie Clingendaal bij Wassenaar.
De Cocksdorp, Texel, genoemd naar Nicolas Joseph de Cock, reder uit Antwerpen die in 1835 van de Staat der Nederlanden Eierland en het Buitenveld kocht.
Colijnsplaat, Zeeland. De naam komt van de schor Colinsplate die toen gedeeltelijk werd ingedijkt. De naam van de schor wordt in 1489 voor het eerst genoemd.
Collendoorn, Hardenberg, 1347 (Johannes de) Colendern, 1381 Calendoren, rond 1390 Kalendorn: kaal en doorn.
Kolmont; kale berg, Overrepen (Limburg): 1125 de Calvo Monte.
Colmont,(Limburgs Koalmet) Voerendaal. De naam gaat terug naar het Latijnse calvum montem; kale berg.
Colmschate, Deventer, 1230 (curtis in) Colmeschate, 1233 Colmescote, 1284 Colmescaten, 1299 Colmeschote, van kote of kate: kleine boerenwoning, van Kolmo.
Cothem, van koten: kleine boerenwoning.
Cortil, (Waals-Brabant, Namen), Cortils in Mortier (Luik) van Latijn curtile, van curtis: hoeve, hof.
Cothen, Wijk bij Duurstede, bij het scheiden van de Rijn, 12de eeuw Coten, 1329 Coten: klein huis. Men vindt het vermeldt in een brief van Adelboldus, 19debisschop van Utrecht die gestorven is op 27 november 1027.
Cottessen, Vijlen. Eerder Kothausen, kot; klein huis en meervoud.
Couvenaille, in Slins (Luxemburg) van Latijn communalia: algemene grond, gemene weide.
Couwelaer; koude Laar: koude, verlaten laar. Deurne (Antwerpen). Kouwelaar in Bavel en Ginneken (Noord-Brabant).
Crailo, Huizen: kraaienbos.
Roost Krenwik, Frans Rosoux- Crenwick: kraaienwijk, Luik.
Cruquius, Haarlemmermeer. Genoemd naar een van de droogleggers van de Haarlemmermeer, Nicolaus Samuelis Cruquius.
Cuijk, Kuik, Noord-Brabant, Romeins 1050 Ceuclum, 1096 Henrici de Cuck, 1108 H. De Kuch, 1237 Kuc. Germaans keukja, bij Indo Germaans geug: krommen, een kromming. Inderdaad gaat de Maas bij Kuik na eerst noordelijk te zijn gegaan dan naar het westen. Anderen denken aan Kukko: kleine heuvel.
Daarle, Hellendoorn. 933 Darloe, 1280 Dalren, 1403 Daerle. Germaans darnja: verborgen, vermoedelijk van geheimzinnig, betoverend, lauha: bosje op hoge zandgrond, vergelijk Darnetal, Frankrijk, Darmstadt, Duitsland.
Dabbelo, Hoenderloo, 855 Dabbonlo. Germaans Dabbon: van Dabbo, lauha: bosje op hoge zandgrond.
Daknam, Lokeren, 1156 Dackenham: omheind stuk land, van Dakko.
Dalem, Tielerwaard, 1325 den lande van Dalem, is een samenstelling van dal en heem: woning.
Dalen, Coevorden, 1276 cives de Dalen, van Dalon: dal, dus in de dalen.
Dantumadeel, 1398 Dontmerdeel, Dongherdeel, 1418 Dontmadele, 1423 Domptummadeel, van de familie Dant(u)ma.
Dantumawoude(Fries: Dantumawâld) Dantumadeel. 1369 Dointhimwalda, in 1421 als Dontimwalda en in 1505 als Dantumwald. Dont; hoge zandrug, woude; (moeras)gebied. Deze zandrug loopt van Driesum via Dantumawoude naar Rinsumageest (Dokkumer Wouden).
Op 1 januari 1971 werden Dantumawoude, Akkerwoude en Murmerwoude (wordt wel uitgelegd als moordenaarswoud waar Bonifacius gedood zou zijn) samengevoegd tot Damwoude. Ook werd Dantumawoude wel kortweg Damwoude genoemd, zoals tot uitdrukking komt in de namen Damwoudster trekweg en Dammelaan.
Darp, Havelte wijst door zijn klinker naast Derp op een Friese inslag van de bevolking. Hesselt, Hessel, 1298-1304 in Heslen, 1328 Westerheslen genoemd, oude naam van het dorp Darp; dorp.
Ludgerus, bisschop van Utrecht die in 789 stierf, heeft de inkomsten van dit dorp en enige andere dorpen toegewezen aan een edelman Baldricus zodat hij geen honger zou lijden. Er is in 1328 sprake van Westerheslen ter onderscheiding van Oosterhesselen. Ook het nabije Hesselterveen kreeg een andere naam en heet nu Nijeveen.
Daverlo, Brugge, 1140 Davarlo. Germaans Daban lauha: bosje op hoge zandgrond, van Dabo.
Dechelpoel, Ganshoren, 1190 Decchelpule, Dekelpole: poel van bloedzuigers, zie Echelpoel, Antwerpen.
Dedemsvaart is genoemd naar W. J. Baron van Dedem die in 1809 een 40 kilometer lang kanaal liet graven van Coevorden om turf te vervoeren. Tijdens het graven ontstond er bij sluis III een nederzetting die naar de daar groeiende hulst Den Hulst werd genoemd.
Deense Hoek, Lieshout. Deens; onvruchtbaar, vlak, hoek.
Deerlijk, Kortrijk, West-Vlaanderen, Derlike, 1070, 1111 Tresleca; nederzetting van Trasilos; energieke.
Deftinge, Oost-Vlaanderen, 1026 Davatinge, 1050 Dabantinco, 1130 Daventengem, Keltische waternaam dabantico?
Deil, Tielerwaard, bij Geldermalsen 1148 Daile en Daila, 1200 Deyle, 1210 Deile: aandeel in een perceel, zie delen, Gotisch dails; stuk grond, plaats.
Wordt door sommigen als Thule, Thuyl en wordt ook Tule genoemd. De keizers Otto I en Otto III en Lotharius schijnen in hun brieven over de abdij van Elten die dit Thuyl de noemen. Zo ook Zuilen wordt in de brieven van de kerkgiften Thule genoemd. Heda echter geeft de naam Thule aan Tiel.
Deinze, Oost Vlaanderen, 840 Dunsa, heilige Poppo is in 978 te Deinze geboren, 1168 Dunza, misschien van Keltisch devonisa: heilig water of uit tonnisa: golvend water, of van Dunsa; dons; mos? zie Duisbeke, ter Duist.
Delden, Almelo, 997 Thelden, 1118 d’Helden, 1036 Theldun, 1118 Dhelden, 1134 Telden: onzeker, kan van deel: dorsvloer, of van thel: grond.
Hierbij staat het aloude landgoed Twickel. Toen in 1347 Herman van Twickel er eigenaar van werd heette het Eysink. Door verschillende huwelijken kwam het aan de Raesfeldt ‘s, de Wassenaars en in 1831 de Heeckerens. Vlak erbij stond Carlshaven, zo genoemd naar Carel George, graaf van Wassenaar, die daar het Twickelse kanaal liet graven. Nog op 16 maart 1823 pasten de Deldenaars op een vrouw die voor toverheks werd gehouden de waterproef toe, ze was onschuldig.
Delft, Zuid-Holland, 1083 Delf. Germaans dilbja: gracht of sloot, gegraven water.
De Nieuwe Kerk bevat het praalgraf van Willem I die in het Prinsenhof vermoord is op 10 juli 1584 en de vorstelijke grafkelders. Ook de graftombe van Hugo de Groot die daar in 1583 is geboren en vereerd met de naam van ’t Delftst orakel, op de Grote Markt staat van hem een standbeeld. De Oude of Sint Hippolytuskerk bevat de graven van Tromp, Piet Hein, Poot en Leeuwenhoek, die laatste die groot was in microscopische anatomie is in Delft in 1624 geboren. Ook prins Hendrik is daar in 1584 geboren. De spotnaam is kalfschieters naar het verhaal dat eens een paar wachten bij nacht een schot losten en zo ze meenden op een Spanjaard, in het licht van de dag bleek het dat ze een kalf hadden geschoten.
Bij Delft, aan de weg naar Rotterdam tegenover de plek waar eens een Premonstranter klooster heeft gestaan die het Koningsveld of Koningskamp heette staat het huis van de Hammen die twee stenen hammen in zijn voorgevel draagt naar de overlevering dat het in de Spaanse tijd tegen die prijs is verkocht of omdat uit de opbrengst van die twee hammen de aankoop van dat huis te bestrijden.
Delfgauw; streek- of dorpsweg.
Delfshaven, Rotterdam, 1389 Delfschehave: een sloot om de stad Delft te laten concurreren met Rotterdam om zo gemakkelijker bier naar het zuiden te verkopen.
Het is de geboorteplaats van Piet Hein in 1577, overwinnaar van de zilvervloot ter waarde van 12 miljoen en gesneuveld in de slag tegen de Duinkerkers op 20 juni 1629. Daarom is er voor hem een standbeeld opgericht op 17 oktober 1870.
Delfstrahuizen, Fries Dolsterhuzen, Zevenwouden. In 1408 Nye en Olde Delfsterhuizen, in 1511 Delfsterhuijssen: nederzetting, stra; bewoner aan of bij, bewoner aan een delf of gegraven vaart.
Delfzijl, Gronings Delfziel, 1317 Selsilum, de plaats is ontstaan bij de drie in 1271 aangelegde sluizen in de mond van het Damsterdiep dat vroeger Delf: gegraven sloot, heette. De dopsterzijl, de jongste van deze drie, was waarschijnlijk al in 1272 in gebruik. De oudere zijn Scheemder - en Slochterzijl. Omdat het onderhoud goed moet zijn werd er ten tijde van de Saksische beroerte in de 15deeeuw een blokhuis gesticht. De hertog van Alva achtte die sterkte van zo’n groot belang dat hij na de slag van Jemgum besloot het tot een meer uitgebreide vesting te herscheppen die hij ter ere van de Romeinse oorlogsgod Marsburg wilde noemen, van daar nog Marsdiep.
In de nacht van 28 mei 1501 werden ze door de Groningers overrompeld, in 1514 door de Saksers veroverd, verwoest in 1516 door graaf Edzard van O. Friesland. Bezet door de Ommelanden (van omgelegen land) in 1577 waardoor het weer aan Groningen kwam door graaf van Rennenberg. Beleg van Spanjaarden in juni en juli 1580. Verovering door prins Maurits in 1591, aanslag van Verdugo op 12 februari 1594. Stormvloed van 1598. Binnenvallen van de rijke West Indische vloot onder leiding van Michiel A. De Ruyter op 6 augustus 1655. Verijdelen van een aanval van die van Munster in 1672, de bezetting van de Fransen van 1813 tot 1814.
De burgers hebben de spotnamen van krabben en klokkendieven. Die laatste naam hebben ook die van Franeker, Sneek en Oudewater. Delfzijl is geregeld belegerd en veroverd zoals in 1591 door prins Maurits waar Verdugo het tevergeefs probeerde te veroveren.
Dellen, Veluwe, de lage streek, del staat naast dal.
Delthuizen, Kantens: huizen van Delte, zie de familienaam Deltema, nu verlaten.
Demer, rivier te Hasselt. 10de eeuw Tamera, mogelijk van Keltisch tamra; duister, donkere rivier.
Demen, Oss. Latijn dominus; heer op een heerlijkheid of niet leenroerig goed.
Demmerik, Utrecht, 1135 Denemarc, net zoals andere ontginningsnamen als Polanen en Portengen van een land afgeleid.
Denderbelle, Oost-Vlaanderen, belle van midden Latijn balliolum, baculiolum: palissade, afgesloten ruimte langs de Dender.
Denderleeuw, Oost-Vlaanderen, 1146 Lewe, met hlaiwa: heuvel, eigenlijk grafheuvel.
Dendermonde, Frans Termonde, Oost-Vlaanderen. 1088 Thenremonde. 1154 Thenremund. Prehistorisch Tanara tot Germaans panaro en munpjan: monding van de Dender, zie Tenre.
Denderwindeke, Oost-Vlaanderen, 896 (Vu) Wenteka super fluvium Thenra, 994 Wentica, 995 Wendeka, 1166 Wentica. Gallisch Romaans Wenetiacum: toebehorend aan Wenetius. (volksnaam Veneti, Wenden) Zie Scheldewindeke, Oosterzele.
Den Ham, Bellingwedde.1498 Upham, later ook In den Ham of Nye Ham ter onderscheiding van Houwingaha of Utham. (is later verdwenen) Ham; hoek, landtong, stuk weiland. Zo ook Den Ham in Zuidhorn.
Dennenburg, Oss. 1225 Derenburhc, Germaans dranja; verborgen.
Destelbergen, Oost-Vlaanderen, 962 Thesle, 1119 Descelberge. Destelbergen ontstond blijkbaar door samenvoeging van 2 nederzettingen: Dessel en Bergen. Germaans pahsu: das, lauha: bosje op hoge zandgrond.
Desteldonk, Oost Vlaanderen, 966 Thesledunc. Van thesla; distel of Germaans pahsila, van pahsu: das, dunga: zandige opduiking in moerassig terrrein.
Deurle, Oost Vlaanderen, 1114 Durle. Germaans dura, dolik, lauha, bosje op hoge zandgrond. Zie Darfeld, Duitsland, Dorla, Doullens, Dourlers, Frankrijk.
Deurloo, Zeeland, naam voor watergeulen, het lo betekent hier een buitendijkse waterloop, 1stelid is door.
Deurningen, Hengelo: afstammelingen van Diura, vergelijk de Duitse plaats Teoruneshusir in de 9deeeuw, zie ook Deersum.
Deuteren, Den Bosch. 1568-1648 Dueteren of d’ Uteren; de uiterwaarden.
Deventer, Overijssel, 877 zeven hoeven in Daventre portu; haven, 806 in Dantre port, 822 Taventeri, 952 Daventre, 1027 Daventrensis: onzeker, kan van de Kelttische waternaam dat op –antra eindigt als Dabantra in een gebied waar anders alleen oud Germaans –andro voorkomt, vergelijk Deftinge, Oost-Vlaanderen. Of een boom van persoon Dafa, vergelijk het Engelse Daventry, of van dode boom, onzeker.
In de Sint Lebuinuskerk is een crypte of onderaardse kapel. In 1584 kreeg Deventer een atheneum gesticht vanuit een legaat van een weduwe Boedeker diens eigen naam Anna van Twickelo was. Heeft ook een Minderbroederklooster gehad gesticht door Eleonora die daar ook begraven is. Let op de koperen ketel aan de zijmuur van de Waag: ‘daar die muntmeester in gesoden (gekookt) wart’. Dat was de muntmeester van de heer van Batenburg die vanwege het vervaardigen van valse munten die straf kreeg en werd daarna niet in een kist begraven, maar onder de grond gestopt in een ton. Men verhaalt dat ook toen eens te Harderwijk iemand van valsemunterij betrapt werd dat die van Deventer hun ketel aanboden om ook die misdadiger ‘te sieden’. Daar is geboren in 1562 Jan Pietersz Sweelinck, door Vondel de Phoenix der Musycke genoemd en die organist van de Oude kerk in Amsterdam is geweest en daar begraven werd in 1621. Er is ook een hoeve in Haarlemmermeer die Sweelincks Orgel heet. Tussen Deventer en andere plaatsen wordt een vergelijking gemaakt in dit rijmpje:
‘Deventer is een koopstad,
Zutfen is een loopstad,
Lochem is nog wat,
Maar Borkeloo is een hondengat’.
De burgers worden stokvissen genoemd. Ze beroemen zich op hun tapijten en koek. Die roem van die koek houdt al vijf eeuwen stand, van ouds ging het toezicht van de regering over de grootte, en zwaarte en tot teken dat daaraan voldaan was kregen ze stempel van ‘der Stadt Aerne:’ Dat is de arend van het stedelijke wapen. Het woord Deventer koek kwam in gebruik als scheldnaam voor lange, stijve droge personen. De arend in het gemeentewapen keek wel de verkeerde kant op en is bij koninklijk besluit veranderd.
Dieden, Noord-Brabant. Vroeger Dichden, Diechden, Diegden en zelfs Dieten. De naam is een samenvoeging van dic (dijk) en den (een bewoonbare plaats). De naam betekent dus eigenlijk: bewoonbare plaats aan de dijk.
Diemen, Noord-Holland, waarschijnlijk uit d’ Ieme en dan een waternaam als de Eem, de Diem.
Diemen, Holendrecht, 1332 Diedenheem: woning van Theodo, zie Didam.
Diepenbeek, Hasselt, 1092 Tidebechen: beek van Theodo.
Klooster van Diepenveen uit; http://www.villa-aberson.nl/?page_id=7660
Diepenveen, Deventer, had een klooster in 1402 te midden van de moerassen, oorsprong van de naam. Er stonden lusthuizen en landgoederen als Nieuw Rande, Frieswijk, 1457 Vriezewijk, en de Kranenkamp en ook het tegendeel het trappistenklooster Sion.
Diepven (Noord-Brabant, Nederlands-Limburg), bij Averbode (Vlaams-Brabant): diep ven, diepe veenplas.
Diepezele, Ieper, 1114 nova terra Dipesele dicta. Germaans deupa: diep (gelegen) sali: uit 1 ruimte bestaande woning.
Dieppoel, Heeswijk-Dinther. 1205 Dipenpul. Germaans deupan, van deupa: diep, pola: poel.
Diepswal, Zuidhorn. Diepe wal; kade of oever langs het Hoendiep. Zo ook Diepswal, Leek.
Dieren, bij Rheden, 838 Theorne, Theothorne, 1025 Diederna, 1168 Didren, Thiedere, 1218 curtis Diderin, Germaans peudo: volk, hunjon: hoge plaats boven moerassige grond. Huis te Dieren of Hof te Dieren was een geliefkoosd verblijf van prins Willem III en zijn gemalin Maria, dochter van Jacobus II van Engeland. In de 13deeeuw was er een commanderij van de Duitse orde, dat is een onderafdeling van de land commanderij of Balye van Utrecht. De volle titel van deze orde was: ‘Broederen des Duitsen Huizes van Onze Lieve Vrouwe te Jeruzalem,’ daarom worden ze ook wel Marianen genoemd.
Dierdonk, Helmond. Uit Germaans deura; dier, hert, dunga; zandheuvel.
Dierdonk in Meulebeke en Ruiselede (West-Vlaanderen) en Vinkt (Oost-Vlaanderen).
Diessen, Hilvarenbeek, 260 Deusoniens, 712 Diesne, 1069 Dissina, 1320 in festo beati Mathaei Apostoli et Evangelistae Dyesten, oud Germaanse waternaam deuson, bij Indo-Germaans dheus dat vaak in religieus verband optreedt (in Grieks Deus: God) Galloromaans dusius: daemon, midden Hoogduits getwas: spook, Litouwen dvasia: geest, ook als naam van een rivier, Dieze, nu Reusel.
Diest, Vlaams-Brabant, 900 Dioste, 1140 Diste. Met vermoedt een Keltische naam Divusta: de goddelijke. Of een verschrijving van triest/dries; gemeenschappelijke weidegrond, driesprong van wegen, dorpsplein, gerechtsplaats, braakland.
Diets-Heur, Tongeren, 1258 Eure, mogelijk van een Keltisch woord aidharo: de heldere. Of van een Waals woord van Latijn ora: rand, grens. Het woord Dietsch duidt er op dat het als Nederlandse nederzetting werd aangemerkt.
Dieteren, Susteren, 1213 Dithirn. Mogelijk dezelfde betekenis als Dieren, Gelderland. Of van de naam Diederik.
Dieval, Franse Pas de Calais, 1079 Divat. Keltisch dew-ate, van dewo: God. Het is de bron van een beek Divion: goddelijk water.
Dieve, Leuven, 1215 Diva: heilige rivier, Keltisch Dewia.
Diever, Westerveld, 1181 Devere, 1298 apud Duvere, 1383 Dever. Keltisch kan hier niet. Mogelijk van diub en dan van midden Nederlands dobbe: kuil?
Dieze, Diest, oude naam van de Aa, bespoelt ‘s Hertogenbosch, betekent mogelijk de bruisende rivier, vergelijk oud Hoogduits diozan: bruisend.
Dijken, Fries Diken. 1164 Inde Dycken. Ook De Dyken, Indelijcken en Indijc. Lag wel binnen dijken.
Dijkhuizen, Fries Dykshoek., Franekeradeel. 1511 als een Syts op die Horne, 1664 Dyckshoek. Dijk en hoek, de ligging in een hoek van de Waddenzeedijk en de Griene dyk.
Dijkhuizen, Zeddam. 1142 Dikhusen. Germaans dikhusum: van dika: dijk, husa: huis.
Dijkhuizen, Drenthe, Gelderland.
Dijkstaal, Schagen, grond waarop de dijk ligt.
Dijksterburen, Fries Dyksterbuorren. Wunseradeel. 1664 Dycksterhuysen, 19de eeuw als Dijksterhuizen. Misschien wordt dezelfde plaats bedoeld met Dixherne vvan 1543. Buren is een meervoud van buur, in oudere namen is dat huis, dijk met suffix –ster, variant van stra wat; bewoner aan, bij. Bij de huizen van de bewoners aan de dijk.
Dijksterhuis, Fries Dyksterhuzen, Wunseradeel, Dijk met suffix –stra, wat; bewoners aan, bij, huizen is meervoud van huis. Dijksterhuizen, Fries Dyksterhuzen, Menaldumaldeel. 1502 Dyckstrahusen, idem.
Dijkum, Loppersum, eerder Dikum, van de Friese naam Diko, zie de familienamen Dijkema en Dijkstra.
Dijkwel. Kapelle (Zeeland): kolk door een dijkbreuk ontstaan.
Dikkelvenne, Asper, 9deeeuw Ticlevinni, dicla; kleine dijk? venne, moeras, veen.
Dikkenberg. Rhenen. Reeds in de zestiende eeuw wordt het landgoed Dickenberch of Dikkenberg genoemd. Op een perceel grond van de stichting Gast- en Weeshuis stonden twee boerderijen langs verbindingspaden tussen de Oude Veensegrindweg en de Cuneraweg. De meest noordelijke boerderij heette Klein Dikkenberg, de andere groot Dikkenberg. De verbindingspaden zijn naar deze twee boerderijen vernoemd.
Diksmuide, West-Vlaanderen, 1089 Dicasmutha, 1146 Dicsmutha. Germaans dikas munpjan; monding van de dijk, daar vaak met de betekenis gracht. Het ligt evenwel aan de monding van een natuurlijke waterloop, de Zarre of de IJzer.
Dilbeek, Vlaams-Brabant, 1075 Dedelbeccha. 1215 Dilbeca. Het eerste lid is mogelijk een voor middeleeuwse waternaam, te vergelijken met de waternaam Didilone van Proto Indo-Germaans d’eid; schitterend, Germaans baki: beek.
Dilgt, Haren, 1332 Thiligte, 1332 Thilligte, van de persoon Thille of van tille: brugje en achte of echte: rechtsgebied?
De Dingen, Winsum, 1339 Dyngum, mogelijk van oud Engels dincge: ploegland, braakland. Of van dingen; omstreden land of als gerechtsplaats.
Dinant, Gallische naam divonantos, samengesteld uit divos, heilig en nantos, vallei.
Dingstede, Meppel, 1298 In Mappele…item Dincstadinchus, 1304 Dincsyadinchus, fincstat: gerechtzitting, dincspel: rechtsgebied.
Dinteloord, Steenbergen, Noord-Brabant. 1604 le village de Dindeloort, een jaar voor de stichting van het dorp. Ooort, oirt; punt (eiland) aan de Dintel.
Dinther, Heeswijk, 1139 Dinthere, Dinter, in 1196 schonk Albert van Dintere aan de abdij een landhoeve, Bernheze. Dijnter in een akte van Hertog Jan van Brabant in 1352, dint; ingedrukt, ingedeukt, haar mogelijk van haru: lang gestrekte golvende heuvelkam, of van Dindo?
Dinxperlo, Aalten. Dingspel; gerechtplaats of dingspel, lo; bos.
Dirksland, Goeree-Overflakkee, eerst in 1415 ter bedijking uitgegeven waarbij een zekere Dirk betrokken zal zijn geweest.
Dishoek, Veere, komt van het woord dijkhoek. Deze naam kreeg het dorpje omdat het bij een zeedijk lag. Restanten van de dijk zijn nog steeds te zien als bij stormvloed veel zand van het strand is gespoeld.
Diuridasrip, Duurswold, Groningen, begin 11de eeuw Germaans Deurihardas: van Deurihard (deurja: dierbaar, hardu) koen, hripu, oeverzoom, helling van een heuvelrug, zie de rip in Rijpmapolder en Anreep. Verdwenen nederzetting.
Dodewaard, bij Opheusden, 11de eeuw Dodewero, 1107 comitatus de Dodewerda, 1133 Dodevert, 1118 insula parochia Dodenweerde, 1177 Dudenwert, 1181 Dondenwerhe: verder Dodenweert, Dodewaert, Doyenwaert, Doornewaert, Doornewaerd, afgekort Doorwaert of Doewert. Germaans Dudan: van Dudo, waripa; riviereiland; waard.
Graaf Reinout in een open brief van 1315 noemt het een dorpje op een lage, onveilige en zeer volkloze plaats niet ver van Arnhem gelegen. Het had echter een parochiekerk wat sedert lange tijd een heilig kruis had wat vanwege zijn kostbaarheid berucht was bewaard werd volgens diezelfde brief, dat kruis is daarom naar Arnhem gebracht. De graaf Schellaart was in zijn leven heer van de heerlijkheid en het slot hier.
Ter Does; moeras met bomen en struiken, licht veen, turfland, veenland’. Waternaam Does (Zuid-Holland, West-Vlaanderen). Plaatsnaam Ter Does bij Leiderdorp (Zuid-Holland).
Doest ter, West-Vlaanderen, 1106 Thosan. Germaans posum, van poso: lichte turf.
Doeveren, Waalwijk, 721 Durninum, 814 sylva Dubridum, 898 Durfos, 1115 Dover, 1136 Doureh, rond 1205 Doveren, rond 1560 Doeveren en Doveren, oud Germaanse waternaam Dubaro: de zwarte.
Dokkumer Nieuwe Zijlen, Friesland. Zijlen; sluizen die in 1729 aangelegd zijn.
Dolder den, Zeist, 838 Thulere, 1059 Tholre, 1178 Dolre. Germaans pulla: dol, roeipen? haru, zandige heuvelrug.
Zo ook Dulder, Hengelo, 797 Huleri (lees Thuleri), rond 900 Thuleri, 11de eeuw Thulre, 1059 Tholre, 1216 Dholre.
Dollard, Duits Dollart, Waddenzee, vergelijk oud Fries dollert: groot gat in de grond, poel, greppel, aan de kust ook als grenswater. Menig grote storm volgde er de drie aankomende jaren (1278, 1279, 1280) op en voort na tien jaar nieuwe watervloeden van geen minder woede dan de voorgaande die 't vermaken van 't omgeworpen verhinderden. Maar ' t geen het aller gruwelijkste was de tweedracht en wederzijdse haat van diegene die aan die oorden woonden en vertraagden hand te houden aan ' t gemenebest. Men vertelt dat als toen van een zwaar rijk en vermogend persoontje onder ' t volk gehoord is een stem daar noch de nakomeling van weet te spreken luiden; Dat hij liever al zijn land hoogte een spies wenste onder water te zien als tot voordeel van zijn naburen, waarmee hij overhooplag, de dijken op te maken. Zodat de stormende buien de aard van het land en boosheid der mensen tezamen kwamen en die brede boezem ‘t allereerste opende die met de tijd door die zelfde kwalen vermeerderd herschapen is in die grote wijdte die bij de nakomelingen de naam DOLLARD, naar de aard der dolle vloeden, heeft verworven.
De Dollen, Gaasterland. In 1664 is hier een kleine nederzetting, Dolhuysen, van dolle; graven, zie delven, met buur.
Dommelen, Noord-Brabant. Van de waternaam Dommel.
Donderen, Tynaarlo, 1113 toe Donren, 1491, 1335 Dunre, 1413 toe Donren, 1491 Donre. Naar de duinen heeft men gedacht van Dun-wari: duinbewoners. Of van de in de nabijheid liggende Dunhornslop en dan kan het ontstaan zijn uit Dunhorn: duinhoek.
Donderslag, bij Meeuwen, 1168 Dunreslo, 1209 Donscelre, 1220 Donserle. Germaans Punaras lauha: bosje op hoge zandgrond, toegewijd aan de God Punar.
Dongelberg, Geldenaken, 1079 Donglebert. 1125 Dungelberga, 1142 Dunhelberge. Mogelijk van dungilo, van dung dat verwant is met donk: zandige opduiking in moerassig terrein.
Dongen, Noord-Brabant, naar het riviertje Donge, ouder Dongha, de riviernaam Aa of Donkaa, dan een stroompje in of langs een donk.
Dongeradeel, ouder Thoneradeel, naar de persoon Donne.
Doniaburen, Fries Doanjebuorren. Wunseradeel. 1448 Doyenga, 1505 Donyage en Donagae, de familie Donia die ontstaan is uit Dodinga, van de persoon Doede; volk.
Doniawerstal, Fries Doanjewerstal, 1380 Dodingwersal, 1395 Dodingwerffstal, 1398 Doedingwaerstal, komt van het rechtsgebied van Donia. Een werfstal is een plaats waar een ding gehouden en recht gesproken werd. Het eerst lid duidt op een persoon Dodinga, Dodo of Dudo.
Doniawier, Fries, Dunjewier, Wunseradeel. 1543 Doeygwier en Donya waer, 2 jaar later Doingewier en in 1546 Domewier meden. Van de familie Donia, uit Dodinga, van de persoon Doede; volk.
Donk, Belgisch Limburg, 741 Dungus, 1107 insula Dunc. Germaans dunga: zandige opduiking in moerassig terrein.
Donk, Zele, begin 12deeeuw Dunc, idem.
Donkerlo, Diepenheim, 1188 Dunckerlo, idem met lauha: bosje op hoge zandgrond.
De Donk, Molenwaard.
Donkersvoort, Noord-Brabant, van donk; zandige opduiking in moerassig terreidn, voort, van voorde, een doorwaadbare plaats.
Doodstil, Uithuizen. Til; brug van Doode of Doede.
Doornik, Doirnik, bij Bemmel, 970 Thornae, eind 11de eeuw apud Tornacum, genoemd naar het Belgische Doornik/ Tournai: fort op hoogte.
Doornik, Henegouwen, Frans Tournai, rond 300 Turnacum, 400 Tornacensis, 577 Tornacum. Mogelijk uit het Germaaanse purnu; dorp, vica; vestiging.
Doornspijk, Elburg, 796 villa Thornspyc, Thornspiic, 805 villa qua dicitur Thornspic, 1025 Dornspic. Germaans purnu: doorn, spika: in een waterhoek uitspringend land.
Doornzele, Oost-Vlaanderen, 966 Thornesele. Germaans purnu: doorn, sali: uit 1 ruimte bestaand huis,
Dorregeest, Klein en Groot, Uitgeest; dorre gaastgronden.
Dorp, algemeen, doorp, dorpe, derp, darp, durp, zelfstandig naamwoord. 1) Akker, hoeve, landgoed. 2) dorp; verkleinwoord, dorpkijn, dorpken.
Dorst, Oosterhout, vergelijk Duitse Dorste dat in 1015 Dorstedi heette. Dus uit dor en stat: plaats. Zie Engelse Dorset wat wel een Keltische naam is.
Dortmund, Duitsland, 941 Trotmannie, 1001 Trutmannia, 1066 Trutmundi, 1153 Tremonia. Germaans pruto: (oud Engels prote) keel (vergelijk Druten, 1075 Drutena) vloednaam met bestanddeel manjo.
Dorth, Lochem, 1346 de geslachtsnaam Dorrete, 1366 Dorret, dorre grond.
Doosje, Overijssel. Een verklaring zegt dat de inning van schutgelden niet, zoals meestal gebeurde, met een klomp aan een touw of hengel zou hebben plaatsgevonden, maar met een kartonnen doos. Kennelijk stond juist deze sluis bekend om de inning met behulp van een doos, en was dit wellicht ook de oorsprong van de naamgeving van de buurtschap. Ook is het mogelijk, dat ‘doos’ op zichzelf al een aanduiding was voor een sluis(je). Op oude kaarten komt bij de als Doosje bekende uitwatering ook de naam De Hoosjes voor. Dit zou op een andere manier verband kunnen houden met de herkomst van de naam Doosje.
Draaisterhuizen, Fries Draaisterhuzen, Friesland. Er stond en groep huizen nabij de plek waar men de schepen over de dijk heen draaide zodat ze verder konden over Bolswardertrekvaart naar Bolsward.
Drabstraat, Gent, 1208 Drabstata. Midden Nederlands drabbe: modder.
Drachtstercompagnie, Drachten. De benaming “compagnie” verwijst naar een groep Keulse magnaten, die rond 1570 het veengebied tussen Leek en Drachten kocht, en deze “compagniesvenen” in vennootschap met de familie Ewsum exploiteerde voor de turfwinning.
Dranouter, West-Vlaanderen, 1123 Dravenoltra, 1144 Drawanultra: van de persoon Drava of Drawa, outer: altaar?
Drechterland, heet het oostelijke gedeelte van West-Friesland, waarschijnlijk genoemd naar een water dat loopt van Zwaag tot aan de zeedijk bij Schellinkhout. 115 Drechterne, van drecht met warja: bewoners langs de Drecht.
Dreischor, Brouwershaven, 1206 Drieskire, Dreeskiere, 1237 Dreischire, bestond oorspronkelijk uit 3 schorren, drie stukken onbedijkt braak liggend land, vergelijk Drieslinter, Vlaams-Brabant: dan met lind: lindenboom. Tot 1837 had het een kasteel dat Windeburg heette.
Dremt, Hummelo, 1222 Thremete, zie Dremt.
Drempt, Bronchorst, 1069 Tremethe, 1122 Tremete, van drem of drum: eindstuk van een stuk grond.
Zo ook Drimmelen, Noord-Brabant, 1328 Driemilen; drie mijlen, tot Geertruidenberg.
Drenthe, 820 in pago Threant, 944 in pago Thriente, 1006 Thrente, 1040 in comitatu Trente situm. Germaans prea-hantja: prea: drie, hanta: samen, gemeenschap, dus een gebied dat uit 3 delen bestond.
Dreumel, Wamel, 893 Tremele en Tremile, 1117 ecclesia Trumele, 1226 de Drumel, van drem of drom: eindstuk van een stuk grond.
Drie, Ermelo, 855 villa Thri in pago Felua, 996 Triendum, dus drie als in Driehuizen?
Driebruggen, Bodegraven. Drie bruggen over de Dubbele Wiericke.
Driel, Overbetuwe, 996 villa Thrile in teisterbantiae comitatu, 1006 Dryele, 1261 Dryele, Driele: driel en lo, drie gerooide stukken of van driesprong, zie Kerkdriel en Maasdriel.
Driebergen, Zeist, 1159 Thriberge, 1329 Drieberghe. Germaans prea: drie, bergum: berg, is zo genoemd omdat het op drie heuvels gevestigd is, drie hoogtes.
Volgens een handschrift van het Utrechtse aartsdiakenschap is er te Driebergen geen parochiekerk, maar alleen een kapel geweest die net zoals die van Darthuizen tot die van Doorn behoorde. Heeft vele landgoederen als Sterkenburg, Hardenbroek etc.
Drieboerehuizen, Friesland, Fries Trijeboerehuzen. Het bestond uit drie boerderijen waaronder Uylsmahorn en Bleinsma.
Driedijk; plaats waar twee polderdijken bij elkaar aansluiten, in ’s-Heerenhoek (Zeeland). Ook in Kieldrecht, Verrebroek en Waterland (Oost-Vlaanderen).
Driehuizen, Alkmaar. Driehuizen in Opdorp, Texel, Baasrode, Balen-Neet en op diverse plaatsen in Nederland. Driehuis, Reek (Noord-Brabant), Vessem, Wintelre en Knegel, Eersel, Noord-Brabant, Velsen, Noord-Holland.
Driemond, Amsterdam. Naar de drie monden die hier samenkomen, het Gein, de Gaasp en Smal Weesp.
Driesprong: ‘plaats waar drie wegen samenkomen’, ook ‘plaats waar drie bronnen ontspringen’. Driesprong in Ede (Gelderland), Haarlemerliede (Noord-Holland) en Ketel (Zuid-Holland). De Driesprong in Wateringen (Zuid-Holland).
Driene, Twente, 900 Thrinon, 997 Triendum, 11de eeuw Thrinon: wel van drie, vergelijk oud Noors thrennr: drievoudig.
Dries, begin 13deeeuw Drisk. Germaans priwiski: driesprong.
Drieschouwen, Terneuzen. Naar de drie zoutketens die ooit aan de zuidzijde van Axel hebben gestaan.
Drieslinter, Vlaams-Brabant: dus een dries; driesprong met lindebomen?
Driessen. Nederlands-Limburg, Waalwijk’. Een dries, of driest is een akker of veld wat niet voor akkerbouw, maar als weide gebruikt wordt.
Driewegen, Terneuzen. Naar de driesprong van de dijken.
Drijber, Beilen, 1217 Triburd, 1348 Drybort, 1530 Dryberde. Men kan het vergelijke met het Saksisch Drebber dat in 988 Triburi heette. Van drie en burd: buurtschap.
Drocht, Zuidwolde, 1316 Drucht: droog land.
Droeshout; troebel bos. (plaatselijke uitspraak: Droesaat) Vlaams-Brabant. Het dorp is bekend om zijn legende van Jeanne de Kruidenvrouw, die als heks terecht werd gesteld en van Rosse Kwaa, een echte heks die terechtgesteld werd.
Drogedijk, Hontenisse (Zeeland), Drogendijk in Dinteloord (Noord-Brabant). Droge Dijk ‘binnendijk, slaperdijk’.
Drogeham, Fries Droegeham, Friesland. Ham, landtong. Ligt op een zandkop waar men vroeger bij overstromingen droge voeten hield.
Drongelen, Aalburg, 1270 de Drungele: 1274 Drongel: lo: droge plaats in bos en oud Noors drengr: dikke stok of boom, of van drong: dringen, een nederzetting in een nauwe ruimte?
De kerk heeft zijn ontstaan te danken aan de paardenhandel. Ze werd gebouwd in 1700 door een zekere Jan Boll van geld dat hij als aannemer van paardenleveranties in het oorlogsjaar 1672 verdiend had. Hiertoe behoort het gehucht Gansoijen waar een 13deeeuws kasteel heeft gestaan.
Drongen, Frans Tronchiennes, Oost-Vlaanderen, 820 Truncinae, van Latijn truncus: boomstam of een plaats waar bomen geveld waren.
Dronrijp, Fries Dronryp, Franeker, 1132 Dennigrip, 1243 Dronryp, 1245 Drenningrip: smalle strook land van Drenninga. Friese rijp betekent deel van een gemeente.
Met een van de mooiste torens van Friesland. De inwoners worden sleepsloffen genoemd of gewoon sloffen. Daar is geboren Eise Eisinga of omdat zijn vader Jelte heette Eise Jeltes die maar een eenvoudige wolkammer was maar in zijn vrije tijd heeft hij wel het vermaarde Planetarium gebouwd te Franeker. In de kerkmuur is een gedenkteken te zijner ere gebouwd en op het kerkhof draagt de grafzerk van zijn vader Jelte het volgende rekenkundig opschrift:’ zijn ouderdom toen hij stierf met de jaren Christu geaddeerd maakt 1854 204/365, en de jaren Christi met het ¼ van zijn jaren vermenigvuldigd komt 31120 292849/332900’.
Dronten, genoemd naar een plaats die door de zee verzwolgen is, vergelijk de in 1387 genoemde Dronterdijk en later de polder Dronten. Midden Nederlands dronten: zwellen, dus land dat uit de Zuiderzee aangeslibd was en boven het water uitstak.
Drouwen, Borger-Odoorn, 1381-1383 Druwen, Druewen, wel naar de Friese persoon Drouwe of van druw; akker.
Druimeren, Herne, 1217 Drughemere. Germaans drugja: droog, (oud Engels dryge) mari: meer.
Drunen, Heusden, rond 1080 of 1090 de Drutena, 1170 Truthene, 1360-1383 vaak Drueten. 1205 Huone, 1234 Hunen, als deze namen betrekking hebben op Drunen zou het ontstaan kunnen zijn uit Ter Hunen waar hune laag, moerassig land betekenen kan.
Druten, Gelderland, 1167 bonum Truthene, 1167 Drothen, 1250 ecclia Drothen. Mogelijk van throti: zwelling, een bodemverheffing?
Dudzele, West-Vlaanderen, 1060 Dodesala, 1089 Dudazele, 1177 Dutsela. Germaans Dudas sali: uit 1 ruimte bestaand huis, van Dudo.
Duyncroft, Bergen. Naam voor een stuk land in een de rand van de duinen.
Duinen ter, Nieuwpoort, 1128 de Dunis. Germaans dunum: duinen.
Duinrell, Wassenaar, waterloop in de duinen.
Duisbeke, Oudenaarde, 1063 Dusbeccam, 1150 Dusbeca, een beek door met waardeloos hout begroeid moeras?
Duurendseind, Oss. Keltisch duren; land dan het water of verhoogd land, en einde.
Duist ter, Ninove, 1165 Dunst, van dunsa: mos, zie Duisbeke.
Zo ook Duizel, Eersel, 1219 Dusele, 1345 Duzel: veenachtige streek.
Duisterwinkel, voormalig gehucht te Garnwerd. De naam zou duiden op een voor schepen gevaarlijke winkel; hoek, in de Hunze. In die bocht zouden veel bomen hebben gestaan rond een drietal boerderijen, wat de bocht een donker karakter gaf. Of beroofd werden.
Duiveland-Scouwen, 1206 Duvelant, land van Duvo.
Duiven, Duven, Zevenaar, 838 villa que dicitur Thuuine of Thuvina, 970 curtis Thumna of Thuiwa, 1131 parochiani de Thufen. Oud Germaans pubino, zie oud Engels puf: struikgewas, oud Noors pufa: heuvel, later tuber: bult, knobbel, heuveltje, wordt in de brief van Alfricus Villa: stadje, genoemd.
Duffel, Antwerpen. Duffla in 1059, Duffle (voor 1350 en Duffele(na 1350). Vermoedelijk een tweeledige naam (Duff en le). Duffzou afgeleid zijn van het Keltische woord dubro (water). le zou een verwijzing zijn naar lo dat op haar beurt afgeleid zou zijn van het Latijnse locus (plaats). Duffel betekent dan plaats bij het water. Deze stelling schijnt te kloppen aangezien er verschillende bewijzen van Keltische bewoning zijn gevonden. Andere bronnen beweren echter dat het eerste lid van de naam (Duff) zou verwijzen naar de Frankische uitdrukking ten (h)uffel, wat ten heuvel zou hebben betekent. Ook dit is een mogelijkheid aangezien de gemeente ontstond uit twee op heuvels gelegen verhevenheden. (de Kwakkelenberg te Duffel-Oost en de Rooienberg te Duffel-West)
Durbuy, provincie Luxemburg, de naam betekent ‘harde omgeving.
Dusseldorp, Limmen, 1277 Dissele bij Egmond, later Distervenne, Disselmade en Disseldorp, de vorm van het dorp doet aan een dissel denken?
Dussen, Noord-Brabant, is genoemd naar een later ingedijkte rivier in het land van Altena. 1156 Dussan, 1167 Dusna, behoort net zoals het Duitse Dussel, zie Düsseldorf, tot oud Hoogduitse doson: ruisen, bruisen.
Duurkenakker, Muntendam. Akker van Duurke of Diurcke.
Duurswold, Groningen, rond 1000 Diurardasrip, 1406 Duirtswold, 1428 Diurdiswolde, van diurid, oud Fries diar: menigte wilde dieren of van de persoon Diur; duur, kostbaar, en wold of woud.
Zo ook Duurswoude, Fries Duerswald, Opsterland, 1505 Dyoertswolt als een andere naam voor Backeffeen. 1543 Duyrswol(d)t.
Dwarsdijk, Rotterdam, 1178 Thyverdic, 1188 Dwerdeike. Germaans pwerha: dwars: dika: dijk.
Dwarshaspel, Leek, ligt dwars, in een haak op het water De Haspel.
Dwingeloo, Drents Dwingel, 1181 Twingelo, 1206 Duigelo, 1368 cureit tot Dwinghelo. Germaans pwangi: riem, wel een smalle strook land, lauha: bosje op zandgrond. Of van dwingen en dan een dwanglo wat hetzelfde zou zijn als banlo, zie Ballo.
Dwarsgracht. Overijssel. De naam van de plaats is ontleend aan het feit dat de gracht dwars op zowel de Jan Hozengracht, Cornelisgracht, Bouwersgracht en de Thijssengracht lag.
Dworp, Frans Tourneppe, Vlaams-Brabant. 1138 Tornepia, 1221 Dornepa. Oud Germaans waternaam purnapo bij purnu: doorn, beek met dorenstruiken.
Eemdijk, Bunschoten. Ligt aan de Eem.
Eesterga, Fries Jistergea, Friesland. Ga; streek, easter; ten oosten of bij de Oosterzee.
Echelpoel, Antwerpen, poel met bloedzuigers.
Echt, Susteren, 950 Ehti, 1174 Ehta, van echte: hofhorig goed. Tussen 928 en 939 geeft Gerberga van Saksen, dochter van Hendrik de Vogelaar, gehuwd met hertog Giselbert II van Lotharingen de villa Echt (Ettha) en de kerk aldaar aan de St. Servaaskerk te Maastricht.
Echteld, Neder-Betuwe, 1178 Echelte en Echtelde, van echte: hofhorig goed.
Zo ook Echten, Ruinen, 1181 Echtene, 1298-1304, apud Hechten.
Zo ook Echten, Friesland, Fries Ychten, 1245 Acthne, 1335 Echene, 1511 Echtna. Of van oud Fries ak, ek; eik. Echtenerbrug ligt ten oosten van Echten.
Ede, Wageningen, 866 Edesthorpa (?), 1216 ecclia de parrochia Edhe, 1429 Eede, stadje met dam, of heide, of van de Ee: waterloop, van Germaans ahwo: natuurlijke waterloop vooral in zee en rivierkleigebied.
Onder Ede verheft zich een hoogte die Pimpelt en ook de Franse berg heet want het zou door de Fransen opgeworpen zijn in 1672.
Eede, Zeeland. Genoemd naar het riviertje Ee of Eede.
Edelare, Oudenaarde, 1110 Edelar, 1115 Adelar: bosweide van Edo.
Edens, Fries Lens, Spannum, 1505 Eedens, betekent de afstammelingen van Van Edo, zie de familienaam Edinga en het in 945 genoemde Edenwerfa.
Eelde, Drents Eel, Assen, 1139 Elde, 1250 Elethe, 1263 Elende, 1298 sculteti de Eledhe: van het water Ee of Aa en lede: waterloop, zie Aalden, of van eel: zwelling, bult, of mogelijk van ele: eland die er toen waren. In een oorkonde uit de tiende en elfde eeuw wordt gewag gemaakt van elanden in Drenthe: ‘bestias que teutonice ele et schelo apellantur’. Eelderwolde; woud van Eelde.
Het was in de middeleeuwen de woonplaats van de Schulten van Drenthe. In1541 is er geboren Menso Alting wiens raad Willem Lodewijk van Nassau, stadhouder van Drenthe, gebruikte bij de hervorming van die streek. In 1891 werd er op het landgoed een asiel voor drankzuchtigen geopend.
Zo ook Elden, Groningen, in 855 Elti.
Effen, Breda. 1295 Effene.
Egdom, Woudenberg. Egdom uit eek-eick-ec (doorwaadbare plaats) en dom (een verhoging in het landschap). Het goed Egdom is gelegen nabij de Lunterse Beek (sinds 1941 Valleikanaal) dus Egdom betekent een doorwaadbare plaats bij een dom. Op deze dom werd de eerste boerderij Oud Egdom gebouwd.
Elahuizen, Fries Ealahuzen, Gaasterland. 1412 Elahuysen, 1492 Elehuusen. Van de persoon Ale, Ele; edel, een huizen.
Huis ter Eem uit; http://nl.wikipedia.org/wiki/Huis_Ter_Eem
Eembrugge, Baarn, ligt aan de Eem bij Eemnes, 1346 Eenbrugghe, waar een brug over die rivier geslagen is, in Latijn Emi-pons. Was vroeger een stadje of vrijheid, 1200 Ter Eem, en heeft in 1346 burgerrechten gekregen van de Utrechtse bisschop Johan van Arkel. Maar het had al stadsrechten gekregen van zijn voorgangers. Heeft veel geleden van de oorlog in 1527 tussen de stad Utrecht en bisschop Henricus van Beieren. Bloeide weer op onder Karel V, maar in de Spaanse oorlogen die daaropvolgende zijn alle stadsrechten te niet gegaan. In het dorp stond ook een slot, Stoutenborgh, of Stuthenborgh, is in 1552 geslecht, ook Huis Ter Eem dat in 1347 gebouwd en in 1706 gesloopt is.
Eemnes, 1306 Emmenesse: in water uitstekend land in de rivier Eem, een dorp van Eemland, was vanouds zeer groot. In Nederduitse geschiedenis was het een mijl lang.
In 1348 is er tussen Johan van Arkel, bisschop van Utrecht, en de Hollanders een zware twist ontstaan over het gebied van dit dorp wat tot een oorlog kwam.
Eemster, Dwingeloo. 1210 Hemsere, 1461 in der marke van Emshoren. Germaans Imas haru: zandige heuvelrug van Imo? Of heeft men gedacht dat de Beiler stroom vroeger Eems genoemd werd?
Eemswoude, Tjerkwerd, 885 Imiswalde. Germaans Imis: van Imi, walpu: sompig bos vooral in zeekleigebied.
Een, Norg, 1335 Ede, 1381-1383 in den kerspelen van Norch ende Veenhuesen ende in der buerscapp ende marke toe Eden, dus gelijk aan Ede of van ede: brandhout, turf.
Eerde. Noord-Brabant. Eerde; beploegde grond, bouwland.
De Eest, Grootegast. De naam ees verwijst waarschijnlijk naar een aantal hoger gelegen bouwlandakkers (ook les of Fries: ies(t), mogelijk ook de oorsprong van het Drentse Ees), een es.
Ename, Oudenaarde, eind 9deeeuw Ehinham, 1014 Einhamma, 1038 Enham, 1063 Eiham.. Germaans Agin: van Agi of Agina, oude naam van de tegenoverliggende beek, bewaard in Eine, hamma: landtong die uitspringt in inundatiegebied, ham of rivierbocht (waarin een castrum gestaan heeft) van Ajo. Zie Nederename.
Eenigenburg, Schagen. 1289 Einighborch of Einihborch, 1323 Enigheburch, 1478 Enichburch, 1600 Eeenighenburch. Ee; water, nige; vlakbij. Vlakbij de pas in 1597 ingepolder Zijpe, bedijkt in 1553.
In 1296 nadat graaf Floris V dood was en zijn zoon nog jong en in Engeland zo kwam de nieuw gekozen bisschop Willem van Mechelen die de 41ste bisschop van Utrecht was in West-Friesland vallen en heeft het huis te Wijdenes en het huis Eenigenburg beide tot de grond toe vernield.
Eenrum, Gronings Ainrom, De Marne, begin 11de eeuw Arnarion, eind 11de eeuw in Arneru. Germaans arnu: arend, harim van haru: zandige heuvelrug.
Eerbeek, Loenen uit P. A. Schipperus en Jacobus Craandijk, uit 1888.
Eerbeek, Brummen, 1046 Erbeke en Ertbecke, 1401 Eertbeeck, wel van eerd: akkerland, en beek.
Eerken, Frans Archennes, Graven. Mogelijk van Keltisch arcana: waterloop.
Eernewoude, Fries Earnewald. Tietjerkstradeel. In 1471 wordt vermeld dat Hoytien Oedszoon afkomstig is uit Eerndwaud, begin 16deeeuw komen varianten voor als Eernawald. Van de persoon Arend of Erend; adelaar, en wald, wold; woud.
Eersel, Brabants Irsel, Noord-Brabant, 712 Eresloch, 1339 Eersele in een schepenakte, Germaans Eras: van de persoon Ero, lauha; bosje op hoge zandgrond.
Ees, Borger-Odoorn, geslacht, 1263 Rodolfum de Ese, wel van es: bouwland.
Eesinge, Meppel, 1298-1304 Evesingehus, waarschijnlijk van de persoon Ivo.
Eeuwen, Broechem, 1146 Ewino, 1164 Awen, 1173 Ewen, mogelijk van de waternaam Aa of Ee en winne: weide?
Efteling met vormen als Effeling, Esteling, van de persoon Effo.
Eghel, Helden, wel van echel: bloedzuiger of een lo naam van de persoon Agjo?
Egelmeer, Veenendaal, eerder Agilmari, meer met bloedzuigers.
Egenhoven, Heverlee, 1141 Egenhova. Germaans Agin hofa: boerderij van Agi.
Eggelmors, Enschede, naar de echel of bloedzuiger.
Eggertingen, Vliermaal, 1274 Hegdingen, mogelijk van de persoon Agido of Hagido.
Eghezee, Namen, 1184 Unghesiis, 1209 Unghesees. Germaans Romaans Winigisiacus: behorend tot Winigis.
Egmond uit Jacobus Craandijk, 1875.
Egmond aan Zee, Bergen, 1514 Egmondt up tzee: aan zee gelegen Egmond.
Heeft twee vuurtorens waarvan er een de Van Speyktoren heet ter ere van de held van de Schelde. Er zijn veel Oud Roomse gemeenten daar, zie Akkooi.
Egmond aan den Hoef, 1465 op den Hoef in den ban van Egmond, 1573; De hoeff tho Egmonde: hoeve bij Egmond.
Egmond binnen, 863 Hecmunde, 922 Ekmunde, later Ecmunde of Ekmunde, 1162 Ekmunda en Hallum, de plaats die verdwenen is en bij het huidige Adelbertusputje lag, zie Hallum. (ooit ook Hallen of Hallem genoemd) Germaans Aggi munpjan: monding van de Agjo? Of betekent mond bescherming? hand, dat naar de in de nabijheid staande villa Eggonis als: onder de bescherming van Eggo staande bezit.
Mogelijk is die waternaam ook te zien in Eiewerve of Eienwerve, Oostkerke, en Eienbrugge of Eyenbrucghe in 1299, West-Vlaanderen, en de IJ en EE en Ae of Aa.
De ouden spraken over drie Rijnmonden. De derde Rijnmond zou aan de bij Egmond aan Zee geweest zijn. Dat zie je aan de naam Egmond: een enge monding, eerder Heckmunde: mond, wat uitloop van een stroom betekent, en van Eg: eng. Ook de oude naam ervan, Hallum, dat werd eerder gespeld als Heckmunde en Egmunde waar ook weer de Eg en mond in voorkomt. Dan heeft de Rijn zich gesplitst te Utrecht en is wat we nu de Vecht noemen via Maarsen, Vreeland en Muiderslot, bij de Herengracht in het IJsselmeer of vroeger in het meer Flevo loopt, langs de kromme Y (IJ) of Krommenie richting Egmond. Bodemkundig onderzoek heeft het bestaan van een voormalig zeegat tussen Egmond en Bergen aangetoond waarop wateren zoals de Rie, Rekere en Stierop vroeger moeten hebben afgewaterd. De Egmonders zeggen dan ook dat het oude Egmond aan Zee buiten de duinen lag, aan de zee. Daar zouden archeologische vondsten gedaan zijn. Bij een monding van een rivier is dat natuurlijk mogelijk, dan stroomt er wel zand in de Noordzee, dat is later weer terug gewaaid in de duinen. Na de vorming van de Zuiderzee kreeg het geen aanvoer meer van water. Vandaar is er ook een abdij te Egmond gevormd, het was de landingsplaats van de zeevaarders en monniken. Die gingen allen via Egmond naar Utrecht.
De Rijn is wel een afscheiding geweest tussen de Kennemers en de Friezen via de loop Kinheim, Kynheim of Cynhâm: geschikte woonplaats. Daar kwamen de monniken uit Ierland en Engeland aan en stichtten een hoeve, Egmond aan de Hoef. Daar staat het oude slot. Daar woonde de voorman van de gravers, de graaf, graven van Egmond.
Willibrord werd in 695 bisschop van Friesland. Hij zou of een van zijn volgelingen de kapel in Egmond gesticht hebben. De kerstening van het ten noorden van het door de Franken bezet gebied kon beginnen.
Kroniek van de stad Medemblik zegt in 1728 een heel ander verhaal over de naam Egmond. De Friese koning Radboud is gestorven anno 720 en liet na Adgild die na hem koning werd. Deze werd door Sint Aalbrecht, de zoon van de koning van Engeland, die hem mede onder de dienst van Sint Willibrord had begeven en tot het Christen geloof gebracht. Hij trouwde Geertrui, de dochter van koning Dagobert, uit Engeland. Deze Sint Aalbrecht had in korte tijd gans Kennemerland tot het Christelijke geloof gebracht. Ter ere van die koning Adgild, die de landstreek in zijn bescherming genomen had en daar een huis timmerde dat hij met de inkomsten en met het omliggende land begiftigde en naar de woorden van Sint Aalbrecht daar hij dat land mee gezegend had en zei, ‘Gratia Deo, haec Muna sunt’ liet hij hetzelfde; ‘haec Mund’ noemen wat zoveel betekent ‘als geheel gezuiverd’ dat nu Egmund of Egmond is.
Deze dappere koning had een jonge zoon die mede Radboud genoemd werd die hij aan dezelfde Sint Aalbregt ter opvoeding en lering beval en maakte hem bij zijn leven de eerste heer van Egmond. Deze Radboud, de eerste heer van Egmond, zou in het jaar 739 met Amar de koningsdochter van Hongarije getrouwd zijn geweest. Bij deze zouden de in Radboud’ s tijd de vervallen dorpen, Lunnen, (Limmen?) Schoorl, Warmenhuizen en Huisduinen herbouwd en hersteld zijn. Stierf anno 792 en liet na Gerbrand en Wolbrand, beide na elkaar heren van Egmond, de ene van het jaar 792 tot 845 en de andere tot 868. Na Wolbrand volgde zijn zoon Radboud, de tweede van die naam en vierde heer van Egmond, die stierf anno 919 en liet na Dodo de vijfde heer van Egmond die de gracht van Egmond tot Alkmaar heeft laten schieten of maken. Anderen noemen hem Otto en stierf in de Palts in het terug keren van de oorlog met de Sarasijnen anno 977. Na hem kwam zijn zoon Walger, de zesde heer van Egmond, stichter van de kapel van Sint Agnes te Egmond. Hij stierf anno 1036. Hij liet na Dodo, de tweede van die naam en de zevende heer van Egmond en die stierf anno 1074. Hij liet na Berwold de eerste van die naam en de achtste heer van Egmond die tot het jaar 1093 leefde.
Tot deze tijd toe werd het begin en vervolg van de heren van Egmond bij de rechtzinnige gedenkschrijvers zeer ver gehouden en bijna buiten geloofwaardigheid gesteld. (Vita Hadrianus Junius Batav. kapittel 19.) Want ofwel boven alle schrijvers geheugen bekend is, dat het huis en hoeve van Egmond, anders Egmond op de Hoef, onder het patroonschap en gift van de abdij van Egmond behoord heeft daaruit volgt niet dat het van het begin af aan zo’ n grote aanzienlijke vorsten en prinsen bezit zou zijn; maar veel eerder dat die abdij tot een geestelijke instelling door iemand uit zijn eigen goed gesticht is en met een weinig inkomen begiftigd en van een klein begin met de tijd zodanig is aangegroeid en vergroot zodat het een wereldse beschermheer nodig heeft gehad en alzo een bediening en ambt van groot aanzien is geworden. Pontus Heuretus verhaalt in de beschrijving van Berwold de tweede van die naam, heer van Egmond, dat hij gevonden heeft dat de heren van Egmond om hun weerspannigheid klein geworden en vervallen zijn onder niet gerekend werden de voorname adel van het land, maar onder diegene die in vroomheid van leven en tijdelijke middelen de voornaamste van het volk geacht werden. En dat daarom dat heer abt Walterhij de abdij van Egmond zou herstellen en op de handel en wandel der monniken goede acht nemen en de Heilige dienst door de ketters verstoord en verhinderd in zijn vorige stand zou brengen. Deze Berwold was de voornaamste en eerste onder de andere beroepen patronen en verzorgers van de abdij gekozen om zijn bijzondere diensten in de herstelling van deze abdij van dezelfde heer Walter en in hetzelfde patroonschap van dezelfde abdij bevestigd en met een hoeve van 6 mansen, (geldbedrag) ten jaarlijkse erfpacht en erkentenis begiftigd. Daarom heeft hij de grondvest gelegd van het Huis dat noch tegenwoordig Egmond op de Hoeve genoemd wordt, maar met zijn overlijden is het niet voltrokken geworden. Van welke Berwold velen willen dat het geslacht en afkomst van de heren van Egmond zijn begin heeft genomen die door tijdelijke middelen, te met verrijkt, de eigendom van die goederen aangekocht heeft met de grootste adel van het land, door huwelijken verknocht, hoog achtbaar en zelfs mede voorname edellieden zijn geworden waarvan ons over gebleven is het gewone spreekwoord:
Bredero de edelste,
Wassenaar de oudste,
Egmond de rijkste
Arkel de dapperste.
Het slot te Egmond op de Hoeve waar men noch van ziet staan vele lange dikke muren. Het plag het grootste te zijn in gans Holland daar de heren en graven zich het meeste ophielden aleer ze veel andere heerlijkheden door huwelijken of erfenis bekomen hadden. Dit voorschreven slot was voor het grootste deel gebouwd bij de heer Arent van Egmond en van IJsselstein in het jaar 1307 die het mede met een wijde gracht heeft laten omsingelen en een vaart van Egmond op Alkmaar heeft laten leiden. Dan de allereerste beginselen en fundamenten van dit slot zijn gelegd bij heer Beerwoud van Egmond die stierf anno 1093 en werd volmaakt bij heer Dodo van Egmond die anno 1200 stierf. Dit slot is door graaf Lodewyk van Loon in brand gestoken en is bij heer Wouter van Egmond wederom opgebouwd, die stierf anno 1208. Jan, de eerste graaf van Egmond (van die naam) die in het jaar anno 1516 stierf heeft dit slot opnieuw wederom laten repareren, maar is door de laatste oorlogen vernield; blijvend, de muren half vervallen.
Had al in de 12de eeuw een abdij. Sint Adelbertsklooster die beroemd was vanwege de rijkdom en kostbare bibliotheek. In de toren hing een klokkenspel, toen de enige in N. Holland. Kerk van Egmond waarvan Sutherdeshage af tot Fortrappen (Voortrappen: voorde of oversteek met trappen, nu Uitdam?) en Kinhem toe aan Diderik I geschonken werd. Sutherdeshae, Zuthardeshage, Zuutherdashage is mogelijk Zuiderwoude bij Monnikendam omdat de brief van Keizer Arnulfus gewag maakt van Zutherdeshage als zijnde de grensscheiding van West-Friesland. In Zuiderwoude staat een kerk en er zou er al een in de 11deeeuw gestaan hebben die in 1573 verloren ging bij een Spaanse aanval.
De heren van Egmond werden bijzonder vermogend beschouwd in de rijm:
‘Brederode de edelste,
Wassenaar de oudtse,
Egmond de rijkste,
Arkel de stoutste’.
Dan krijgt de naam Castricum wat een Castello betekent enige betekenis als een legerplaats. Castrum: kasteel, ook vaak een ommuurd stadje.
Dus die omgeving was bekend bij de Romeinen want ze beheersten die gebieden tot de boorden van de Rijn, maar de Rijn liep dus door tot Egmond en niet tot Katwijk. Die kant is ook interessant omdat ze via de duinen gemakkelijk een gedeelte van Friesland (Vroonen) konden bereiken. In het woud van Baduhenna (“apud lucum quem Baduhennae vocant”) werden de Romeinen die versterkingen hadden gekregen uit het fort van Noviomagus (Nijmegen) vervolgens vernietigend verslagen.
Volgens de Annales van Tacitus was dit ‘heilige woud van Baduhenna. Baduhenna wordt algemeen als Friese oorlogsgodin beschouwd en haar naam zou dan zoiets als ‘de gedrevene in (of door) de strijd’ betekenen (samenhangend met Germaans badwa, ‘strijd’).
Algemeen wordt aangenomen dat dit het Castellum Flevum was en dat het woud van Baduhenna er niet ver vandaan moet hebben gelegen, in Velserbroek, Bakkum, Heiloo of Castricum’. Bij de Runxsput in het heilige loo of Heiloo, het Baduhenna?
Van Eeden noemt die plaats Bakenes die de eerste christenpredikers vernield of veranderd hebben in een kerk, wat de oudste kerk van Haarlem geweest zou zijn. De oud Haarlemse familienaam Bakenes zou daarvan afstammen. Bij Haarlem zou het grote woud een heiligdom geweest zijn van moeder Aarde (bij Tacitus Nerthus) Die eredienst zou nog te zien zijn in de namen van Aardenhout en Hartjesdag, vooral omdat het oude wapen van Haarlem een dorre boom van zilver op een zwart veld heeft gehad. Aardenhout rond 1520 Aerden-hout komt wel van het andere hout of bos in tegenstelling tot Haarlemmerhout die zich meer oostelijk uitstrekte. Zie Callantsoog.
Egmond aan Zee uit Jacobus Craandijk, 1875. Het huisje waarop de steen staat was vroeger een armenhuis. Het werd in zijn tijd geteisterd door een tyfusepidemie. Vanwege die ellende werd Prins Hendriks Stichting opgericht als een huis voor de ouden van dagen, in 1875 voor oude zeelieden.
De 5de april 1521zijn te Egmond aan Zee verbrand 135 huizen door de zeerover Bartel Entus.
De 12de mei 1597zijn te Egmond Binnen verbrand 10 huizen, zeer snel met een stijve Noordoostenwind, de brand kwam uit een smids huis.
Eibergen, Groenlo, 1188 parrochia Ecberghen, Ecberghen, 1235 Herberghe, 1246 Hegberghe, 1513 aenden Eychberch, 1616 Eyberch, Germaans agjo: spits, of beter van ec; eik, berga: berg. Er zitten in het gemeentewapen drie eieren, maar er zijn geen bergen.
Eibersburen, Grootegast, 1685 Eibertburen, zal wel uit Egbertsburen ontstaan zijn, de man Egbert of Eibert, geen ooievaartsbuurt.
Egchel, Panningen. Egchel heeft waarschijnlijk een ontwikkeling doorgemaakt van Achtel, Agell, Naichel, Achel, Aechell, Aggel en Eggel naar het huidige Egchel. De naam is samengesteld uit de woorden aha; water, en lo; een bos op zanderige grond en meestal vlak bij een nederzetting gelegen.
Egoven, Overbroek, begin 12de eeuw ad Aidonicurtem. Germaans Aidinga hofum: boerderij van Aido.
Egypte, Veendam. Verwijzing naar zigeuners die vaak verklaarden dat ze uit Egypte kwamen.
Egypte, Bladel, idem.
Eienbrugge, Oostkerke, 1187 Heienbriga. Daar en in het aangrenzende Dudzele en ook Eiewerve, (in 1122 Eggenuuerf, (uu=w) hwerba: kunstmatige heuvel. Eienbroek en Eiensluis. Germaanse waternaam agjon, zie Egmond, of van de persoon Agjo en brugjo: brug.
Eierland, Texel, eerder Eyerland en Eijerland, genoemd naar de eieren van zeemeeuwen die voor de indijking gevonden werden.
Eygelshoven, Kerkrade, door water omstroomd land van Agilo.
Eigenbilzen, Belgisch-Limburg. Eigenbilzen - eigen of allodiaal en Bilzen - wordt voor het eerst vermeld in een akte van 1096. Ook zou het betrekking hebben op Eikenbilzen, dit ter onderscheiding van Bilzen, dat in de 13de eeuw ook wel als Bucholtbilsen(Beukenbilzen) werd genoteerd.
Eiland, Noord-Brabant. Het ligt tussen de dorpen Hoogerheide en Huijbergen. De naam verwijst naar een eiland in een ven waarop zich de galg van Huijbergen bevond. Ook Eiland in Limburg.
Eindhout, Antwerpen, 1050 Endeholt. Germaans andja: einde, hulta: bos.
Eindhoven, 1232 Endehoven, 1245 Endoven, 1285 Endehoven: hoeve op het einde.
Voor 1648 hielde de Hervormden daar hun godsdienstoefeningen in het kasteel dat een Staats garnizoen had. Veel heeft het geleden van de Spanjaarden in 1604 en van de Fransen in 1794. Daar werd veel snuif gemaakt en later sigaren.
Eisden, Belgisch-Limburg. 1234, Eskede. Hoewel de oorsprong van de naam niet geheel duidelijk is, wordt vermoed dat esk staat voor gemeenschappelijk bouwland, zie es, dan wel voor ee (water). Skede zou kunnen staan voor schede (scheiding). Zie Eijsden.
Einighausen, Limburg. 15deeeuw Eynichusen of Einichhusen, 16de eeuw Einickhuysen, 1566 Eynehensen; huizen van Eino.
Eiteren, Hollandse IJssel, rond 900 Aituron, mogelijk van ait: opzwelling, bodemverheffing?
Ekamp, Gronings Aikamp, Finsterwolde, eerder Eekamp, Aekamp, genoemd naar de Oude Ee.
Ekeren, Antwerpen, 1155 hecerna, 1157 Akerne, 1212 Ekerne. Een waternaam, zie Acren, Denderleeuw in Twee-Akren, Frans Deux-Acren.
Eksaarde, Oost-Vlaanderen. 1240 Exarde, Germaans agni, bij agnu: ekster of van egge; scherpe kant, rand, zie Aksel, arda: algemene weide.
Eksel, Belgisch Limburg, de eerste vermelding van Eksel is uit 714 als Ochinsala, de basisbenaming van het gehucht Hoksent, Met Ochinsala wordt vermoedelijk bedoeld ‘de woonplaats van Oko’: een samentrekking van de persoonsnaam Oka/Oko en van sala dat zaal, woonplaats betekent.
In de 11de eeuw wordt Eksel vermeld als Ekinsala en in 1153 van Hecsele, 1153 Hecsele, 1172 Hexele. Germaans agnis, agnu: ekster, lauha: bosje op hoge zandgrond.
Exel, Lochem, 1392 Eghesloe. Lo of open plaats van Eghel.
Elbe, stroom, Strabo, Plinius, Albis. Germaans albi: de witte.
Elch, Luik. Hoezeer de Nederlandse naam Elch en de Franse naam Othée ook van elkaar verschillen, zij kunnen teruggebracht worden op een gemeenschappelijke Keltische oorsprong, namelijk Altacum (dorp op de hoogte?), waarbij de ‘c’ in het Nederlands als ‘ch’ ging klinken. Een middeleeuwse vorm van de naam was (H)Elta.
Electra, Zuidhorn genoemd naar het waterschap Electra dat dit gemaal beheerde en dat haar naam weer ontleent aan het feit dat dit het eerste gemaal van Nederland was dat elektrisch werd aangedreven.
Eleking, Haaksbergen, 1188 domus dictus Elekinc. Germaans Alikinga: toebehorend aan Aliko. (alja: vreemd)
Elen, Belgisch Limburg, 1150 Hellini, 1179 Jelne, mogelijk van halina: harde droge grond, of van Aljo.
Elene, Zottegem, 1184 Elne, mogelijk van Germaanse waternaam Elna, alina; helder water, de Molenbeek.
Elens, Ulrum, begin 11deeeuw Alingi. Germans Alingja, toe behorend aan Ali. (alja: vreemd)
Eleveld, Rolde, 1427 Eleuelden, 1484 Ele(u)velde, 1508 Eleveltwel van de persoon Elo, zie de Friese familienaam Elema.
Elewijt, Vlaams-Brabant, 1219 Elewita, mogelijk van eluw: geel, wita: witte vlakte of van widu; woud?
Elim, Drenthe. Elim was, zoals meer plaatsen in de omgeving, oorspronkelijk een onbegaanbaar veengebied. Nadat het gebied was overgenomen door de Hollandsche Compagnie kreeg het gebied de naam Hollandscheveld. Het jaar 1786 geldt als de geboortedatum van Elim, aangezien er zich toen definitief bewoners vestigden. De plaats heette echter in die tijd nog Hollandscheveld-Zuidoost. Pas in 1924 kreeg het dorp de naam Elim, op voorstel van de plaatselijke predikant. Elim wordt in de Bijbel genoemd als een oase in de Sinaï woestijn. De naam van Elim wordt ook vaak in verband gebracht met vruchtbaarheid.
Elft, Wieringen, 9deeeuw Alvitlo. Germaans albut: zwaan, vergelijk oud Hoogduits albiz, elbiz, en lauha: bosje op hoge zandgrond.
Elkerzee, Schouwen-Duiveland, 1156 Hildschereshe, 1274 Hilchersee en Elegaersee, dus Hilgers-ee, water dat naar Hildigar, Hilliger, Hilger of Hildcher is genoemd.
Ellemeet, Schouwen-Duiveland, 1236 Ellimed, mede, made: weiland van Ello of Eli.
Ellerhuizen, Bedum. 1384 Aylardahusum en Aylardahuzum, rond 1600 Elderdehueßen, in de 17de eeuw als Elderhuise;de mansnaam Aylard of Elderd of de geslachtsnaam Aylarda.
Ellersinghuizen, Vlagtwedde. Naar de familie Ellersingh die de nederzetting gesticht zou hebben.
Ellertshaar, Drenthe. Haar; hoge rug in het landschap, van Ellert.
Ellewoutsdijk, Borsele, Zeeuws Ellesdiek, 1216 Elewoldesdike. Germaans Aliwaldas dika: dijk van Ellewold of Aliwald. (alja: vreemd, walda: heerser)
Elsendorp, Gemert-Bakel. Genoemd naar pater Gerlacus van den Elsen.
Elspeet, Nunspeet, 1227 de Elspete, 1341 Elspeet. Het heette vroeger Eldenspete, van ald: oud, spit: steek met een spade. Het betekent dus een oude ontginning ter onderscheiding van Nunspeet.
De dorpers plachten te zeggen: ‘Wi hebben geen edelman en wi hebben geen bedelman’.
Elten, bij Emmerik in Duitsland aan de Rijn gelegen bij Lobith. In een open brief van Otto de Grote Altine genoemd en in een oudere brief van die Otto Eltene en Eltnon genoemd, is tweeërhande, de ene op een berg gelegen wordt Elteren berg of Hoog Elten genoemd, de andere in het vlakke veld Neer Elten of Laag-Elten. Vergelijk Eelde. Hier heeft graaf Wichmannus een vermaarde abdij gesticht van adellijke maagden en zijn dochter Lutgardis tot abdis aangesteld, 968. Behoorde in de middeleeuwen tot het hertogdom Gelre.
Elverdinge, West-Vlaanderen, 1066 Elverzenges. Germaans Alifripingja: behorend aan Alifrip. (alja: vreemd, fripu: vrede)
Elversele, Oost-Vlaanderen, 1123 Helvercele. Germaans Halifripas sali: uit 1 ruimte bestaand huis, van Halifrip.
Emaus, Hollands Kroon. Mogelijk genoemd naar het dorp Emmaüs in Judea, bekend uit de Lucasevangelie.
Emelisse, Colijnsplaat, 1216 Emelnesse, met nasja: landtong die uitspringt in de zee of benedenrivier.
Emden, Duitsland, 1020 Ahnthon, Ahnthoh. Germaans ahwo: natuurlijke waterloop, munpjan: monding.
Eemingaburen, Fries Eniggaburren, bij Workum. 1585 Eengebuiren. Van de familie Eninga, buren.
Emmen, Drenthe, in een oorkonde van bisschop Andries van Cuijk uit 1139 is sprake van een hof te Emne, de geslachtsnaam van Eme komt voor in 1230, 1313 meyeri in Emne… curtim suam in Emne… in marka Emne, 1376 Empne, mogelijk van emna: effen, vlak. Of van sanskriet ambhas; water, vergelijk Emmer in Westfalen, 784 Ambra. Zie Ammersoyen, Empel.
Emmer-Compascum, Latijn Compascuum; meent; weide, van Emmen.
Emmerwolde, Ten Boer, ook wel Hemerderwolde, Hemerwolde, Immerwolde, begin 11de eeuw in Amutharia (of een o), iets later Emutharia. Germaans Ahwamunpiwarja walpu: sompig woud van de bewoners van Ahwamunpi = Westeremden. Bij Emmerwolde liggen ten minste drie laatmiddeleeuwse wierden die in Archgis worden aangeduid onder de naam ‘Nieuw-Hemert’. De naam is waarschijnlijk afgeleid van Hemerwolde, Hemthrawalda (1301) of Heuurtherouualde (1030-50). De naam duidt op een stichting vanuit het wierdorp Hemertof Hemuurth. Een lijst van kerspelen van omstreeks 1475 vermeldt nog Hemederwalde, waarvan het bisdom echter geen inkomsten meer ontving. Uit; https://nl.wikipedia.org/wiki/Emmerwolde
Emmerschans, Drenthe. Schans; verdediging, van Emmen.
Emmickhuizen, Emminkhuizen, Renswoude, 1433 IJmichusen: het huis van Immiko.
Emmerik, Duitsland, Emmerich am Rhein, aan de rechteroever van de Rijn bij Kleef, van oud Germaan ambrikja. Het wordt in de lijst van vazallen van de Utrechtse kerk Emerica en in de oude brieven Embrici Villia genoemd, 828, en genoemd naar een aanzienlijk man, landhoeve van Emmericus.
Behoorde tot 1402 aan het hertogdom Gelre. Er staat een kerk die Willibrordus zelf gesticht zou hebben. Er is ook een zilveren kistje die kunstig gemaakt is waarin Willibrordus op dezelfde dag toen hij de kerk inwijdde een gewijde hostie heeft gelegd. Aartsbisschop Sasboldus heft die hostie in 912, toen het nog onbedorven was in de offerande gebruikt.
Empel, ’s Hertogenbosch, zou al genoemd zijn onder de naam van Empele in stukken van 814, 815 en 839, uit de Duitse abdij Laurisham, onzeker, bij koning Otto wordt het Empele genoemd in 969, Empla bij koning Coenraad in 1146 waarbij de abdij Crepin in het bezit ervan bevestig wordt, 1408 Empell, van Germaans amba, Amd of Amb betekent rondom een Ae of Ee: naar een water Empele, of van een oud woord ambad, voor het tweede maaisel zoals in het Duitse Empte de weide voor het eetgroen zou betekenen. Verder met een lo naam. Dan werd in dit open bos voor de tweede keer gemaaid.
Een voormalig klooster daar stond onder patronaat van een abdij uit Henegouwen die aan Sint Landolinus was gewijd. Daarom komt deze sint in het gemeentewapen voor. Tot Empel behoort het fort Crevecoeur.
De Engel, Lisse. Genoemd naar een herberg de Witte Engel, begin 17de eeuw.
Engelbert, Groningen, 1323 Engberde, ook Egnebert: van de man Egge met de Friese naam voor een buurt, van Fries berd, oud Fries berda, birtha, groep huizen aan een weg of water.
Engeland, Beekbergen, 801 villa que dicitur Englandii in pago Felum, 1227 Engelant, Ingelhaute. Germaans angilandja, angi, bij een dorp behorende akkers, landa: land.
Engelmanshoven, Sint Truiden, 927 Engilmundeshovon, 929 Engilmandershoven, Germaans Angilamundes hofum: boerderij van Angilamund. (Angil: volksnaam, munda: voogd)
Engsbergen, Tessenderlo, 1135 a termino Endeberge usque. Germaans andja: einde, berga: berg.
Uit; van Lennep.
Enkhuizen, 1312 Enchusen, 1343 Enghusen: eng: hogere weide, bijeen liggend bouwland met huizen, of huizen van de persoon Enno, Enke.
Kroniek van de stad Medemblik zegt in 1728; Wordt alzo genoemd van de enkele huizen die in het begin en alleen op zichzelf gebouwd waren en daarna dichter vol getimmerd, eerst tot een dorp en daarna tot een grote koopstad geworden is welk woord Enkelhuizen in Enkhuizen is veranderd. Het werd bij de gedenkschrijvers voor een bekende zaak gehouden dat de Zuiderzee die nu zo breed en wijd is tussen Enkhuizen en Stavoren zeer nauw plag te wezen. Zodat voor Enkhuizen nog veel voorland gelegen heeft wat mettertijd als onbedijkt en onverzekerd tegen de vloed en het afspoelen van het aandringende zeewater zover is weg genomen dat het eindelijk ook een gedeelte van de stad of vlek heeft ingenomen eer dat het bedijkt is geworden zo het nog tegenwoordig wordt aangewezen dat dezelfde huizen wel een schot ver buitendijks gestrekt hebben die nu in zee verdronken liggen omtrent de droogte die ten zuidoosten van het Oosterhoofd recht af te varen gevonden wordt waar men meent dat de kerk en eerste huizen gestaan hebben welke droogte noch tegenwoordig het oude kerkhof genoemd wordt. De eerste beginselen van deze woningen waren zeer slecht en volgens de gedenkschriften niet anders dan kleine hutjes en lieden van zeer geringe behulp die maar alleen een oven hadden om brood te bakken en een schuit of schip om te varen. Daarom wordt het ook in de eerste jaren en in oude gedenkschriften niet vermeld voor het jaar 1279 (omtrent welke tijd men zei dat Vroonen zou verbrand en verdelgd zijn) dat Jan van Arkel door Nikolaas van Putten die hij had gezonden om de weerspannige Friezen onder te brengen dit Enkhuizen mede liet afbranden. Het is ook uit de oude Friese gedenkschriften bekend dat tussen Enkhuizen en Stavoren, toch wel zo nabij aan Stavoren een bos gelegen heeft de Kreil genoemd waarvan de Duitse kroniek van Friesland dat graaf Floris de tweede toen hij te Enkhuizen of Medemblik kwam dikwijls uit jagen ging die in het jaar 1091 graaf van Holland werd en in het jaar 1122 is overleden. Deze stad Enkhuizen mach met recht wel Neptuniana geheten worden doordat haar schepen alle hoeken van de wereld ter zee doorreizen. Ze hebben de eer gehad dat ze de keizer Karel de 5de meer dan eens over en terug naar Spanje hebben gevoerd als ook mede de zoon van de koning van Spanje sinds vrouw Anna van Oostenrijk van haar gemaal de keizer Maximilianus dochter, ook mede zo voeren ze in hun stadswapen vanwege de scheepvaart drie zilveren haringen met twee gouden sterren in een azuren veld wat betekent dat ze doet gelijk de haringen alle zeeën van de wereld bezeilen.
1670 de 4de maart zijn er over de bevroren Zuiderzee naar Enkhuizen gekomen 77 sleden met volk.
167 is de weg van Enkhuizen door de streek tot Hoorn toe, lang 4600 roeden, met steen helemaal bestraat.
1688 is het nieuwe stadhuis gebouwd.
In Enkhuizen anno 1707 op woensdag de 7dedecember na begraven Barber Linkers van 107 jaar oud. Deze vrouw had 60 jaren van de kerk geleefd.
Hier is de wrede inquisiteur Ruard Tapper geboren in 1488, ook de geniale kunstenaar Paulus Potter in 1625. In de Zuiderkerk is een grafteken van Berend ten Broeke die in het Latijn Bernardus Paludanus heette en geneesheer was te Enkhuizen en die vele reizen maakte en een kabinet van naturaliën verzamelde, overleed in 1633. Ze worden spottend vijgen genoemd. De uitdrukking nieuwsgierig Aagje is voluit Nieuwsgierig Aagje van Enkhuizen en doelt op een smidsvrouw waarvan wel verteld wordt dat ze vanwege haar nieuwsgierigheid om Antwerpen te zien dat met verlies van al haar geld en allerlei ongerief boette.
De 16de augustus 1703 verbrandde in het Westeinde van de Streek bij Enkhuizen wel tussen de 60 en 70 huizen.
Op Sint Jeroen dag1514 was hier in dit noorderkwartier wederom een hoge vloed van het zeewater waardoor te Enkhuizen een stuk van de Vest met een heel deel huizen wegspoelden.
Gommerskerspep naar Sint Gummarus aan wie de parochiekerk was gewijd, kerspel; parochie.
Ens, Schokland, eerder Ents genoemd naar de eigenaar van de heerlijkheid Gerrit Entszoon van Enkhuizen in 1470.
Enschede, 1118 Aneschedhe, 1118 Anneschedhe, 1280 Enscede, 1646 Endscheide, Germaans skaipjo: scheiding van een grens of heuvelrug, hier moerassig gebied.
Het heeft veel last gehad van grote branden en vooral die van 7 mei 1862 waarbij 800 huizen vernield werden en maar 140 gespaard. De welvaart komt van de fabrieken waarom het stadhuis een afbeelding bewaart van Herman van Lochem die met zijn broer Jan in het midden van de 18de eeuw de grondslag daartoe gelegd heeft.
Enschot, Berkel, 1164 Endeschit. Germaans andja: einde, scheide. Oorspronkelijk een grensaanduiding, eindgrens?
Enter, Wierden. 1134 Ennethere. Germaans anud: eend, haru, zandige heuvelrug.
Enspijk, Eynspyk, Spijk, Geldermalsen, 1129 Inspihc, pastura Inspihe, 1148 Inspic: het inwaarts gelegen Spijk ter onderscheiding van Spijk. Het kan van het Latijnse spica of korenaar afgeleid zijn, beter van Germaans spika: in een waterloop uitspringend hoek land. Het woord spijk betekent ook visplaats, eigenlijk horden van rijshout voor visweer. Dan zal het dus betekenen binnen een spijk. Het staat onder de naam van Herispic in 885 vermeldt bij de historieschrijver Rhegino als een dorp waar de Rijn en Waal scheiden.
Het is ook de plaats waar de veldheer der Noormannen, Godefroy, die Friesland met geweld de onderdrukte de gezanten van Karel de Dikke ging ontmoeten waar die gezanten hem doodsloegen. Ze heten hanenknippers omdat ze hanen lieten vechten waarvan ze eerst de veren hadden afgeknipt.
Enter, Twente, 1134 Arnoldo van Ennethere, 1188 Entheren, here, haru of haar: met struikgewas begroeide hoge rug. Steekt in ennet het Germaanse anit: eend? Eendenheuvel?
Enumatil, bij Leek, Gronings Aimtil, 1582 ad Emonis pontem: eerder Eemotil en soms Eemtil genoemd, brug of til over het Hoendiep. Til komt meer voor in Groningen als Langetille, Leenstertille, Kloostertil, ook een straat in Alkmaar. Mogelijk is het een afkorting van tilbrug, een valbrug en zo zal Enumatil de brug van Enuma betekenen of van Eem. Als je nu een brug voorstelt die naar het huis leidt dan is het duidelijk dat iets wat nadert op til is.
Enzelens, Loppersum, 945 Angeslengi, eind 11de eeuw Engislingeri. Mogelijk van de persoon Angislo of van eng: weide en slingi: windend, slingerend?
Linde in Epe, uit; http://www.lohuizerbrink-epe.nl/collectie/product_info.php?products_id=644
Epe, bij Apeldoorn, ecclesia Eep, 1176 in Epe, de Eepe, later Eep, Ep of eepe: land aan een rivier.
Voor het logement De Posthoorn stond een lindenboom waarin men tussen de takken een gezelschap die uit de bovenkamer kwam plaats kon laten nemen.
Epen, Wittem, eerder Apine, mogelijk van apa, oude waternaam.
Eppenhuizen, Eemsmond, Gronings Eppinghoezen: 1390 Eppingahusum, 1478 Eppinghehusen: huizen van de mensen van Eppo.
Eppenzolder, Haaksbergen, 1298-1304 Eppensolde en 1316 Eppensole.
Eppenzolder, Haaksbergen, 1298-1304 Eppensolde, 1316 Eppensolen; van Eppo, met sol: met water gevuld gat voor vee of wild.
Ertbuur, Heusden. 1223 Hardebure. Germaans hardu: hard, met de betekenis slecht? Zie Ardooie, West Vlaanderen, 847 Hardoga, later (H)ardoye, burja: kot.
Landgoed Essenburg en Staverden uit P. A. Schipperus en Jacobus Craandijk, 1888.
Ermelo, Nunspeet, 855 villa Irminlo, 1006 forestae in Ermelo, 1028 ecclesia in loco Hermelo, 1131 Ermello. Germaans irimia: groot, lahua: bosje op hoge zandgrond.
Irmin is de heilige zuil of boom der Germanen, vergelijk de door Karel de Grote in 772 vernielde Irminsul der Saksers. Ook de naam van vele dappere helden. Zo ook Irmin of Herman bij Harderwijk, ouder Irmenloo, Yrmilon, Hermelo: goddelijk, bos dat verheven of groot is. Daaronder liggen de landgoederen Essenburg en Staverden.
Erp, Veghel, 1134 Aerthepe qua eest in Tessandria, rond 1200 Aerdepe, 1332 en verder de Erpe: ard: bouwland, apa: oud woord voor waterloop.
Erpe, Gent, 1057 Erpe; de beek, in 972 Arpia, nu Molenbeek.
Erpe, Oost-Vlaanderen. In 1057 werd Erpe voor het eerst in een document genoemd, al is het dorp naar alle waarschijnlijkheid veel ouder. De naam is afgeleid van de naam Erpo.
Erps-Kwerps, Vlaams-Brabant, 1125 Erpeza, 1153 Erpece. Mogelijk van een oude vorm erpisa: donkergekleurd water.
Kwerps, 1110 Quadrebbe. Romeins quadruvium: kruispunt van wegen, viersprong?
Ertvelde, Evergem, 1167 Artevelde, Germaans aert; wel aarde of grond, en velde: bebouwd land.
Esch, hooggelegen bouwland bij dorpen (in Drenthe, Westerwolde, het grootste deel van Overijsel en een deel van de Graafschap).
Esse, Sint Lievens, 1041 Esca. Oud Germaans Askja, nederzettingsnaam die afgeleid is van de waternaam Asko. Het ligt aan de bron van een beekje.
Essene, Affligem, 1105 Eschene, 1148 Eschen, mogelijk van ouder Askinja, gelegen aan een beek die te Asse ontspringt.
Essen, Groningen. In 1215 werd hier een vrouwenklooster gesticht dat behoorde tot de orde van de Cisterciënzers. Dit klooster Yesse (later ook wel klooster Essengenoemd) heeft bestaan tot 1594. Genoemd naar Jesse, vader van koning David.
Esselijkerwoude, Woubrugge, 1063 Asclekervald. Germaans Askilakuwarja walpu: moerasbos van de bewoners van Askilaku. (aski: es, laku: waterloop in moerassig terrein)
Esveld, Barneveld, 1432, 1534 3n 1633 dat gued Estvelt, kan van midden Nederlands est naast ast: tak of este: eest, droogoven, van Grieks aither; branden of stralen, ether, Latijn aestas, meervoud aedes; haarden.
Eursing, Drenthe. 1634 Oversche, tussen 1851 en 1855 als Eursinge, 1899 Eursinge –beilen; Over-es-ing; een woonplaats, gelegen aan de andere zijde van de Es van Beilen.
Ezumazijl, Dongeradeel, Fries Iesumasyl. Er ontstond een zijl waar de Zuider Ee in de Lauwerszee uitmondde, 15de eeuw Esmerzijl, 16de eeuw Esemezyl komt van de familienaam Esuma, van de persoon als Eise; zwaard, met een zijl; sluis. Of van de plaats Ezum, (Eesum) zie Ezumburen. (Friese kroniek; ‘In het jaar 357 verbrande de onlangs gebouwde stad Waarden geheel af. In het jaar 377 heeft Odolf de afgebrande stad Waarden weer opgebouwd en Ezonstad genaamd daar nu Emmerzyl is. `(De Ezumazijl nabij Ezonstad, alwaar in den tijd van Foeke Sjoerds (Beschr. van O. en N. Friesland I. 240) nog enige overblijfselen van te zien zougeweest zijn.)
Hier vond in 1422 een veldslag plaats.
Ezumburen, Fries Esonbuorron, 1580 Eesemeburen, 1619 Esumabuijren, idem met meervoud van buur.
Etenaken, Wijlre, uit Gallisch Romaans Atiniaco: villa van Atinius.
Etikhove, Oost-Vlaanderen, 1116 Attingahova, Attingchova: hoeve van de mensen van Atto.
Etten, Doetinchem, 1105 Ettenon, 1218 Etten: weidegronden.
Etten-Leur, Noord-Brabant, 1105 Ettenon, vergelijk het werkwoord etten: beweiden, weidegrond. (Etymologisch verwant met et- in etgroen, vgl. ook ettinge), maar het voorkomen hiervan is onzeker en laat bovendien de vorm Atten (ook in Attelaken = laak bij Atten) onverklaard. Misschien is daarom te overwegen aan te knopen bij hart/hert ‘niet ontgonnen land’. De plaats ligt in een gebied waar de h geen betekenisonderscheidende functie had en de wegval van r na korte vocaal en vóór t is een Brabants verschijnsel.
Leur, eerder Lore, 1380 Loer, 1566 Luer: teleurstellen of verliezen, mogelijk van waardeloze grond, slechte turf. (verwant met lor ‘vod, prul’), 16de eeuw als Etten en Loere.
Hier is geboren in 1761 de dichter Johannes Cornelis Boot die overleden is als predikant van Arnhem in 1834. Het spreekwoord: ‘het zijn jongens van de Leur’ zal wel slaan op die dappere jongens en op het feit dat Adriaan Adriaansz van Bergen, de schipper van het turfschip van Breda een jongen van Leur was.
Etterbeek, Brussel, 1127 Ietrebecca, Keltisch ett; snelle beweging en beek, een snelstromende beek.
Eursinge, De Wolden, 1408 Oversinge dat men uit Overesschinge zou kunnen verklaren, dus een ‘over de de es gelegen woonplaats’.
De vorm eur kan van oud Fries ur kunnen komen: over, zie Orvelte.
Euvelgunne, Groningen, zal wel slecht land betekenen. Hangt gunne samen met het werkwoord gunnen? En dan in de zin van ‘het slechte land dat iemand’ gegund’ werd?
Evenkamp, Roermond. 10deeeuw Ebulonkampe. Germaans Abulon kampa: veld van Abulo.
Everbeek, Frans Everbecq, Oost-Vlaanderen, 11de eeuw Eversbeke, Germaans eburas: ever, baki: beek.
Everberg, Vlaams-Brabant, 1112 Eversberg, 1129 Everberga. Germaans ebura: ever, berga: berg.
Everdingen, Vianen, 1215 Everdinge, Germaans Eburhapingha: behorend aan Eburhap. (ebura: ever, hapu, strijd)
Evere, Brussel, 1120 Everna, keltisch abrona; doorwaadbare plek.
Everikesdorp, oude naam van Achttienhoven, Utrecht, 1085 in Everekestorpe. Germaans Eburarikis porpa: dorp, is dochternederzetting van Eburarik. (ebura: ever, rikja: machtig)
Everlo, Dinkelland, is een open bos met evers of zwijnen.
Eversam, West-Vlaanderen, 1100 Herversant: het zand van Hariward, abdij is gesticht in 1091.Of Germaans eburas: ever, hamma: landtong die uitspringt in inundatiegebied.
Eversdijk, Kapelle (Zeeland). Dijk van Everdei: 1271 Eversdeysdic.
Everswaard, oost van Yerseke, 1214 Eversward. Germaans Eburas waripa: eiland in of tussen rivieren, van Ebur. Verdronken in 1530.
Evertsoord, Sevenum. Genoemd naar Willem Everts, burgemeester van Sevenum, 1923-1958.
Ewijcksluis, Anna Paulowna polder is genoemd naar de gouverneur van N. Holland D. J. Van Ewijck van Oostbroek van de Bilt.
Ewijk, Beuningen, 855 Ewic Silec (Euuic), 1075 Aeich, 1076 Awich, 1196 Ewic: ee of aa: water, wic: wijk. Het staat vermeldt in een giftbrief van gravin Adelheidis van 1188.
Van Ewijcksluis, Hollands Kroon. Genoemd naar Daniël Jacob van Ewijck van Oostbroek van de Bilt, die als gouverneur van de Koning betrokken was bij de inpoldering van de Anna Paulownapolder.
Eyghene, Egem, Pittem, Tielt, Wingene. Of uit Eigen in Neerijse (Vlaams-Brabant), Oud-Turhout (Antwerpen), Zepperen (Limburg). Eigen: allodiaal, niet-leenroerig goed.
Eys, Gulpen, heeft zijn naam van de Eyserbeek. De plaats wordt door de beek in tweeën gesplitst, het oostelijke gedeelte wordt Overeys genoemd omdat het vanaf het oude dorp gezien aan de overzijde van de beek is gelegen. De eerste officiële vermelding van Eys (toen nog Hanzon) staat in een oorkonde van het Sint Pauluskapittel te Luik uit 1193.
Ezemaal, Vlaams-Brabant, 1066 Hismale, 1080 Esemal, wel van hees: bos van laag hout, maal: zak of verlaging, zie Orsmaal.
Ezinge, Gronings Aisen of Aizing, Winsum, komt van ouder Esmundinga: afstammelingen van Van Esmund.
Faan, Grootegast, komt van het oud Fries fane, Friese faen: veen.
Fagne, veen, ven, moerland. Streek Fagne-Famenne, Henegouwen, Namen.
Felland, Onnen, Haren, zal wel komen van Felle, vergelijk de familienaam Fellinga.
Fellenoord, Drunen. Felle; woest donker begroeid oord; plaats.
Ferrières, (Luik). Verspreide plaatsnaam: ijzergroeve.
Ferwoude, Fries Ferwalde, Wunseradeel. 1275 Forwalda, 1315 Vorwalde, 1399 Werwoude, van voor; dichtbij, wald; woud, de ligging ten opzichte van het wold gebied.
Fijnaart, Moerdijk, Brabants de Fendert, eerst heette de plaats Mons Sanctus, maar die werd door de Sint Elizabethsvloed in 1421 verzwolgen. Na een nieuwe indijking werd het Vrouwe Jacoba land genoemd naar Jacqueline de Croy. Het woord fijner is een naam voor aanwassen, van fijne aarde.
Fivelgo, Groningen, van Fivel, vroeger een riviertje daar, dat wel vergeleken wordt met oud Noors fimbul: groot, machtig en ga of gauw, onder invloed van Hunsingo werd het Fivelingo
Finkeburen, Fries Finkebourren, Sint Nikolaasga, zal een woning betekenen waar turf gewonnen wordt, fin is een Fries woord voor ven.
Finsterwolde, Gronings Finnerwol, Oldambt, 1319 Fynserwolda en Oostfinsterwolde, 1420 Ffinsterwolde en Oistfinsterwolde 1506 Vynsterwoldt. Ook Westwinserwalda en Astwinserwalda. Hoogduits finster betekent duister is hier waarschijnlijk nooit bekend geweest. Mogelijk van oud Fries winser: linker dat ook noordelijk kan betekenen, links van het moerasbos. Finsterwolderhamrik, hamrik; gemeenschappelijk graslanden, dat in de droogvallende Dollard.
Flakkee, eigenlijk een waternaam met een ee, zie eiland. Het was ooit voor de dijkdoorbraken een rustig, effen water achter de duinrand, het woord betekent dan: de vlakke ee.
Fluessen, Fries De Fluezen, 1200 bos Fluyso. Het Friese flues is gelijk aan vlies: een dunne laag van slijk op droog gelopen overstroomd land en een laag van ingevlochten planten aan de oppervlakte van een moeras. Men gebruikt daardoor ook de woorden flioeslant en flossen. Het meer was dus vroeger een moeras dat steeds meer ondergelopen is. Zo ook Vlusch, Krommenie. Friese kroniek; ‘In het jaar 1210 verbrande door een geweldige droge zomer het bos de Fluessen geheel af en werd door het inscheuren van het zeewater eerst een klein meertje en mettertijd tot die grootte als het heden is.’
Fluitenberg, Drenthe. Voor de stichting van Hoogeveen heette het gebied rondom het huidige Fluitenberg De Vleutenbarg: een verhoging rondom De Vleute, zoals het beekje dat langs Fluitenberg stroomt toen heette.
Folsgare, Fries Folsgeare. Wymbritseradeel. 1275 Foldegara, Ffoldesgara of Foldegara, 1431 Foldsghara, 1492 Folsgaere. Van de persoon Folde; volk, oud Fries gara; puntige vorm, landpunt.
Fons, Fries Funs, Jorwerd, Friese vorm van van Fonninge en betekent dus de afstammelingen van Fonne.
Fosse: gracht, sloot. Verspreide plaatsnaam Fosse (onder meer Luik, Namen).
Fonzê, Aywaille en Nandrin (Luik). Frans dialect fonze: kloof.
Formerum, Fries Formearum, Terschelling. Het dorp wordt in middeleeuwse documenten vaak aangeduid als Viveporten, Vijfpoort. De naam schijnt vooral te wijzen op een klooster dat hier ooit heeft gestaan. In de oudste kerkenlijst van Westergo uit omstreeks 1270 wordt ook de kerk van Formerum genoemd gewijd aan Sint-Pieter.
Fort, De Wolden, Drenthe. Over de achtergrond van de naam bestaat onduidelijkheid. Zeker is echter dat de naam overeenkomt met de naam van de verveningboerderij ‘Het Fort’. Of van voorde; doorwaadbare plaats in de Reest.
Fort Ferdinandus, Terneuzen. Het werd begin 17de eeuw aangelegd door de Spanjaarden. Later werd het fort vernoemd naar Ferdinand van Oostenrijk, die in 1634 landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden werd.
Foxel, Emmen; Vossenhol.
Foxham, Groningen, van vos en haim, of is het de woning van Fokko?
Foxhol, Groningen. De 22stevan juli is jonker Fox met zijn volk door de Groningers omtrent Kropswolde aangevallen en geslagen; Fox zelf wilde zich niet overgeven, ofschoon hij verscheidene wonden gekregen had, maar vocht op zijn knieën liggende zo lang tot hij de geest gaf. De Groningers hadden hier een grote overwinning want 30 bleven er van de vijanden dood en 125 werden er gevangen.
Alhoewel deze jonker Fox altijd der Groningers ergste vijand is geweest hebben ze hem evenwel om zijn dapperheid naar Groningen gevoerd en aldaar in de Minnebroeders kerk met ereteken begraven. Door het verslaan van deze jonker Fox heeft het plaatsje Foxhol zijn naam bekomen.
Foxwolde, Roden, 1313 Fokeswolde, 1382 ziilvestene van Peyse, Roeden ende Fockeswolde, 1548 Foxwolde; woud van Fokko of vossenwoud.
Fraamklap, Middelstum, naar de burcht Fraam bij Huizinge om er te komen moest men hier over het Boterdiep gaan, klap is hetzelfde als til: brug van balken, ophaalbrug.
Fraiture, (Luxemburg, Luik), uit het Latijnse fractura: braak(land).
Franchimont, Frans Frantchîmont, provincie Namen, Franchimont-Theux. Romaans, Germaanse Franahari-montem; berg van Franka; moedige, en harja; leger.
Francorchamps, Luik, 1130 Francorcamp. Romeins Frankon camp: kamp van Franko.
Frankrijk, Harderwijk. Waarschijnlijk heeft de buurtschap haar naam te danken aan het feit dat daar vroeger een luchtballon uit het land Frankrijk neergekomen is.
Uit; van Lennep.
raneker, Friesland, dit betekent vroonakker: de heer toebehorend, zoals in vroonland en vroondienst, 1085 ecclesiam in Fronackre, 1216, Fronackre, 1296 Froneckere,1290 Fornacker, ook Franakker, Franeckere. De oudste straat van de stad heet nog steeds Froonacker. Kroniek van Friesland; ‘In het jaar 1192 is, door ’t uitroeien van Berlikum Franeker tot meerder aanwas gekomen en werd verbreed met twee naastgelegene akkers als Froonakker en Godsakker en zo tot een stad geworden waarvan het ook eerst Froonakker genaamd werd. Godsakker is aldaar noch hedendaags een bekende straat.’
In 1192 kreeg Franeker stadsrechten van Sicco Sjaardema. Er bloeide een hogeschool van 1585 tot 1811 toen Napoleon het ophief. Hier is Eisinga’ s Planetarium te zien, zie Dronrijp. Een gevelsteen in de Dijkstraat, zogenaamde Mauritssteen, is ter gedachtenis dat daar Johan Maurits van Nassau die door het instorten van een brug te water raakte en slechts met veel moeite gered werd op 8 januari 1665. Johannes Scheltema is hier geboren in 1767 wiens vele geschriften en vooral die van Heksenprocessen bekend is. Spotnaam van hen is klokkendieven, wel in verband met de klok in het gemeentewapen. Er is een overlevering dat zee en van de drie klokken van Tzum hebben gestolen. De schildhouder van het gemeentewapen zijn de beelden van 2 maagden en elk met een korenschoof in de arm. Dat omdat Franeker eens belegerd was en in hongersnood verkeerde maar dat er twee maagden waren met twee broden waren en die broden van de stadswal naar de vijand wierpen waaruit die besloot dat er nog geen gebrek in de stad was en de uithongering staakte en de belegering opgaf.
Frankrijk wordt Gallia genoemd naar de witte kleur van het volk. Dan vanwege de rauwe lucht van de bergen waar de zon niet heet schijnen kan worden de mensen daarom ook niet van die gekleurd of zwart gemaakt. Vandaar dan de Grieken vanwege die melk of witte kleur hen Galatas noemen, want gale heet bij hen zoveel als melk. Van dat woord hebben de Latijnen dit volk Gallo genoemd. Dus niet van Gallus: haan.
Friesland, Fresia, begin 9deeeuw Fresinse. De vermelding van pagus Fresinsis begin 9de eeuw slaat op Witla aan de Maasmonding, die van 864 waarschijnlijk op Zeeland. Ook de Friezen uit de vita van St. Elegii begin 8ste eeuw worden het best in Zeeland gesitueerd. Het Friese recht gold dan ook tot en met Zeeland.
Friezen, vele vermeldingen van Plinius en Tacitus, Frisi of Frisci, 122 Frisio, 755 Fresones, 891 Friisan. Bij oud Engels fris: kroesharig, oud Fries frisle, fresle, gekrulde haarlok? Hoewel men ook denkt van de aan de zeekant wonende. Of zijn ze afkomstig uit de eerste plaats van de Hondsrug voordat ze de Waddenzee opgingen, Vries?
Hoezeer de gedachtenis van de hertog Alba bij ons rechtvaardig vervloekt wordt zo hebben echter de Friezen hem dank te weten dat ze nu aan zoveel waterverwoesting niet onderworpen zijn want bij gelegenheid van deze Allerheiligenvloed gaf hij om zulke onheil in de toekomst te verhinderen een bevel om langs geheel Friesland een stevige en onbreekbare dijk aan te leggen tegen het woeden der zee. Alle ingezetenen en niemand uitgezonderd moesten zelf hieraan werken of geld geven, de edelen wenden voor dat ze altijd van zulke lasten waren vrij geweest, doch hij vaardigde hen af met dit antwoord; haal uw vrijbrieven voor de dag en leg ze tegen de oever van de zee aan en als die op het aller verbolgenste is: indien ze dan de golven kunnen afweren zo zal ge vrijheid genieten, anders met de andere moeten arbeiden of betalen.
Fromberg, Wijlre, mogelijk van de oorspronkelijke vorm Froonberg: berg die in het bezit is van een heer, zie Vroonen.
Froombosch, Slochteren. Van Fromabosch, bos van de familie Froma. Vroeger wel Bagelhuttengenoemd. Dat is een verwijzing naar de hutten waarin de veenarbeiders waren gehuisvest, die hier in de vervening werkten.
Gaaikemadijk, Zuidhorn. Genoemd naar de edele heerd; boerderij, de Gaykingaheerd.
Gaaikemaweer, Zuidhorn. Genoemd naar de familie Gaaikema, weer; wierde.
Gaal, Noord-Brabant. 1174 kopie 16de eeuw Gala, 1223 Gale, 1301 Ghaele.Wel samengesteld uit a‘water’ en het Germaanse gal*- ‘zingen, razen’ (vergelijk het Nieuwengelse gale ‘storm’) en dan: ‘stormig (of ruisend) water’. Eerder een met ga- gevormde collectiefvorm bij alhô* ‘huis, woning’ (vergelijk Maasniel) en dan een betekenis ‘huizengroep’.
Gaanderen, Doetinchem. 1200 Ghernere, Gernere, 1215 Gernhere, 1468 Garner. Germaans gaizan: spits toelopend stuk land, haru: zandige heuvelrug.
Gaarkeuken, Grijpskerk. Gaarkeuken; eenvoudig restaurant met cafe.
Gaarland, Slochteren. Verbastering van Gerend land; spits toelopend land.
Gaasbeek, Lennik, 1196 Gasbeca, mogelijk van de riviernaam Gaas dat vergeleken wordt met Duitse Geis-aha: stortbeek.
Gaast, Friesland. 1270 Lutkegast; kleine zandige hoogte.
Gaastmeer, Sneek, 1132 Gersmere, 1398 Ghelmeer: waterloop of meer langs grasland. Ze worden ottervreters genoemd in de tijd dat die hier nog leefden, zie Otterdijk, Ottterlo.
Galder, Alphen-Chaam, mogelijk van gald-haru: onvruchtbare hoogterug, vergelijk midden Nederlands gelde, oud Hoogduits galt: onvruchtbaar.
Galamadammen, Koudum, 1stelid van de Friese familienaam Galama. Galama Dammenstate.
Galekop, Jutphaas, betekent een stuk dat gekocht is door een persoon Galo.
Galesloot, Oudenrijn, 9deeeuw Galana, idem. Of van Oud Germaans galano: de zingende, bij galan: zingen, betoveren?
Galgenberg, Gent, 1208 Galgheberch. Germaans galgan: galg, berga: berg.
Galmaarden, Frans Gammerages, Vlaams-Brabant, 1164 Galmardia, 1166 Galmarden. Galm mogelijk te vergelijken met oud Engels gielm: schoof, aarde of ard: akker. Dus een akker waarop schoven staan? Of van galt; onvruchtbaar en een aard; gemeenschappelijk weiland
Gameren, Gelderland. Germaans gambron, gambra; de sterke, sterk. Of uit Gamhard, persoon, met heim; woonplaats.
Gammelke, Dinkelland, 1333 Gamminclo, 1456 Gammicloeeen bos van de mensen van Gammo.
Ganker, Nibbixwoud. Mag men uitgaan van Gancweer dat zou het een smalle weg door een hoog gelegen land betekenen.
Gansoyen, Drongelen. Gans en ooi; aan water gelegen land.
Gasthuis, Eijsden-Margraten. Wel van het gasthuis van het kapittel van Sint-Servaas dat op deze plek heeft gestaan.
Ganzedijk, Finsterwolde. Wel van garst; zandhoogte, gebruikt als akkerland. De schoolmeester van Finsterwolde stelde in 1828 dat het gehucht vroeger Garstdijk heette, maar dat het in zijn tijd zo genoemd werd “naar de menigvuldige ganzen, welke gemakkelijk op het buitenland konden grazen, en die den bewoners, wier huizen nevens den dijk staan, tot hun bestaan dienden”.
Gasteren, Anloo, Drents Gaastern, 1298-1304 on parrochia Anlo… in villa Ghestre in eadem parrochiaen komt dan van Fries gast: geest.
Gapinge, Veere, 1216 Gapinge. Germaans Gapingja: van de mensen die wonen aan het gat, of van de persoon Gapo. (Germaans gapa, Oud Noors gap: gat, opening)
Garderen, bij Barneveld, in 855 silva Wuarlo, Wardlo en in 1252 Gardere, 1300 Gherderen: gaarde of tuin op zandige heuvelrug. In het bos van Garderen heeft vaak Willem III en zijn jachtstoet gejaagd en rustte vaak onder een eik die koningseik wordt genoemd.
Garijp, Leeuwarden, Fries Garyp, 1482 Garyp: ga of gouw, rijp, riep; dorp van smalle landstrook. De inwoners heten klitsenvreters.
Garmerwolde, Ten Boer, 1301 Gedmerawalda, 1385 Germerawalda: woud van Geldimar, naar de borg die vroeger bij Garmerwolde stond. In de kerk ligt begraven een plaatselijke predikant, Hermannus Sebastinai die in 1672 op 95-jarige leeftijd overleed en op wiens graf dat zonderlinge opschrift prijkt:
‘Wat is wereldts vals bedrijf
Ick bracht ‘t aan ‘t 6 wijf
En meende ‘t waer gewonnen
Nu ben ik koud en stijd
Hieronder leght mijn lijf
Als van de doodt verslonden’.
Garminge, Westerbork, 1381 die tiende to Grimmige, 1542 Garmijnge, naar een persoon Grimmo.
Garsthuizen, Gronings Gaasthoezen, Loppersum, zal wel komen van oud Friese gers: gras, en huizen. Grashus, Oudfries gershûs was vooral in Oost-Friesland gebruikelijk om een voorwerk aan te duiden. De naam lijkt daarom te verwijzen naar de beide kloosterboerderijen Westeremder- en Garsthuizervoorwerk, die hier aan het begin van de dertiende eeuw zijn gesticht.
Gassel. Noord-Brabant. Mogelijk een verbastering is van gestel. Het zou dan gaan om een hoogte tussen de riverdalen van de Maas en de Raam. Een alternatieve verklaring is dat de naam zou afstammen van het Germaanse woord gastsali, met de betekenis: ontvangsthal, herberg.
Gastel, Noord-Brabant. Mogelijk van –gestele; geest, hoge grond tussen twee waterlopen, e; lo; bos. Dit is niet de situatie zoals die ter plaatse is aan te treffen. Mogelijk is de benaming met een groep immigranten meegekomen. Naast Oud Gastel bestond ook Nieuw Gastel. Dit lag ten noorden van Oud Gastel in het poldergebied. Het ging, reeds kort na de stichting ervan, in de 16deeeuw door overstromingen verloren.
Moergestel, Noord-Brabant. Samenvoeging van moer of veen, en gestel of hoge grond tussen twee rivieren.
Gestel, Antwerpen, Lummen, Meerhout. Zie ook Sint-Michielsgestel.
Gasselte, Assen, 1365 to Gasselte, uit gees, ges: onvruchtbaar en holt, hulta: bos. Zie Gees. In 1302 wordt er van een Jacob ‘de Gesholte’ gesproken. De Gesholte: daar is een kuil van 500m in omtrek en 9 meter diep die de merkwaardige eigenschap heeft om nooit water te bevatten die de hoger gelegen kuilen in de omtrek wel hebben. Daarom wordt het verbergingskuil genoemd.
Gaternisse, Schoondijke, 1150 Gaternesse. Uit gat, en hernesse: kudde, weiland, is verdwenen, was op de plaats waar nu Hoofdplaatpolder ligt.
Ten Gâte, in Kortrijk of Romaanse plaatsnaam La Gatte, bijvoorbeeld in Grand-Manil, Namen. Gate; bres, opening, kuil, haven, weg.
Gauw, Friesland. Oude naam was Clegawe; vaart waarlangs het vee vervoerd wordt.
Gaver, Onkerzele, 1213 in prato quod Gavere nuncupatur. Germaans gabra: moeras, vochtig land.
Zo ook Gavere, Oost-Vlaanderen, begin 10de eeuw Gavare. Ook Gavrelle, 1025 Gaverellam.
Geel, Antwerpen, 1155 Ghela. Germaans gelwa: geel, naar het zand? Lauha: bosje op hoge zandgrond.
Geeneind, Helmond, en geen in de betekenis van ginds.
Geenhoven, Valkenswaard, zal wel betekenen gindse hoeve, naar de Geenhoeve (Ghinhoeven), die van voor de 15de eeuw stamde en een van de oudere hoeven van de nederzetting was.
Geer, Luik, hier spits toelopend stuk land. Zo is Geerbroek, Ulvenhout, 1185 Gerbroc, een puntig stuk toelopend moeras. Geerdijk, Overijssel, een puntig zich met een andere dijk kruisende dijk. Zo ook Geerland, Groningen.
Geerdink, Geesteren, 1188 domus Gherdinc. Germaans Gardinga: toebehorend aan Gardi, (gardjo: roede)
Geersdijk, Noord-Beveland, Wissekerke, 1216 Gerolsdike, 1282 Gherolsdijc, -dijck. Germaans Gairawulfas dika: dijk van Gairawulf, Gerolf, Latijn Gerulfus. (gaiza: speer, wulfa: wolf) Is verdwenen in de golven. Nu Geersdijkpolder.
Geerstraat, Gelderland, genoemd naar de boerderijnaam Geer; schuine strook land.
Geervliet, Nissewaard, 1195 Gervliet. Geer; een waterloop die schuin op een andere staat, vergelijk Geerplas, Langeraarse plassen, en Geersloot, Vlijmen,1281 Gerslath, fleuta: vliet.
Gees, Coevorden, 1207 Ghies, 1276, Bolonis Ieminge de Ghees, 1298-1304 Geys,1302 Gesholte, gies: onvruchtbaar.
Geesbrug, een ontginningsdorp, ontstaan na aanleg van de Verlengde Hoogeveense Vaart in de tweede helft van de negentiende eeuw in het veengebied van de toenmalige gemeente Oosterhesselen. Alle zes bruggen over het kanaal die in deze gemeente lagen, werden genoemd naar het dichtstbijzijnde dorp of het dorp waar de brug naartoe leidde. De meest westelijke van de zes werd genoemd naar het zanddorp Gees.
Geesteren, Tubbergen, 1188 Ghesterne, 1209 Geistern, 1246 parrochoa Geysteren, 1268 Geijstere of Gheijsteren, 1323 gesterne. Germaans gaistu: hogere zandstrook in of langs zee of rivierkleigebied of moeras, hurnjon: hoek hogere zandgrond die uitspringt in moerassig terrein, of haru: zandrug.
De kerkklok verhaalt in haar opschrift dat toen: ‘een goddeloze bende: (de Spanjaarden in 1586) de kerk verbrandde en haar stem verloor maar dat ze weer hersteld is en met helder geluid de gemeente kan oproepen’.
Geestdorp, Woerden, dorp op geestgrond.
Geetbets, Vlaams-Brabant, 1140 Gheet-Beetse, 1156 Bece, de rivier Gete en baki: beek.
Geetschure, De Pinte, Gent,1157 Getscure. Germaans gait: geit, skurjon: schuur.
Geetsvondel, Tremelo, 1146 Ghetvondera. Germaans gait: geit, sunpra: vondel, brugje.
Geffen, Noord-Brabant. In vroegere geschriften “Ghiffen” of “Gheneffen”. Gheneffen is waarschijnlijk afgeleid van “gen” + “effa”, wat betekent “aan de waterkant”.
Gelbressée, Namen, 1125 Giselbercies. Germaans Romeins Gisalberthiacas: behorend tot Gisalbertht. (Germaans gisala: gijzelaar, bertha: schitterend)
Geldenaken, Frans Jodoigne, Waals Brabant, kan van geld en hake, haak, haeck, een hoekvormig perceel land, verhevenheid in het landschap, eerder van een Gallisch Romaans Geldonacum, Van de man Geld en iacum; behorend aan.
Gelderland, 866-1067 was Gelre een praefectuur, Praefectura Gelrensis, 1067-1327 een comitatus of graafschap en is in 1327 tot een ducatus; hertogdom verheven. 9deeeuw Gelleron, 1001 locus qui dicitur Gelria; mogelijk van gelwa: geel en mogelijk verbonden met haar: hoogterug.
Geldermalsen, Tielerwaard, 850 Uberan Malsna: oude naam van Geldermalsen, ook in Malsnon, mogelijk een waternaam.
In de kerk is een tombe van het geslacht Van Borssele wie een tijd lang de heerlijkheid toebehoord heeft.
Gelderse Buurt, Hollands Kroon. Genoemd naar de komst van arme gezinnen uit Gelderland die rond 1840 door de predikant Ottho Heldering naar de nieuwe Anna Paulownapolder werden gehaald.
Geldrop, Noord-Brabant, 1031 Ghellendorp, waarschijnlijk betekent het dorp van Gelde of Gelders dorp, van de hertog van Gelre.
Geleen, Limburgs Gelaen, 1148 Glene dat samenhangt met Belgische namen als Glan en Glain en het Duitse Glan, eigenlijk een Keltsich waternaam glano: rein, schoon, dus de glanzende beek, de Geleen-beek.
Geleisbeek, Ukkel, 1215 Glatbeke, dus de effen stromende beek.
Gelinden, Sint-Truiden, 984 Gledela. Oud Germaans glindinja van glinda: hek, omtuining van latwerk.
Gellik, Lanaken, 1096 Gelleken, Gelleke, Gellec. Gallisch Romaans Galliacum: toebehorend aan Gallius.
Gelmen groot, Sint-Truiden, Frans Grand Jamene. 966 Galmina. Oud Germaanse waternaam Galmino: de galmende, de zingende, of gelma; geel, korenschoven.
Gelmen klein, 1365 Cleyne Ghelmen, naast de grote.
Gelselaar, Berkellaar, 1326 ‘t hus te Geldesler, 1300 Gelleslare, een laar plaats: weideplaats van een Gelso of Geldso.
Geluveld, Zonnebeke, 1109 Gelevelt. Germaans Gelwon: gele beek, feldu: woeste vlakte.
Geluwe, West-Vlaanderen: beek met een gele kleur.
Gemaal, Utrecht. Genoemd naar het Gemaal Winkel; naar J. Winkel, Jzn. 1883-1969.
Gement, Berghem. Meens; algemene weide.
Gemert, Bakel, 1075 Gamerthe, 1249 Gemerthe: een gebergte of een hoop stenen bij een berg, onduidelijk. In de tweede helft van de 14de eeuw is daar de Duitse orde, commanderij Aldenbliesen, een sterk kasteel gesticht. Later bekend vanwege de spinners en wevers.
Gemonde, Noord-Brabant. Abdij van Echternach 698-699 Datmunda, te leze als Gaimunda, verwant met Latijn mos; berg, langs de Dommel. Vergelijk Duitse Gmünd.
Genderen, Aalburg, 11de eeuw Ganderon: waternaam Gender, die verder ook in Europa voorkomt als een zijrivier van de Moezel, het is genoemd naar de naam van een zeker adellijk geslacht.
Was, volgens een oude overlevering, geschikt om er een stad van te maken. Dit schijnt uit de rechte en brede straten die op een wijde plaats uitkomen, waar een markt gehouden kan worden, bevestigd te worden.
Gendt, Gelderland, van gend; gans.
Genelaar, Meerhout, van gen laar: gindse weideplaats.
Genemuiden, bij Meppel, in de volkstaal Geelmiden of Geelmuijen, 1275 Genemuden, 1332 Ghenemuden, 1474 Gelemuiden: monding van een water Gene, wel het Zwarte Water toen het water nog helder was want gan betekent helder, met gele komt er al een andere kleur van het water.
Er is een overlevering die zegt dat in die omtrek in een toren gewoond heeft de waarzeggende priesteres Velleda uit de stam der Bructeren die vanwege de orakels die ze gaf door Claudius Civilis en de zijnen schier als een godheid vereerd werd.
Genepas, Vlaams gewest: gene: ginds, pas uit Latijn pascua: weide.
Genk, Belgisch Limburg, 1103 Gheneck, 1108 Geneche,1140 Genneche, 1151 Genike, Galisch Romaans Ganiaco: villa van Ganius of van ganikja; nederzettingsnaam bij de waternaam Ganiko, gan; samenkomend, vloeiend.
Genenberg, (Nederlands-Limburg) en in Oostham en Herderen-Riemst (Limburg): gene (gindse) berg.
Gennep, Eindhoven aan de Niers, 900 in pago Ganipi, 1249 Ghennepe. Oud Germaans Ganipja: nederzettingsnaam van de waternaam Ganipo, van gan: samenkomend. Zie Gent.
Gennep, Limburg, Keltisch Ganapja; plaats waar twee wateren samenkomen, Maas en Niers.
Genooi betekent gindse ooi of weiland, geb; aanwijzend lidwoord en ooi; lager gelegen land bij een rivier.
Genoenhuis, Geldrop verbastering van Gindse noewe (nieuw) huis.
Gent, Frans Gand, Oost-Vlaanderen, begin 8ste eeuw Gandensis, 819 Ganda, 966 Gandavo, van gan; samenkomend of van ganan; opensperren, gapen of van genapa; monding, woorden die wel aan elkaar verwant zijn. Gent ligt aan de samenvloeiing van Leie en Schelde. Vergelijk de vele namen Gan-apja, Gam-apja (Gennep, Gamaches, Genappe, Jemeppes etc) evenals de afleidingen van gam, gan, met soortgelijke ligging. Waarschijnlijk is gam, ook gan, een oude vorm van ga- ontstaan uit Indo-Germaanse kom: samenlopend. Germaans ganda zou daarvan een afleiding zijn en verwant met Keltische condate: samenvloeiend. Vergelijk je het met de Noorse plaatsnaam Gand, waar de Ganna-ana uitmondt in Gandsfjorden, meer een Germaans ganda, gandu: opensperren. Volgens Maerlant kreeg het de naam Gent van Caesar naar zijn eerste naam Gaius.
Geraardsbergen, Frans Grammont, 1034 Alde Geroali monte, 1081 Geraldimontem, 1195 Graumont. Germaans Gairawaldas berga: berg van Gairawald. (gaiza: speer, walda: heerser)
Gerdingen, Bree, 1139 Ingengeis, 1173 Gerdringen. Germaans Gardingum: bij de mensen van Gardi. (gardjo: roede)
Gerkesklooster, Achtkarspelen. Aanvankelijk lag hier de nederzetting Wigerathorp (Gerke van Wigaradorp). De grootgrondbezitter GerckeHarkema liet er in 1240 door monniken vanuit het klooster Klaarkamp een klooster stichten, Jeruzalem genaamd. Ook werd een kerk gesticht, waardoor de nederzetting één van de acht kerspels (Nederlands: kerkdorpen) werd. In de praktijk werd het klooster Gerckes’ klooster genoemd.
Gerstenhoven, Frans Crisnee, Luik, 1224 Cristingheis. Germaans Romaans Cristiniacas, behorend tot Christinus.
Gerven, Nijkerk, misschien uit een geerven: schuin toelopend ven.
Gerverscop, Woerden, is een gekocht stuk land door een Gerbert.
De Gest, Hollands Kroon. Van gaast; hogere duingronden.
Gestel, Eindhoven, 1201 Gestele. Gestel zie je in Sint-Michielsgestel, Moergestel en Gastel, Germaans gaistu, gaast, geest: hogere zandstrook langs polder of moeras, lauha: bosje op hoge zandgrond.
Geulle, Limburg. Genoemd naar de rivier de Geul. Vergelijk Geulle aan de Maas.
Geul, 922 Gullo, 1196 Golam, ot Guel en Goel, genoemd naar de smalle geul waarin ze loopt. Geuldert is er een afleiding van, Geleum een heem of woning aan de Geul.
Geuzinge, Ruinen, 1428 Guesynge en Guodesinghe: woning van de mensen van Godiso.
Geverik, bij Beek, mogelijk Gallische Romaanse naam als Gaviriaco: villa van Gavirius, of Gabriacum; van Gabrus.
Gewande, ’s Hertogenbosch, 1309 Ghewanden, is de plaats waar de boer aan het einde van de akker de ploeg wendt, vergelijk midden Nederlandse gewande: landgoed, boerderij.
Gewei, Rotserhaule, van Fries ga: laag land met ondergrond van veen, Fries wei: weg.
Geijsteren, Geystere, Limburgs Geistere, Venray, zal wel een afleiding van geest zijn.
Gieten; Drenthe; 1356; in Gheten et in Vrees ecclesiarum, 1446 to Gheten, 1458 in der marcke van Gheten. Mogelijk uit geet; wachtplaats, of uit geest; hoger gelegen zandgrod, of uit een daar vroeger voorkomende riviernaam
Gietel, Gietelo, Gelderland, Voorst, eind 13de eeuw Gheetlo,1356 Geetlo, mogelijk van geit en lo: bos. Zo ook Gietenlo.
Gijzel, Haaren, van Gisa-lo: bos van Gisa.
Gistel, West-Vlaanderen, 988 Gestella. Germaans gaistu: hogere zandstrook langs polder of moeras, zie geest, lauha: bosje op hoge zandgrond.
Giesbeek, Zevenaar, waternaam.
Gietersebrug, Friese Meren. . Genoemd naar de Gietersen die hier kwamen wonen om turf te winnen.
Gijbeland, Molenwaard, bevat de persoonsnaam Gibo.
Gijsselte, Gijzelte, Ruinen, 1141 Gislo, 1217 in Gisle, 1302 Jacobus de Gesholte: bos op onvruchtbare grond, of gisil; twijg, of gislo, gies; beek, lo; bos.
Gijzenzele, Oosterzele, 864 Gisingasule. Germaans Gisinga sali: uit 1 ruimte bestaand huis, van de mensen van Giso.
Gijzenrooi, Geldrop. Verbastering van Gijs z’n rooi(land).
Gilze, Rijen, eerder Gillesa, geel, of van aa: waterloop die door een moerasachtige streek loopt, of gil; scheur, vergelijk geul, of gislo, van gisi; twijg, lo; bos? Rijen komt vermoedelijk van Rijt, dat “kleine waterloop” betekent.
Ginderdoor, Laarbeek. 1311 Henric van Ginderdore; ginds (kun je) erdoor, doorgang in moerassige streek. Ginderdoor, Alphen-Chaam.
De Ginkel. Bij Ede. Oorspronkelijk Gingeloe. Lo; open plek in een bos, land, van Gandolf.
Ginneken, bij Breda, 1246 Ghinneken: eken van Latijns –iacum, plaats van Ginnick of Gimmo, vergelijk Ginnick bij Aken dat in 1176 Gineke gespeld werd.
Heeft een gedenkteken voor de Nederlanders die op de Antwerpse citadel zijn gesneuveld en wiens gebeente naar Ginneken werd overgebracht in 1871. Onder Ginneken ligt de brug over de Mark die bekend is onder de naam Duivelsbrug omdat daar volgens de legende een ongedoopt klokje door de duivel in de Mark is gesmeten. Dat heeft Heije alzo beschreven. ‘De bevallige zestienjarige Maria van Gavre wordt geschaakt door jonker Walther van den Ulvenhout. Hij komt met haar bij een kerk en verlangt van de priester het sacrament van het huwelijk. De priester weigert dat en vervloekt de voorgenomen echt als misdadig waarop de jonker in drift het klokkentouw pakt om te gaan luiden want hij wil dat de plechtigheid door zal gaan. Verschrikt roept de priester: ‘laat dat’, de klok is nog niet gedoopt en nog niet beschut tegen de macht van de boze’. Walther gaat door en de klok vliegt door de nacht en smakt neer in de stroom, de toren stort in, de priester blijft gespaard, maar de twee jongelingen liggen dood en verpletterd’. Soms, zegt Heije, hoor je ’s nachts het galmen van het metaal en als je met onweer over de Duivelsbrug moet gaan stop je de vingers in je oren.
Glabbeek, Zuurbemde, Vlaams-Brabant, Frans Glabais, 1130 Gladbeke, 1099 Glabecke, 1178 Glabeck: Germaans glada: glad, glanzend, baki: gladde, de heldere of snel stromende beek, vergelijk Klabbeek, Tubeke en Monchengladbach, ook Glabais bij Genepien,
Glabbeek, Limburg, idem, zo ook Opglabbeek, met upa; hoger gelegen, in de vallei van de de Oeter. Neerglabbeek in de vallei van de Itter.
Glind De, Barneveld, 1429 Glinde, dat Glynt, van glinde: schutting van hout tussen twee erven, midden Nederlands gelende: omheining.
Gloepe De, Terschelling betekent eendenkooi, zo ook de Gloepenbij Anloo.
Goedereede, Zeeuws Goeree, Goeree-Overflakkee. Het was vroeger een eiland en door een dam verbonden met Overflakkee. Kreeg in 1312 stadsrechten, 1332 Goederreede: goede rede, maar is een verkapte ee naam of water en het 1ste lid is mogelijk goor: moeras.
Vermaard hebben zich de vrouwen en meisjes daar gemaakt die bij de aanval van de Hoekse onder jonker Frans in 1490, bij afwezigheid van de mannen, zich zo dapper vervingen zodat de aftocht van de vijand vooral aan het zwakke geslacht te danken was.
Heeft als pastoor gehad de eerste Nederlandse paus Adrianus VI op 10 januari 1522.
Voreux- Goreux. Luik. Voreux, 1294, Vorue, dan Voruz en in 1301 Vorues. Aangenomen wordt dat de oorsprong ligt in Waroux, dat net zoals Voroux afkomstig zou zijn van oud Duits beschermingskamp. War; bewaring, bescherming, hause; huis. Goreuz uit Romaans grossa robur; grote eik.
Goeferdinge. Oost-Vlaanderen, 15de eeuw Goefferdinghen, Germaans Godafrithinge haim: behorend aan Gundifrip, Godfried. (gundjo: strijd, fripu: vrede)
Goes, Zuid-Beveland, 976 Curtagosum; waternaam Gosa met curt; korte Gos, Goesaha, 1216 Gous, oude waternaam Gusaha: die geweldig stroomt.
Het heeft in het wapen een gans van zilver die ook in het kerkzegel voorkomt waardoor de bewoners wel ganzenbekken heten, die gans duidt op de plaatsnaam, zie Engelse goose en het spreekwoord: ‘Als men roept gus, dan bedoelt men alle hoenders’. De naam Huss die gans betekent en weinig verschilt van gus en aan Wessel Gansfort (Gronings theoloog 1419) die ook wel Goesevoet werd genoemd.
Daar was een kloeke loods die met levensgevaar de schipbreukelingen redde van de Woestduin op 23 juli 1776. Goes is een tijdlang de verblijfplaats geweest van Jacoba van Beieren en een zeer oude moerbeiboom stond daar op de hoek van de grond van het oude slot Ostende die door haar geplant zou zijn. Ze is daar in het geheim met Frank van Borssele getrouwd. Eenmaal is Goes in aanzien en bloei overtroffen door een nu al lang verdwenen stad, Reimerswaal, die door watervloeden en branden ten onder ging. In 1634 werden de straatstenen als laatste resten verkocht.
Goeslaar, Lummen, zal wel komen van goes: gans en laar: weideplaats.
Goetsenhoven, Frans Gossoncourt, Vlaams-Brabant, 1129 Gochenho(u)ve, 1139 Gochenhouven, 1155 Gocincourt. Germaans Goditsan hofa: boerderij van Goditso.
Goidschalxoord, Hoeksche Waard, van een van de eerste ambachtsheren, Goidschalck Oelm.
Goingarijp, Friese Meren. Goia, persoonsnaam, gea; dorp, streek, ryp; strook.
Goirle, 1215 Gorle. Germaans gura: moeras, lauha: bosje op hoge zandgrond, zie familienaam Van Gool.
Golberdingen, Nieuwegein, 1210 Godebrechtingen: afstammelingen van Godebrecht.
Het Gooi, Gooiland. De naam Goyland heeft het gekregen van de abdis Godela of Godelanda of Godeleven die het overgedragen heeft aan de Hollandse graaf Floris V, 1280. Het kan ook afgeleid zijn van gouw, 1109 Goe, 1190 Goye, 1200 Goie, 1364 dat Ghoy. Germaans bij gauja, gouw: vette landstreek aan waterkant. Eerder Nardinxland, Naerdincklant of Nardinclant en is naar Naarden genoemd.
Gooik, Vlaams-Brabant, 877 Gaugiaco. Gallisch Romaans Gaudiacum: behorend aan Gaudius.
Goor, Twente, 1021 Ghoer, 1027 Gore, 1310 Goer, Germaans gura: moeras: lauha: bosje op hoge zandgrond, dus: slijkerige, moerassige gore streek.
Van 1421 tot 1461 is er een zogenaamde Vrijstoel geweest van die met geheimen en verschrikkingen omhulde middeleeuwse instelling die bekend is onder de naam van Veemgericht. Die rechtbank handelde op eigen gelegenheid buiten de openbare machten om. De Vrijgraaf was het hoofd en de bijzitters de Vrijschepenen en die hadden het recht om een veroordeelde op te hangen, niet aan een alg, maar aan een boom. Bood hij tegenstand dan mochten ze hem doodsteken maar dan moesten ze hun mes bij het lijk late liggen ten teken dat het geen moord maar een strafvoltrekking was. Het laatste Veengericht is gehouden in 1563 bij Zella in Saksen.
Het Goordonk, Baarle-Nassau, met een donk; zandige verhoging.
De Goorn, bij Avenhorn, ca. 1312 als den Gore, oude naam voor goor: modder- of slijkland.
Gorp, Hilvarenbeek, wel van goor-apa: water in een moerassige streek.
Gorredijk, Fries De Gordyk, Opsterland, was eerst een buurt van Kortezwaag, 1672 Gorredijk, dijk in goor, drassig land of met de Friese naam Gorre.
Gorssel, Lochem, 1253 Gerstlo, 1275 Gerslo, 1395 Gorstlo, bosje gras op hoge zandgrond.
Daar lag de Landbouwkolonie Nederlandsch Mettray, opvoedingsoord voor verwaarloosde jongens. Geopend door Willem Hendrik Suringar in 1851 op het voormalige landgoed Rijsselt die daar ook begraven is. Op het voorplein staat een bruine beuk die geplant is door koning Willem III in 1853 met dit rijmpje:
‘Wie op een vreemd gewas moog’ roemen
Wij mogen zeggen zonder schroom:
’t Merkwaardigste is wel dit te noemen.
Hier is een beuk oranjeboom.’
Tegenover de beuk is een linde geplant als koninginnenboom bij de aanvaarding van de regering door Wilhelmina. Tot Gorssel behoren de landgoederen Het Joppe, ‘ t Hassink, De Voorst die aangelegd is door prins Willem III in 1700 en door hem aan graaf Albemarle geschonken.
Gorsembroel, Sint-Truiden, 1136 Gursemdrul. Romaanse verkleinvorm van Gorsem.
Gors-op-Leeuw, Borgloon, 980 Lueva en Sublueva; Opleeuw en Leeuw, Germaans hlaiwa; grafheuvel, 13deeeuw Gorsleeuw, van Godfrieds Leeuw naar Godfried van Leeuw, 1355 Goverslewe. Gors-Opleeuw komt dan van Opleeuw en Gorsleeuw.
Gouda uit Jacobus Craandijk, 1875. Raam geschonken door Elburg van Boetselaar, abdis van Rijnsburg in 1561.
Gouda, Ter Goude, Ter-Gouw, Golde, 1139 nove culture juxta Goldam, nieuwe ontginning aan de Gouwe, 1143 Golda, 1345 Goude, Germaans gulpa: goud, ahwo; waterloop in zeekleigebied, de rivier de Gouwe of de Golde: goudkleurig water, die door de stad en zo in de IJssel loopt. De gloed komt dan van het veen dat door het heldere water zichtbaar was.
Floris de V heeft verschillende voorrechten aan Ter Goude vereerd die in 1272 door Johan, bisschop van Utrecht, bevestigd zijn. In 1300 stond hier een kasteel van heer Jan, graaf van Blois. Men heeft veel verwachtingen gehad van deze stad wat blijkt uit de kerk die enige voeten langer is dan de Metropolitaanse kerk van Keulen, men zegt dat het uit Bloemendaal, een plaats dicht erbij en tegenwoordig nog het oude kerkhof genoemd, in de stad is overgebracht. Beroemd zijn de glasschilderingen in de Sint Janskerk, kunstwerken van Dirk en Wouter Crabeth en anderen. De door Tollens bezongen edelmoedige geuzenvrouw die de vervolgde Roomse hoofdschout verborg om die in haar huis in dezelfde plaats te verbergen waar ze haar man eerder had verborgen toen de rollen of partijen andersom waren. Hier is geboren Cornelis Houtman, grondlegger van de Nederlandse-Indische handel in 1550 die het slachtoffer van zijn streven geworden is want hij werd in het binnenland van Sumatra vermoord. De stad is bekend om zijn baksels, zijn pijpen en spritsen, de burgers hebben de spotnaam van gapers.
Gouderak, bij Gouda, 1274 Golderake, 1331 Gouderake, rak: recht stuk water van de Gouwe of Golde.
Op een van de beschilderde ramen van de kerk zie je dat de eerste drie stenen ervan op 25 mei 1658 gelegd werden door de drie kinderen van de toenmalige schout Johan Brouk. Ze hebben de schimpnaam van rakkers, dat vanwege een oud gebruik die de mensen van Gouderak verplichtte om er als te Gouda lijfstraffen uitgevoerd werden een zeker aantal mannen met pieken te leveren als wachters rondom het schavot.
Goudriaan, Alblasserwaard, Gouriaan, eerder Goudriaen: naar de ligging aan het gelijknamige water. Bestaat nu uit twee heerlijkheden, Oud en Nieuw Goudriaan. In het jaar 1260 heeft Willem van Brederode er een parochiekerk getimmerd.
Gouwe, bij Opmeer, 1437 bij de Gowe: ligt aan het water van die naam.
Kerkelijke Historie: ‘Albricus liet zijn vriend Luidgerus tot priester wijden en stelde hem aan te Oostergoo, een plaats in West-Friesland, op de plaats waar H. Bonifatius de martelkroon heeft ontvangen’. Oostergoo of ooster Gouwe is bij het riviertje de Gouwe, vlakbij Hoogwoud.
Gouwe, Z. Holland, 1179 Goldam: Gold a: water dat goudkleurig is, waarschijnlijk door het veen geelachtig gekleurd.
Gouwzee, Marken, 17de eeuw Goutzee, een zee van een goudachtige kleur.
Graauw, Hulst, 1170 Grotha, Midden Nederlands groede, oud Fries gred: reeds begroeide aanwas, bij Germaans growipo: groeien, aanwas van grond, zie Groede.
Graft of greft, er werden grachten gegraven, Greef, van graven, gegraven water, zie graaf. Gracht, van graft of delven, in Friesland Deel, van delf, in Beverwijk noemt men een delf een sloot, in Zeeland noemt men een sloot dulf.
Graft, bij De Rijp, eerder Greft, 1420 graft: gracht of sloot. Sapmeer is in 1654 bedijkt. Leeghwater zegt; zo ik in mijn jonkheid wel heb horen verhalen zo heeft het dorp van Graft de naam gekregen van de vuile Graft, te weten van het water dat van de Schermer af gaat Zuid aan tot aan de Starnmeer toe. Ik heb mede wel horen verhalen dat die vuile Graft de naam gekregen heeft van een grote heer van de Romeinen die in een storm door de vuile Graft kwam varen en het schip daar verongelukte en dat daar veel van zijn volk dood bleven waarop die heer zei: Dat is wel een vuile Graf(t).
’s Nachts tussen 28 en 29 juli 1705 zijn in het vermaarde dorp Graft wel 43 huizen verbrand met het weeshuis. Was ontstaan door een dronken man die ’s avonds thuiskwam en tegen zijn vrouw aan het krakelen raakte en elkaar met kolen vuur om de oren gooiden. Een kindje van elf maanden van haar verteerde door het vuur dat in de wieg lag.
Grammene, Deinze, 1121 Grimmine. Oud Germaans grimminja: grimmig, gram, de grimmige (nederzetting), dus op een ongunstige plaats.
Gramsbergen, Overijssel, 1354 Grammesberghe: berg van Grammo, al in 1353 de geslachtsnaam van de Gramesberghe.
Grapendaal, Olst, 1387 Grapentolle, 1457 Groppentall en Grappentael, 1459 Grapental, betekent de tol van Grapo.
Graswijk, Drenthe; wijk waar gras is.
Grashoek, Limburg, Peel.
Grave, Velp, 1214 Graven, bevat het woord graven: gracht of sloot, in het algemeen gegraven water, zie Bodegraven.
‘s Gravenmoer. Moer; veengebied van de graaf.
’s Gravenwezel, Antwerpen, eerder Wesele, Germaans wisu: goed, lauha: bosje op hoge zandgrond. In de 14deeeuw kwamen Janne en Woutere die de titel van graaf voerden hier wonen en werd het ’s Gravenwezel om het te onderscheiden van Wuustwezel.
Grazen, Sint-Truiden, 1217 Graast; grasland waar men liet grazen.
Grebbe, Bergen op Zoom, van Germaans grabjo: gegraven water.
Grembergen, Dendermonde, 1019 Grenberga. Germaans granda: grind, berga: berg.
Grevenbicht, Limburgs Beeg, Sittard, staat naast Obbicht omdat het tot het Bicht behoorde, later Gelre. Het 2de deel is in 1285 Bigichte, in 1296 Biechte en kan van een werkwoord bihegan: omtuinen, een omheind gebied.
Greveninge, Zwinstreek, 737 Grifningas, mogelijk van Keltisch grava: kiezel, grof zand, onzeker.
Griet het of ’t Grieth, bij Zevenaar, 970 Grese, en Nijmegen bevat griet: rivierzand. Als naam van een polder in Rijnland betekent het weiland.
Griete, Ternezuzen. Afleiding van Margarethapolder waarin het ligt.
Grijzegrubben, Nuth. Grubbe; Limburgs voor holle weg.
Grimbergen, Vlaams-Brabant, 1106 Gremberga, 1127 Grintberga. Germaans granda: grind, berga: berg.
Griendtsveen, De Peel, is genoemd naar Johan van de Griendt van Orthen, een deel van de ontginners van de Peel in 1853.
Grobbendonk, Antwerpen, 1204 Grobbedunc. Germans grubjon: gracht, dunga: donk; hogere plaats in omringend land.
Groede, Sluis, 1264 Groede: aangroei, dat van een schor. In Friesland heet het greide: hooiland. Oud Fries gred, greidhoek, grond waarin iets groeit.
In de kerk is nog de bank waarin vaak Jacob Cats en zijn broer, die de bedijkers van de polder waren, naar de preken hebben geluisterd. In 1733 vestigden zich enkele honderden mensen uit Straatsburg die vanwege hun protestantse belijdenis wreed onderdrukt en vervolgd werden en hier een plaats vonden wat te horen is in hun klaaglied:
‘Al moet ik in ellende voort,
Ik hoop, God zal men in and’ren oord
Ook goede vrienden schenken.
Groelst, Ukkel, 1197 Gerolst, wel van een persoon Gerold.
Groenekan, Utrecht. Genoemd in 1607 naar de herberg De Groene Kan.
Groenendijk, Oosterhout. 1349 Gronendyck, 1422 Gruenendyck. Groene dijk.
Groenlo, Achterhoek, 12de eeuw Grunlo, 1188 parochia Gronlo, 1236 curtis, villa Grunloe, 1455 Grollo. Germaans groni: groen, lauha: bosje op hoge zandgrond.
In 1597 door prins Maurits van de Spanjaarden onttrokken, in 1606 werd het bij een verdrag overgegeven aan Spinola, in 1627 heroverd door Frederik Hendrik na een belegering, in 1672 kwam het in bezit van die van Munster, werd 2 jaar later toen de vestingwerken geslecht waren weer overgegeven aan de Geldersen.
Groeningen, Boxmeer, wel van de mensen van Grono of van Groene inge; laag gelegen grasland, zie Groningen.
Aanval op Groningen. Uit; http://data.collectienederland.nl/page/aggregation/rijksmuseum/RM0001.COLLECT.124593
Groningen, Groeningen, Gronings Stad, begin 11deeeuw Gronigi, tot Groninga. Germaans groningja, van groni: groen: groene plaats of laag gelegen grasland van Groni. Of van Gronebeke, zijstroom van de Hunze dat dan groene beek betekent. Zie het wapen en vlag van Groningen de groene streep, groene strook land tussen de Lauwers, Eems en Waddenzee. Friese kroniek; ‘In het jaar 442 zijn de Noormannen, een onrustig volk die leven van de roof, om buit in Friesland gekomen en hebben ’t land tot de grond toe bedorven, maar Richold, een man van onbezweken gemoed trok hen bij Grunenberg. (’t Kasteel Grunenberg of Gronenberg was de oudste burcht, volgens de Friese Overlevering, tussen de Eems en het Vlie) nu Groningen.
Beroemd vanwege de verdediging door Rabenhaupt in 1672 tegen de bisschop van Munster. Ze moesten hun belegering na 38 dagen opgeven en toen gingen er 1000 man minder weg dan gekomen waren. Bekend is de Martini kerk met een orgel dat gebouwd is door Rudolf Agricola. De windwijzer op de toren is een paard, mogelijk vanwege Sint-Maarten die een rijdende heilige is de kerkpatroon is. In 1790 opende Henri Daniel Guyot zijn doofstommeninstituut. Ook Abraham Trommius is er geboren in 16333 en daar gestorven als predikant in 1719 die een Concordantie van de Bijbel maakte waarin ieder woord en alle plaatsen worden opgegeven van de Bijbel. Daar heeft hij 28 jaar aan gewerkt. Alsof dit niet genoeg was heeft men het sprookje verzonnen dat zijn vrouw toen hij al 10 jaar bezig was het van hem afnam en verbrandde omdat ze hem een ongezellige echtgenoot vond waardoor hij met volharding weer overnieuw begon. Groningers worden boneneters en kluinkoppen genoemd, kluin is een biersoort.
Klein Groningen, Opsterland. Genoemd naar Groningse turfstekers die hier kwamen wonen.
Groenswaard, Waddinxveen, 13de eeuw Groensvoerde te vergelijken met Gelderse Grunsfoort, Renkum, Groen zal de naam van een waterloop zijn, zie Groesbeek.
Groesbeek, bij Nijmegen, 1040 Gronspech, Grusbeke, 1258 Gronesbeke, 1260 Grunsbeke,1397 villa nomine Groesbeek, groense: groene grasbedekking. Of Germaans Gronis baki: beek van Groni. Keizer Hendrik III schonk in 1040 de hoeve Groesbeek aan een waldgraaf die er de naam aannam voor hem en zijn geslacht.
Onder Groesbeek is het landgoed Water-Meerwijk en De Wolfsberg.
Groessen, Duiven, 838 villa Gruosna, Latijn Gruuosna, 1219 Grussen: weiland. In een brief van bisschop Alfricus wordt het een Villa: stadje, genoemd.
Grossem, de bisschop van Utrecht Altfridus, heeft in 838 het dorp Gruosna aan graaf Rotgarius als weder gift geschonken vanwege zijn milddadig geschenk. Gruosa zou Groessen beteken wat in een open brief van Otto de Grote in 970 Grese genoemd wordt, 40000 schreden van Drusus gracht.
Groet, bij Schoorl, eerder Grothen en in 1343 als Groeden: vruchtbare kleigrond. De plaatsnaam zou verwijzen naar het groeien, het feit dat het gebied waarin Groet is gelegen ooit buitendijks is aangeslibd en daarna begroeid is geraakt.
De Groe, Tynaarlo. Groeve; graven, naar het Havenkanaaldat net buiten het dorp uitmondt in de (gekanaliseerde) rivier. Dit kanaal is de vaarverbinding van het meer met Zuidlaren.
De Groeve, Loppsersum. De Groeve is een verbastering van Grou, De Grouve. Grou is aangewassen of aangeslibd land. Het gehucht ligt tegen de oude dijk langs de Fivel, het is dus aangewassen land in de Fivelboezem.
Groot Haasdal, Klein Haasdal, samen Hazel genoemd, Schimmert. Germaanse habukas dala; dal van de havik.
Groote Keeten, Schagen. Het heette eigenlijk van oorsprong Dubbelduijn, Het dorp is gebouwd op de restanten van het overspoelde eiland ‘t Oghe. Het plaatsje groeide mede daardoor uit van een buurtschap tot een dorp. In 1610 werd er een soort raadhuis, “bekwame keet” op de Helmdijk gezet en zo kwam de naam Groote Keeten tot stand en verloor de buurtschap zijn oorspronkelijke naam.
Grootven, Schagen; groot veen.
Grolloo, Drents Groo, bij Rolde, 12deeeuw in Gruonlo, 1298-1304 apud Groenlo una domus, 1441 in der marck van Grollo. Germaans groni: groen, lauha: bosje op hoge zandgrond. Vergelijk Rolde; rode bos, Eleveld; gele veld, Geelbroek; geel moerasbos en Groenlo.
Daar is een oud gebruik, als er namelijk een nieuwe meier werd ingehaald dan hingen er in het deurkozijn van zijn toekomstige woning enige knollen waarin hij en de zijnen bij het binnengaan in moesten bijten waarbij de omstanders zich vrolijk maakten met luidruchtig getier. De dorpelingen heten dan ook knollen. In Anderen onder Anloo hingen de bewoners enige groenten op zodat die moeshappers genoemd werden.
Grote Spouwen, Haspengouw, 1096 Spalden, 1181 Spalden, 1361 Spaude, waar spouw spleet betekent, afgescheiden stuk grond.
Grootegast, Gronings Grodegast, Fries Gruttegast, bij Doezum, 1551, Grote Gast, 1570 Groote Garts: gelegen op hoge zandige grond, groot tot onderscheid van Lutjegast.
Grosthuizen, Avenhorn, 1200 Asthusa Major: Groot Oosthuizen, het huidige Oosthuizen heette Asthusa minore, 1345 littic Oesthusen, 1507 Luttikenosthusen: oostelijk gelegen klein dorp ten opzichte van Groot Oosthuizen, lutje; klein.
Grotenberge, Zottegem, zo al in 1181. Germaans grautan berga: grote berg.
Grote vliet, Cadzand, 1177 Grotenflit. Germaans grauta: groot, fleuta: vliet. Natuurlijke waterloop in zeekleigebied.
Grouw, Leeuwarden, 1412 Grauwa: geul of van groede: aangeslibd land.
Hier zijn geboren de broers Joost Hidden Halbertsma en Eeltje Halbertsma, 1789 en 1797 die als Friese letter en oudheidkundige vermaard zijn. Ze schreven onder andere het eigenaardige boekje ‘Lapekoer fen Gabe Skroar, lappensnijmand van Gabe de snijder’. Skroden betekent snijden waarvan skroar een samentrekking is. Zo zijn alle Schroders en Schreuders snijders. Ze worden kaasverdansers genoemd omdat het bij een kermis gewoon was om iedereen die danste daarna de speellui te betalen. Toch werd er eens zo lang gedanst dat het geld op was, maar de dansers wilden door en toen beloofde een van hen aan de muzikanten een kaas als ze maar door wilden gaan.
Grubbenvorst, Horst aan de Maas, van grubbe: holle weg, vorst: domeinbos.
Gruuthuse, Assebroek, 1211 Gruthusa. Germaans grutja: grut, husa: huis.
Guigoven, Kortessem, 980 in villa Guodengohouo, Guodenghoven, 1096 Gudenchoven. Germaans Godingo hofa: boerderij van de mensen van Godo.
Gulpen, Limburgs Gullepe. 1161 Golepia. Oud Germaans Gulapja, van de waternaam Gulapo. De Gulp, bijrivier van de Geul.
Gussenhoven-Orsmaal, Vlaams-Brabant,1139 Gochenhou(v)en: hoeve van Godso. Orsmaal, 1139 Orsmale, 1139 Orsmale en Rosmale, 1259 Ursemale, 1143 Rosmale, ros uit Germaans hrussa; paard, maal, verwant met Iers mala; helling, geschikte helling voor paarden. Ligt op de helling van een verlaging waar de kleine Gete door loopt.
Gutschoven, Heers, 1315 Goetshoven 1497 Guetshoven: hoeve van Godo of Goditso. Zo ook Guttecoven, Sittard.
Ha, waterloop bij Ten Boer, midden 12de eeuw flumen ha. Germaans ahwo: natuurlijke waterloop vooral in zeekleigebied.
Haacht, Vlaams-Brabant: 12deeeuw Hacht; Germaans hag; streek met veel bossen, hagen.
Haaften, Haeften of Haften, Neerijnen, 1031 Haften en Hafthi, 1183 Haffethen, van haft: hechten, naar een aantal verbonden landstukken, of van Germaans haftaz: zware kleigrond.
Hier heeft Otto een heer van die plaats in 1399 een kapittel van kanunniken gesticht.
Haak, van hake: zandvlakte, zandbank.
Haaksbergen, Twente, (Curtis) in Lintlo in parochia Huckesberge, 1188 Hockesberghe, 1285 Houckesberghe en Hakesberg, 1316 Hokesberghe: heuvel van Hako.
Hier waren enige adellijke huizen waar niets meer van over is zoals het kasteel dat Blankenburg heette. Een paar eeuwen geleden leefde daar Barend Laarveld die vermaardheid kreeg als ziener en belezer, ze noemden hem dan Kieke Berend.
Haaksbergen, Ruinerwold, 1370 Hakeswolde: woud van Hako.
Haakswold, Ruinerwold, 1370; op Hakeswolde, 1380 Haexwolde, wold; woud van Hake of Hako.
Haalweide, Drenthe, 1353; over die Halewede, 1363 Holeweide, hol: moerassig en weide.
De Haal, Oostzaan. 1394 Hadel, Fries voor een half deel. Waarschijnlijk duidt dat in dit geval erop dat bepaalde boeren die het gebied bewoonden de helft van een dijk en de aangrenzende sloten bezaten en/of moesten onderhouden.
Haandrik, Hardenberg. Genoemd naar een huisnaam.
De Haar, De Marne, haar; hoogte, zandige heuvelrug. Zo ook De Haar in Marum.
Ter Haar, Denekamp, 10deeeuw Hari. Germaans haru: zandige heuvelrug. Ter Haar, Groningen, de Haar, Drenthe, Gelderland, Overijssel.
Haaren, Noord-Brabant, begin 12de eeuw Haran, idem.
Haart, Aalten; bos waar gekapt mocht worden.
Bruinehaar(Nedersaksisch: Broenehaar) Overijssel. Het is gelegen op een haar, een zandrug in het landschap. In oude documenten wordt Bruinehaar Broune haeren later de boerschap Bruyne Haer genoemd.
Haarle, Salland, 1188 Harlo, haar: zandige heuvelrug en lo; bos.
Haarlo, Borculo, 1188 en 1244 Harlo, 1450 Haerloe. Germaans haru: zandige heuvelrug, lauha: bosje op hoge zandgrond.
Haarlemmermeer, Noord-Holland, is droog gemaakt in 1839-1853 wat 9 miljoen gulden kostte. Dat met drie grote stoomwerktuigen, de Leeghwater bij de Kaag, de Cruquius bij Heemstede en de Lijnden bij Sloten.
(De) Haart, Aalten, 1758, 1840 Haart Haert, is te vergelijken met Hoogduits hard: bergwoud, bij ons harde zandgrond, heide. Of Haard; stookplaats. In de uitdrukking de gemeene haard duidde het een herberg aan. Of haart betekent Bos waar hout gekapt mocht worden.
Haarzuilens, bij Maarsen, met het kleine dorpje De Haar, bij Vleuten, haar: zandige rug met een zuil of een water van die naam. Het Huis de Haar is in de 12de eeuw gesticht en was eens de grootste ridderhofstad van Utrecht.
Haasdal, Schimmert, 1190 Hafkesdale. Germaans habukas dala: dal van de havik.
Haasdonk, Schimmert, 1149 Havexdunc. Germaans habukas dunga: zandige opduiking in moerassig terrein, van de havik.
Habraken, Eindhoven. Habraken, of Hoogbrake, staat voor hoog gelegen, braak liggende grond. Rond 1390 Hoghebrake. In de vijftiende eeuw Hobrake of Habrake.
Haccourt. Belgisch-Limburg. Van villa de Hago. Hof of boerderij van Hago.
Haelen, Limburgs Hale, bij Roermond, 1274 Halen: bocht in of van hoogland of van hael: uitgedroogd, dor, schraal.
Aan het kasteel Aldengoor bij deze plaats verbindt zich het aandenken van een heldhaftige maagd, jonkvrouw van den Boetzelaar, die het met ongewone moed verdedigde tegen de Zweden in de dertigjarige oorlog.
Hadiggaland, Meetkerke, 1089 terra que dicitur Hadiggaland. Germaans Hapinga landa: land van de mensen van Hapo. (hapu: strijd).
Hageland, Oost-Vlaanderen.Het Hagelant in 1528. Land begroeid met dicht kreupelhout (“hage”). De naam werd gegeven toen, na de grote ontginningen in de middeleeuwen, het Hageland als enig bosrijk gebied in het hertogdom Brabant was overgebleven.
Haiink, Roosendaal. In de middeleeuwen Haagdonk, verhoogde plek met een haag.
Hakendover, Vlaams-Brabant, 1159 Hachendovere, mogelijk van Gallisch Romaanse naam Aquis en dubrum: donkere water.
Haler, Leudal. Eerder Haerlo; hogere plaats met bomen.
Halfmijl, Veldhoven. 1368 de persoon Halve Mijl of Halver Miler. Misschien naar de afstand tot eerst bewoonde gebied.
Halfweg, Beemster, ligt halverwege Middenbeemster en Purmerend.
Halfweg, Haarlemmerliede. Ligt halverwege Amsterdam en Haarlem.
Hall, Brummen, 11deeeuw in Hallo, 12de eeuw Halle: zaal, woning. Of Germaans halha: bocht van het hoogland, lauha: bosje op zandige hoogte. Of van Keltisch hall; zout. In Nederland loopt een zoutlaag vanaf Noord-Holland naar Oost-Nederland, waarop zowel het ‘Hall’ bij Brummen als het ‘Halle’ in de gemeente Bronckhorst liggen.
Hal, Boxtel. De meest voor de hand liggende verklaring van de plaatsnaam is die van hellend land, aangezien de buurtschap nabij het dal van de Essche Stroom.
Halle, Gelderland, ligt ook op een hoogte.
De Haspel, Zevenhuizen. Genoemd naar het kanaal dat de vorm van een haspel of slinger heeft.
Hooghalen, Drenthe, 1334 coram civibus in Halen, hoog en laag Halen.
Halen, Belgisch Limburg, 741 Halon. Germaans halhum, bocht van het hoogland. Het ligt aan de samenvloeiing van Velpe en Gete, tussen 4 uitlopers van het hoogland.
Houthalen, Belgisch–Limburg. In 1117 als Halu, in 1223 als Hale. Vanaf 1280 ook Holt-Halen. Mogelijk van Hal, harde droge grond, of halahdra(jeneverbes, Juniperus).
Halder, Sint-Michielsgestel, kan van hael: dor, zijn.
Haalderen, Bemmel, van hael: dor.
Hakkelaarsbrug, Muiderberg. Oud Germaans hangi; zandige heuvel, haar; duin.
Hallaar, Antwerpen, 1173 Herlarh, laar: weideplaats met hagen of uit herwlaar: onbebouwde bosweide?
Halle, Anderlecht 1181 Halle. Germaans Halu: afhellend, lauha: bosje op hoge zandgrond. Is gelegen op het hoogste punt van een hoogte.
Halle, Frans Hal, Vlaams-Brabant. Idem. Ligt beneden op een hoek hoogland aan de samenvloeiing van Zenne en Grobbegracht.
Halle-Booienhoven.Vlaams-Brabant, Idem. Ligt aan een uitloper van het hoogland.
Halle, Oudenburg, 1223 Halla. Midden Nederlands halle: overdekte markt.
Halmaal, Belgisch Limburg, 673 Halmala, 1065 Halemale. Germaans voor vergadering. Of van Germaans halha: bocht in of van hoogland, malho: verlaging.
Halvinkhuizen, Putten, 12deeeuw Halu(v)erinchuson: woning van de mensen van Habheri of Halver.
Ham, Germaans hamma, landtong die uitspringt in inundatiegebied en vooral van rivieren. Ham (Belgisch-Limburg) en in Veghel en Wanroij (Noord-Brabant), Den Ham, Overijssel en in Aduard en Bellingwedde (Groningen), en Vroomshoop. Ham, Sint Anthonis. Ham, Meierijstad.
Ham den, Vroomshoop.
Hamal, Rutten, 947 Hamale, 1214 Hamal. Germaans halha: bocht in of van hoogland, malho: verlaging, zak. Zo ook Hamal, in 1139 Hamel.
Hamdijk, Oldambt. Ham; aangeslibd land, grasland, bij een dijk.
Hammeland, Winsum. Ham; aangeslibd land.
Hameland, ten oosten van Gelderse IJssel, 837 in pago Hamalando, Hammolant, 839 ducatum Hamarlant, 855 in pago Hamulande, Germaans Hamawa: van de stam Chamavi, landa: land.
‘t Hamersveld, Leusden, mogelijk van Hadumar, op kaarten staat de spelling Amersveld dat met Amersfoort in verband gebracht zou kunnen worden, de rivier Amer of Hamer, nu Eem.
Hamert, Arcen, mogelijk naar de hamervorm van het landstuk.
Hamme, Oost-Vlaanderen. 868 Ham. Germaans hamma: landtong die uitspringt in inundatieterrein of overstromingsgebied. Ligt op een landtong die uitspringt in de moerassen van de Schelde en Deurne. Zo ook Hamme, Vlaams-Brabant, ook Hamme, Waals Ame, Bevekom, Ham in Belgisch Limburg, Borgloon, Sint Anthonis, Veghel, Kerkrade en Den Ham in Bellingwedde.
De Hammen, Slochteren. De eerste vermelding van de boerderij stamt uit de zijlvestboeken van Slochteren uit de eerste helft van de vijftiende eeuw, toen werd gesproken over inda Hammen bij Huginga ham, Hokema ham of Hijkinga ham, inda Ham bij IJckinga heem. Dit verwijst mogelijk naar de hoofdelingenfamilie Haginga, die al twee eeuwen eerder wordt genoemd. Ham betekent hier ‘omheind of omsloten (door sloten omringd) land’.
Hamont, Belgisch-Limburg. Van Haag-Mont; beboste helling, of van Hameide; omheinde plaats.
Hamrik, Marum, vergelijk midden Nederlands hanric: dorpsmarkt, gemeenschappelijke weide, zie Finsterwoldehamrik, ook Hemrik, Fries De Himrik. Het kan ook een stuk land betekenen aan een ham of bocht in een waterloop.
Handel, Noord-Brabant. Vermoedelijk gaat de geschiedenis van Handel terug tot de beginjaren van de aanwezigheid van de Duitse Orde, die hier de hoeve Haenle bezat. Deze behoorde waarschijnlijk tot het erfdeel van Rutger van Gemert en gaat terug tot het begin van de 13de eeuw. Vermoedelijk was dit de eerste zetel van de Commanderij, voordat ze zich naar Gemert verplaatste.
Hank, Sint Anthonis; hank, de naam van een opgedroogde bron in de buurtschap.
Hank, Werkendam. Hang of hank; doodlopende kil of kreek in de buitengronden langs grote rivieren.
Hansbeke, Oost-Vlaanderen, 1237 Hamsebeke; ham; landtong in overstromingsgebied, beek.
Handzame, West-Vlaanderen, 1085 Hansam. Germaans Handas hamma: landtong die uitspringt in inundatiegebied, van Handso. Het ligt in een hoek, aan de monding van een beekje in de Krekelbeek.
Hapert, Bladel, 710 Heoperdum, 1173 Hapert in een Latijns handschrift. Germaans hapripum, onbekende plantennaam of van hasp: kram, grendel, garenwinder.
Haps, Noord-Brabant. De naam Haps is van Keltische oorsprong en heeft in de vorm “appa” te maken met het water.
Harde: plaats met een vaste ondergrond.
Hardegarijp, Fries Hurdegaryp, rijp: strook land, het 1ste deel hardega zal wel het woord ga: landstreek, dorpsgemeente, bevatten.
Hardelingen, Tongeren, 1129 Hardelenges. Germaans Hardulingum: bij de mensen van Hardulo.
Hardenberg, zo ook in 1148, 1362 onse stadt ten Hardenberch, Germaans hardon berga, harde berg, kiezelachtige grondsoort.
Harderhaven, Flevoland. Genoemd naar Harderwijk dat er vlak bij ligt.
Omgeving Veluwe uit P. A. Schipperus en Jacobus Craandijk, 1888.
Harderwijk, Harderwiek, 1231 Herderewich, 1262 Harderwyc, 1263 Herderwick, -wigh, -vic, -wijc: plaats van een herder. Vergelijk Engels Hardwick, Gloucester, Harwich in Essex: schapenboerderij. Eerder heette het Selhorst, (Zelhorst) van salha: wilg en horst: struikgewas.
Had al in 1372 de gelegenheid tot onderwijs in de klassieke letters onder leiding van de broeders in het Hiëronymus klooster die zich vrije klerken noemden. Bij zeer toegenomen groei kreeg het de naam van Doorluchtige Schole van ‘t Quartier Veluwe. Door prins Maurits kreeg het de naam van Gymnasium Nassavico-Velavivum of de Nassau Veluwse School en ook het recht om de Veluwse en wapen van Nassau te voeren, in 1647 de Academie van Gelderland die in 1812 opgeheven werd en veranderd in een Atheneum die tot 1818 bestond. Vanouds was Harderwijk beroemd om het roken van haring tot bokking en ze worden bokkingkoppen genoemd.
Harderwijk, Opmeer. Wijk; plaats van Harde. Of gelijk de vorige.
Hardinxveld, Giessendam, 1105 Herdingfelde, 1396 Herdicvelt. Germaans Hardinga feldu: veld van de mensen van Hardo.
Het was ook een leen van Hollandse graven. In de levens van de heren van Arkel staan handvesten te lezen die door Arent van Brederode in 1384 aan die van Hardinxsveld zijn verleend.
Harelbeke, Kortrijk, 1035 Harlebeke. Germans harula, van haru: zandige heuvelrug, of van harula (Nederlands harrel, herel, Engels harl, midden Noord Duits harle, herle) vlasvezel, baki: beek.
Haren, Groningen, Germaans harum: van haru: zandige heuvelrug. Ligt op de Hondsrug.
Zo ook Haren, Noord-Brabant, 1024 in comitatu Hare, idem. Haren, Limburg.
Haren, Brussel, 1050 Haren, idem.
Haringe, West-Vlaanderen, 1187 Haringa. Germaans Haringja: toebehorend aan Hari. (harja: leger)
Harfsen, bij Gorsel, 1206 Harvesnen, 1366 Herffsen, 1379 Harveschen, onduidelijk.
Eenmaal in het jaar op kermis, de laatste zondag in september plag de predikant van Almen op te treden in een kapel. Diegene die naast de kapel woonde moest hem dan 5 gulden geven en aan zijn koster de helft. In 1848 afgeschaft.
Harkema, Achtkarspelen: is genoemd naar Buwe Harkema, de stichter van het klooster te Buweklooster, zie daar, zie ook Harkstede.
Harkebuurt, Texel. Naar een van de invloedrijke Friese buren, Hark.
Harkstede, Gronings Haakstee of Haarkstede, bij Slochteren, 1558 Lutke en Grotehacste: woonplaats van Haarke.
In de kerk van Harkstede staat in Latijn: ‘Lezer, opdat de waarheid blijkt, de echtgenoten Hendrik Picardt en Anna Elizabeth Rengers hebben in 1694 deze kerk laten bouwen zonder ergens anders hulp te zoeken ter ere van de Allerhoogste en tot aanwas van de Christelijke Godsdienst, tot vertroosting van hun zielen en voor de rust van hun gebeente’.
Harlingen, Friesland, 1228 Herlinge: nazaten van Harilo. Harlingen lag vroeger veel verder de zee in, naar men zegt op de zogenoemde “Ruggen’. Kroniek van Friesland; ‘Hertog Askon liet rond 160 verscheidene fraaie dorpen stichten, als Westerwierum niet ver van Vlieland; en Dyxhorn, tussen Almenum, dat nu Harlingen genaamd wordt. Tussen Almenum en Ter Schelling die nu beide door de zee verdronken leggen. De buurt omtrent het westen van Almenum is in dit jaar tot een stad geworden en met haar voorrechten voorzien. Maar toen er twist tussen de edelen van Harliga en Harns ontstond om de naam zo heeft het tot heden die beide namen behouden en word in de gewone Spraak Harlingen en in de Friese landspraak Harns genoemd’.
Op het eind van de 15de eeuw hadden de ouders van Douwe Gerbrands van Harlingen nog land liggen ten westen van die plaats, ‘op zo’ n afstand dat er maar twee wagens met hoi op een dag van daar naar huis konden vervoerd worden, welk land later geheel door de zee is weggespoeld, zo verplaatste men zijn woningen langzamerhand oostwaarts. Daar lagen en liggen nog een reeks van kleine en grote terpen. Op een ervan stond de Sint Michielskerk van Almenum. Met het westelijke deel ervan verenigde zich Harlingen in 1580.
De beschermheilige van de grote kerk en de plaats was de aartsengel Michael die de draak bevecht. Die kerk staat op dezelfde plaats waar eens de kerk van Almenum stond, zie daar. Buiten de stad op de Zeedijk staat de stenen man, een gedenkteken van Casper de Robles, stadhouder van Friesland, die zich verdienstelijk maakte door de dijken te verstevigen in 1570. De Friezen plachten de Harlingers geen Friezen te noemen omdat eens een Harlinger die zich in Holland bevond op de vraag of hij een echte Fries was gezegd zou hebben, ‘Nee, ik ben een Harlinger’. Er werd vroeger een wollen kledingstof gemaakt die Fries bont heette en ook wel Harlingerbont. De benodigde wol werd met de voeten getreden in tobben met water, daarom heten Harlingers tobbedansers.
Kasteel van Harmelen uit; http://www.kasteleninutrecht.eu/Batestein.htm
Harmelen, bij Woerden, 1220 Harmalen, 1333 Heermalen: plaats van rechtspraak, of heer: leger, maal: verlaging van de bodem.
Met een slot dat al in de 13de eeuw bekend was. De oudadellijke hofstede Batestein heeft eens de hoogleraar Petrus Burmannus tot eigenaar gehad.
Zo ook Hermalen, Schijndel.
Ook Hermal, Luik, Waals, Hermåle-dizo-Årdjetea, 1146 Hermala.
Harles, Vaals, 1120 Harleis. Germaans Romaans Hariliacas: toebehorend aan Harilo.
Harreveld, Lichtenvoorde, rond 1400 Hervelt, 1660 Herreveld: veld van Haririk.
Harremolen, Haaksbergen, 1188 Harremole. Germaans harro: scharnier, moli: molen.
Harselaar, Barneveld, rond 1400 Herseler, 1534 Harsseller, van hars, hors: paard en laar: weide.
Harselo, Bennekom, 1333 Heerslo en 1339 Harslo, mogelijk net zoals Harseler maar dan met lo in plaats van laar.
Harssens, Adorp, begin 11deeeuw Hersingi. Germaans Harisingja: toebehorend aan Hariso.
Harskamp, Ede, 1333 Heerscamp, 1337 Herscampe: legerplaats van leger?
Harten, Renkum, 838 Herodna(?) 1554 Hartten. Oud Germaans harudino: dorre vlakte?
Haspengouw, Germaans Hasibanja, met hierin Hasia, een genitief meervoud van Hasiz, dat evolueerde tot de Germaanse volkerennaam Hessen + banna “rechtsgebied”.
Hasseberg, Groningen. Duits Hasselberg. De naam zou afkomstig zijn van Hasje, een oude vrouw (een heks volgens sommigen) die hier woonde en, volgens de sage ‘s nachts eenzame reizigers met een vuurtje lokte, zodat ze in het omringende moeras verdronken.
De Haukes, Hollands Kroon. Naam voor gemeenschappelijke grond of naar het laag gelegen drassige land.
Haule, Ooststellingwerf. Van havela; hoofd, lag hoger dan het omliggende veengebied. De wijk ervan heet Haulerwijk die in 1756 ontstond toen de Haulerwijkstervaart werd gegraven.
Havenbuurt, Marken. Buurtje bij de haven van Marken.
Havertuin, Melle, 1216 Havertun. Germaans habra: haver, tuna: tuin. Omtuind stuk land.
Haskerdijken, Friesland. Het dorp is ontstaan bij het klooster Hasker Convent dat in 1231 werd gesticht. De monniken van het klooster hielden zich bezig met ontginning van het gebied en legden dijken aan. In de 19de eeuw werd ten zuiden van het dorp een nieuwe brug gebouwd; hier ontstond het dorp Nieuwebrug, dat met Haskerdijken een tweelingdorp vormt.
Haskerland, Fries Haskerlan, 1456 Haskerwald en Haskeraf-yfgaen, 1466 grietman ende us gemene riucht in Hasckera Vyfgaen en da-jen, der sygelfera sent in us Fyfgaen, als Wta Sipckezon, gryetman nu ter tijt in Hasckera Vyfgaen. Het 1ste deel is de plaatsnaam in Alde en Nijehaske, of van haske of heesc; grassoort. Bij Alde Hakse lag een Augustijner klooster door Dodo gesticht in 1304. Zie Vita beati Dodonis de Hascha,
Nijehaske, Friese Meren. Nijehaske is begonnen als oostelijke uitbouw van het oudere dorp Haske, dat later Oudehaske ging heten. Deze twee dorpen vormden het centrum van de voormalige gemeente Haskerland.
Haspengouw, Frans Hesbaye, 741 in pago Hasbaniense, Hasbania, 1064 Hasbannium, Germaans Hasibanja: hasia: Hessen, banna: juridische plaats.
Havelt, Meierijstad. Hane; korhaan, en veld.
Havelte, Drenthe, 1342 II mudde to Heslen to Hovelde. 1409 to leveren to Ha(u)velde up dat water.
Hautregard, Haut-Regard: hoge uitkijkpost, in Battice en Chaineux (Luik).
Havermaat; ‘havermaailand, haverland’, Zele (Oost-Vlaanderen).
Hazeberg, Leuven, 1183 Haseberch. Germaans hasan: haas, berga: berg.
Hazerswoude, bij Alphen aan den Rijn, 1280 Hadewartswoude: een samentrekking van heer Aduards woude.
Er hebben een paar adellijke hofsteden gestaan als Rijnenburg en Stoopenburg die later boerderijen zijn geworden.
Hebrecht, Vlagtwedde.Hebrecht verwijst naar de omliggende streek die lang betwist is geweest tussen het Bisdom Münster en Groningen.
Hechtel, Belgisch Limburg. In 1160 als Hectela, mogelijk afgeleid van heg of haag. De naam Hectala figureerde in een overdrachtsacte van een hoeve, De Brielgenaamd, aan de Abdij van Averbode.
Hedel, Gelderland. 815/816 ‘Hatalle’ en ‘Hedilla’. Hiernaar is het Hedillapad vernoemd, evenals de voormalige Hedilla Mavo. ‘He/ee’ of ‘Ha/aa’ is een aanduiding voor water. Het tweede deel van de plaatsnaam ‘lo’ verwijst naar loofbos op een oeverwal.
Heddenhove, Denderwindeke, 1201 Hetdenhove. Germaans Hiddan hofa: voerderij van Hittoddo, Hittink, Hiddinga. Zie Hiddum, Hiddaheim bij Wons, Hiddema state en Hiddema huis, Hiddingerberg bij Steenwijk en in Duitsland.
Hedikhuizen, Heusden, 997 Hittinchusen en Heudecusa, 1205 Hiddenkusen. Germaans Hiddinga husum: de huizen van de mensen van Hiddo.
Heeg. Ten westen van Heeg ligt De Bird, in 1511, Bird, en omdat het wel bij Heeg behoorde ook Hagena bird genoemd, 1543 Byrdt; Het verlengde in de richting Idsega heette Ydsegaena byrd, bird of burd; rand.
Heel, Limburgs Hael, 365 in Romeinse tijd Catualium, Hathualium, Hethelium, Hethele Hedele en in 1650 Heel. Germaans hapuwalja: hapu: strijd, walla: wal, versterking. In de zin van legerkamp?
Heenvliet, Voorne-Putten, eerder Heenvlite, 1259 Heynvliet: riet in een vliet of in getijdengebied.
Hier was pastoor Angelus Merus (Merula) die vanwege zijn instemming met de Hervorming tot de dood veroordeeld werd en plotseling overleed toen het vonnis voltrokken zou worden op 26 juli 1557 te Bergen in Henegouwen.
Heer, Limburgs Hier, Maastricht, 1202 Here. Germaans haru: zandige heuvelrug.
Heerde, Gelderland, 1276 Herde, 1337 Heerde, idem.
Heereburen, Niehove, 1534 Herma, dus verkort uit Heremaburen, van de mensen van Herema.
Heerewaarden, Maasdriel, 972 Herivurde, 997 Heriwarda, 1070 Heriwardes. Germaans harja: leger, wardo: wacht, uitkijkpost.
’s Heerenberg, Achterhoek, hoofdplaats van het voormalige graafschap Bergh, gemeente Bergh en nu Montferland, 1122 castrum Berga, 1161 de Monte, later Berge, in 1122 is al sprake van de edelman Constantinus de Berga die daar een castrum: kasteel, bezat, in 1486 verwierven de heren van Berg de graventitel. In het slot, wat veel veranderd is en vooral na de brand van 1735, was een seminarie gevestigd tot 1843. Op een binnen poort staat: ‘CoMes OsWaLDUs sIbI et posterIs ere XI: Graaf Oswald stichtte het voor zich en zijn nageslacht’, het jaarcijfer is hieruit te lezen als 1679.
Nabij ’s Heerenberg is het Montferland, 1417 Monferande, in de volksspraak bekend als ‘De witte Vrouw van Montferland’ en denken aan het bestaan van aardgeesten die de gedaante hebben van schone in het wit geklede vrouwen die zich alleen ’s avonds vertonen, witte vrouwen, witte wijven, witte juffers en ook wel in het kort, witten. De witte Vrouwe van Montferland was hulpvaardig voor de goeden, streng tegen de verkeerden en liet niet met zich spotten. Een brave jongen wees ze een schat aan, een boer die om het geloof van haar bestaan had gelachen sloot ze in haar armen en dwong hem met haar te dansen totdat hij er dood bij neerviel.
‘s Heerenhoek, Borsele. Eerst Calishoeck, wat ‘arm dorp’ betekent. Rond 1700 werd deze naam geleidelijk vervangen door ‘s-Heerenhoek.
Heerenveen, Friesland, 1571 Sheerenfeen, genoemd naar de eerste kopers van deze grond rond 1550, de heren Dekema, Kuik of van Cuyck en Foits of Feyts. De inwoners leggen dan ook de klemtoon op Heren alsof ze zelf heren zijn. Ook noemen ze het wel het Friese Haagje.
Heerhugowaard, Alkmaar, 1343 den Waert, 1630 Heerhuygenwaert, 1728 Heer Huigenwaard: in water gelegen land met het tweede deel dat genoemd is naar de baljuw Hugo van Assendelft die een waterkering had laten aanleggen tussen de nog niet bedijkte Waert en de niet ingepolderde Schermer, zogenaamde Heer Huygendijk. Hij werd in 1296 na de dood van Floris V verslagen toen er onlusten ontstonden. Bedijkt in 1626. De spot noemt de burgers blauwe reigers.
Heerlen, rond 300 Coriovallum, 1050 Herla, 1150 Herle. Germaans harja walja: harja: leger, walla: wal, versterking.
Heernesse, Lampernisse, 1219 Hernesse. Germaans herdinassu: van herdo: kudde of herdja: herder. Zie Lampernisse, West-Vlaanderen.
Zo ook Heernesse in Pakinge, nu Braakman, 1135 Hertnesse.
Heersel, Oirschot, 972 Hersele, van Germaans harja: leger, sali: woning die uit 1 ruimte bestaat, dus een pleisterplaats voor langstrekkende legers.
Hees, Nijmegen, 1196 villa Degese, 1271 Heze, 1394 Heesse, 1400 de Heze, betekent bos van laag hout, Germaans haisjo hasja: jong beukenbos, later struikgewas, diverse plaatsen.
Hees, Bilzen, 965 Hesi, Hest, 1062 Hese, 1174 Hees, idem.
Zo ook Heesch, Brabants His, Peelrand.
Heesdonk, Lokeren, is met een donk of zandige opduiking.
Heesakker, Budel, Haaren en St.-Oedenrode (Noord-Brabant). Overpelt, Limburg, Drenthe. Idem.
Heesvild, Bilzen, idem.
Heesbeen, bij Heusden, 918 Hasbenni en Hasibenna, 1200 Hesebenne: haisi: bos van laag hout, been of benne: weide.
Behoorde tot het geslacht der heren van Heesbeen die daar een slot hadden wat in 1589 door de inwoners is afgebroken.
Heeswijk, bij Dinther, 1075 Albertus de Ess(v)uic. 1196 Hesewich 1396 Heeswiic. Germaans haisjo: kreupelhout, wika: dochternederzetting, wijk.
Heeft een kasteel waarin een rijke verzameling van oudheden en zeldzaamheden was. Het was eigendom van de familie Van den Boogaerde. In 1895 overleed de laatste bewoners en de merkwaardige inboedel is daarna door verkoop verspreid.
Heeswijk, Montfoort, 1204 Hesewik, idem.
It Heidenskip, Friesland. Van oorsprong heette de woonkern Brandeburen, terwijl het Heidenschap(met de Nederlandse naam) de naam van de streek was.
Helwijk, Moerdijk. Ontstond in 1811 langs het fort de Hel.
Herxen, Overijssel; woonplaats van Haarke?
De Holm, Groningen. Komt van Holm=eilandje, zandige hoogte. De buurt ligt op de zandrug in het zuidelijk Westerkwartier, waarop ook Tolbert, Niebert en Nuis liggen. In de stad Groningen zijn diverse straten met de toevoeging holm, zoals Munnikeholm en Schoolholm. De plaatsnaam Holm (eilandje) komt in gans Germaans West-Europa veelvuldig voor. Denk ook aan Stockholm.
Holthees, Noord-Brabant. 1359 Holthees. Germaanse hulta; hout, en hees; bos.
Heffen, Antwerpen, 1150 Heffana, 1188 Hefne wat wel op een bodemverheffing duidt, Germaans habjan; verheffing.
Hefswal, Eemsmond. Hef (haf of etang; zee, wal; oever.
Hegge, Heggen: heg, haag, omheining. Deze plaatsnaam komt onder andere voor in Balen (Limburg), Overhespen (Vlaams-Brabant), Poederlee en Weelde (Antwerpen), Schinnen, De Hegge, Epe.
Hegelsom, Limburgs Haegelsum, Horst, zal wel betekenen het heem van Hagil.
Ter Heijde, Zuid-Holland. Naar de Nieuwe Maas, de Hey.
Heidenschap, Slochteren. 1419 in der heydense by Damster vaert. Mogelijk van het Oud-Friese hêder;veehoeder. Heidenschap zou dan dus veehoederij betekenen.
Heienbeek, Grimbergen, 1166 Heienbeka. Germaans Hajan: van Hajo? Baki: beek.
Heikop, Brunssum, 1217 Heyncoep, naam van polders in Utrecht: het grondstuk dat door Hajo gekocht is.
Heille, Sluis, van de oudst bekende van het geslacht Gijzelbrecht van Heyle wordt een handtekening gevonden in een charter van 1189, in een Frans charter van 1290 komt Jehan de Heile voor, ook de naam Heylle komt voort. Germaans hago: bosje, lauha: op hoge zandgrond.
Heimond, De Lier, 1216 tres mensuras terre que morgen dicuntur infra Hoymunde iacenten cum aggere. Is dit de oudste vorm van haaiman, naam van talrijke landerijen op Walcheren en Schouwen? zie Warmond. Maar misschien mondde hier eerder een watertje uit.
Heindonk, Antwerpen, 1486 Heiendonck, een donk of verhoging van Hajo.
Heineburen, Leek. Naar de persoon Heine.
Heinenoord, Binnenmaas, 1312 tot Heynekens orde en dus een samenstelling van Hein en oord: landpunt.
Heijningen, Moerdijk, Heininghe, heining, afscheidingssloot, sloot tussen twee boerderijen, of bedijkt land.
Heinkenszand, Zeeuws Eintjeszand, Borsele: zand of zandplaat van Heinke.
Heizel, Frans Heysel, Brussel, van heusel of euzel: slechte weide.
Hekendorp, Gouda, 1307 Hedickendorp, 1334 Hedekendorpe: dorp van Haido.
In de buurt ligt Goejanverwellesluis, naar de eigenaar Goe Jan Verwelle rond 15de eeuw, daar werd op 28 juli 1781 prinses Wilhelmina die naar Den Haag wilde om in het belang van haar gemaal werkzaam te zijn door de patriotten aangehouden en genoodzaakt terug te keren.
Hekke, 1223 de hecke. Germaans hakja: hek.
Heks, Heers, 1174 Herxem 1195 Hexe, 13799 Hekes. Oud Germaans Hark-ikja: nederzetting aan de Harko of Herk.
Helen-Bos, Zoutleeuw.Waarschijnlijk is Helen met een n-suffix ontstaan uit een waternaam (kal-, kel-: schitterend, uitbuigend van kalina of kelina, van helina, van helen). Bos, uit het Germaanse busku-, struikgewas. Het kende een betekenisontwikkeling tot de huidige betekenis van bos.
Hell, Putten, midden 12deeeuw in Hello. Germaans halu: afhellend, lauha: bosje op hoge zandgrond.
Helle, Gulpen en Nuth. Helle, van helde; helling.
Hellevoetsluis, eerder Hellevothe, 1573 Helvoet, Helvoeten Sluys: mogelijk uit voorde: doorgang, en hel: laag gelegen, met de later erbij gebouwde sluis. Is bekend vanwege zijn schutsluis en dokken die aangelegd zijn door de waterbouwkundige Jan Blanken die geboren was te Bergambacht in 1755. Van hier liepen vele malen de Ruyters vloten uit ter victorie. Van daar stak ook Willem III over naar Engeland.
Hekeren, Doesburg, 1188 Hekere. Germaans haka: spits, zie haak, hekel, haru: zandige heuvelrug.
Helden, Peel en Maas, duidt een plaats aan die op een helling ligt.
Den Helder, 1577 Helderbuyert, 1639 Helder: helling, aflopend stuk land aan zee, hel: brede uitwatering. Of de het zeegat Helledore; (Marsdiep) deur van de hel, vergelijk oud Engels heldor, zo genoemd vanwege de gevaarlijke stromingen. Of van hel: vluchtheuvel van Helderbuyert: buurt van heuvelbewoners. Of van helle, helde: laag land, moerasland.
Versterkte zeeplaats met verschillende forten waarvan een de naam Kijkduin draagt, vermaard door de zeeslag van de Ruyter tegen de Engelsen en Fransen 21 augustus 1673. Heeft een marinewerf met een inrichting voor adelborsten. In augustus 1799 landden daar de Engelsen om samen met de Russen tegen de verbonden Fransen en Bataven te strijden. Onder Den Helder behoort het gehucht Nieuwstad ook wel Strooije dorp genoemd waarvan Napoleon een stad heeft willen maken, maar is er niet toegekomen.
De 26ste november 1665 zag men langs de zeekust van Texel tot ter Heide wederom een moer-zee zoals eertijds, dat is een opheffing der zeebaren tot hoog in de lucht gelijk men de Rode Zee met de Israëlieten schildert, alles met een stille lucht en zonder wind als een zeker voorteken van tempeest en onheil. De 5de december kwam alhier in dit gewest zo’ n vreselijke stormwind en hoge vloed, alles met donder en bliksem vermengt. Deze vloed brak tussen Huisduinen in en nam weg de grote zanddijk. En op Den Helder spoelde wel 17 huizen tot aan de Rode Leeuw toe weg, de schans op het Nieuwe Diep bij Den Helder werd geheel weggespoeld en geruïneerd, in voegen dat Den Helder in het geheel in perikel stond om van de zee verzwolgen te worden, de dijk op Texel brak door bij het Schild zodat de laagte gans onder water stond. Het eiland Wieringen werd midden doorgescheurd. Het eiland Marken werd van de zee overlopen, de dijk bij Durgerdam brak door zodat geheel Waterland onder liep met diverse uitgemalen meren, etc.
In 1707 de 2de september heeft de manhaftige kapitein Zimon Binks van Stavoren die het schip Schooterbosch vierde en op de rede lag voor Den Helder justitie aan 5 personen gedaan genaamd; 1 Jan Francisco van Barcelona. 2 Anthoni Francisco van Loco. 3 Hermen Schryver van Bylevelt. 4 Barent Schryver van Worcum. 5 Pieter Jansz. Dik van Amsterdam.
Omdat ze op zijn schip verkeerde en onmenselijke vermenging van mannen met mannen hadden gepleegd (homo) gelijk de Sodomiten in Deuteronium kapittel 29, vers 23. Ze zijn tot een voorbeeld gezet voor diegenen die goddeloos zouden leven, 2de zendbrief van Petrus 2 vers 6 als ook mede gelijk Sodom en Gomorra en de steden rondom die op dergelijke wijze gehoereerd hebben en het ander vlees zijn nagegaan tot een voorbeeld voorgesteld zijn en dragen de straf van het eeuwige vuur. Ze zijn alle 5 personen op een rij op een timmerman stelling buiten boord gezet, ieder met een knuppelkogel aan de benen gebonden, het hoofd in een zak gestoken en het gebed gedaan is de ene voor en de andere na door de bootsman levend van boord voorover in zee gestoten en naar de grond gestuurd, dat was hun einde.
De 19de mei 1724verbrandde op Den Helder in een korte tijd 9 huizen.
Helenaveen, Peel, is genoemd naar Helena Panis, echtgenoot van Johan van de Griendt waarnaar het Griendtsveen genoemd is.
Helle, Oost-Vlaanderen, 1147 de inferno: hel en onderwereld. Helleputte is dan een put of kuil die als toegang tot de hel gedacht werd.
Helgoland, Duits eiland: heilig land, van Saksers Helinad: Heiland. Mogelijk het Fotitesland waar de Friese god Fosite vereerd werd.
Hellebos, Zegelsem (Oost-Vlaanderen), Eylenbosch in Kester (Vlaams-Brabant) of Hellebos in Lubbeek (Vlaams-Brabant). Alle namen wellicht uit: bos + helle-delle (= helling - inzinking in het terrein).
Hellendoorn, Twente. Plaats met boomnaam, doorn en heldern; dieper gelegen plaats? Of strafplaats als hel genoemd?
Hellebroek, Waregem (1639) en Melden (Oost-Vlaanderen), Nuth, Limburg. Dieper gelegen plaats in een broek; moeras.
Helmond, Noord-Brabant, 1108, Helmund, 1241 Helmont: er is geen rivier zodat de naam onduidelijk is, mogelijk Oud Hoogduits munt: bescherming van Helmo of van Romaans mont: berg. Hel is ook onduidelijk, of van een helling, lage moerasachtige plek of mond van de hel.
Helpman, Groningen, 1245 Heltman, mogelijk van de persoon Hildiman.
Helsloot., Helslot in Grootschermer en Dordrecht, bij Gasperden, Vianen heette ooit Heelsloot, van hel; woest, moerassig gebied met een sloot.
Helvesdic, verdwenen bij Hontenisse, 1221 Helvesdic. Germaans Albis, van de waternaam Albi of Elbe?, dika: dijk.
Hembrug, Amsterdam: van hem of ham: grasland in een waterbocht, brug.
Hemmen, Overbetuwe, 1188, 1327 Hemmen, 1359 Hijmmen, Himmen, mogelijk voor hooikamp, mene: algemene grond. Ander Hemmen in Groningen, Haren heette in 1323 Heumawalda, van Hewma, wald of woud.
Hemrik, Fries De Himrik, 1505 Hemryck in Upserlandt, van midden Nederlands hemmerck: gemeenschappelijke weide. Hemrikerverlaat is een schutsluis gebouwd.
Hendrieken, Borgloon, 1097 Hendrekines, 1306 Enderinchoven juxta Looz (bij Borgloon): woonplaats van Hendrik.
Hendrik-Ido-Ambacht, Zwijndrecht, 1386 Henric Yen ambocht, 1514 Heyndrick Yden ambocht, ambacht: rechtsdistrict, dat van Hendrik Ido van Brederode, een van de bedijkers van de Zwijndrechtse waard in 1331 en lid van een Dordts geslacht dat bestaan heeft tot de tweede helft van de 15de eeuw. Zijn beeltenis zie je in de beschilderde glazen van de kerk.
Hengel, Houthalen, 1145 Hengelo. Germaans hango: helling, lauha: bosje op hoge zandgrond.
Hengelo, Overijssel, 1200 Heingelon, Heingelo, 1152 Hengelo, 1395 Hengel, Germaans hango: helling, lauha: bosje op hoge zandgrond, of van de Angelen. De burgers hebben de spotnaam van wind.
Hengelo, Gelderland, Bronckhorst, 1086 Hengelo, 1200 Hengelloe, idem.
Hengeveld, Overijssel, 1188 Henghevelde, 1411 Hengelvelde, idem, met feldu: woest land, heide. Maar in 1457 heette het Hengevelde, mogelijk van hangila: kleine helling.
Hengevelde, Haaksbergen, 1188 Henghevelde: veld op een helling.
Hengstdijk, Vlaams Usdijk, bij Hulst, 1161 Hencsdic, Hengesdic, 1221 Hinghesdic. Germaans hangista: hengst, dika: dijk, naar de paardenfokkerij die er in de 11de en 12deeeuw was dat in 1200 door de burggraaf Zeger aan de Tempeliers is geschonken. Het wapen vertoont in goud een paard en sabel, ook de windwijzer op de kerktoren is een paard. Ook de naam Heynsdijk komt voor.
De Fransen hadden het plan de klok die zeer ver draagt toe te eigenen in 1794, maar daarvoor hadden de bewoners de klok uit de toren genoemd en werd bewaard door Pieter de Snet in zijn schuur totdat er geen gevaar meer was.
Henis, Luik, werd voor het eerst schriftelijk vermeld in 1147 en wel als Heniz, 1224 Hanis. Dit zou haag of omheinig kunnen betekenen.
Henschoten, Woudenberg, 777 forestes illas... Hengistscoto, 1131 Hengistcoto. Germaans hangista: hengst: skauta: beboste hoek van hoger land dat uitspringt in moerassig terrein, of van schot; houten schaaldelen waarmee landerijen vroeger werden afgescheiden, dus een afgeschoten terrein voor hengsten.
Henxel, Winterswijk, 1362 Hengheslo: lo of klein bosje van Henge.
Heppen, Belgisch Limburg, mogelijk van oud Saksisch heppi: sikkel, de landvorm.
Zo ook Heppeneert, Maaseik, 1202 Heppenehardt.
Herculo, Harculo, Wijhe, 1325 Harckelo, bosje van Hariric of Hariwich.
Herderen, Riemst, 1096 Hirtheren wel van hard of herd: bos.
Hergenrath, Luik, is een ontginning van een zekere Hering.
’s Herenelderen, Tongeren, werd voor het eerst vermeld in 1233. Het vormde samen met Genoelselderen een gebied onder de naam Aldor. Dit woord staat mogelijk voor elzenbomenof -misschien- voor altaren. Het voorvoegsel ‘s Heren kwam in gebruik na de afsplitsing van Genoelselderen in 1261. Toen was er sprake van Eldris domini Wilhelmi, ofwel het Elderen van Heer Willem, wat waarschijnlijk betrekking had op Willem van Hamal, die in 1279 overleed.
Genoedselderen, Tongeren. In 1157 werd voor het eerst schriftelijk gewag gemaakt van het domein Heldrenof Aldor. Genoel komt van Godenoel, die in de 13deeeuw heer van Elderen was.
Herkenrade, Margraten. Van ‘Harc’, (heilig) bwoud, ‘rade’ gerooide plek.
Herk-de-Stad, Belgisch-Limburg. 1107, Harcke(Keltisch: arica is kleine rivier; of Germaans: harc is woud). Vanaf de 13de eeuw tot 1794 werd de plaats Wuest-Herk(West-Herk) genoemd. Onder Napoleontisch regime werd de naam Herck-la-Villeingevoerd, ofwel: Herk-de-Stad, dit ter onderscheid van Sint-Lambrechts-Herk. Later werd het vertaald naar Herk-de-Stad, maar de stad verloor in België zijn stadsrechten. In 1985 werden deze bij Koninklijk Besluit hersteld.
Sint-Lambrechts-Herk. 1310 Herkes, 1322 Herck (1322) naar het riviertje de Herk, in de 14deeeuw ook Hoos Herk (Oost-Herk), waar Wuustherck (West-Herk) voor Herk-de-Stad was gereserveerd. Echter werd rond dezelfde tijd in de geschriften, ter onderscheid, ook Herck Saint-Lambertgehanteerd.Tegenwoordig is de naam “Moos-Herk” als dialectnaam in zwang. Moos is het plaatselijke dialect voor modder, hetgeen de neerbuigende houding ten opzichte van de landbouwgemeenschap illustreerde. Het zou echter ook op de oorspronkelijk oost betrekking kunnen hebben, dan wel op Maas-Herk, verwijzend naar het feit dat deze plaats een Luikse enclave is geweest.
Herpen, Noord-Brabant. (Herpina, Herpene, Erpene, Herpen) kan misschien afgeleid worden van harpa, scherpe kromming. Vgl. ook Herpt bij Heusden. De meanderende Maas, die vroeger veel dichter bij Herpen liep dan nu, zou hier een scherpe bocht gemaakt kunnen hebben. De Hamels-poel tussen Herpen en Overlangel is een overblijfsel van een grotendeels verlandde oude meander in de Maas.
Herlinkhove, Herlinckhove, 1105 Herlengova. Germaans Harilinga hofa: boerderij van de mensen van Harilo.
Klooster van Berne uit; http://www.dbnl.org/tekst/_ned017198701_01/_ned017198701_01_0008.php
Herpt, Heusden, 1108 Harpede, 1148 Herpeta en Herpta: scherpe kromming of met de eg bewerken, onzeker. Daar heeft het kasteel Bern of Berne gestaan van de ridder Fulco of Folcoldus die mee hielp om graaf Floris te vermoorden, wist ternauwernood te ontsnappen aan de broer van Floris al zwemmend onder het aanroepen van de H. Maagd Maria en heeft zijn kasteel in 1134 ter van Maria tot klooster vertimmerd. Nam zelf de religieuze kleren waar hij overleed op 12 april 1149.
Herstal, Luik. 8steeeuw als Cheristalius of Haristalio, van hari; leger, stal; plaats, rustplaats.
Herten, Belgisch Limburg. 1078 Harteum. Afgeleid van het Oudnederlandse harn of hern, wat ‘beukenbos’ betekent.
Herten, Roermond, werd vermeld in 968.
Herzeeuw, Frans Herseaux, Henegouwen, 1108 Hersels. Germaans harja: leger, sali: huis die uit 1 ruimte bestaat.
Hersel, Someren, 1139 Harsele, idem.
’t Herselt, Boxmeer.
Herselt, Antwerpen, 1139 Harsele, 1560 Hersselt, mogelijk een pleisterplaats aan een Romeinse heerweg. Of van harja; leger, sali; huis van 1 kamer. Of van hers: haagbeuk en lo: bosje.
Herstal, Luik, 718 Cheristalius, 823 Haristallio. Germaans haristalja, harja: leger, stalla: stal, dus oorspronkelijk een legerplaats van de Romeinen, maar met een Germaanse naam..
Herstappe, Tongeren, 1143 Haristaplia, Hastaples. Germaans harja: leger, stapula: zuil, paal, hier als stapelplaats.
Hertme, Borne, naam van de eigenaar.
Hertsberge, Oostkamp, 1149 Hertesberga, Germaans hirutas: hert, berga: berg.
Hertschoot, Evergem, 1223 Hertscote. Germaans hiruta: hert, skauta: beboste hoek zandgrond die uitspringt in moerassig terrein.
Herveld, Loenen, 996 Hervelt, 997 Herveld; leger en veld. Wiens ene helft graaf Wichman geschonken heeft aan de abdij van Elten wat Keizer Otto III in 996 en Keizer Lotharius in 1134 bevestigd hebben.
Herwen, bij Aerdt, Gelderland, wordt in de 1ste eeuw op een opgebaggerde steen als Carvio vermeld, 897 Hara(uu)wa, Harwa villa in pago Battawi (Betuwe) 1218 Harewen. Germaans harwja: de bittere, zie Herve. Of van Germaans harug: heilig woud en vermoeden dat hier het heilige bos van de Bataven gelegen heeft.
Godfried de Noorman is hier te lande als hertog zeer machtig geworden en naar de zin van zijn heer, Karel de Dikke, te machtig. Om nu van Godfried af te komen werd toevlucht genomen tot een verraderlijke daad. Een van Karels veldheren nodigde de Noorman bij zich en toen die bij hem was kwam een zekere graaf Everhard binnen die volgens geheime afspraak twist met hem zocht en in die twist hem met een krijgsbijl doodde in 885 in Herwen.
Herwijnen, Lingewaal, 850 Heri(uu)winna, Heriwina, 1276 de Herwinne, 1331 Harwynen, 1370 Herwinnen. Germaans harja: leger, winjo: weide: legerweide. Is ook in 789 aan de kerk van Utrecht geschonken.
Hespen, Brabant: 980 Hasbina, 1115 Hesbines, 1139 Hespinne/Hespine, 1321 in hespinne, circa 1350 hespene, enz. Neerhespen: 1321 in hespinne inferiori, 1324nederhespen, enz. Overhespen: 1321 in hespine superiori, in ouerhespinne (ouer, lees: over), enz.. Hespen zou afgeleid zijn van Germaanse hasp; weide.
Hessem, Dalfsen, 1328 Hesne, van hees: struikgewas.
Heteren, Gelderland. In 1232 wordt voor het eerst “Insula de Hetere” vermeld. Met insula wordt vermoedelijk “eiland” bedoeld, omdat men in het rivierengebied op hoger gelegen gronden bouwde.
Heubelsmad, Zaanstreek, heubel: heuvel, mad: grasland.
Heule, Kortrijk, 111 Hula: laag gelegen land, van heul, geul, de Heulebeek.
Heult, Boxtel, van heul: geul, dat overdekte watergang of holte, laagte kan betekenen.
Heumen, Gelderland, 1188 parochia Hoemen, 1260 capella Homen, 1270 Homenvan ho-mene: hoog gelegen grond. Heumeind is dan het eind van de hoogte.
Het had tot het eind van de 18de eeuw een van de mooiste kastelen van Gelderland. Bij de kerk in een nevengebouw bewaart men een paal waaraan kettingen en een zwaar blok zijn bevestigd die zeker gediend hebben bij vroegere lijfstraffen. Onder de Roomsen bestond er vanouds het gebruik als een kraamvrouw overleden was dat die ten grave werd gedragen door vriendinnen en buren gekleed in het zwart met witte schorten en witte halsdoeken om. In de Hervormde kerk is in 1891 een gedenkteken opgericht voor Lodewijk en Hendrik van Nassau, die beiden sneuvelden in de slag op de Mookerheide, 1574 die Mouxe Heyde, 1578 op te Mouwricker heyde.
Heurne, Oudenaarde, 989 Hurne, Germaans hurnjon: (berg) spits of Hornjou; heuvel of hoek hoger gelegen land dat in moerasachtig gebied uitspringt, het ligt op een berg die steil afdaalt naar de Schelde.
El Heur: schuur in Romsée (Luik), Heure-le-Romain (Luik). Ook riviernaam Heure, bijrivier van de Ourthe en van de Samber.
Diets-Heur, Limburg, 1258 als Eure, ook wel: Ora Teutonica. De betekenis van Eure is onbekend, het voorvoegsel Diets heeft betrekking op: een Germaanse taal sprekend, tegenwoordig Nederlands, in tegenstelling tot het 15 km verder gelegen Heure-le-Romain, Luik, waar een Romaanse taal, nu Frans gesproken wordt.
Herzele, Oost-Vlaanderen, 972 Hersele. Germaans harja: leger, sali: woning met 1 zaal.
Heusden, Waalwijk, 722 Hunsetti of Hunsate super fluvium Mosam, 814-815 Hunsete, 1019 Husdine, Hustin, 1163 Husdinne, 1173 Hosden, 1306 Huseden. Oud Germaans husig inja: mogelijk van Indo-Germaans keus: verhullen, Germaans huson: kous, eigenlijk omhulsel, van husa; huis. Zie Hoosden, Huisduinen, Hodeng, Houdain en Hosdent. Dus zwelling gevuld met zachte inhoud of huis in de duinen naar het kasteel dat de toenmalige Maas beheerste en op een rivierduin gelegen was.
Vroeger stond er een kasteel. Na het uitsterven van de van Heusden kregen de graven van Kleef het die aan de heren van Heusden verwant waren en lieten het in 1109 aan de Hollanders tegen de wil van de Brabanders en waar Dideryk VII, graaf van Holland, overwonnen werd in 1109.
De spotnaam van de burgers is wieldraaiers naar het stadwapen dat van goud is met een zesspakig wiel van keel. Dat naar het verhaal dat de Engelse koning Ethelijn of Edmund zijn dochter Ada of Sophia die door de heer van Heusden, Boudewijn, geschaakt was op diens kasteel terugvond terwijl ze met een purperkleurige draad in de handen aan het spinnenwiel zat. Bilderdijk beschreef het in ‘het wiel van Heusden en laat de verheugde vader zeggen na de verzoening:
‘En voere ’t in zijn wapenschild
Het snorrende purperwiel,
Waarbij ik ’t kleinood wedervond,
Het leven van mijn ziel.’
Geboorteplaats van Gijsbert Voet of Voetius 1589 de streng Calvinistische godgeleerde die van grote invloed op de geest en geschiedenis van ons volk is geweest. Hij overleed als hoogleraar te Utrecht in 1676.
Heusden, Asten. Heusden, Bergsche Maas. Mogelijk huis in de duinen en heeft vermoedelijk betrekking op een kasteel dat de (toenmalige) Maas beheerste en dat op een rivierduin gelegen was.
Heusden, Belgisch-Limburg. 929 als Husdinio, Oud-Germaans voor omhulsel.
Heveadorp, Gelderland. Naar Dirk Frans Wilhelmi, eigenaar van de Heveafabriek die het land in 1914 kocht.
Heuven, Etten, voormalig adellijk huis bij Terborgh is hetzelfde woord als ter hoven.
Heverlee, Leuven, 1129 Heverle, 1140 Haverlah. Germaans hafra: geitenbok of van heve: buil, lauha: bosje op hoge zandgrond.
Heveskes, Delfzijl, 1237 Hewenschenze, mogelijk van heven: haven en Fries skenzie: schenken, oude herberg?
Hexel, Wierden, waarschijnlijk het Heckenslo dat in 1280 voorkomt, 1420 Hexsele, 1443 Hegselo, lo: bosje van Hagilo.
Hezelaar, Boxtel. Heze of hees; hakhout, struikgewas, heester, laar; open plek in het bos. Hezelaar, Sint Michielsgestel
Hierden, Harderwijk, 1225 Hire, 1331 Hyrde: weide voor de kudde.
Hijken, Drenthe, beter Hiken, 1370 civibus de Hyken, van de Friese persoon Hike.
Hilderenberg, Booienhoven, 1440 Hilderberg, mogelijk van hilde: helling of van Hildiher.
Hille of De Hille, Zwevezele, 1140 de Hilla. Germaans hulja: heuvel.
Hilmahuis, Grootegast. 1320 Hilamahusum, Huis van Hille, Hilma of Hillema. Het oudst bekende voorwerk (boerderij) van het Cisterciënzerklooster Jeruzalem in Gerkesklooster.
Hilnaar, Wassenaar, 9de eeuw Helnere. Germaans halin: afhellend, haru: zandige heuvelrug.
Hilte de, Gieten, van hilditha: helling, ligt op een naar de Hunze glooiende streek. Maar er is nog een beek die Hilver heet.
Hilvarenbeek, Noord Brabant, 1157 Beke, 1207 Beke, 1304 Hildewaren beke, 1309 Bekensis in een Latijns handschrift, 1331 Beke sante Hildewardis: dus eerst gewoon beek en hier zou Hildeware, de dienstmaagd van de heilige Oda, een kerk hebben gesticht.
Is er geboren in 1757 Jacob van Heusden, de stichter van de Maatschappij van Welstand. Hij was er predikant van 1792 tot 1839.
Hindeloopen, een Zuid Friese stad, Fries Hylpen, Hindelopen, half 8ste eeuw Hindahlop, Hintinloufe, in 966 Hindehlep, 1132 Hindelepum capella pertinens ad ecclesia, sancti Odulphi. Germaans hindo: hinde: hlaupi: loop, zie Engelse Hindlip, een doorgang of loopgat voor een hinde. Hierbij moet men denken aan een plaats waar de hinden sprongen, daarbij moet men bedenken dat de jacht op herten oudtijds daarin bestond dat men de kudden voor zich uit dreef tot ze van een hoogte omlaag moesten springen. Of van Angelsaksisch hynden; gemeente, loop, water.
Daar zouden de Noormannen in 779 al een aanval op gedaan hebben en zou een lustplaats van de Friese koningen zijn geweest. Het gemeentewapen is van zilver met een lopende hinde van eel, gegrond van sinopel, die lopende hinde komt ook in het kerkzegel voor. Dat zie je ook boven het opschrift van de steen die boven de ingang van de kerk ligt:
‘Des Heeren Woort
Met aandacht hoort:
Komt daartoe met hopen
Als hinden loopen’.
Ze worden tjeunken genoemd, een soort strandvogel, soort grutto, ook Hielper-uulen, Hindeloper uilen.
Hildernisse, Bergen op Zoom. Uit hil (hoger gelegen land in een lager gebied) en nisse(Middelnederlands: landtong, vergelijk Noors “nes”: landtong, schiereiland). 1095, in een document van de Bisschop van Luik, waarin sprake was van een allodium de Hildenesen. De loop van de Schelde lag oorspronkelijk ruim 2 km naar het westen en vormde de grens met het Graafschap Zeeland. Hier lag de Wilde Moer. Daar werd turf gewonnen en moernering bedreven. Door de Sint-Felixvloed van 1530 werd de Wilde Moer door het water verzwolgen, en de Allerheiligenvloed van 1570 verwoestte ook het dorp. Men trachtte nog wel om door dijkverzwaring het dorp te behouden, maar uiteindelijk moest men het opgeven. Aldus ontstonden de Slikken van Hildernisse.
Hingene, Antwerpen, 1101 Hinken, Germaans hangi; helling, de woonplaats op de helling.
Hippolytushoef, op Wieringen, 1342 Ypolshof, 1396 Ecclesia beati Ypoliti: hoeve met grondstuk. Caesar maakt gewag van de Villa Cryptoricis die op Wieringen zou zijn gelegen welke naam door de eerste christelijken zendelingen met behoud van de klank in die van de heilige Hippolytus (gestorven 258) is veranderd.
Heeft een merkwaardig kerkgebouw gedagtekend rond 1200 en is in1895 zijn oorspronkelijke vorm gerestaureerd. In het koor werden 2 doodskisten gevonden van roodachtige zandsteen, de ene was gebroken en de andere ongeschonden. De kerkpatroon Sint Hippolytus werd naar de legende door paarden uiteen gereten. Waarschijnlijk staat die legende in verband met zijn naam waarvan de eerste helft op een paard wijst en de tweede ontbinding aanduidt.
Groot Hitland, Zuid-Holland. Hit verwijst wel naar een paardenras, Hitland is dan paardenland, Groot naar de andere Klein Hitland en verder ligt Ver-Hitland.
Hocht, Texel, is verkorting van hoogte.
Hocht, Lanaken, 952 in pago Huste, 929 in comitatu Huste, 1221 Hochte, 10de eeuws graafschap, huste zal dan wel een foute spelling zijn, hufte doet denken aan heup, eigenlijk kniebuiging.
Hodenpijl, Schipluiden, Honpijl, vorm van hohen: hoge en paal.
Hodonk, Leuven, hoog gelegen donk.
Hoef betekent hoeve.
Hoeven, Noord-Brabant, (hoeve = 12 (oude) bunder (is 15,5 ha) = oppervlaktemaat en de basisoppervlakte voor een boerderij. Korte Bunder en Tachtig Bunder zijn voorbeelden van veldnamen genoemd naar oppervlaktematen.
De Hoef, Eersel, Someren, Hoef, Sint Hubert, Werkendam, De Mierden. De Hoeven, Heusden.
De Hoeve, Friesland. Op een kaart van 1646 was het gebied alleen nog maar heide. Niet lang daarna worden er aan de Noordwolderweg twee boerderijen gebouwd, de Oosterhoeveen de Westerhoeve. Op een kaart van grietman Willem Van Haren uit 1698 zijn beide boerderijen te zien. De boerderijen en het gebied rond de boerderijen worden ook wel Vinkegahoeve en Steggerdahoevegenoemd, omdat deze boerderijen dicht in de buurt van Vinkega en Steggerdalagen.
Hoegaarden, Hoegaerden, Vlaams-Brabant. 1013 Huguardis villa. Germaans Huga: van de Hugas, wardum: wacht, uitkijkpost.
De datief meervoud op um kan men verbinden met een tweestammige Germaanse naam, namelijk hugu + ward. Hugu betekent “verstand, denkende geest”. Het tweede lid ward is een stam die beschermen betekent. Zo kan de naam Hoegaarden gereconstrueerd worden als Hugwardum tot Hoegaarden. Hoegaarden betekent dus oorspronkelijk “bij de mensen van Hugu-ward.
Hoei, Frans Huy, Waals Hu, bij Luik. Naam naar de oude (Keltische) riviernaam Hoio.
Hoeilaart, Vlaams Brabant, 1186 Holar. Germaans hauha: hoog, hlaeri: bosachtig moerassig terrein. Dit laar wordt gevormd door de bovenloop van de IJse, zodat hoog hier een relativiteit uitdrukt ten opzichte van het lager gelegen laren, ligt in een inzinking.
Hoek, Terneuzen, 1212 Hoec. Germaans hoka: hoek, de hoek van het land van Axel en Neuzen, wordt aan noord en zuidkant omspoeld door de Oude Leie.
De Hoek, Haarlemmermeer. De Mierden, Sint Anthonis.
Hoeke, Maldegem, 1252 Houcke; hoek.
Hoelbeek, Haspengouw, 1173 Holobeken, 1178 de Holebeken, Hulobeken. Germaans hula: hol, in een ravijn gelegen, baki: beek.
Hoeleden, Kortenaken, 1232 Holede. Germaans hauha: hoog, hlipa: helling of oud Nederlands hol, land met holtes.
Hoel, Hoelem, Wieringen, zou van holm: eiland, kunnen zijn.
Hoenderboom, Heeze, 1172 Honreboom. Germaans ? bauma: boom, afsluitboom.
Hoenderloo, Apeldoorn, 1844 Honderloo, bosje op hoge zandgrond en hoenders zoals korhoen of patrijs. Het dateert van 1820 en is ontstaan waar Ottho Heldring, de predikant van Hemmen, een waterput liet graven en een school bouwen.
Hoenkoop, Utrecht, 1122 Hoernkoop, is een gekocht stuk land door een zekere Hoen.
Hoenlo, Olst, 1230 komt al een Albertus de Honlo voor, 1310 Hermanus Hunloe, 1437 Hoenlo, 1458 Hunlo: hoge bos.
Hoenzadriel, Maasdriel, 709 Hunsate, Hunseth, van hoen, oud woord voor modder, moeras, niet van Germaans Huna: van de Hunnen, sati: verblijf.
Hoepertingen, Borgloon, 1139 Hubertinges of Hubertingis in verfranste vorm, Germaans Huhuberthingum: bij de mensen van Hugubercht, Huhuberth of Hubert. (hugu: verstand, bertha: schitterend)
Hoeselt, Belgisch Limburg, 1066 Housle, 1155 Husle, huis en lo: bos.
Hoetsel, Zomergem, midden 11de eeuw Hudeslo. Germaans Hudas lauha: bosje op hoge zandgrond, van Hudo.
Hoevelaken, Nijkerk, verkort tot Hofla in 969, 1132 terra Hoflake, 1132 terra qua vocatur Hovelaken, 1282 Hoevelaecken: naar het grenswater de Laak, een woord verwant met Leek: lekken, die bij een hoeve lag. Het had een kasteel die in 1410 door hertog Reynold versterkt werd.
Hoeven, Halderberge, 1282 centrum hovas seu mansos wastinae, een groep van boerderijen.
Hoevenen, Stabroek. Germaanse hofa; boerderij, hof.
Hofstade, Vlaams-Brabant, 1096 Hofstade. Germaans hofa: boerderij, stadi: plaats. Midden Nederlands hofstede: grond waarop een huis staat, stond of kan staan.
Hofstade, Oost-Vlaanderen. Idem.
Hofgeest, Velsen. Hof op een een geest of gaast;hoge zandrug.
Hogne, (Namen) of in Aye (Luik) van Germaans hunja: hoogte.
Hoogelande, Walcheren, 1189 in Hogeland. Germaans hauha: hoog, landa: land.
Hogelkamp, Zaanstreek, van hogel: heuvel en kamp.
Hoogeloon, Brabants Loon, Bladel, 1186 Lon, 1207 Loen. Germaans lauhum: bosje op hoge zandgrond.
Hockelbach, Hendrik-Kapalle, 915 Hukelach. Germaans hugila: heuvel, baki: beek.
Hoksent, Eksel, 710 Hoccascaute, Hoccascaute. Germaans hugna: wild zwijn, zie oud Engels hogg, skauta: beboste hoek zandgrond die uitspringt in moerassig terrein.
Holie, Holy, deel van de naam Holierhoekse polder, van Hooilie of Hooilede: wetering waarlangs het hooi vervoerd werd.
Holiesloot, Holysloot, Amsterdam, wel van Holie en sloot, maar in 1343 Holensloot, 1617 Hollesloot, dan met hol: laag gelegen?
Holk, Nijkerk, 1434, 1534 3n 1608 Hollick, 1648 Holck, zou afgeleid kunnen zijn van Holwijk en dan op een laag gelegen plaats duiden.
Hollandscheveld, Drenthe. Het eerste pand aan het Hoekje werd gebouwd in 1728. Het lint liep door het bezit van de Hollandsche Compagnie. Het veld van de Hollandse Compagnie werd het Hollandse of Hollandsche Veld genoemd.
Hollebalg, Hippolytushoef, eigenlijk laagte tussen de hoogten van Westerland en Hippolytushoef.
Hollebeke, West Vlaanderen 1185 Holebeca, 1201 Holebeccha,: Germaans hula: hol, in een ravijn liggend, baki: beek. Net zoals Hollebeke in Oost Vlaanderen in 1166 Holebeca
Zo ook Hollebroek, Tielt, 1187 Holbroch, idem, dan met broka: moeras.
Hollesloot, Zaandam, zo genoemd omdat het water voor de indijking van de IJ zeer onstuimig kon zijn.
Hollum, Ameland, 1585 Holm, van Noorse holmr: eiland. Zo ook Holm.
Holte, Stadskanaal. Holt; hout, bos.
Holten, Salland. Wel van holt; hout, bos. De nederzetting aan een hoek van de Holterberg werd Dijkerhoek genoemd.
De Holm, Leek, Noors holmr; eilandje, zandige hoogte. Vergelijk in Groningen de straten Munnikeholm en Schoolholm
Holthe, Beilen,1298 domus.. in Holt; betekent hout en bos. Zo ook Holten. Ook Holtenbroek, Zwollerkerspel, 1515 Holtenbroick, dan met moeras.
Holtheme, Hardenberg, 1388 en 1406 Holtheem, 1545 Oltheem: heem of woning in het bos.
Holthone, Hardenberg, 1600 Holt Hoen, van holt en ho: hoog, een met bos bedekte hoogte. Zo ook Holthone, Gramsbergen.
Holthuizen, Brummen, 1059 Holthusen. Germaans hulta: bos, husum: huis.
Holthuizen, Haaksbergen werd in de middeleeuwen reeds vermeld als Holthusen (vóór 1497)
Holtien, Drenthe. Drents holt; bos.
Holtinge,1438 besiden Holting essche, Holtingerveld, Havelte, zal wel afgeleid zijn van de Friese naam Holte.
Holwinde, Uithuizen, hol; laag als in Holwierde, Delfzijl, of half? En winde met oud Engels gawind: wat een gebogen vorm heeft, wending, het wordt namelijk aan de oostkant door water ingesloten.
Hombeek, Antwerpen, 995 Honbeke. Germaans hunu: honingkleurig, bake: beek.
Hombroux, Liege, Luik. Germaans hain; zegge, broka; broek, moerassig gebied.
Hommert, Limburgs De Hoemert, Schinnen, kan ontstaan zijn van Hoenberg en dan op hoge heuvels duiden.
Homoet, Overbetuwe, komt voor in een oorkonde van 4 oktober 1347 waarin de hertog van Gelre ridder Jan van Homoet aanstelt als ‘’ambtman en regter’’, 1386 Homoit, van ho: hoog, en mede, made: weide.
Honderd, Loppersum. De naam verwijst naar de oppervlaktemaat hont of honderd. Een hont stond gelijk aan 100 Groningse roeden en omvatte dus 16,72 are.
Hongerige Wolf, Oldambt. Wel genoemd naar een herberg.
Hoogemeeden, Zuidhorn. Hoge hooilanden of made. Erbij liggen de Lagemeeden.
Hooglede, West-Vlaanderen, 847 Ledda, 1187 Leda, 1218 Holeda. Germaans hauha, hoog, hlipa: helling. Het ligt bovenaan een steile helling.
Hondsbos, van hond: dat honderd roeden betekent, vandaar gebruikt voor stukken rietland van die grootte, roede is ruim 14 vierkante meter. Het dorp Hondsbos dat in 1421 door de zee verzwolgen werd en waarvoor Petten in de plaats is gekomen.
Kroniek van de stad Medemblik zegt in 1728 dat de naam van Hondsbos mogelijk ontstaan is uit alle grote en lange palen die in menigte op de stand geheid waren gelijk of het een bos was geweest en dat ze het woeden der zee vergeleken hebben bij het geraas van toornige honden die zonder ophouden bassen en tieren en alles wel verscheuren zouden daar ze bij kwamen, want ook zodanig geraas en getier maakt de oplopende zee nacht en dag tegen het paalwerk aan zodat het dikwijls ijselijk om aan te horen. Die van de Hondsbos gebruiken als wapen een Neptunus die in een zeeschelp, van zeepaarden getrokken en die met zijn drietandige vork in de hand, tegen het land aankomt om dat te overweldigen. Daartegen is een bassende hond gesteld die net uit het bos komt die met al zijn vermogen het beletten wil.
Het is gelegen aan de zuidkant van het dorp Petten daar de Rijn opening weleer plachten te zijn en nadat ze door verschillende oorzaken gesloten was zodat er geen schepen noch schuiten door varen mochten en eindelijk tegen de onstuimige zee opgebouwd is.De oude Hollanders hebben wel onder elkaar verhaald dat het eens gebeurde, na het verstoppen van de haven van Vroonen en het Hondsbos, een Noorman of Deen dicht voor het land bij Petten kwam aanzeilen om het gat in te lopen zoals vanouds, maar gewaarschuwd werd door de matrozen die daar geen opening bespeurden, alzo de duinen gesloten en de stranden heel waren, werd genoodzaakt op de kaart te zien alwaar hij de haven duidelijk vond, hij wilde hebben dat zij het voortaan zouden laten, toch met de ogen en door de reden overwonnen zei hij er of daar is een gat of de kaart is vals en wendde het wederom van het land af om het schip te behouden. Niettemin het was tevoren vanouds bij de Noormannen en andere Oosterse volkeren een bekende vaart en haven geweest: maar nu aldus verstopt.
In 1526 hebben de heren van de Hondsbos een nieuwe dijk lang laten maken, strekkende van de Zijperdijk tot aan Hargen toe en genaamd de slaperdijk. Diezelfde dijk is in het jaar 1694 wederom nog op zijn kruin verhoog